Ten artykuł od 2015-08 zawiera tre?ci, przy ktorych brakuje odno?nikow do ?rodeł . Nale?y doda? przypisy do tre?ci niemaj?cych odno?nikow do ?rodeł. Dodanie listy ?rodeł bibliograficznych jest problematyczne, poniewa? nie wiadomo, ktore tre?ci one u?rodławiaj?. Sprawd? w ?rodłach: Encyklopedia PWN  • Google Books  •  Google Scholar  •  Federacja Bibliotek Cyfrowych  • BazHum  • BazTech  • RCIN  • Internet Archive ( texts / inlibrary ) Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tego artykułu . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

Wolny rynek ? system gospodarczy , w ktorym podstaw? działalno?ci s? dobrowolne umowy zawierane z poszanowaniem prawa własno?ci prywatnej ^[1] . Najwa?niejsze cechy tego systemu to swoboda ustalania cen transakcji, swoboda wej?cia nowych producentow na rynek, ustalanie dochodow przez konsumentow i przedsi?biorcow (bez ingerencji pa?stwa) ^[1] . Termin stosowany czasami wymiennie z kapitalizmem ^[1] .

Na wolnym rynku kupuj?cy i sprzedaj?cy nie podlegaj? ograniczeniom ani przymusowi ze strony podmiotow zewn?trznych (np. władzy publicznej), a warunki transakcji ? w szczegolno?ci cena ? zale?? jedynie od ich obopolnej zgody.

Podej?cia ekonomiczne optymistyczne wobec efektywno?ci tej relacji społecznej cz?sto postuluj?, ?e suma indywidualnych decyzji transakcyjnych podmiotow składaj?cych si? na wolny rynek przejawi si? w postaci balansu popytu i poda?y . W procesie interakcji spontanicznych decyzji kupuj?cych i sprzedaj?cych, zwanym mechanizmem rynkowym ma doj?? do ustanowienia si? rownowagi rynkowej , czyli zrownania popytu z poda?? oraz ustalenia ogolnej ceny rownowagi . Jednak w ramach obecnego paradygmatu ekonomii matematycznej, coraz bardziej rozpoznawany jest wynik powszechnie znany jako teoria Sonnenscheina?Mantela?Debreu  (inne j?zyki) . Mi?dzy innymi, rezultat ten dowodzi mo?liwo?ci istnienia ro?norakich punktow rownowagi w zale?no?ci od punktu z ktorego gospodarka wychodzi, jak i rownowag ktore nie s? jedynie sum? interakcji rynkowych.

Bardzo cz?sto zwolennicy wolnego rynku uwa?aj?, ?e warunkiem zaistnienia wolnego rynku s? precyzyjnie okre?lone prawa własno?ci , przede wszystkim w odniesieniu do ?rodkow produkcji oraz wytworzonych dobr. Zwolennicy liberalnych koncepcji ekonomicznych twierdz?, ?e odpowiednie dookre?lenie praw własno?ci mo?e zapewni? jedynie powszechna własno?? prywatna ?rodkow produkcji . Tradycje lewicowo-libertaria?skie zwykle odrzucaj? formalizacj? praw własno?ci, postuluj?c na przykład, ?e własno?? jest zwyczajnie przedłu?eniem u?ytku, lub kradzie?? ^[2] .

Efektywno?? ekonomiczna [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Efektywno?? ekonomiczna .

Wolnego rynku nie nale?y myli? z doskonał? konkurencj? . Poj?cie wolnego rynku obejmuje jedynie postulaty dobrowolno?ci wymiany oraz kształtowania cen i innych warunkow wymiany wył?cznie w wyniku negocjacji mi?dzy kupuj?cymi i sprzedaj?cymi. Model konkurencji doskonałej odnosi si? natomiast do charakterystyki konkurencji na rynku i postuluje cały szereg dodatkowych zało?e?, jak du?a liczba sprzedaj?cych i kupuj?cych, zerowe koszty transakcji czy doskonała informacja rynkowa. Wolny rynek bywa przytaczany jako niezb?dny warunek zaistnienia konkurencji doskonałej. Wolny rynek prowadzi do najefektywniejszej ekonomicznie alokacji zasobow , je?eli w wyniku działania mechanizmu wolnorynkowego dochodzi do ustalenia struktury rynkowej zbli?onej do doskonałej konkurencji. Ka?da ingerencja zewn?trzna w taki rynek b?dzie wowczas prowadziła do obni?enia efektywno?ci i powstania zb?dnej straty społecznej .

