Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz te?: Starogard ? wie? w woj. zachodniopomorskim.

Starogard Gda?ski

miasto i gmina
Herb Flaga
Pa?stwo	Polska
Wojewodztwo	pomorskie
Powiat	starogardzki
Data zało?enia	1198
Prawa miejskie	1348
Prezydent	Janusz Stankowiak
Powierzchnia	25,28 km²
Wysoko??	99 m n.p.m.
Populacja  (30.06.2023) ? liczba ludno?ci ? g?sto??	45 437 [1] 1797,34 os./km²
Strefa numeracyjna	58
Kod pocztowy	83-200
Tablice rejestracyjne	GST
Poło?enie na mapie powiatu starogardzkiego Starogard Gda?ski
Poło?enie na mapie Polski Starogard Gda?ski
Poło?enie na mapie wojewodztwa pomorskiego Starogard Gda?ski
53°57′47″N   18°31′33″E / 53,963056   18,525833
TERC ( TERYT )	2213031
SIMC	0934837
Hasło promocyjne : Tu rodz? si? gwiazdy
Urz?d miejski ul. Gda?ska 6 83-200 Starogard Gda?ski
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodro?ach
Wiadomo?ci w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Starogard Gda?ski ( niem.   Preußisch Stargard ; do 1950 Starogard ^[2] ) ? miasto w wojewodztwie pomorskim , siedziba powiatu starogardzkiego oraz gminy wiejskiej Starogard Gda?ski . Miasto le?y nad rzek? Wierzyc? na Pojezierzu Starogardzkim , nale?y do nadwi?la?sko-pomorskiego regionu Kociewie , jest tak?e jednym z najstarszych miast na Pomorzu .

Według danych GUS z 30 czerwca 2021 r., Starogard Gda?ski liczył 47 037 mieszka?cow ^[3] i był pod wzgl?dem liczby ludno?ci siodmym miastem w wojewodztwie pomorskim , a tak?e 92. spo?rod najludniejszych miast w Polsce ^[4] .

Poło?enie [ edytuj | edytuj kod ]

Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosi 25,28 km² ^[5] . Miasto stanowi 1,88% powierzchni powiatu.

Według danych z 2002 Starogard Gda?ski zajmuje obszar o powierzchni 25,27 km², w tym: u?ytki rolne stanowi?ce 56% powierzchni oraz u?ytki le?ne stanowi?ce 9% ^[6] .

Miasto znajduje si? w południowej cz??ci w wojewodztwa pomorskiego, w połnocnej cz??ci powiatu starogardzkiego. Gmina Starogard Gda?ski od połnocy graniczy z gmin? Skarszewy , od zachodu z gmin? Zblewo , od południa z gminami Lubichowo oraz Bobowo , od strony wschodniej za? graniczy z powiatem tczewskim .

W latach 1945?1998 (tak?e w latach 1975?1998 ) miasto administracyjnie nale?ało do wojewodztwa gda?skiego .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Kalendarium historii Starogardu Gda?skiego .

Rys historyczny [ edytuj | edytuj kod ]

Według bada? archeologicznych grod wykształcił si? w tym miejscu z osady neolitycznej sprzed ok. 4?5 tysi?cy lat, jednak pierwsza wzmianka ( Starigrod ) pojawiła si? w 1198 r., w dokumencie ksi?cia pomorskiego Grzymisława , ofiarowuj?cym grod rycerzom zakonnym ?w. Jana . W 1339 r. Krzy?acy nadali Starogardowi herb, za? chełmi?skie prawo miejskie nadane zostało w 1348 r. Starogard przeciwstawiał si? uciskowi krzy?ackiemu, m.in. wst?puj?c w 1440 r. do Zwi?zku Pruskiego , a w 1454 r. uznaj?c władz? krola Polski. Powrot Starogardu i Pomorza Gda?skiego do Polski Krzy?acy uznali w 1466 r.

W 1484 r. ogromny po?ar zniszczył połow? miasta. W czasie potopu szwedzkiego było okupowane przez Szwedow .

W 1772 r. zostało zaj?te przez Prusy w wyniku I rozbioru Polski . W 1807 r. miasto na krotko zaj?ły wojska gen. Jana Henryka D?browskiego . W 1846 r. (2 lata przed Wiosn? Ludow ) Florian Ceynowa pokierował chłopskim atakiem na garnizon wojsk pruskich w Starogardzie. W 1862 r. w Starogardzie powstała stra? po?arna ? jedna z pierwszych na ziemiach polskich. Miasto powrociło do Polski 29 stycznia 1920 r. ? nast?pił przemarsz wojsk gen. Jozefa Hallera , obejmuj?cych miasto w imieniu Rzeczypospolitej .

Przez okres niemal całej II wojny ?wiatowej Starogard był okupowany przez Niemcow , ktorzy w pobliskim Lesie Szp?gawskim dokonali masowych egzekucji , zabijaj?c ok. 7 tys. ludzi, w tym pacjentow szpitala dla umysłowo chorych w Kocborowie .

6 marca 1945 r. nast?piło zaj?cie miasta przez oddziały 116. Korpusu Armijnego 2. Armii Uderzeniowej 2. Frontu Białoruskiego. W walkach zgin?ło 26 ?ołnierzy radzieckich. Dla ich pami?ci wzniesiono Pomnik Wdzi?czno?ci na owczesnym pl. 1 Maja.

W 1950 r. do nazwy Starogard dodano ?Gda?ski”, w celu odro?nienia go od Stargardu na Pomorzu Zachodnim . W sierpniu 1980 r. w mie?cie wybuchły protesty i powstał Mi?dzyzakładowy Komitet Strajkowy.

Historia najnowsza [ edytuj | edytuj kod ]

Organem wykonawczym władzy samorz?dowej od 1987 r. jest prezydent miasta , pomimo braku wymaganej dawniej liczby 50 tys. mieszka?cow. W 1990 r., kiedy podwy?szono wymagane kryterium do 100 tys. mieszka?cow, tytuł prezydenta dla Starogardu został zachowany.

