Ten artykuł dotyczy cz??ci miasta Gda?ska. Zobacz te?: pozostałe znaczenia tego słowa .

Zaspa

Cz??? miasta Gda?ska
P?tla tramwajowa na Zaspie, po prawej Młyniec
Pa?stwo	Polska
Wojewodztwo	pomorskie
Miasto	Gda?sk
Data zało?enia	XII-XIII w.
W granicach Gda?ska	1 kwietnia 1914 [1]
Powierzchnia	3,21 km²
Populacja  (2004) ? liczba ludno?ci	29 342
? g?sto??	9141 os./km²
Poło?enie na mapie Gda?ska
Multimedia w Wikimedia Commons

Zaspa ^[2] ( kaszb. Zaspa , niem. Saspe ^[3] ) ^[4] ? cz??? Gda?ska , poło?ona w połnocnym rejonie miasta, pomi?dzy Wrzeszczem , Przymorzem a Brze?nem .

Wie? Opactwa Cystersow w Oliwie w wojewodztwie pomorskim w II połowie XVI wieku ^[5] .

Poło?enie [ edytuj | edytuj kod ]

Wspołczesne [ edytuj | edytuj kod ]

Obecnie Zaspa dzieli si? na dwie g?sto zaludnione dzielnice :

• Zaspa-Młyniec ? głownie bloki mieszkalne oraz (na skrajach dzielnicy) ogrodki działkowe ;
• Zaspa-Rozstaje ? w zabudowie dominuj? bloki mieszkalne . Du?? cz??? dzielnicy zajmuje park im. Jana Pawła II .

Obszar zbli?ony do zajmowanego przez te dzielnice nazywany jest wspołcze?nie Zasp?.

Historyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwotnie, Zasp? okre?lało si? du?y obszar poło?ony na wydmach , ale niesi?gaj?cy do wod Zatoki Gda?skiej . Morfogenetycznie , tereny Zaspy rozci?gały si? od Letnicy przez południowe Brze?no , połnocny Wrzeszcz i Rozstaje do wschodniej cz??ci Przymorza Wielkiego . Cało?? osadnictwa była skupiona wokoł nieistniej?cego dzi? ju? jeziora Zaspa .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Dawne nazwy: Saspe , Saspa , Saspi ^[1] .

Pierwsze wzmianki o wsi Zaspa pochodz? z przełomu XII i XIII wieku, kiedy to Zasp? nazywano wył?cznie osad? znajduj?c? si? na zachodnim brzegu jeziora Zaspa. Wowczas była to stanica rybacka ^[1] . Z biegiem lat wie? rolnicza rozrastała si? zyskuj?c nowe grunty, a w XV wieku znalazła si? w posiadaniu klasztoru cystersow w Oliwie .

23 czerwca 1769 Franz Karl Deißel otrzymał od opatow oliwskich 35 morg piaszczystego terenu zlokalizowanego w pasie nadbrze?nym mi?dzy Brze?nem a Jelitkowem . W okresie mi?dzy rokiem 1772 (od rozpocz?cia blokady miasta przez Krolestwo Prus , ktore zaj?ło w 1772 niektore maj?tki Gda?ska oraz Nowy Port , a 1793 (gdy Prusy dokonały zaboru Gda?ska) uruchomiona została tu wytwornia saletry (niem. Salpeter ). W po?niejszym okresie, na skutek bł?du w łaci?skim tłumaczeniu u?ywano w odniesieniu do tego obszaru nazwy St. Peter (?w. Piotr), ktora funkcjonowała a? do pierwszej połowy XX w. ^[6]

W 1773 Zaspa stała si? niezale?na od klasztoru, lecz nadal administracyjnie nale?ała do Oliwy. Dopiero w 1877 weszła w skład powiatu gda?skiego jako wie? gminna . Nie nosiła jednak takiego miana zbyt długo, bo ju? 1 kwietnia 1914 została przył?czona w granice administracyjne miasta Gda?ska ^[1] .

W 1829 wojsko pruskie zakupiło od władz miejskich za sum? 8615 talarow tereny poło?one na połnoc od dzisiejszej ul. Ko?ciuszki . Utworzono tu Wielki Plac ?wicze? ( Großer Exerzierplatz ). Słu?ył on oddziałom pruskim z całego gda?skiego garnizonu za miejsce musztry, parad i manewrow. Korzystali z niego m.in. słynni ?Czarni Huzarzy” (kawalerzy?ci z 1. Pułku Przybocznego Huzarow nr 1 zwani byli te? Huzarami ?mierci - niem. Totenkopfhusaren , czyli dosł. Huzarami Trupiej Głowki), ktorzy od 1859 stacjonowali w pobliskich koszarach we Wrzeszczu. Wkrotce stali si? oni wraz z dalszymi oddziałami kawaleryjskimi stałymi u?ytkownikami placu, w zwi?zku z budow? w latach 1893-1902 pot??nego zespołu koszarowego , ktory istnieje do dzi? (od 2006 roku sukcesywnie przebudowywany na cele mieszkaniowe i biurowe) ^{[7] [8]} .

