Ten artykuł od 2020-09 zawiera tre?ci, przy ktorych brakuje odno?nikow do ?rodeł . Nale?y doda? przypisy do tre?ci niemaj?cych odno?nikow do ?rodeł. Dodanie listy ?rodeł bibliograficznych jest problematyczne, poniewa? nie wiadomo, ktore tre?ci one u?rodławiaj?. Sprawd? w ?rodłach: Encyklopedia PWN  • Google Books  •  Google Scholar  •  Federacja Bibliotek Cyfrowych  • BazHum  • BazTech  • RCIN  • Internet Archive ( texts / inlibrary ) Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tego artykułu . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

Wacław Seweryn Rzewuski

Portret p?dzla Aleksandra Orłowskiego
Krzywda
Rodzina	Rzewuscy herbu Krzywda
Data i miejsce urodzenia	15 grudnia 1784 Lwow
Data i miejsce ?mierci	14 maja 1831 w bitwie pod Daszowem
Ojciec	Seweryn Rzewuski
Matka	Konstancja Lubomirska
?ona	Aleksandra Franciszka Lubomirska
Dzieci	Stanisław Rzewuski Leons Rzewuski Kaliksta Rzewuska Witold Rzewuski
Multimedia w Wikimedia Commons

Wacław Seweryn Rzewuski herbu Krzywda ; nazwiska przybrane, przydomki i krypt.: Emir Tad? el faher Abd-el-Niszan; Emir Arslan; Abu Assed; Le Comte W. S. R.; D?iecar el cheil; Hrabia W. S. R.; W... R... (ur. 15 grudnia 1784 ^[1] we Lwowie , zm. 1831 (?)) ? syn Seweryna Rzewuskiego , hetmana polnego koronnego i Konstancji Małgorzaty Lubomirskiej , podro?nik, orientalista , pami?tnikarz, poeta, je?dziec i znawca koni , kawaler malta?ski (w zakonie od 1811 roku), kawaler Honoru i Dewocji ^[2] .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Po trzecim rozbiorze Polski (w wieku 10 lat) wywieziony został przez ojca do Wiednia , kształcił si? w elitarnym Theresianum (Theresianischen Militarakademie). Słu?ył w wojsku austriackim jako in?ynier miner. W roku 1805 po?lubił Rozali? Aleksandr? Lubomirsk?. W 1809 bił si? pod Aspern , jako podporucznik (dowodca szwadronu) w pułku w?gierskich huzarow M. Kinmayera. Po?niej w pułku ułanow Schwarzenberga dosłu?ył si? stopnia rotmistrza . Poprosił o dymisj? w roku 1811. W tym samym roku stracił ojca, opu?cił ?on? i osiadł na swych dobrach na Wołyniu: Sawraniu (gdzie zało?ył znan? po?niej stadnin? koni arabskich), Ku?minie i Łanowcach. Kilka tygodni po?niej (1811), w Daszowie u siostry, Marii Jarosławowej Potockiej, nawi?zał bli?sz? znajomo?? z pasz? Ramizem. Wkrotce potem go?cił na jego dworze w Mikołajowie (nad rzek? Boh), układaj?c projekt wspolnej podro?y (wyprawy) na Wschod. W latach 1812?1813 mieszkał w Krzemie?cu , utrzymuj?c bliskie kontakty z Tadeuszem Czackim i jego liceum.

W 1817 r. wyjechał na Wschod w misji zakupu koni arabskich dla cara Aleksandra I ^[3] . W latach 1818?1820 podro?ował po Bliskim Wschodzie. W Arabii poznał pustyni? i jej mieszka?cow. Zwiedził Syri? , Irak , Liban oraz Palestyn? . W 1818 r. jako jeden z wodzow eskorty dotarł wraz z pielgrzymk? do bram Mekki ^[3] . Opracował m.in.: plan meczetu w Mekce (na podstawie innego ?rodła, bo sam do Mekki nie wjechał), mapy Persji oraz Połwyspu Arabskiego . Pozyskał zaufanie i przyja?? przywodcow szczepow bedui?skich. Z wodzem rodu Roualla, Edre ibn Shalanem, zawarł przymierze krwi. Rzewuski z?ył si? z Beduinami ? mieszkał z nimi, polował, ?wi?tował i brał udział w ich wyprawach wojennych. Kunszt wojenny i odwaga przyniosły mu uznanie i sław?. Przyj?ty do 13 plemion arabskich otrzymał tytuł emira i imiona: Tad? al-Fahr (?Korona sławy”), Abd al-Niszan (?Sługa znaku”).