Struktura konkurencyjna, ktora wykształci si? w wyniku działania mechanizmu wolnorynkowego, najcz??ciej zale?y od charakterystyki bran?y . W wi?kszo?ci wspołczesnych bran? dochodzi do ustanowienia struktury zbli?onej do konkurencji doskonałej lub konkurencji monopolistycznej . Ze wzgl?du jednak na ro?norodne czynniki, jak np. dominuj?cy udział kosztow stałych w strukturze kosztowej bran? takich jak telekomunikacja lub transport, w wyniku działania mechanizmu wolnorynkowego mo?e dochodzi? do powstania struktur ekonomicznie nieefektywnych, czego przykładami mog? by? monopol lub oligopol. Rynek o strukturze monopolowej mo?e nadal pozostawa? rynkiem wolnym (kupuj?cy i sprzedaj?cy zawieraj? transakcje dobrowolnie), jednak nie b?dzie on rynkiem ekonomicznie najefektywniejszym. Monopolista kieruj?c si? własnym interesem maksymalizacji zysku ustali cen? na poziomie wy?szym, ni? cena, ktora mogłaby si? ukształtowa? na rynku konkurencyjnym. B?dzie to prowadziło do przechwycenia przez monopolist? cz??ci nadwy?ki konsumenta , czyli zwi?kszenia własnych zyskow kosztem konsumentow. W takim przypadku regulacja rynku (np. poprzez interwencj? pa?stwa i ustalenie maksymalnej ceny dobra) mo?e prowadzi? do zwi?kszenia efektywno?ci ekonomicznej .

Innymi przykładami zjawisk, ktorych wyst?powanie prowadzi do nieoptymalnej alokacji zasobow w wyniku mechanizmu wolnorynkowego, s? efekty zewn?trzne , istnienie dobr publicznych czy asymetria informacji . Ich wyst?powanie jednak nie wskazuje jednoznacznie na ewentualn? skuteczno?? rozwi?za? regulacyjnych.

Polityka gospodarcza [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Polityka gospodarcza .

Wolny rynek rozumiany jako mechanizm alokacji zasobow mo?e by? regulatorem procesow ekonomicznych w skali całej gospodarki. Gospodarka, w ktorej dominuj?c? rol? regulacyjn? odgrywa w przewa?aj?cej mierze rynek, to gospodarka rynkowa . W takiej funkcji wolny rynek ?ci?le wi??e si? z liberalizmem ekonomicznym , ktorego teoretyczne podstawy powstały w XVIII w. na fali europejskiego o?wiecenia (szczegolnie szkockiego ? Adam Smith ? i angielskiego ? David Ricardo ).

Krytyka idei [ edytuj | edytuj kod ]

Krytycy idei wolnego rynku wskazuj?, ?e przypisywana jej rzekoma spontaniczno?? jest fikcj?. Karl Polanyi w Wielkiej transformacji pisał: ?Historia gospodarcza dowodzi, ?e narodziny rynkow krajowych w ?adnym wypadku nie były skutkiem stopniowego i spontanicznego uwolnienia sfery gospodarczej od kontroli pa?stwa. Przeciwnie, ukonstytuowanie si? rynku wynikało ze ?wiadomej i cz?sto gwałtownej interwencji ze strony pa?stwa, ktore narzucało społecze?stwu organizacj? rynkow?” ^[3] . Przykładem takiej gwałtownej interwencji był europejski kolonializm , ktory prowadził do rozbijania struktur społecznych na terenach podbitych i zast?powania ich prywatn? własno?ci? ^[4] . Brutalna eksploatacja ludno?ci Indii przez imperium brytyjskie w XIX wieku prowadziła wr?cz do lokalnej kl?ski ?ywiołowej ^[4] . Chang Ha-joon uwa?a, i? wojny opiumowe z Chinami, a tak?e interwencje pa?stw Zachodu w ro?nych innych regionach ?wiata, dowodziły, ?e tzw. wolny rynek musiał by? zaprowadzany siłowo ^[5] . Tzw. idee wolnorynkowe po II wojnie ?wiatowej były wdra?ane przemoc? w Chile i w Argentynie , gdzie legalnie wybrane socjalistyczne rz?dy zostały obalone na rzecz skrajnie prawicowych dyktatur wojskowych, ktorym asystowali przedstawiciele szkoły chicagowskiej ^{[4] [6]} .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz kolekcj? cytatow o wolnym rynku w Wikicytatach

• kapitalizm , antykapitalizm , krytyka kapitalizmu
• mechanizm rynkowy
• monopol
• konkurencja
• teoria wyboru konsumenta

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]