W latach 1908-1910 powstała w prostok?cie pomi?dzy dzisiejszymi ul. Ciołkowskiego - ul. Burzy?skiego - al. Jana Pawła II ? ul. Kombatantow (w przybli?eniu teren zajmowany dzi? przez Centrum Handlowe ?Lotnia”, boisko i szkoł? podstawow? nr 48) strzelnica (niem. Schießstande ) ^[9] .

Jeszcze przed I wojn? ?wiatow? , od 1912 r. przestrze? Wielkiego Placu ?wicze? wykorzystywano rownie? jako miejsce mi?dzyl?dowa? pierwszych samolotow wojskowych, jak rownie? sterowcow (np. sterowca typu Schutte-Lanz w lipcu 1913).

1 marca 1914 na lotnisku otwarto szkoł? pilotow.

Po zako?czeniu I wojny ?wiatowej, na mocy decyzji z 31 lipca 1921, teren Großer Exerzierplatz obejmuj?cy obszar południowej Zaspy i wsi Młyniec został wł?czony w granice nowo utworzonego Wolnego Miasta Gda?ska ^{[7] [10]} .

W zwi?zku z demilitaryzacj? utworzono pierwsze lotnisko cywilne na terytorium dzisiejszej Polski , nosz?ce nazw? port lotniczy Gda?sk-Wrzeszcz . Zajmowało ono obszar połnocnej cz??ci placu manewrowego (z wyj?tkiem najbli?szego otoczenia pobliskiej linii kolejowej, ktore zostało przydzielone Polsce). Pozostała cz??? placu - przeznaczona została pod rozbudow? osiedla mieszkaniowego. W okresie przej?ciowym na terenie tym stacjonowała m.in. jednostka powietrzna gda?skiej policji (niem. Flugwache der Schutzpolizei ). Ostatecznie do wiosny 1922 uregulowano wszystkie kwestie własno?ciowe oraz przeprowadzono niezb?dne prace zwi?zane z powstaniem lotniska cywilnego, ktorego administratorem został Senat Wolnego Miasta . Uroczyste po?wi?cenie nowego portu lotniczego nast?piło 18 czerwca 1923. Pierwszy budynek dworca lotniczego został wybudowany rownolegle do linii kolejowej, w bezpo?redniej blisko?ci wiaduktu.

W latach 30. rozbudowano lotnisko (w 1934 w podziemiach cywilnego dworca lotniczego urz?dzono pierwszy w Gda?sku schron przeciwlotniczy ) i uruchomiono nocne loty. Urz?dzenia, hangary i budynki zostały zniszczone w 1945 w wyniku nalotow zachodnich aliantow i odbudowane po wojnie.

W marcu 1945 strzelnica na Zaspie odegrała pewn? rol? w obronie przeciwko zmierzaj?cemu od strony Sopotu natarciu radzieckiemu. Została obsadzona skromn? załog? i nazwana Mał? Twierdz? Strzelnica (niem. Kleine Festung Schießstand ). Do dzi? nie zachowały si? ?adne pozostało?ci strzelnicy.

2 stycznia 1952 została uruchomiona linia Szybkiej Kolei Miejskiej ( linia kolejowa nr 250 ) ^[11] , biegn?ca wzdłu? Mły?ca.

24 lipca 1973, na terenie działaj?cego jeszcze lotniska we Wrzeszczu, został wmurowany kamie? w?gielny pod budow? pierwszego budynku osiedla Zaspa, przy ul. Pilotow 20 ^[12] . W 1974 z powodu rozbudowy miasta, konieczno?ci wydłu?enia pasa startowego dla samolotow odrzutowych oraz problemow, jakie stwarzała blisko?? linii kolejowej, lotnisko zostało zast?pione przez Port Lotniczy Gda?sk im. Lecha Wał?sy .

Od czasu zlikwidowania lotniska do pierwszej połowy lat 80. XX wieku trwała budowa blokowisk Zaspa-Młyniec i Zaspa-Rozstaje . W latach 1981?1983, na terenach u?ytkowanych wcze?niej przez port lotniczy, został utworzony Park Zaspa ^[13] .

Na Rozstajach do dzi? znajduje si? Cmentarz Ofiar Hitleryzmu , w ktorym chowano w czasie II wojny ?wiatowej wi??niow niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Stutthof w Sztutowie oraz poległych obro?cow Poczty Gda?skiej . Spoczywaj? tu tak?e pomordowani kolejarze i celnicy z Szymankowa oraz działacze polscy Wolnego Miasta Gda?ska zamordowani w Wielki Pi?tek 22 marca 1940 w obozie Stutthof.

27 wrze?nia 1985 został otwarty na Zaspie nowy szpital specjalistyczny z 610 ło?kami, zapleczem diagnostycznym i przychodni? specjalistyczn? (od 1997 szpital im. ?w. Wojciecha) ^[12] . W latach 2012?2013 szpital został rozbudowany ^[14] .