W demokratycznych wyborach przeprowadzonych 27 maja 1990 r. na Prezydenta Miasta Starogard Gda?ski wybrano Pawła Głucha. Swoj urz?d pełnił do 1998 r. Wtedy prezydentem Starogardu został Stanisław Karbowski. Podobnie jak poprzednik, funkcj? t? pełnił przez dwie kadencje. W 2006 r. włodarzem miasta został Edmund Stachowicz (rownie? dwie kadencje) ^[8] . W 2014 r. prezydentem został Janusz Stankowiak , ktory w 2018 r. ponownie wygrał wybory. Osi?gn?ł wowczas historyczny wynik 72,02% głosow w pierwszej turze ^[9] .

Organem uchwałodawczym samorz?du miejskiego jest licz?ca 21 radnych Rada Miasta Starogard Gda?ski ^[10] .

Dzi?ki Inicjatywie Lokalnej oraz Bud?etowi Obywatelskiemu 5 sierpnia 2017 r. otwarto Park Nowe Oblicze, w ktorym znajduje si? skatepark ^[11] .

W Stolicy Kociewia odnowiono Rynek. W ramach projektu ?Starogardzki Rynek od nowa ? ochrona dziedzictwa kulturowego i podniesienia jako?ci historycznej przestrzeni publicznej w Starogardzie Gda?skim” wymieniono cał? infrastruktur? podziemn? oraz nawierzchni?. Pojawiły si? pod?wietlana fontanna i miejskie saloniki. Odbudowano dwie z czterech ?redniowiecznych studni, ktore stanowi? atrakcj? turystyczn?. Prace rozpocz?ły si? w czerwcu 2017 roku, a zako?czyły we wrze?niu 2018 r. ^[12]

W latach 2014?2018 miasto kupiło 11 nowoczesnych, ekologicznych autobusow, przebudowano Alej? Wojska Polskiego oraz Dworzec PKP. ^[13]

Zmodernizowano tak?e Park Miejski.

Imprezy cykliczne [ edytuj | edytuj kod ]

• Wielki Jarmark Kociewski i Dni Starogardu
• Zlot Weteranow Szos. Historia na kołach
• Ogolnopolski Turniej Ta?ca Towarzyskiego. Memoriał Edwarda Kowalke
• Noc Bardow

Kultura [ edytuj | edytuj kod ]

• Starogardzkie Centrum Kultur, ktore przygotowuje ponad 250 imprez rocznie.
• Miejska Biblioteka Publiczna.
• Dyskusyjny Klub Filmowy.
• Osiedlowe Domy Kultury.
• Kino Letnie w Parku Nowe Oblicze.
• Uniwersytet Trzeciego Wieku ?S-Centrum”
• Osiedlowe Kluby Seniora oraz otwarty w 2018 r. Dzienny Dom ?Senior+” ^[14] .

• 
  Wyst?p zespołu kociewskiego podczas Dni Starogardu
• 
  Wyst?p zespołu D?em
• 
  Otwarcie Skate Parku
• 
  Dni Starogardu Gda?skiego
• 
  Korowod podczas Dni Starogardu

Zabytki [ edytuj | edytuj kod ]

Mury obronne i baszty [ edytuj | edytuj kod ]

Mury obronne pochodz? z XIV wieku. Budow? rozpocz?ł w latach 1309?1310 Teodot z Florencji na polecenie wielkiego mistrza krzy?ackiego, ktory chciał przebudowa? wie? Starogard w miasto-twierdz?. Zewn?trzny mur obronny powstawał od około 1313 do 1320 i otoczył teren 8,4 ha. Mur posadowiono na fundamencie kamiennym, z bastionami w naro?nikach i fos?. Potem rozpocz?to budow? bram z basztami , ktore uko?czono w latach 1338?1340 ^[15] .

Wi?kszo?? murow obronnych rozebrano za czasow pruskich ^[16] . Najlepiej zachowane s? fragmenty po stronie połnocnej i zachodniej. Osi?gaj? wysoko?? do 5 m, przy szeroko?ci si?gaj?cej prawie 2 m ^[15] .

• Baszta Gda?ska (Szewska) ? czworoboczna, ceglana, najlepiej zachowana, powstała około 1325. Stoi nad kanałem Wierzycy ? dawniej fosy . Słu?yła do obrony i strzegła bezpiecze?stwa wjazdu do miasta przez Bram? Gda?sk?. Brama była broniona przez cech szewcow, st?d jej druga nazwa ? Szewska ^[17] . W XVIII w. baszta słu?yła za kaplic?, w XIX w. ? pruskie wi?zienie, przed II wojn? ?wiatow? była policyjnym aresztem, a w czasie wojny wi?zieniem gestapowskim ^[17] . Baszta była wielokrotnie przebudowywana, m.in. w 1893 zw??ono jej doln? cz???, by poszerzy? ulic? ^[18] . Obecnie mie?ci cz??? ekspozycji Muzeum Ziemi Kociewskiej .
• Baszta Tczewska (Mły?ska) ? jest rekonstrukcj? dawnych umocnie?. Kamienne fundamenty pochodz? z pierwszej ?wierci XIV w. Dzi?ki prywatnemu wła?cicielowi w 1986 odtworzona została szachulcowa konstrukcja jej gornej kondygnacji oraz nakrycie dachowe ^[15] .
• Baszta Naro?na (Ksi???ca) ? zapewne najstarsza, jej fundamenty mog? pami?ta? wcze?niejsz? stra?nic? ksi???t gda?sko-pomorskich lub starsz? jeszcze czatowni?, co tłumaczy jej historyczn? nazw? ^[15] . Znajduje si? w połnocno-zachodnim naro?niku murow. Odbudowana została na wzor prawdopodobnej XVII w. baszty, jednak ze wzgl?du na brak ?rodeł nie ma pewno?ci, czy rekonstrukcja jest zgodna z historycznym wygl?dem budowli ^[19] . Obecnie mie?ci cz??? ekspozycji Muzeum Ziemi Kociewskiej.
• Baszta Wodna

