Safed

‏?????‎

Widok na Safed, 2009
Herb
Pa?stwo	Izrael
Dystrykt	Połnocny
Poddystrykt	Safed
Burmistrz	Ilan Shohat
Powierzchnia	29,248 km²
Wysoko??	850 m n.p.m.
Populacja  (2011) ? liczba ludno?ci ? g?sto??	32 236 1102 os./km²
Nr kierunkowy	+972 4
Kod pocztowy	13 100
Poło?enie na mapie Dystryktu Połnocnego Safed
Poło?enie na mapie Izraela Safed
32°57′56″N   35°29′54″E / 32,965556   35,498333
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodro?ach
Strona internetowa

Safed ( hebr.   ‏?????‎ , Cefat ; arab.   ‏???‎ , Safad ) ? miasto poło?one w Dystrykcie Połnocnym w Izraelu .

Safed jest najwy?ej poło?onym miastem w Izraelu ? le?y na wysoko?ci około 850 m n.p.m. w Gornej Galilei . Ze wzgl?du na poło?enie w gorach, s? tutaj ciepłe lata i mro?ne zimy , podczas ktorych wyst?puj? opady ?niegu . Pi?kne otoczenie gor i sosnowych lasow spowodowały, ?e Safed stał si? ulubionym miejscem wypoczynku letniego Izraelczykow i turystow zagranicznych. Od XVII wieku miasto jest uznawane za jedno z czterech ?wi?tych miast judaizmu (obok Jerozolimy , Tyberiady i Hebronu ). Jest to tak?e centrum ?ydowskiego mistycyzmu koncentruj?cego si? wokoł kabały .

Poło?enie [ edytuj | edytuj kod ]

Safed poło?ony jest na wysoko?ci około 850 m n.p.m. w połnocno-wschodniej cz??ci Gornej Galilei , na połnocy Izraela . Jest to najwy?ej poło?one miasto w Izraelu ^[1] . W odległo?ci 9 km na południowy wschod od miasta le?y Jezioro Tyberiadzkie , a w odległo?ci 8 km na połnocnym zachodzie przebiega granica z Libanem . W otoczeniu Safedu poło?one s? miejscowo?ci: Chacor ha-Gelilit , Rosz Pina i Maghar , kibuce Ammi’ad , Chukok , Kaddarim i Ajjelet ha-Szachar , moszawy Elifelet , Almagor , Kachal , Amirim , Kefar Szammaj , Meron , Dalton , Alma , Diszon i Sede Eli’ezer , wsie komunalne Amukka , Bar Jochaj i Or ha-Ganuz oraz arabska wie? Kaddita .

Safed jest poło?ony w Poddystrykcie Safed , w Dystrykcie Połnocnym Izraela .

?rodowisko naturalne [ edytuj | edytuj kod ]

Klimatogram dla Safed
I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII
159   9 4	130   10 4	95   13 6	43   20 11	6   25 14	0   28 17	0   30 19	0   30 19	2   28 18	25   24 15	86   17 10	138   12 6
Temperatury w °C Opad całkowity w mm ?rodło: Israel Meteorological Service
Na jednostki imperialne I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII     6.3   48 39     5.1   50 39     3.7   55 43     1.7   68 52     0.2   77 57     0   82 63     0   86 66     0   86 66     0.1   82 64     1   75 59     3.4   63 50     5.4   54 43 Temperatury w °F Opad całkowity w calach

Miasto le?y na południowych zboczach gory Har Kena’an (936 m n.p.m.). Po stronie zachodniej przebiega gł?bokie wadi strumienia Ammud , za ktorym wznosi si? masyw gory Meron (1208 m n.p.m.). Teren po wschodniej stronie miasta stromo opada do depresji Rowu Jordanu .

Klimat [ edytuj | edytuj kod ]

Safed ma klimat ?rodziemnomorski , ktory charakteryzuje si? gor?cymi i suchymi latami oraz zimnymi i deszczowymi zimami . ?rednia temperatura latem wynosi 24  °C , a zim? 5 °C (?rednia z lat 1988?2000). Suma rocznych opadow atmosferycznych wynosi 682 mm. Zim? zdarzaj? si? opady ?niegu ^[2] .

Wody [ edytuj | edytuj kod ]

W kierunku zachodnim do wadi strumienia Amud spływaj? mniejsze strumienie No’azim, Sechwi, Birigja i Paschur. W kierunku południowym spływaj? strumienie Achbara, Razim i Ecbonit. Wszystkie one zasilaj? strumie? Amud i spływaj? do jeziora Tyberiadzkiego. W kierunku wschodnim spływa strumie? Far’am, ktory zasila strumie? Rosz Pina wpadaj?cy do rzeki Jordan .

