Wojna litewsko-moskiewska (1558?1570)

wojny litewsko-rosyjskie
Szturm armii moskiewskiej na Połock w 1563, w: Warrhafftige und erschreckliche Zeitung von dem grausamen Feind dem Moskowiter Augsburg 1563
Czas	1558 ? 1570
Terytorium	Europa Wschodnia
Wynik	zwyci?stwo Carstwa Rosyjskiego
Strony konfliktu
Carstwo Rosyjskie Wielkie Ksi?stwo Litewskie Korona Krolestwa Polskiego Ksi?stwo Kurlandii i Semigalii
Dowodcy
Iwan IV Gro?ny Zygmunt II August
brak wspołrz?dnych

Wojna litewsko-moskiewska w latach 1558?1570 ? wojna pomi?dzy Wielkim Ksi?stwem Litewskim , wspieranym przez Polsk? a Carstwem Rosyjskim .

Była cz??ci? wi?kszych zmaga? Polski , Litwy , Szwecji , Danii i Rosji o dominium Maris Baltici (władztwo Morza Bałtyckiego), znanych jako I wojna połnocna .

Geneza [ edytuj | edytuj kod ]

Głown? przyczyn? wybuchu tej wojny było parcie Rosji w kierunku Morza Bałtyckiego w celu opanowania niezamarzaj?cych zim? portow na terytorium Inflant . Bezpo?rednim casus belli stała si? interwencja pa?stwa polsko-litewskiego w spor pomi?dzy arcybiskupem ryskim ? Wilhelmem Hohenzollernem a mistrzem krajowym inflanckiej gał?zi zakonu krzy?ackiego ? Johannem Wilhelmem von Furstenbergiem .

Wyprawa poswolska [ edytuj | edytuj kod ]

Inflancka gał?? zakonu krzy?ackiego zwi?zała si? w 1554 z Rosj?, podpisuj?c upokarzaj?cy pokoj, na mocy ktorego wyrzekła si? zwi?zkow z Polsk? i Litw? , zobowi?zuj?c si? płaci? Rosjanom trybut z Dorpatu . W obawie przed interwencj? moskiewsk? Krzy?acy rozpocz?li prze?ladowanie arcybiskupa ryskiego Wilhelma, ktory był zwolennikiem sekularyzacji Inflant i przył?czenia ich na wzor Prus do pa?stwa polsko-litewskiego.

Krol Polski Zygmunt II August wyst?pił jako protektor arcybiskupstwa ryskiego i zagroził Krzy?akom interwencj? zbrojn?. W obozie pod Poswolem zgromadził we wrze?niu 1557 26 tysi?cy ?ołnierzy i 56 armat wojska litewskiego ^[1] pod dowodztwem hetmana wielkiego litewskiego Mikołaja Radziwiłła Rudego i 20 tysi?cy wojsk polskich dowodzonych przez Jana Mieleckiego . Demonstracja zbrojna wywołała spodziewane wra?enie na zakonnikach inflanckich, tak ?e 14 wrze?nia wielki mistrz Johann Wilhelm von Furstenberg ukorzył si? przed Zygmuntem Augustem i podpisał sojusz skierowany przeciwko Rosji. Car Iwan IV Gro?ny potraktował to jako casus belli i rozpocz?ł mobilizacj? swoich armii.

Wybuch [ edytuj | edytuj kod ]

W styczniu 1558 roku 70-tysi?czne wojska moskiewskie uderzyły na Inflanty. Rosjanie zaj?li Dorpat, Narw? i kilka zamkow inflanckich. ?wi?te Cesarstwo Rzymskie nie udzieliło ?adnej pomocy wojskowej, formalnie podległemu sobie terytorium, poprzestaj?c na 100 tys. guldenow subsydium i nało?eniu embarga na handel towarami strategicznymi z pa?stwem moskiewskim.

12 maja skapitulowała Narwa . Zakon zło?ył z urz?du Furstenberga, ktory bez wiedzy zakonu rozpocz?ł tajne pertraktacje z Dani? . Nowym wielkim mistrzem został wybrany stronnik polski Gotthard Kettler .

Jednocze?nie w 1560 biskup kurlandzki Johann von Muenhausen przeszedł na luteranizm i sprzedał tytuł biskupa du?skiemu ksi?ciu Magnusowi . Tym samym Dania posiadła Ozyli? i Pilty? . W 1561 krol szwedzki Eryk XIV Waza opanował Estoni? z Rewlem . Rozpocz?ła si? I wojna połnocna .