Po powrocie do kraju osiadł w rodzinnym Sawraniu na Podolu. Miał kolekcj? orientalnych r?kopisow, ksi??ek, strojow, broni i fajek. Wiele czasu sp?dzał w stroju bedui?skim w siodle w?rod Ukrai?cow, nocuj?c w stepach pod namiotem. Stał si? na tyle sławny, ?e powstały o nim ukrai?skie pie?ni, np.: ?Hej, pane Hetmane Zołotaja Boroda (...) Hej pane Hetmane, hej pane Rewuckij, Prijdy nu?e miłyj Lasze (...)”. Przyja?nił si? z Tomaszem Padurr? , poet?, piewc? kozaczyzny , popularyzatorem folkloru i muzyki ukrai?skiej.

W latach 1825?1826 nale?ał do Towarzystwa Patriotycznego . Zadenuncjowany w 1826, przez dwa lata był kontrolowany i przesłuchiwany. Dochodzenie umorzono z braku dowodow winy. W 1831 podczas Powstania Listopadowego Rzewuski wystawił oddział jazdy kozackiej, przeznaczaj?c dla niego ukochane konie arabskie. Dowodz?c oddziałem w przegranej bitwie pod Daszowem , zagin?ł w niewyja?nionych okoliczno?ciach dnia 14 maja 1831.

Upami?tnienie [ edytuj | edytuj kod ]

Rzewuskiemu po?wi?cili swoje utwory m.in.: Adam Mickiewicz ( Farys ), Juliusz Słowacki ( Duma o Wacławie Rzewuskim ), Wincenty Pol ( Hetman Złotobrody ), Tadeusz Mici?ski (wiersz Emir Rzewuski w tomie Nietota ), Tymko Padura ( Zołotaja boroda ), Michał Budzy?ski ( Wacław Rzewuski ) oraz Zofia Kossak ( Stado emira ). Tak?e Jerzy Grotowski umie?cił Rzewuskiego w swoim, dotychczas nieznanym tomiku wierszy (napisał je maj?c 16 lat) pod tytułem Emir el Kad?i . Pojawił si? on tak?e na obrazach Juliusza Kossaka , Piotra Michałowskiego i Januarego Suchodolskiego .

Szkolny Punkt Konsultacyjny przy Ambasadzie RP w Abu Zabi z siedzib? w Dubaju nosi imi? Wacława Seweryna Rzewuskiego.

Tworczo?? [ edytuj | edytuj kod ]

Bliskim Wschodem zainteresował go wuj, podro?nik i pisarz ? Jan Potocki , ktory poznał go te? z dwoma wybitnymi owczesnymi orientalistami wiede?skimi Josephem Hammerem i Juliusem Klaprothem oraz z A. K. Czartoryskim . W Wiedniu Rzewuski, dzi?ki syryjskiemu uczonemu (Antun Arida) nauczył si? dwoch j?zykow wschodnich: arabskiego i tureckiego. Był inicjatorem wiede?skiego Towarzystwa Orientalistycznego. Zało?ył i finansował pierwsze w ?wiecie pismo orientalistyczne ?Mines d’Orient. Fundgruben des Orients. Fontes Rerum Orientalium” (tj. ?Kopalnie Wschodu”, w sensie: ?Kopalnia wiedzy o [Bliskim] Wschodzie”), wydawane w Wiedniu w latach 1809?1820 (I-VI tomow in folio ) ^[4] . Był członkiem Towarzystwa Naukowego w Getyndze , Akademii Nauk w Monachium i członkiem korespondentem Towarzystwa Przyjacioł Nauk w Warszawie.