Przyroda [ edytuj | edytuj kod ]

Obszar poło?ony na połnoc, zachod i południe od miasta został w latach 50. XX wieku zalesiony. Kompleksy le?ne Bar’am , Ein Zeitim i Birijja zajmuj? powierzchni? ponad 2000 ha i s? najdłu?szym w Izraelu pasem le?nym. Lasy te s? pieczołowicie chronione i piel?gnowane ^[3] .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Historia Safedu .

Safed nie jest wspomniany w Biblii ^[4] . Według relacji Jozefa Flawiusza , podczas wojny ?ydowsko-rzymskiej (66?73 ) wybudowano tutaj fortyfikacje . Wojna została jednak przegrana przez ?ydow ^[5] . W po?niejszym okresie w Safedzie miały si? osiedli? rodziny kapła?skie ( Jakim i Paszur ), jak rownie? liczni tannaici i amoraici , spisuj?cy jerozolimski Talmud oraz Miszn? ^[6] . W latach 1102?1142 krzy?owcy przeprowadzili koncentracj? okolicznej ludno?ci w Safedzie. Podniosło to znaczenie miasta, ktore stało si? wa?nym o?rodkiem handlowym i centrum administracyjnym całej prowincji ^[7] . Zamek Safed był strategicznie wa?n? twierdz? krzy?owcow, ktora kontrolowała obszar pomi?dzy jeziorem Tyberiadzkim a Akk? ^[8] . Z rozwoju miasta skorzystali tak?e ?ydzi. W 1216 roku zamieszkał tutaj ?ydowski poeta i rabin Jehuda Alharizi. Odbywały si? tutaj spotkania Jesziwat Ziemi Izraela , na ktorych było obecnych wielu rabinow ^[6] . W 1188 roku Safed został zdobyty przez muzułma?sk? armi? sułtana Saladyna . W 1240 roku krol Nawarry Tybald IV zorganizował własn? wypraw? krzy?ow?, podczas ktorej odzyskał wi?kszo?? Galilei. Odbudowano wowczas zniszczony zamek Safed ^[9] . W dniu 25 lipca 1266 roku sułtan Bajbars zdobył Safed i wymordował załog? templariuszy oraz mieszkaj?cych w mie?cie ?ydow ^[10] .