?wi?tynie [ edytuj | edytuj kod ]

• Gotycki ko?cioł farny pw. ?w. Mateusza z XIV w. ? najstarszy zachowany ko?cioł w mie?cie, o układzie bazylikowym . Wewn?trz znajduje si? fresk ?S?d Ostateczny” z około XV w., odkryty w 1957.
• Ko?cioł ?w. Katarzyny z 1802. W połnocno-wschodnim naro?niku starogardzkiego Rynku usytuowany jest ko?cioł ?w. Katarzyny z cz??ciowo zachowanym autentycznym wystrojem wn?trza. Ta trojnawowa ?wi?tynia wzniesiona została w 1802 na fundamentach ?redniowiecznego ko?cioła, u?ytkowanego od 1577 przez luteran . Przebudowana w 1873 wie?a ko?cioła ?w. Katarzyny jest najwy?szym obiektem w starej cz??ci miasta.
• ko?cioł ?w. Wojciecha z 1936?1939. Zbudowany został w latach 1934?1939 według projektu Kazimierza Ulatowskiego. Inicjatywa budowy tej ?wi?tyni pochodziła od ks. Henryka Szumana ^[20] , zasłu?onego kapłana i ofiarnego działacza charytatywnego.
• Neogotycka synagoga z połowy XIX w. Budynek nosz?cy cechy neogotyckiej architektury, na miejscu dawnego dworu krzy?ackiego (znoszonego w wojnie szwedzkiej). Powstał w 1849 jako dom modlitwy miejscowej gminy ?ydowskiej, słu?yła celom kultowym a? do jesieni 1939.

Inne [ edytuj | edytuj kod ]

• 
  Fontanny na Rynku
• 
  Ratusz
• 
  Pałac Wiechertow
• 
  Urz?d Miasta
• 
  Widok na Park Miejski

• Rynek wraz z zabytkowymi kamienicami, ktore posadowiono na ?redniowiecznych fundamentach i piwnicach, zasadniczo pochodz? z XIX i XX w.
• Ratusz Staromiejski z XVIII/XIX w. Posadowiony został na fundamentach gotyckich, pozostało?ci dawnego ratusza zniszczonego w po?arze 1484 i przebudowanego w XVIII w. po zniszczeniach wojny szwedzkiej. Obecny pochodz?cy z pocz?tkow XIX w., na fundamentach gotyckich, przebudowany ostatecznie w 1893.
• Pałac Wiechertow (1893) wraz z zespołem młynow (1874). Tradycje młynarstwa w Starogardzie si?gaj? 1283, kiedy to wzmiankuje si? o istnieniu tutaj młyna wodnego. W 1871 nabył go Franz (Franciszek) Wiechert, przekształcaj?c w wielkie przedsi?biorstwo rodzinne. Eklektyczny pałacyk o wysmakowanych formach zdobniczych pochodzi z 1893, kiedy to został przebudowany na cele reprezentacyjne rodu Wiechertow. 26 maja 2013 r. w młynach wybuchł po?ar i doszcz?tnie je spalił.

• Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. Stanisława Kryzana ? kompleks budynkow wzniesionych w latach 1894?1898, z blisko 300 hektarowym parkiem z rzadkimi nasadzeniami, w?rod ktorych wyst?puj? nietypowe odmiany buka, jodły białe, klony srebrzyste i tuje.
• Gmach S?du Rejonowego ? zbudowany w ko?cu XIX w. w surowym stylu typowym dla pruskiego monumentalizmu, z zapleczem wi?ziennym, rozbudowanym i powi?kszonym w 1978.
• Gimnazjum (obecnie Liceum Ogolnokształc?ce) ? budynek I LO powstał w 1880. Wiosn? 1920 w szkole został wprowadzony j?zyk ojczysty, a samo gimnazjum zostało przekazane władzom polskim. W 1921 rozpocz?to budow? bursy , ktor? oficjalnie otwarto w 1928, w obecno?ci m.in. prezydenta RP prof. Ignacego Mo?cickiego .
• Koszary ? zespoł budynkow koszarowych z lat 1778?1781, wzniesiony na polecenie krola pruskiego Fryderyka II z materiału budowlanego pozyskanego z rozbiorki staro?ci?skich zamkow w Borzechowie, Starej Kiszewie i Osieku. W okresie wojny francusko-pruskiej w latach 1806?1807, budynek koszar słu?ył jako lazaret dla ?ołnierzy francuskich. Po kl?skach militarnych Napoleona, koszary powrociły do Prusakow. W lutym 1846 r. koszary były planowanym obiektem ataku powsta?cow pod dowodztwem Floriana Ceynowy. Do ich zdobycia jednak nie doszło a przywodca lokalnego, nieudanego powstania wraz z grup? spiskow? trafił do wi?zienia w Moabicie (Berlin), sk?d po wybuchu ?Wiosny Ludow” w 1848 r. odzyskał wolno?? i powrocił do ?wiecia nad Wisł?. Po powrocie Pomorza do Polski w styczniu 1920 r., Starogard znalazł si? w granicach II Rzeczypospolitej. Budynek ?Białych Koszar” przy obecnej ulicy Paderewskiego został zaj?ty przez 65 ?Starogardzki” Pułk Piechoty, a od maja 1926 r. stacjonowali w nich ?ołnierze 2. Pułku Szwole?erow Rokitnia?skich. W budynku miała tak?e swoj? siedzib? ?andarmeria wojskowa oraz Wojskowa Komenda Uzupełnie?. W budynku koszar, starogardzkich szwole?erow odwiedził w 1934 r. Prezydent Ignacy Mo?cicki. Inn? znan? postaci? zwi?zan? słu?b? wojskow? w 2. Pułku Szwole?erow Rokitnia?skich był olimpijczyk major Henryk Dobrza?ski ? ?Hubal”. W XX-lecie istnienia jednostki, na murach białych koszar została odsłoni?ta tablica ku czci marszałka Jozefa Piłsudskiego, st?d od tego czasu koszary te otrzymały imi? Marszałka. Zarowno ?ołnierze, jak rownie? konie były rozlokowane w ro?nych miejscach: wojsko zostało zakwaterowane w ?białych koszarach”, natomiast cz??? ?ołnierzy została rozlokowana w prywatnych kwaterach. Konie przetrzymywano w stajniach na terenie maj?tku Starogardu Szlacheckiego. Sytuacja zmieniła si?, gdy w 1845 r. na koszt miasta wybudowano stajni? garnizonow? na około 150 koni. Był to kompleks zwany ?czerwonymi koszarami”, zlokalizowany przy obecnej ulicy Chojnickiej. Mie?ciły si? tam nie tylko stajnie dla koni, ku?nia, ale tak?e uje?d?alnia koni i warsztaty techniczne. W jednym z budynkow mie?ciło si? przedszkole dla dzieci z rodzin wojskowych oraz Klub Rodzin ?ołnierskich, zało?ony przez ?ony oficerow. Cz??? kadry zawodowej zamieszkiwała w budynkach na terenie koszar. Z terenu przylegaj?cego do ?czerwonych koszar”, dowodztwo pułku przekazało nieodpłatnie 0,5 ha terenu na miejskie boisko sportowe. Mniejsze koszary (czerwone) otrzymały nazw? upami?tniaj?c? pierwszego dowodc?, pułkownika Zbigniewa Dunin-W?sowicza, ktory poległ podczas szar?y pod Rokitn?. Od ko?ca lat 50. Ministerstwo Obrony Narodowej sukcesywnie przekazywało na potrzeby miasta oraz lokalnych instytucji cz??? koszar z przeznaczeniem na biura. Od 1962 r. kilka pomieszcze? zostało przeznaczonych na potrzeby powstaj?cej Zasadniczej Szkoły Zawodowej Nr 2. W kolejnych latach sukcesywnie przekazywano kolejne pomieszczenia. W 1976 r. szkoła nabyła budynek na własno??, a po przeprowadzeniu generalnego remontu w 1984 r. cały obiekt słu?y do tej pory jako Zespoł Szkoł Zawodowych ^[21] .
• Kasyno oficerskie ? budynek kasyna był budowany w latach 1878?1881 podobnie jak inne obiekty z kontrybucji francuskiej, płaconej Prusom za przegran? wojn?. Kasyno było u?ytkowane przez Niemcow a? do opuszczenia przez nich Starogardu w styczniu 1920 roku. Na pocz?tku budynek kasyna był u?ytkowany przez ?Czarnych Huzarow”, zwanych niekiedy ?Huzarami ?mierci”. W 1817 r. pułk został przeniesiony do Gda?ska, a w jego miejsce przybył w 1817 r. Drugi Przyboczny Pułk Huzarow, ktory stacjonował w mie?cie do 1857 r. Kolejnym u?ytkownikiem kasyna był od 1920 r. 65 Starogardzki Pułk Piechoty a? do przybycia do Starogardu 2. Pułku Szwole?erow Rokitnia?skich, co miało miejsce w 1926 r. Jednostka kawaleryjska stacjonowała w Starogardzie do wybuchu wojny w 1939 roku. W jednej z sal znalazła swoje miejsce galeria z portretami dowodcow pułku, a ?ciany były ozdobione licznymi obrazami, rysunkami i szkicami o tematyce batalistycznej. Spo?rod obrazow wyro?nia si? jeden autorstwa Wojciecha Kossaka, przedstawiaj?cy zwyci?sk? szar?? szwole?erow pod Rokitn?. Odsłoni?cia obrazu dokonał 17 wrze?nia 1934 r. Prezydent prof. Ignacy Mo?cicki. W XX-leciu mi?dzywojennym kasyno było miejscem spotka? kadry oficerskiej, ktora piel?gnowała tradycje i zwyczaje ?ołnierskie. Ka?dorazowo, nowy dowodca pułku był witany przez tr?baczy. Kasyno słu?yło tak?e jako miejsce, w ktorym urz?dzano bale, bankiety czy inne przyj?cia. Go??mi odwiedzaj?cymi kasyno byli tak?e oficerowie rumu?scy z Pułku Huzarow z Rossiori, ktorzy go?cili w Starogardzie. W latach okupacji niemieckiej 1939 ? 1945, kasyno zostało zaj?te przez Wehrmacht. W okresie powojennym w budynku mie?ciła si? siedziba Urz?du Bezpiecze?stwa Publicznego, a od 1974 r. Miejska Biblioteka Publiczna. W styczniu 2013 r. budynek dawnego kasyna zakupiło Stowarzyszenie Szwadron Kawalerii im. 2 Pułku Szwole?erow Rokitnia?skich dla celow działalno?ci statutowej ^[22] .
• Szkoła Muzyczna ? budynek stylowej willi z 1888, zbudowanej z czerwonej cegły w stylu nawi?zuj?cym do ceglanego renesansu gda?skiego. Od 1978 siedziba Pa?stwowej Szkoły Muzycznej I st. im. W. Lutosławskiego. Renesansowe formy budynku widoczne s? zwłaszcza w obu pi?knych szczytach frontowych ^[23] .
• Urz?d Miejski ? gmach w stylu neogotyckim z czerwonej cegły z dodatkiem glazurowanej, wybudowany w 1900. W 1967 dobudowano na zapleczu pi?trowy pawilon biurowy. Pierwotnie siedziba pruskiej landratury z mieszkaniem prywatnym landrata, potem starosty a? do 1948, w okresie mi?dzywojennym biura starostwa. Od czerwca 1975 siedziba Urz?du Miejskiego.