Wra?enia z podro?y do Arabii Rzewuski spisał po francusku w nieopublikowanym za jego ?ycia dziele pt. Sur les chevaux orientaux et provenants des races orientales . W 1927 manuskrypt został nabyty przez Bibliotek? Narodow? , gdzie przetrwał do XXI w. Zawiera on ponad 400 kolorowych rysunkow, stanowi?cych ?rodło bada? nad miejscow? kultur? i zwyczajami, co ma ogromn? warto?? rownie? dla Saudyjczykow. S? tam te? nuty, ktore pozwalaj? odtworzy? muzyk? bedui?sk? sprzed 200 lat, a tak?e spis ludno?ci niektorych plemion. Zainteresowanie pami?tnikiem zgłosiła Arabia Saudyjska , dla ktorej dzieło jest tym bardziej cenne, ?e kraj ten nie posiada wielu pami?tek pi?mienniczych z tego okresu. Wydanie naukowe, z tłumaczeniem na polski i angielski oraz ilustracjami zostało przygotowane przez Bibliotek? Narodow? i sfinansowane przez Katar ^[5] . Premiera publikacji miała miejsce na 29. Mi?dzynarodowych Targach ksi??ki w Dosze w 2018 ^[6] .

Wydał te? Podro? do Palmiry (1821).

Wa?niejsze dzieła [ edytuj | edytuj kod ]

1. Pytania do rozwi?zania , Krzemieniec 1813 ^[7] (oprac. dla Liceum Krzemienieckiego, dot. historii, geografii, astronomii i gramatyki)
2. Notice sur les chevaux arabes , ?Mines de l’Orient” t. 5, Wiede? 1816, s. 49?59; przekł. niemiecki: Wiede? 1816
3. Sur l’introduction du sang oriental des chevaux d’Europe , ?Mines de l’Orient” t. 5, Wiede? 1816, s. 333?345; przekł. polski skrocony: Konie arabskie (z ?Revue de Paris”), ?Rozmaito?ci” (Lwow) 1832 nr 28 ^[8] ; przekł. niemiecki: Wiede? 1816
4. Voyage a Palmire ou Tadmor dans le desert, avec une courte recherche sur le vent du desert Sancieli, avec une carte (dat.: Haleb 20 sierpnia 1819), ?Mines de l’Orient” t. 6, Wiede? 1818 (faktycznie: 1820); r?kopis (brulion): Biblioteka Narodowa, sygn. 6475 II, t. 1, s. 161?181; przekł. polski fragm.: Podro? do Palmiry, czyli Tadmor w stepie, z krotk? uwag? nad wiatrem pustyni zwanym samicki. Wyj?tek z dzieła pt. Kopalnie wschodnie , ?Gazeta Literacka” 1821 nr 49 ^[9] ; ?Dziennik Wile?ski” 1821, t. 2, s. 416?430; przekł. niemiecki: Wiede? 1818 (faktycznie: 1820)
5. Memoires secrets sur les affaires d’Orient , powst. w Arabii(?); dzieło zaginione, wspomina je sam autor kilkukrotnie w tek?cie poz. 6