Po wydaniu w 1492 roku edyktu z Alhambry ?ydzi zostali zmuszeni do opuszczenia Hiszpanii , Portugalii i Sycylii . Wi?kszo?? z nich znalazło schronienie w obr?bie Imperium Osma?skiego . W mi?dzyczasie sułtan Selim I Gro?ny przył?czył w 1517 roku do swego imperium Palestyn?, Syri? i Egipt . W przeciwie?stwie do Arabow , Turcy osma?scy tolerowali ?ydow, ktorzy cieszyli si? w ich imperium bardziej uprzywilejowan? pozycj? ni? chrze?cijanie . Z tego powodu, gdy do Palestyny dotarła fałszywa pogłoska o pokonaniu sułtana Selima I przez Mamelukow w Egipcie, doszło do pogromu ?ydow w Safedzie . W kolejnych latach, dzi?ki wsparciu władz osma?skich, Safed został odbudowany i stał si? najwa?niejszym miastem ?ydowskim. XVI wiek przeszedł do historii jako ?złoty wiek” miasta. Rozwojowi gospodarczemu miasta sprzyjało korzystne poło?enie przy szlakach handlowych oraz mocne powi?zania kulturalne z gminami ?ydowskimi w Damaszku, Aleppo i innych miastach. Wszystko to powodowało, ?e wielu imigrantow ?ydowskich z Hiszpanii przyje?d?ało tutaj, tworz?c niepowtarzaln? kosmopolityczn? atmosfer?. Imigranci z Hiszpanii przywie?li do Safedu umiej?tno?ci produkcji tkanin wełnianych, a nast?pnie nawi?zali kontakty handlowe z innymi hiszpa?skimi ?ydami osiadłymi w miastach basenu Morza ?rodziemnego . Rownie wa?ny był wymiar ?ycia religijnego Safedu. Blisko?? grobu słynnego rabina Szymona bar Jochaja (na gorze Meron) powodowała, ?e ?ci?gali tu ?ydowscy mistycy koncentruj?cy si? wokoł kabały i ksi?gi Zohar . Wiek XVI to okres rozkwitu mistyki ?ydowskiej w Safedzie. Mieszkali tutaj rabini Jozef Karo , Izaak Luria , Moj?esz Kordowero , Chaim Vital , Salomon Alkabec , Moj?esz Alszech i Jakub Berab ^[11] . W 1577 roku Eliezer Aszkenazi i jego syn Izaak z Pragi zało?yli w mie?cie pierwsz? na Bliskim Wschodzie drukarni? ^[12] . W XVII wieku nast?pił stopniowy upadek gospodarczy i liczebno?ciowy społeczno?ci ?ydowskich w Safedzie. W 1628 roku osłabione miasto napadli i ograbili Druzowie , a w pi?? lat po?niej Turcy. Około 1640 roku tutejsza społeczno?? ?ydowska poszukuj?c sposobu ratowania si? przed upadkiem utworzyła koncepcj? ?wi?tych miast judaizmu . Pocz?tkowo były to Jerozolima, Hebron i Safed (w 1740 r. doł?czyła do nich Tyberiada ). ?ydowskie społeczno?ci istniej?ce w tych miastach zorganizowały stowarzyszenie na rzecz zbierania funduszy w diasporze . Wcze?niej fundusze takie były zbierane przez ro?ne stowarzyszenia, teraz ustalono, ?e z Ziemi Izraela b?d? wysyłani specjalni emisariusze (z ka?dej z tych miejscowo?ci jeden wysłannik) ^[11] . W 1660 roku Druzowie z Libanu najechali na Safed. Doszło wowczas do zniszczenia Safedu i pogromu jego mieszka?cow ^[13] . Plaga szara?czy , głod i epidemia d?umy zdziesi?tkowały w 1742 roku mieszka?cow. Epidemia szczegolnie mocno dotkn?ła Safed w 1747 roku. Trz?sienie ziemi na Bliskim Wschodzie (1759) zniszczyło miasto, powoduj?c ?mier? 200 osob ^[14] . Lekkie o?ywienie było odczuwalne w mie?cie w II połowie XVIII wieku, kiedy to do Safedu dotarła grupa około 300 pochodz?cych z Imperium Rosyjskiego zwolennikow chasydyzmu (w latach 1776 i 1781). Gdy w 1799 roku Napoleon Bonaparte po niepowodzeniu w obl??eniu Akki rozpocz?ł wycofywanie si? z Palestyny, zamieszanie w rejonie wykorzystali Arabowie, ktorzy wszcz?li zamieszki w Safedzie. Dzielnica ?ydowska została zniszczona, a wielu ?ydow dotkliwie pobitych. W latach 1809?1810 do miasta dotarła grupa ?ydowskich imigrantow z Litwy , na czele ktorych stał rabin Eliasz ben Salomon Zalman . Wzmocniło to tutejsz? społeczno?? ?ydowsk?, umo?liwiaj?c odbudow? gospodarcz?. Jeden z imigrantow, Izrael Beck zało?ył pierwsz? hebrajsk? drukarni? w Palestynie ^[15] . W latach 1812?1814 kolejna epidemia d?umy zdziesi?tkowała Safed (zmarło około 80% ?ydowskich mieszka?cow miasta). Podczas niepokojow chłopskich w 1834 roku doszło do pogromu ?ydow w Safedzie ^[16] . Trz?sienie ziemi w Galilei (1837) miało szczegolnie katastrofalne skutki dla społeczno?ci ?ydowskiej Safedu. Niemal całkowicie zniszczona została połnocna ?ydowska cz??? miasta. Południowa muzułma?ska cz??? Safedu poniosła znacznie mniejsze straty ^[17] . Na wiosn? 1838 roku napi?te stosunki społeczne doprowadziły do wybuchu powstania druzyjskiego. W jego trakcie Druzowie wtargn?li do Safedu dopuszczaj?c si? pogromu ?ydow . Dopiero w 1840 roku władze osma?skie zdołały przywroci? porz?dek w Galilei i przywrociły spokoj w Safedzie. W II połowie XIX wieku tutejsza społeczno?? ?ydowska została wzmocniona nowymi imigrantami z Persji , Maroka i Algierii . Znany ?ydowski filantrop sir Moses Montefiore siedmiokrotnie odwiedził miasto, finansuj?c odbudow? wielu zniszczonych zabytkow (jednak kolejne trz?sienia ziemi zniszczyły te budynki) ^[18] .