• Stadnina Koni ? historia Pa?stwowego Stada Ogierow si?ga ko?ca XVIII wieku. W tamtym czasie okoliczny rewir le?ny podlegał Nadle?nictwu w Nowem n. Wisł?. Na potrzeby wojsk pruskich, stacjonuj?cych w Starogardzie, wydzielono około 25 ha obszaru le?nego przy drodze wylotowej do Tczewa. Pocz?tkowo kawaleria pruska odbywała na tym terenie ?wiczenia wojskowe. W po?niejszym okresie zaistniała potrzeba hodowli koni na potrzeby wojska. Do tego celu sprowadzono do Starogardu ogiery trake?skie z Prus Wschodnich oraz konie rasy oldenburskiej i wschodniopruskiej. Wybudowane w XVIII w. koszary wojskowe wraz ze stajniami znajduj?cymi si? na terenie miasta nie wystarczały na potrzeby wojska. W tej sytuacji, około 1890 r. podj?to decyzj? o budowie o?rodka hodowlanego koni, a wraz z nim osiedla mieszkaniowego dla pracownikow. Prace budowlane zako?czono w 1912 r., co przyjmuje si? jako pocz?tek istnienia Stada. Do 1920 r. o?rodkiem zarz?dzała administracja pruska, a pracownikami byli m??czy?ni, ktorzy odbyli wcze?niej słu?b? w kawalerii. Pod ich piecz? było 140 ogierow. Po powrocie Pomorza do Rzeczypospolitej, pierwszym dyrektorem Stada do 1934 r. był pułkownik August Brochwicz-Donimirski. Jego nast?pc? był major Sigmunt. Ostatnim przedwojennym dyrektorem Stada był Zdzisław Kozieł-Poklewski, zamordowany przez Niemcow w Szp?gawsku. Tu? przed wybuchem wojny pracownicy Stada wraz z ko?mi zostali ewakuowani do stadniny w Ł?cku i Sochaczewa, Warszawy i Brze?cia nad Bugiem. Na pocz?tku pa?dziernika 1939 r. konie oraz ich opiekunowie powrocili do Starogardu. Przez cały czas okupacji niemieckiej stadem zarz?dzali oficerowie niemieccy. Pod koniec wojny ogiery zostały ewakuowane do Lubeki, sk?d powrociły po interwencji naczelnika Wydziału Hodowli Koni w Warszawie in?. Stanisława Schucha. Do Starogardu powrociło 68 ogierow. W latach powojennych tak?e hodowano konie dla wojska. Okres powojenny to czas, w ktorym wiele si? działo: organizowano proby hodowlane, pokazy, wystawy i zawody je?dzieckie. Ze starogardzkiej stadniny wywodzi si? kilku medalistow olimpijskich, w?rod nich powojenny dyrektor Pa?stwowego Stada Ogierow, Kazimierz Stawi?ski ? mistrz Polski w skokach i uje?d?aniu, Izabela Cimanowska, jak rownie? Zygmunt Waliszewski ? wielokrotny mistrz olimpijski w powo?eniu. W powozowni pana Waliszewskiego znajdowały si? unikatowe powozy, pojazdy konne, szory i uprz??e. Ostatnie dekady to okres trudny dla Stada Ogierow, ?cieranie si? ro?nych koncepcji dla uratowania o?rodka, zmiany personalne na stanowisku dyrektora. Starogardzkie Stado Ogierow jest zachowanym reliktem XIX-wiecznej architektury u?ytkowej. Zostało ono wpisane do rejestru zabytkow ^[24] .
• Strzelnica ? Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Starogardzie powstało w 1351 roku i nale?y do najstarszych w Polsce. Przynale?no?? do niego zawsze była zaszczytem i honorem. Władcy i włodarze docenili idee oraz działania Bractw zarowno w kraju, jak i w poszczegolnych miastach, dlatego obdarzali je szczegolnymi przywilejami. II wojna ?wiatowa przerwała po?yteczn? działalno?? Bractw, a ich maj?tek po wojnie na mocy ustaw wywłaszczeniowych przejmowały władze komunistyczne, uznaj?c Braci Kurkowych za wrogow ludu i zakazuj?c im działalno?ci. Tak te? było w Starogardzie. 10 pa?dziernika 1949 roku Zarz?d Miejski pozbawił Braci Kurkowych ich terenu i nieruchomo?ci, tj. dzier?awionej od 1847 r., a potem wykupionej tzw. ?wirowki tczewskiej, na ktorej wybudowali w latach 1889?1892 okazał? siedzib? i zagospodarowali teren. Dopiero po przemianie ustrojowej w Polsce mo?na było reaktywowa? działalno?? Bractw. Komitet Zało?ycielski uformował si? w Starogardzie w 1992 roku i ju? w nast?pnym nast?piło uwie?czenie tych prac poprzez zarejestrowanie przez S?d Wojewodzki w Gda?sku stowarzyszenia pod nazw? Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Starogardzie Gda?skim oraz zatwierdzenie jego statutu. Od pocz?tku reaktywowania Bractwa marzeniem jego członkow było odzyskanie i przywrocenie wła?ciwej roli ?Strzelnicy”, ktora znowu miała słu?y? Bractwu i mieszka?com, bo przez sto lat stała si? ich ulubionym miejscem ?ycia towarzyskiego. Po sprawdzeniu Ksi?g Wieczystych okazało si?, ?e arogancja władzy minionej epoki spowodowała, ?e jeszcze w latach osiemdziesi?tych XX wieku karta nr 350 wskazywała jako wła?ciciela terenu i nieruchomo?ci ?Strzelnicy” starogardzkie Kurkowe Bractwo, a to oznaczało, ?e maj?tek nie został oficjalnie przej?ty przez Skarb Pa?stwa. Ten fakt rozbudził nadziej? i spowodował wielokierunkowe wzmo?one działania, ktore jednak okazały si? płonne. Nie było bowiem w szeregach Bractwa nast?pcow prawnych, ktorzy jak przedwojenny strzelmistrz Jan Czy?ewski, zmarli ju? przed jego reaktywacj?. Po tych nieudanych probach odzyskania kompleksu ?Strzelnicy” bracia postanowili odzyska? chocia? teren o powierzchni 3,8266 ha, ktory wtedy nale?ał do Gminy Miejskiej Starogard Gda?ski. Teren bez budynkow i obiektow technicznych z gruntem po ich obrysie, ktorych wła?cicielem była Powszechna Społdzielnia Spo?ywcow ?Społem”. Przychylno?? prezydenta miasta Pawła Głucha spowodowała, ?e bracia mogli go naby?. 6 pa?dziernika 1998 roku strony przedstawiły stosowne dokumenty i w sposob uroczysty w sali balowej budynku ?Strzelnicy” podpisały akt notarialny. Przez nast?pne 20 lat Bracia nie ustawali w pracach. Uporz?dkowali teren, sporz?dzili operat urz?dzeniowo-le?ny dla drzewostanu, naprawili ogrodzenie, zamontowali efektown? bram? ze swoim symbolem i nazw?, wybudowali i wyposa?yli ju? na swoim terenie drewniany budynek strzelnicy z kominkiem, du?? wiat? biesiadn?, miejsce na ognisko i WC. Zautomatyzowali osie strzeleckie, zwi?kszyli ich ilo??, dostosowali do aktualnych przepisow kulochwyty, utwardzili parkingi, doprowadzili wod? i wła?ciwie oznaczyli teren oraz dojazd. Cały czas jednak brakowało własnej siedziby z prawdziwego zdarzenia. Celestatu, gdzie mo?na by przechowywa? bro?, dokumenty, piecz?cie, klejnoty, insygnia, trofea brackie i gdzie mo?na by organizowa? wa?ne spotkania i uroczysto?ci, jak na przykład Walne Zebrania, Bale Krolewskie. 31 sierpnia 2018 roku, podczas Nadzwyczajnego Walnego Zebrania, Bracia Kurkowi po zapoznaniu si? z planami i wizualizacj? projektu renowacji budynku ?Strzelnicy” przez nowych wła?cicieli, tj. społk? ?Strzelnica” sp. z o.o. zawi?zan? przez cz??? Braci, podj?li uchwał? w przedmiocie udzielenia Zarz?dowi zgody na dokonanie transakcji polegaj?cej na zbyciu cz??ci gruntu w zamian za nabycie cz??ci nieruchomo?ci i wyrazili zgod? na wpisanie słu?ebno?ci cz??ci gruntu dla wła?cicieli pozostałej cz??ci budynku ?Strzelnicy” ^[25] . Zarz?d społki Strzelnica i Kurkowego Bractwa Strzeleckiego oraz władze miasta 18 czerwca 2020 r. podpisali akt erekcyjny pod rozbudow? Strzelnicy w Starogardzie Gda?skim ^[26] .