6. Sur les chevaux orientaux et provenants des races orientales t. 1-3, r?kopis: Biblioteka Narodowa, sygn. Rps. 5678 IV ^{[10] [11] [12]} (zbior uwag i spostrze?e? przeplatany elementami diariusza b?d? autobiografii, b?d? te? dłu?szymi rozprawkami; układ chaotyczny; wi?kszo?? spostrze?e? zaczerpni?ta nie z autopsji, ale z literatury; do r?kopisu doł?czone mapki, rysunki, teksty nut, piosenek, korespondencji), przekł. polski fragmentow ogł. T. Rutkowski: Wiadomo?? o rasach koni arabskich , ?Biblioteka Warszawska” 1866, t. 4, s. 440-462 ^[13]
7. Wiadomo?? o lady Ester Łucja Stanhope znanej w Arabii pod imieniem Ester Malek , ? Astrea ” t. 5 (1825), s. 23 i nast?pne; fragmenty pt. Pobyt u lady Stanhope w Arabii ? przedr.: ?Rozmaito?ci” (Lwow) 1825 nr 18 ^[14] ; przedr. cało?ci ?Dziennik Warszawski” 1852 nr 286-287; z r?kopisu ogł. ?Przyjaciel Domowy” 1857 nr 43 ^[15] (przerobka fragmentow poz. 6)
8. Melodie arabskie: Pustynia Ned?u; Hymn ranny Beduinow Wehabitow; Wojna Wehabitow; Ned?i-Kochejlany , ogł. M. Mann: Podro? na Wschod t. 3, Krakow 1855, s. 177?1785, 195-201, 203-208, 225-232 ^[16] ; poszczegolne wiersze przedr.: ?Czas” 1855 nr 96 ^[17] ; J. S. Bystro? jak wy?ej poz. 6; W. Pruski jak wy?ej poz. 6; drobne fragmenty ogł. L. Siemie?ski jak wy?ej poz. 6, s. 118?119 (dedykowane A. Osi?skiemu)
9. Melodia arabska: do Mlichi , ogł. L. Siemie?ski jak wy?ej poz. 6, s. 120?121
10. Melodie greckie: Starzec na mogile Achillesa; Dziewica Lezbu; Niewolnik Olimpu; Bobolina do dziewic Grecji; Odysseusz do Grekow; ?piew grecki , 3 wiersze ogł. ?Czas. Dodatek miesi?czny” 1856, t. 3, s. 401-407 ^[18] ; fragm. L. Siemie?ski jak wy?ej poz. 6, s. 122?123 (dedykowane Teofilii z Okry?skich Gomoli?skiej)
11. Refleksje nad ruinami Palmiry. Poemat , fragm. przytacza J. S. Bystro? jak wy?ej poz. 6, s. 102?103
12. Oxyna. Poemat w 2 pie?niach , streszcz. podaje L. Siemie?ski jak wy?ej poz. 6, s. 125
13. Treny na grobie Maryny. (5 wierszy) , fragmenty ogł. L. Siemie?ski jak wy?ej poz. 6, s. 124
14. Pierwsza cz??? historii Skanderbega (Aleksandra I) , r?kopis: Ossolineum sygn. 545/III, k. 31-34.