Podczas I wojny ?wiatowej wojska brytyjskie wkroczyły do Palestyny i 25 wrze?nia 1918 roku zaj?ły Safed. 1 lipca 1920 roku Liga Narodow oficjalnie przyznała Wielkiej Brytanii zwierzchnictwo mandatowe nad Palestyn?. W utworzonym w ten sposob Brytyjskim Mandacie Palestyny miało powsta? w przyszło?ci pa?stwo ?ydowskie ^[19] . Safed został stolic? Poddystryktu Safed, i słu?ył jako siedziba władz administracyjnych oraz centrum kulturalne i gospodarcze całej okolicy. Napływ coraz wi?kszej liczby ?ydowskich imigrantow powodował wzrost napi?? etnicznych pomi?dzy ?ydami i Arabami. Z tego powodu wybuchły zamieszki w Palestynie (1929) ? w pogromie w Safedzie zgin?ło 18 ?ydowskich mieszka?cow, a 80 zostało rannych ^[20] . Podczas arabskiego powstania w Palestynie (1936?1939) Brytyjczycy wybudowali tutaj dwa policyjne forty Tegart . Po zako?czeniu II wojny ?wiatowej w Palestynie nasiliły si? walki pomi?dzy ?ydami a Arabami. Przyj?ta 29 listopada 1947 roku Rezolucja Zgromadzenia Ogolnego ONZ nr 181 przyznała obszar miasta Safed pa?stwu ?ydowskiemu ^[21] . Arabowie odrzucili rezolucj?, doprowadzaj?c do wybuchu wojny domowej w Mandacie Palestyny . Pierwszy powa?ny arabski atak na dzielnic? ?ydowsk? nast?pił 2 stycznia 1948 roku. Atak nie powiodł si? i Arabowie wycofali si? ponosz?c du?e straty. W lutym 1948 roku siły Arabskiej Armii Wyzwole?czej sparali?owały ?ydowsk? komunikacj? w Galilei, odcinaj?c ?ydow w Safedzie od dostaw ?ywno?ci. Sytuacj? obro?cow dodatkowo pogorszyli Brytyjczycy, ktorzy 16 kwietnia 1948 roku ewakuowali swoje wojska z miasta, przekazuj?c Arabom dwa forty Tegart. Dzielnica ?ydowska w Safedzie znalazła si? w ten sposob w stanie obl??enia. Jeszcze tego samego dnia siły arabskie przeprowadziły szturm ^[22] . Zdaj?c sobie spraw? z trudno?ci poło?enia, ?ydowska Hagana rozpocz?ła w dniu 6 maja 1948 roku operacj? ?Jiftach”, ktorej celem było zdobycie Safedu. Rownocze?nie Arabska Armia Wyzwole?cza planowała na 10 maja rozpocz?cie generalnego szturmu na ?ydowsk? dzielnic?. Ju? 6 maja Arabowie rozlokowali baterie swojej artylerii i rozpocz?li ostrzał ?ydowskich pozycji w mie?cie. Siły obro?cow wzmocniono wtedy kompani? szturmow? Palmach . Walki o miasto nale?ały do jednych z najbardziej dramatycznych wydarze? całej wojny. W dniu 10 maja Safed znalazł si? w r?kach ?ydowskich, a wszyscy arabscy mieszka?cy zbiegli w kierunku Libanu. Proklamacja niepodległo?ci Izraela 14 maja 1948 roku otworzyła nowy rozdział w historii Safedu. Miasto systematycznie si? rozrastało i w 1953 roku liczyło ju? około 7 tys. mieszka?cow. W latach 90. XX wieku Safed przyj?ł du?e ilo?ci imigrantow z krajow byłego ZSRR i Etiopii . Podczas II wojny liba?skiej w lipcu 2006 roku na miasto spadły liczne rakiety Grad wystrzelone przez organizacj? terrorystyczn? Hezbollah z terytorium południowego Libanu. W wyniku ostrzału zgin?ła 1 osoba, a ranne zostały co najmniej 44 osoby ^[23] .

Nazwa [ edytuj | edytuj kod ]

Hebrajska nazwa miasta Cefat ( hebr.   ‏?????‎ ^[4] ) pochodzi od hebrajskiego słowa cfe oznaczaj?cego ?obserwowa?”. Wskazuje to na wysokie poło?enie miasta w gorach, sk?d mo?na obserwowa? cał? okolic?. Istnieje tak?e tłumaczenie, ?e nazwa Cefat jest skrotem od słow Cicit -Pe’a- Tefilin i prawdopodobnie ma symboliczne znaczenie blasku pobo?no?ci objawiaj?cej si? przez przestrzeganie zasad judaizmu , m.in. noszenie cicit i tefilin ^[24] .

