Template:Cumuni Italianu
Roma
esti la
capitali
di l'
Italia
. Di na populazioni di circa tri miliuna d'abitanti, s'attrova circa o centru du
tirritoriu
Italianu
, e di la
peninsula
italica.
La data ufficiali di la funnazioni di Roma fu stabiluta di Marcu Terenziu Varroni, et esti datata lu 21 d'Aprili du 753 a.C.. Autri istorici desuru datazioni diversi ma comegghie cumprinnuti ntra lu nonu e l'uttavu seculu: lu pueta latinu Quintu Enniu poni la data di nasciuta di Roma nto 875 a.C.; lu storicu grecu Timeu di Tauromeniu nto 814 a.C., Fabiu Pitturi nto 748 a.C. e Luciu Cinciu Alimentu nto 729 a.C.
Secunnu la tradizzioni fu
Romulu
, frati giameddu di
Remu
lu funnaturi e primu reghi di Roma.
Iddu mmintau e fici la delimitazzioni da zona sacra da citati e propriu pi stu mutivu lu frati Remu, surpassata sta banna nvalicabbili, fu ammazzatu di iddu.
Doppu la morti di Romulu addivintau reghi Numa Pompiliu ca cumannau pi 43 anni. Lu terzu fu Tulliu Ostiliu ca muriu doppu 32 anni di regnu: la legenna cunta ca lu so' regnu finiu quannu li furmini curperu la so' casa. Duranti lu so regnu li Rumani li Albani e a citati di Roma fu allargata finu o munti Caeliu. Ancu Marziu, lu quartu, rignau pi 24 anni, allargau l'urbi finu o Gianiculu et l'Aventinu; mossi di malatia. Lu quintu fu Tarquiniu Priscu, duranti lu so' regnu fu custruiutu lu primo circulu e accuminciaru li primi jochi. La citati vinni allargata finu o Campidogghiu et megghiu addifinnuta ca custruzzioni di novi mura. Pi risorviri li problemi igenici custruiu la Cloaca Maxima. Rignau pi 37 anni. Serviu Tulliu arrignau pi 43 anni. L'urtimu fu Tarquiniu lu Superbu ca arrignau pi 25 anni.
Doppu ca li Rumani appiru fora l'urtimi reghi, nto
509 a.C
Roma addivintau na
ripubbrica
.
Fu sulu nto
31 a.C.
ca
Ottavianu Augustu
, proclamau lu
'mperiu rumanu
ca durau nzinu o
476
da nostra era. A st'
ebbica
la zona di
Fori Mpiriali
era lu centru da vita
pulitica
e
culturali
di tuttu lu tirritoriu di lu mpiru.
Li seculi du mediuevu sunnu carattirizzati di na ginirali dicadenza, cu saccheggi e
nvasioni barbarichi
succissivi e ripituti nnu tempu.
Fu sulu a partiri da fini du
mediu evu
, versu lu
Seculu XIV
ca Roma accuminza n'autra vota a affirmarisi, supratuttu comu guida riliggiusa sutta li papi.
Nte seculi chi vinniru, li papi cumannaru lu rinnuvamentu da cita, e grazzi e cuntribbuti di architetti comu
Michelangelu
,
Borromini
,
Bernini
, la cita si prisintava sempri cchiossai comu na capitali e na rifirenza ppi tutta l'
Europa
di l'ebbica.
La storia muderna di Roma cuminza nto
1870
, annu unni li bersagghieri trasunu a Porta Pia e lu putiri timpurali du
Papa
s'accapa. Ppi vuliri du Reghi d'Italia,
Vittoriu Emanueli II
, Roma addiventa ntonzi la capitali di l'Italia, e sedi du
cuvernu
.
Roma e na
citati
famusa assai pi so granni
monumenti
e pa so architittura classica e rinascimintali.
Lu
Pantheon
surgiu nta l'epuca rumana nta chiazza ca ora si chiama Chiazza da Rotunda, vinni custruitu du conzuli Marcu Agrippa nto 27 avanti Cristu ma abbruciau nto 80 doppu Cristu, ricustruitu nto 127 doppu Cristu pi grazzia do mpiraturi Adrianu, ristrutturatu nto 607 di
Papa Bonifaciu IV
ca lu fici addivintari na cresia, pi chissu mutivu arristau comu e cammora e nuddu s'arrisicau a sfasciarici pezzi (sorti ca tuccau a tutti l'autri monumenti), l'unicu granni canciamentu fu l'agghiunta di dui campanari latirali custruiti di
Gian Lorenzu Bernini
ma chi ficiru spasciari nto XIX seculu picchi li rumani ni sbintavanu sempri la forma (lu suprannuminaru addirittura
orecchie d'asino
"auricchi di sceccu").
Lu
Culusseu
fu custruitu di li mpiraturi da dinastia Flavia do 70 dopu Cristu finu o 80 dopu Cristu. Putia ricogghiri macari 50.000 pirsuni e nto menzu ci cumminavanu battagghi di Gladiaturi, di besti o di cristiani, o cuntrariu di chiddu ca si penza, li gladiatura ca s'hannu murutu nto Culusseu su' daveru picca, iddi nun cummattianu mai chi besti ma sempri ntra di iddi e quannu unu s'arrinnia, vinia sempri sparagnatu, li gladiatura cummattivanu pi sordi o pa so libirta (siddu erunu schiavi) e l'addestramentu custava assai, siddu nu gladiaturi assimpicava pi firiti vinia subbutu midicatu.
Li cristiani, o cuntrariu, cumbattivanu tra di iddi o chi besti spissu a manu nudi o cu armi ruggiati, erunu schiavi e cummattivanu pa so libirta. La famusa scena do mpiraturi ca facia ammazzari nu gladiaturi scunfittu fausa e, sta cosa succidia sulu tra cristiani.
Lu culusseu comu si vidi accamora e tuttu spugghiatu, picchi nto XV seculu lu papa fici scippari tuttu lu marmuru pi faricci la cresia di
San Petru
.
Parrannu di Roma, nun si po nun parrari du manciari lucali. Li chiatti tipichi su' li
bucatini
a la
matriciana
, la
carbunara
e la
purchetta
di
Ariccia
. Roma vanta puru na para di vini piddaveru boni, li vini di
Casteddi
, e nu salami troppu gustusu.