Sekularyzacja Inflant [ edytuj | edytuj kod ]

31 sierpnia 1559 zawarto w Wilnie układ, moc? ktorego Zygmunt August jako wielki ksi??? litewski obejmował protektorat nad Inflantami. R?kojmi? tego porozumienia było oddanie załogom litewskim kilku zamkow inflanckich. 28 listopada 1561 podpisano pakt wile?ski , likwiduj?cy pa?stwo zakonu krzy?ackiego w Inflantach i powołuj?cy w jego miejsce Ksi?stwo Zad?wi?skie (formalnie od 1566), wł?czone do pa?stwa polsko-litewskiego oraz lenne Ksi?stwo Kurlandii i Semigalii z ksi?ciem Gotthardem Kettlerem jako lennikiem Rzeczypospolitej .

I faza wojny [ edytuj | edytuj kod ]

W 1561 Inflanty zostały obsadzone przez 10-tysi?czny korpus polskich wojsk zaci??nych , dowodzony przez hetmana polnego koronnego Floriana Zebrzydowskiego . W 1562 wojska litewskie Mikołaja Radziwiłła Rudego przeprowadziły uderzenie na Wieli? . 19 sierpnia tego roku wojska polskie w sile 1300 jazdy i 200 piechoty, pod wodz? starosty ro?a?skiego Stanisława Le?niowolskiego pobiły w bitwie pod Newlem wielokrotnie liczniejsze wojska moskiewskie (ok. 25 000 ludzi) dowodzone przez Andrzeja Kurbskiego .

Wojna połocka [ edytuj | edytuj kod ]

Na pocz?tku 1563 na Litw? uderzyły dwie armie moskiewskie w sile odpowiednio 80 i 40 tysi?cy ludzi i 200 armat, pod osobistym dowodztwem cara Iwana IV Gro?nego. 31 stycznia zgrupowanie wojsk moskiewskich w sile 32 tysi?cy ?ołnierzy uderzyło z okolic Wielkich Łuk w kierunku Połocka . Po krotkotrwałym obl??eniu Rosjanie zdobyli to miasto 15 lutego. Do niewoli dostał si? wojewoda połocki Stanisław Stanisławowicz Dowojno , a Rosjanie utopili w D?winie wszystkich miejscowych ?ydow . Podpisano nast?pnie kilkumiesi?czne zawieszenie broni.

5 pa?dziernika 1563 podpisano w Kopenhadze sojusz polsko-du?ski, na mocy ktorego oba pa?stwa zobowi?zały si? wspolnie wyst?pi? przeciwko Szwecji i Rosji.

II faza wojny [ edytuj | edytuj kod ]

Na Ryg? uderzyły wojska szwedzkie, ktore bezskutecznie obległy miasto, zmuszone do odwrotu przez odsiecz polskich wojsk zaci??nych pod wodz? Ernesta Weihera . W grudniu 1563 Rosjanie przeprowadzili koncentracj? dwoch zgrupowa?: pod wodz? kniazia Piotra Szujskiego w Połocku i kniazia Piotra Obole?skiego w Smole?sku. Koncentryczne uderzenie wojsk moskiewskich na Litw? zostało powstrzymane przez Mikołaja Radziwiłła Rudego, ktory 26 stycznia 1564 wraz z hetmanem polnym litewskim Grzegorzem Chodkiewiczem pobił Rosjan dowodzonych przez kniazia Piotra Szujskiego w bitwie pod Cza?nikami , a 7 lutego rozbił wojska moskiewskie w bitwie pod Orsz? . We wrze?niu wojska polskie dowodzone przez hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Sieniawskiego poł?czyły si? z litewskimi i podj?ły nieudan? prob? odbicia Połocka. W listopadzie wojska moskiewskie zdobyły Jezieryszcze .

W szeregach moskiewskich pojawiły si? wowczas pierwsze oznaki zw?tpienia we własne siły. W kwietniu na stron? polsko-litewsk? przeszedł knia? Andriej Kurbski, jeden z najbli?szych wspołpracownikow Iwana IV Gro?nego. Wydał on wszystkich skrytych stronnikow Rosji w Inflantach i ujawnił stronie litewskiej siatk? płatnych agentow moskiewskich.