12 czerwca 1987 Jan Paweł II odprawił msz? ?wi?t? na terenie parku nazwanego po?niej jego imieniem. Elementy ołtarza papieskiego znajduj? si? w ko?ciołach pw. ?w. Kazimierza (Młyniec) oraz pw. Opatrzno?ci Bo?ej (Rozstaje). Miejsce, w ktorym stał ołtarz autorstwa Mariana Kołodzieja upami?tnione zostało dora?nie poprzez umieszczenie 20-tonowego głazu, ktory jednak wkrotce znikn?ł w nocy 4 lutego 1988 , wywieziony przez ?nieznanych sprawcow” ^[15] .

28 sierpnia 1991 robotnicy wykonuj?cy wykopy pod budow? oddziału Banku Gda?skiego (mi?dzy ulic? Burzy?skiego a alej? Jana Pawła II) natrafili w okolicy dawnego kulołapu strzelnicy na zbiorowy grob 38 pocztowcow polskich, ujawniaj?c tym samym nieznane dot?d miejsce egzekucji obro?cow Poczty Polskiej. Miejsce to upami?tnia kamienny pomnik. Ekshumowane szcz?tki zostały ponownie zło?one na znajduj?cym si? w pobli?u Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu .

Murale [ edytuj | edytuj kod ]

Budynki osiedla stanowi? swego rodzaju galerie murali . Pierwsze wielkoformatowe dzieła powstały w 1997 na 1000-lecie Miasta Gda?ska. Kolejne reprezentuj? kierunki od malarstwa akademickiego do graffiti, od minimalizmu do symbolizmu, od abstrakcjonizmu do realizmu. Były one malowane przez adeptow Gda?skiej Szkoły Muralu oraz artystow z całego ?wiata, ktorzy przyje?d?ali na Festiwal Malarstwa Monumentalnego Monumental Art ^[16] . W 2008 na ?cianie bloku, w ktorym przed laty mieszkał Lech Wał?sa , powstał rozpikselowany portret lidera "Solidarno?ci" autorstwa Piotra Szwabe ^[17] . 60. mural powstał do ko?ca sierpnia 2017 na budynku przy ul. Skar?y?skiego 6F i prezentuje fragment S?du Ostatecznego Hansa Memlinga, co miało upami?tnia? 550-lecie rozpocz?cia prac nad obrazem i 200-lecie powrotu obrazu z Francji do Gda?ska po zrabowaniu go przez wojska napoleo?skie ^[18] .

Podział historyczny [ edytuj | edytuj kod ]

Mimo wcze?niejszej przynale?no?ci do Oliwy, obecnie Zaspa jako jednostka morfogenetyczna - zaliczana jest do okr?gu historycznego Port . Inn? jednostk? morfogenetyczn? jest wspołczesna cz??? Zaspy - Młyniec, nale??ca do okr?gu historycznego Oliwa ^[1] .

Zaspa dodatkowo dzieli si? na nast?puj?ce podjednostki:

• Czerwony Dwor
• Czarny Dwor
• Biały Dwor
• Krolewski Dwor
• Rozstaje
• Letnica

Transport i komunikacja [ edytuj | edytuj kod ]

Transport drogowy [ edytuj | edytuj kod ]

Lini? podziału mi?dzy Zasp?-Młyniec a Zasp?-Rozstaje stanowi al. Rzeczypospolitej . Droga ta biegnie w ci?gu w wi?kszo?ci dwupasmowej trasy ł?cz?cej ?rodmie?cie i Wrzeszcz z dzielnicami Dolnego Tarasu , czyli m.in. z Zasp?.

Przez Zasp? przebiega tak?e inna dwupasmowa droga - al. Jana Pawła II prowadz?ca z Brze?na do Strzy?y Gornej . Jest najbardziej charakterystyczn? tras? w tej cz??ci miasta. Znajduj? si? przy niej:

• zachowany fragment pasa startowego byłego lotniska ; w 2019 został on rozebrany pod zabudow? mieszkaniow? ^[19]
• bazar (mi?dzy jezdniami alei )
• kompleks nowych budynkow na Mły?cu, silnie kontrastuj?cych z blokami wybudowanymi w latach 70.

Komunikacja miejska [ edytuj | edytuj kod ]

Przez al. Rzeczypospolitej biegnie linia tramwajowa, z ktorej korzystaj? tramwaje nr 2, 4, 5 i 8 .

Zaspa ma dobr? komunikacj? autobusow? z Przymorzem , Brze?nem oraz Wrzeszczem .

Na Zaspie-Młyniec znajduje si? przystanek trojmiejskiej SKM ? Gda?sk Zaspa (do 1973 nosz?cy nazw? Gda?sk Lotnisko).

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Lotnisko Gda?sk-Wrzeszcz
• Gda?sk Zaspa
• Gda?sk Zaspa Towarowa
• Brze?no
• Kolonia
• Ku?niczki
• Przymorze
• Przymorze Małe
• Przymorze Wielkie
• Wrzeszcz
• Zaspa-Młyniec
• Zaspa-Rozstaje

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Zaspa jako jednostka morfogenetyczna , GIS - System Informacji Przestrzennej Miasta Gda?ska [dost?p: 24.07.2015]