Przekłady [ edytuj | edytuj kod ]

1. Przekłady tekstow arabskich, perskich i tureckich na j?zyk francuski i niemiecki; zobacz Prace edytorskie poz. 1
2. A. Malczewski: Maria , przekł. na j?zyk francuski (inform. ?Kurier Polski” 1829 nr 25 ^[19] ).

Prace edytorskie [ edytuj | edytuj kod ]

1. ?Mines de l’Orient exploitees par une societe d’amateurs”, Sous les auspices de... , tyt. niemiecki: Fundgruben des Orients... , tyt. arabski, t. 1-6, Wiede? 1809-1818 (faktycznie 1820); teksty ogłoszono w j?zykach: francuskim, niemieckim, łaci?skim i arabskim; t. 1 wyszedł 1 stycznia 1809.

Listy i materiały [ edytuj | edytuj kod ]

1. Do Warszawskiego Towarzystwa Przyjacioł Nauk 2 listy z 29 pa?dziernika 1812 (przesyłaj?c ?Mines de l’Orient”) i 8 kwietnia 1815 z Opola (z podzi?kowaniem za przyj?cie do Towarzystwa); do A. Chodkiewicza z roku 1815; ogł. A. Kraushar w: Towarzystwo Warszawskie Przyjacioł Nauk , t. 3 i 8, Krakow 1902, 1906
2. Lettre a MM. les collaborateurs des ?Mines de l’Orient” , Warszawa 1817 (dat. z Opola 23 stycznia 1817)
3. Korespondencja z E.L. Stanhope (cz??ciowo fikcyjna); brulion listu do J. Hammera z roku 1819(?); do bli?ej nieznanej hrabiny; ogł. L. Siemie?ski w: W. Rzewuski i przygody jego w Arabii , ?Przegl?d Polski” 1870/1871 i osobno Krakow 1870 ^[20] , przedr. w: Lettre a MM. les collaborateurs des ?Mines de l’Orient, Pozna? 1875; fragmenty przedr.: L. Kapli?ski w: Emir Rzewuski, Pozna? 1881; J. S. Bystro? w: Polacy w Ziemi ?wi?tej, Syrii i Egipcie (1147-1914) , Krakow 1930, s. 106?107; S. Podhorska-Okołow: Bohater wielkiej przygody , Warszawa 1960
4. Korespondencja ws. zakupow koni przez Aleksandra I i krolow? wirtembersk?, m.in.: do G. A. Stroganowa z 27 lutego 1820; od Katarzyny, krolowej wirtemberskiej, 3 listy z lat 1817?1818; od Wilhelma, krola wirtemberskiego, 2 listy z lat 1819 i 1825; od w. ksi?cia Konstantego z roku 1822; r?kopis: Biblioteka Narodowa, sygn. 5760 III, fragm. w r?kopisie 6475 II; list od krolowej wirtemberskiej z 12 grudnia 1817 ogł. w przekładzie polskim: L. Siemie?ski jak wy?ej poz. 3; L. Kapli?ski jak wy?ej poz. 3; S. Podhorska-Okołow jak wy?ej poz. 3
5. Do Aleksandra I z maja 1822, ogł. A. J. Rolle w: Emir Rzewuski , ?Przegl?d Polski” t. 60 (1882/1883), t. 2, przedr. w: Opowiadania historyczne seria IV , t. 1, Warszawa 1884; Wybor pism t. 3, Krakow (1966), przekł. francuski w: R. Rzewuska: Memoires... (1788-1865) t. 3, Rzym (1950), s. 500
6. Do K. Rozwadowskiego 3 listy z roku 1822, r?kopis: Ossolineum, sygn. 7936/III
7. Do warszawskiego Towarzystwa Przyjacioł Nauk z Ku?mina 3 stycznia b.r. (list dedykacyjny przy ofiarowaniu autografu Zofiowki S. Trembeckiego), ogł. T. Baranowski, ?Prace Komisji do Bada? nad Histori? Literatury i O?wiaty” t. 1 (Warszawa 1914), s. 190?191; autograf: Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, sygn. 215
8. Do nieznanego adresata (fragmenty) i ro?ne notatki, r?kopis: Ossolineum, sygn. 12041/III
9. Do nieznanego adresata (brak daty) i notatki historyczne, r?kopisy: Biblioteka Uniwersytetu we Lwowie, sygn. 1033-1034 II
10. Do E. Sanguszki, r?kopis: Wojewodzkie Archiwum Pa?stwowe w Krakowie; inform. J. Reychman (?Przegl?d Orientalny” 1965 nr 3, s. 234)
11. Od P. Ruffina z roku 1809, ogł. H. Deherain: Ruffin diplomate francais et les orientalistes autrichiens , ?Prace Komisji do Bada? nad Histori? Literatury i O?wiaty” 1925, s. 202 i nast?pne
12. Od J. S?kowskiego z 3/15 wrze?nia 1820 i od I. Sobolewskiego z 14 czerwca 1820; r?kopis: Biblioteka Narodowa, sygn. 2675/4; ogł.: L. Siemie?ski jak wy?ej poz. 3; L. Kapli?ski jak wy?ej poz. 3
13. Circe. Cantate de J. B. Rousseau mise en musique , dedykowana matce w roku 1803 ^[21] ; r?kopis: Biblioteka Kornicka, sygn. 1147
14. Kopia o?wiadczenia W. Rzewuskiego dot. jego udziału w bitwie p. Aspern, potwierdzona przez Wiktora de Rohan 1809, r?kopis: Biblioteka PAN Krakow, sygn. 2021
15. Manuscrits orientaux qui se trouvent a vendre chez Kuppitsch a Vienne. Collection Rzewuski , Wiede? 1831.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Stosunki polsko-saudyjskie

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• T. 6, cz. 1: O?wiecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej ? Nowy Korbut . Warszawa: Pa?stwowy Instytut Wydawniczy , 1970, s. 143?148.

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• J. Słowacki: ?Duma o Wacławie Rzewuskim”
• T. Mici?ski: ?Emir Rzewuski”
• Dzieła Wacława Seweryna Rzewuskiego w bibliotece Polona
• Strona wystawy ?The Emir from Poland” prezentowanej na EXPO 2020 w Dubaju