Wojska polsko-litewskie przeprowadziły uderzenie dywersyjne na Inflanty i Siewierszczyzn? , podchodz?c pod Starodub i Czernihow . Rosjanie zaatakowali wojewodztwo m?cisławskie . W 1565 r. wojska polsko-litewskie spustoszyły okolice Newla , Wieli?a i Wielkich Łukow , uprowadzaj?c 8 tysi?cy je?cow moskiewskich. W lipcu 1566 podpisano krotkie zawieszenie broni. Obie strony wykorzystały ten czas na prace fortyfikacyjne. Rosjanie rozpocz?li wznoszenie twierdz na zaj?tych przez siebie ziemiach Połocczyzny. Rozpocz?to wznosi? zamki w Ulle , Turowli , Suszy , Nieszczerdzie , Kozianach i Sokole , pod osłon? ktorych wojska moskiewskie zamierzały wyprowadzi? uderzenie w serce terytorium litewskiego. W odpowiedzi Litwini z polecenia Grzegorza Chodkiewicza rozpocz?li budow? zamkow w Leplu , Woro?cu , Dryssie , Dzi?nie i Krzywi ? zagradzaj?c tym samym drog? potencjalnym działaniom wojsk moskiewskich.

Wyprawa radoszkowicka [ edytuj | edytuj kod ]

16 lutego 1567 Rosja zawarła ze Szwecj? przymierze skierowane przeciwko Litwie. 20 lipca wojewoda bracławski Roman Sanguszko pobił wojska moskiewskie w II bitwie pod Cza?nikami . Zygmunt II August postanowił wowczas przeprowadzi? kolejn? demonstracj? zbrojn?, licz?c na wywołanie w Rosji powstania kniaziow i bojarow, niezadowolonych z rz?dow opryczniny . Pod Radoszkowiczami , niedaleko Mi?ska zebrało si? na popis 47 000 ?ołnierzy ? z tego 30 000 pospolitego ruszenia oraz 2400 posiłkowych ?ołnierzy z Korony z ok. 100 działami ^[2] . Jednocze?nie na pa?stwo moskiewskie spadł najazd, działaj?cych w porozumieniu z Polsk? i Litw? Tatarow krymskich Dewlet I Gireja . Iwan IV Gro?ny zmuszony został, tym samym, powstrzyma? ofensyw? i powrocił do Rosji, gdzie rozpocz?ł krwaw? rozpraw? z potencjalnymi spiskowcami.

III faza wojny [ edytuj | edytuj kod ]

Strona polsko-litewska przeszła teraz wyra?nie do kontrofensywy. Na pocz?tku 1568 wojewoda witebski Stanisław Pac zdobył zamek Sitno i zagroził U?wiatowi i Wieli?owi. Starosta orsza?ski Filon Kmita uderzył na Smole?szczyzn? i podszedł a? pod Wia?m? . 20 sierpnia 1568 Roman Sanguszko zdobył szturmem zamek w Ulle . Moskiewska wyprawa odwetowa spaliła Witebsk. Wykorzystuj?c osłabienie Szwecji, Iwan IV Gro?ny utworzył w 1570 na terytorium Inflant marionetkowe krolestwo , osadzaj?c na jego tronie Magnusa Inflanckiego .

Rozejm [ edytuj | edytuj kod ]

Negocjacje pokojowe rozpocz?to ju? w 1568. Ich wynikiem było podpisanie 22 czerwca 1570 w Moskwie trzyletniego rozejmu, potwierdzonego w podpisanym 13 grudnia pokojem szczeci?skim , ktory ko?czył wojn? szwedzko-du?sk?. Postanowienia:

• Litwa traciła na rzecz Rosji: wschodni? cz??? Inflant z kilkoma zamkami (m.in. Marienburg ), biskupstwo dorpackie , wschodni? cz??? Estonii, Połock z zamkiem Turowla , cz??? ziemi witebskiej z zamkami Jezieryszcze i U?wiat.

Skutki [ edytuj | edytuj kod ]

Rosja uzyskała podstawy do dalszej ekspansji na ziemie litewskie. W wyniku zagro?enia podstaw egzystencji Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego nast?piło ?ci?lejsze jego zespolenie z Polsk?, ktora jako sojusznik Litwy w ci?gu 7 lat wystawiła 300 rot wojsk kosztem 2 milionow złotych. W 1569 podpisano uni? lubelsk? .

Pograniczne ziemie litewsko-moskiewskie zostały do tego stopnia spustoszone i ogołocone z po?ywienia, ?e ju? w 1571 wybuchła tam wielka epidemia morowego powietrza poł?czona z przypadkami kanibalizmu .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Masakra nowogrodzka

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]