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Ludno?? Starogardu Gda?skiego .

Dane z 30 czerwca 2013 [27] :	Ogołem		Kobiety		M??czy?ni
Jednostka	osob	%	osob	%	osob	%
Populacja	48 690	100	25 240	51,8	23 450	48,2
G?sto?? zaludnienia [mieszk./km²]	1926		998,4		927,6

Rok	Liczba ludno?ci (stan na 31 grudnia)
2007	48 189
2008	48 313
2009	48 239
2010	48 185
2011	49 101
2012	48 808
2013	46 180
2014	45 748
2015	45 544
2016	45 214
2017	44 849
2018	44 490
2019	44 138
2020	44 470

Piramida wieku mieszka?cow Starogardu Gda?skiego w 2014 roku ^[28] .

Piramida wieku mieszka?cow Starogardu Gda?skiego w 2014 roku ^[28] .

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

Cz??? terenow miasta nale?y do Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej ^[29] .

Przedsi?biorstwa funkcjonuj?ce w mie?cie (wybor):

• Zakłady Farmaceutyczne ?Polpharma” S.A. (wcze?niej SZF ?Polfa”)
• Rocket Poland Sp. z o.o. import i dystrybucja baterii, ?arowek, latarek (wcze?niej Elektron/Centra/Daimon)
• Premium Distillers Sp. z o.o. (wcze?niej Destylarnia ? Sobieski ”, Fabryka Wodek Gda?skich, ? Polmos ”)
• Akomex (produkcja opakowa?)
• AQ Wiring Systems (dawniej Gerdins Cable Systems oraz Cable Team Poland)
• Pestar Group (handel, usługi i produkcja)
• Lhm Poland
• Perfexim (produkcja grzejnikow)
• Gillmet ? Cynkownia Ogniowa
• Labofarm (produkcja lekow ziołowych)
• Paktainer Sp. z o.o.
• Avanti Sp. z o.o.
• Merkury Ateliers Sp. z o.o. (produkcja opakowa? luksusowych)
• Systemix Sp. z o.o. (producent baterii przemysłowych)
• Eurobud (produkcja betonu towarowego)
• Broker (Hurtownia budowlana)
• Zakład Wyrobow Metalowych Restal
• Elektrociepłownia Starogard Sp. z o.o.
• PH Dioda ? sklep ?elektroniczny”

Transport [ edytuj | edytuj kod ]

Drogowy [ edytuj | edytuj kod ]

Starogard Gda?ski le?y przy skrzy?owaniu drogi krajowej nr 22 (szlak Berlin ? Krolewiec ) i drogi wojewodzkiej nr 222 ; w pobli?u przebiega autostrada A1 ? 12 km na połnocny wschod od miasta w?zeł Swaro?yn , 8 km na południowy wschod w?zeł Pelplin .

Drogi przebiegaj?ce przez Starogard Gda?ski

Droga nr	Trasa	Przebieg w mie?cie
222	Skorcz ? Starogard Gda?ski ? Godziszewo ? Tr?bki Wielkie ? Straszyn	Ulice: Pelpli?ska, Pomorska, Aleja Niepodległo?ci, Władysława Jagiełły, Generała Władysława Sikorskiego, Gda?ska.
22	Gorzow Wielkopolski ? Wałcz ? Człuchow ? Chojnice ? Starogard Gda?ski ? Malbork ? Elbl?g	ulice: Zblewska, Władysława Jagiełły, Generała Władysława Sikorskiego, Adama Mickiewicza.

Kolejowy [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Starogard Gda?ski (stacja kolejowa) , Starogard Gda?ski Przedmie?cie i  Katastrofa kolejowa pod Starogardem .

Ze stacji kolejowej w Starogardzie Gda?skim odje?d?aj? poci?gi do kilku miast w Polsce: Chojnice , Czersk , Gda?sk , Gdynia , Hel (w sezonie letnim), Tczew , Piła , Złotow , Gorzow Wielkopolski , Kostrzyn nad Odr? . W mie?cie jest tak?e drugi przystanek kolejowy (nazywany Przedmie?cie lub Starogard Szlachecki ), przekształcony w przystanek poci?gow towarowych Linii 243. Starogard Gda?ski? Jabłowo .

Komunikacja miejska [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Miejski Zakład Komunikacji w Starogardzie Gda?skim .

W mie?cie funkcjonuje komunikacja miejska . W 2007 zakupiono 6 autobusow Solaris Urbino 10 , a w 2008 z taboru MZK wycofano pojazdy marki Jelcz . W 2010 zakupiono 5 autobusow marki Mercedes-Benz O530 , zwi?kszaj?c tym samym ogoln? liczb? kursuj?cych autobusow do 30. W 2018 roku miasto zakupiło 11 autobusow marki Autosan Sancity 10LF . W tym samym roku z taboru wycofano Neoplany .

O?wiata [ edytuj | edytuj kod ]

  Z tym tematem zwi?zana jest kategoria: O?wiata w Starogardzie Gda?skim .

W mie?cie funkcjonuje 7 publicznych przedszkoli ^[30] , 6 publicznych szkoł podstawowych ^[31] , 2 licea ogolnokształc?ce , 2 technika oraz zasadnicza szkoła zawodowa , przekształcana w szkoł? bran?ow? I stopnia ^[32] . Oprocz tego istniej? tak?e: Zespoł Szkoł Chrze?cija?skich ^[33] , Pomorska Szkoła Wy?sza ^[34] , a tak?e niepubliczne punkty przedszkolne oraz szkoły policealne.

Przedszkola:

• Miejskie Przedszkole Publiczne nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi
• Miejskie Przedszkole Publiczne nr 3 "Mi? Uszatek"
• Miejskie Przedszkole Publiczne nr 4 "T?cz? Malowane”
• Miejskie Przedszkole Publiczne nr 5 im. Janusza Korczaka
• Miejskie Przedszkole Publiczne nr 6 "Modraczek”
• Miejskie Przedszkole Publiczne nr 8 "Bajeczka”
• Miejskie Przedszkole Publiczne nr 10 "Słoneczna Kraina” ^[35]

Szkoły podstawowe:

• Chrze?cija?ska Szkoła Podstawowa
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Konopnickiej
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im. Władysława Broniewskiego
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 4 z Oddziałami Integracyjnymi im. Juliusza Słowackiego
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 6 im. Jana Pawła II
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 8 (stworzona z przekształcenia Publicznego Gimnazjum nr 1) im. Mikołaja Kopernika ^[36]

Licea:

• I Liceum Ogolnokształc?ce im. Marii Skłodowskiej-Curie
• II Liceum Ogolnokształc?ce im. Ziemi Kociewskiej

Technika:

• Technikum nr 1 im. Noblistow Polskich (w Zespole Szkoł Ekonomicznych)
• Technikum nr 2 (w Zespole Szkoł Zawodowych im. majora Henryka Dobrza?skiego ?Hubala”)

Szkoły zawodowe/bran?owe:

• Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 1 (w Zespole Szkoł Zawodowych im. majora Henryka Dobrza?skiego ?Hubala”)

Szkoły wy?sze:

• Pomorska Szkoła Wy?sza

Sport [ edytuj | edytuj kod ]

W Starogardzie Gda?skim znajduje si? Stadion Miejski im. Kazimierza Deyny , boisko piłkarskie ?Włokniarz” , 3 pływalnie ? w tym 1 miejska, 5 boisk sportowych, 3 hale sportowe, kort tenisowy, sztuczna ?cianka wspinaczkowa, lodowisko.

SKS Starogard Gda?ski [ edytuj | edytuj kod ]

Wielosekcyjny Starogardzki Klub Sportowy powstał 8 marca 1926 roku, przyj?ł barwy ?ołto-czerwone. Wiod?c? sekcj? do 1980 roku (data likwidacji) była piłka no?na, ktorej sukcesami s? wyst?py w Klasie A (II poziom rozgrywek) przed II wojn? ?wiatow? i na III poziomie rozgrywkowym po wojnie, zespoł wyst?pował na stadionie im. Kazimierza Kropidłowskiego, a nast?pnie na stadionie im. Kazimierza Deyny (wcze?niej stadion 1000-lecia pa?stwa polskiego) ^[37] .

  Osobny artykuł: SKS Starogard Gda?ski (koszykowka) .

W 1957 roku przy SKS powstała sekcja koszykowki, przeniesiona z Zakładow Polfa. 9 grudnia 1993 roku sekcja ta przyj?ła nazw? SKS Pakmet, a w 2000 roku powołano Sportow? Społk? Akcyjn?. W 2004 roku zespoł awansował do Ekstraligi. W sezonie 2023/24 dru?yna wyst?puje w Suzuki 1 lidze . Najwi?kszym sukcesem klubu było zdobycie Superpucharu Polski (2011) i zdobycie Pucharu Polski w sezonie 2010/2011 ^[37] .

Włokniarz Starogard Gda?ski [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Włokniarz Starogard Gda?ski .

Klub, w ktorym sportow? karier? rozpoczynał Kazimierz Deyna . Klub wyst?pował w rozgrywkach na trzecim poziomie rozgrywkowym w 10 sezonach ( 1957 , 1961/62 , 1962/63 , 1964/65 , 1965/66 , 1968/69 , 1973/74 , 1974/75 , 1975/76 oraz 1976/77 ). Włokniarz w 1978 roku dokonał fuzji z Uni? i Famosem w efekcie czego powstał MZKS Wierzyca Starogard .

Wierzyca Starogard Gda?ski [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Wierzyca Starogard Gda?ski .

Klub piłkarski zało?ony w 1978] w wyniku poł?czenia Unii, Włokniarza i Famosu, rozwi?zany po rundzie jesiennej sezonu 2007/2008. Najwi?kszym sukcesem klubu było wicemistrzostwo Polski juniorow w Piłce No?nej w 1983 roku. Klub wyst?pował w III lidze w sezonach 1984/85 , 1988/1989 , 1990/1991 , 1991/1992 , 1992/1993 , 1993/1994 , 1994/1995 i 1997/1998 .

KP Starogard Gda?ski [ edytuj | edytuj kod ]

W mie?cie działa Klub Piłkarski Starogard Gda?ski, ktory zało?ony został w 2008 po rozwi?zaniu klubu MKS Wierzyca Starogard Gda?ski i kontynuuje tradycje piłkarskie dawnych klubow Starogardu ^[38] . W sezonie 2013/14 zespoł awansował do pomorskiej IV ligi, a od 2017 do 2024 wyst?pował w III lidze (gr. II) . Barwy zespołu s? biało-zielono-białe. Dru?yna korzysta ze Stadionu Miejskiego im. Kazimierza Deyny przy ul. Olimpijczykow Starogardzkich 1. KP Starogard Gda?ski wygrał Regionalny Puchar Polski na szczeblu okr?gu pomorskiego, 2017/2018 i osi?gn?ł 1/16 finału Pucharu Polski na szczeblu centralnym ^[38] .

SEZON	ROZGRYWKI LIGOWE (poziom rozgrywkowy)		POZYCJA	MECZE	Pkt.	W	D	L
2008/2009	B Klasa	VIII	1/11 awans	20	52	17	1	2	[39]
2009/2010	A Klasa	VII	1/12 awans	22	56	18	2	2	[40]
2010/2011	Klasa okr?gowa	VI	1/14 awans	26	69	22	3	1	[41]
2011/2012	IV liga	V	15/16 spadek	30	28	9	1	20	[42]
2012/2013	Klasa okr?gowa	VI	4/16	30	59	18	5	7	[43]
2013/2014	Klasa okr?gowa	VI	1/16 awans	30	75	23	6	1	[44]
2014/2015	IV liga	V	3/18	34	68	20	8	6	[45]
2015/2016	IV liga	V	3/18	34	66	20	6	8	[46]
2016/2017	IV liga	V	2/18 awans	34	66	20	6	8	[47]
2017/2018	III liga	IV	9/18	34	51	15	6	13	[48]
2018/2019	III liga	IV	8/18	34	51	14	9	11	[49]
2019/2020	III liga	IV	8/18	18	25	7	4	7	[50]
2020/2021	III liga	IV	4/22	35	61	19	4	12	[51]
2021/2022	III liga	IV	11/18	34	42	11	9	14	[52]
2022/2023	III liga	IV	6/18	34	59	17	8	9	[53]
2023/2024	III liga	IV							[54]

Cykliczne imprezy sportowe [ edytuj | edytuj kod ]

• Mi?dzynarodowy Turniej Piłki No?nej Deyna Cup Junior
• Mi?dzynarodowy Biegu Kociewskiego
• Biegu Szp?gawskiego
• Turniej Tenisa Stołowego. Memoriał Andrzeja Grubby
• Zawody Triathlon Energy.

Wspolnoty wyznaniowe [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Obiekty sakralne w Starogardzie Gda?skim .

• Ko?cioł rzymskokatolicki ? Dekanat Starogard Gda?ski :
  • Parafia Jezusa Chrystusa Krola Wszech?wiata w Starogardzie Gda?skim
  • Parafia ?w. Katarzyny Aleksandryjskiej w Starogardzie Gda?skim
  • Parafia ?w. Mateusza w Starogardzie Gda?skim
  • Parafia Miłosierdzia Bo?ego w Starogardzie Gda?skim
  • Parafia Naj?wi?tszego Serca Pana Jezusa w Starogardzie Gda?skim
  • Parafia Naj?wi?tszej Maryi Panny Matki Ko?cioła w Starogardzie Gda?skim
  • Parafia ?w. Wojciecha w Starogardzie Gda?skim
• Ko?cioł zielono?wi?tkowy ? Wspolnota w Starogardzie Gda?skim
• ?wiadkowie Jehowy : 3 zbory: Starogard Gda?ski-Południe, Starogard Gda?ski-Połnoc, Starogard Gda?ski-Wschod ? Sala Krolestwa ^[55]
• Polski Narodowy Katolicki Ko?cioł w RP ? Parafia Zakonna Matki Boskiej Nieustaj?cej Pomocy w Starogardzie Gda?skim .

Honorowi obywatele miasta [ edytuj | edytuj kod ]

• Paweł Wyczy?ski ^[56]
• Albin Ossowski ^[56]
• Ojciec ?wi?ty Jan Paweł II ^[57]
• Kazimierz Andrzej Wardyn ^[58]
• Jan Bernard Szlaga ^[59]
• Andrzej Grubba ^[60]
• Kazimierz Deyna ^[61]
• Henryk Jankowski ^[62]
• Edward Pałłasz ^[63]
• Tadeusz Kubiszewski ^[64]

Miasta i gminy partnerskie [ edytuj | edytuj kod ]

• Diepholz (od 16 maja 1998)
• Foshan (od czerwca 2016)
• Luohe (od 26 sierpnia 2019)
• Borysław (od 11 sierpnia 2022) ^[65]

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Cmentarz ?ydowski w Starogardzie Gda?skim
• Starogard Gda?ski (stacja kolejowa)
• Gmina Starogard Gda?ski
• Batalion ON ?Starogard”
• 65 Starogardzki Pułk Piechoty
• Powiat starogardzki
• Katastrofa kolejowa pod Starogardem Gda?skim
• Hejnał Starogardu Gda?skiego

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Starogard , [w:] Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego , t. XI: Sochaczew ? Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 248   .
• Starogard , [w:] Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego , t. XV, cz. 2: Januszpol ? Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 618   .
• Interaktywny Plan Miasta
• Starogard Gda?ski na starej pocztowce . kociewiacy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-08)].
• Starogard Gda?ski . Pomorskie.travel. [dost?p 2017-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-03)].