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

Według danych Izraelskiego Centrum Danych Statystycznych w 2011 roku w Safedzie ?yło ponad 32,2 tys. mieszka?cow, z czego 92% ?ydow i 8% inne narodowo?ci. Wska?nik wzrostu populacji wyniosł w 2011 roku 5,9%. W roku tym urodziło si? 837 dzieci, a zmarło 141 osob (odnotowano 2 zgony niemowl?t). Według danych za 2010 rok liczba pracownikow wynosiła 9694, a liczba osob pracuj?cych na własny rachunek wynosiła 633. ?rednie miesi?czne wynagrodzenie w 2010 roku wynosiło 5034 ILS (?rednia krajowa 7522 ILS) ? zarobki osob pracuj?cych na własny rachunek wynosiły 5794. Zasiłki dla bezrobotnych pobierało 214 osob, w tym 90 m??czyzn (?redni wiek: 39. lat). ?wiadczenia emerytalne oraz renty pobierało 2812 osob, a zapomogi społeczne 2982 osoby (w tym 565 emerytow, 1463 inwalidow, osob niepełnosprawnych w innym znaczeniu 111, oraz 136 pracuj?cych inwalidow) ^[25] .

Populacja pod wzgl?dem wieku (2011)

Wiek (w latach)	Procent populacji w %
0 ? 4	12,8
5 ? 9	11,4
10 ? 14	10,0
15 ? 19	9,1
20 ? 29	15,1
30 ? 44	15,1
45 ? 59	14,1
60 ? 64	3,4
65 ?	8,9

?rodło danych: Central Bureau of Statistics .

Symbole [ edytuj | edytuj kod ]

Herb Safedu został oficjalnie opublikowany w 1958 roku. Z perspektywy przypomina sefardyjski zwoj Tory , co przypomina, ?e miasto od najdawniejszych czasow było wspaniałym centrum studiow nad Tor?. Symbole wyst?puj?ce poni?ej maj? gł?bok? symbolik?. Gał?zka oliwna nawi?zuje do historii obszar Safedu, w ktorym uprawiano gaje oliwne i produkowano wy?mienit? oliw? dostarczan? do ?wi?tyni Jerozolimskiej . Goł?b przelatuje nad falami Jeziora Tyberiadzkiego . Paleta malarska przypomina, ?e z Safedu pochodziło wielu malarzy i artystow. Powy?ej znajduj? si? gory, ktore zwracaj? uwag? na geografi? okolicy i poblisk? gor? Meron. Po jej bokach s? owoce granatu , ktore s? symbolem wiary i dobrych uczynkow. Symbol granatu jest cz?sto wykorzystywany jako ozdoba zwojow Tory. Napis w j?zyku hebrajskim ??? (skrot od Cicit -Pe’a- Tefilin ). Oficjalna flaga miasta jest w kolorze pomara?czowym z czarnym godłem po?rodku. Czasami stosowane s? tak?e flagi w kolorach białym, ?ołtym, niebieskim i zielonym, z granatowym godłem po?rodku ^[24] .

Polityka [ edytuj | edytuj kod ]

Safed jest stolic? administracyjn? Poddystryktu Safed. Urz?d miejski mie?ci si? przy ulicy Jerozolimy. Obecnym burmistrzem miasta jest Ilan Szochat. Budynek s?du jest poło?ony przy ulicy Rabina Dawida Wemosze.

Wspołpraca mi?dzynarodowa [ edytuj | edytuj kod ]

Safed ma zawarte umowy partnerskie z nast?puj?cymi miastami:

Nikopol ,   Bułgaria Lille ,   Francja

Toledo ,   Hiszpania Palm Beach ,   Stany Zjednoczone

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

Lokalna gospodarka opiera si? głownie na handlu, usługach i obsłudze ruchu turystycznego. W południowo-wschodniej cz??ci Starego Miasta była poło?ona stara strefa przemysłowa ? obecnie znajduj? si? w niej głownie hurtownie. Nowa strefa przemysłowa powstała na południowo-zachodnich obrze?ach miasta. Jest tutaj fabryka kawy Strauss Group (drugi co do wielko?ci izraelski producent ?ywno?ci), fabryka opakowa? kawy instant Elite oraz zakład produkcyjny firmy Unilever ^[26] .

Infrastruktura [ edytuj | edytuj kod ]

Remiza stra?y po?arnej znajduje si? przy ulicy Rabina Dawida Wemosze. Głowny urz?d pocztowy jest przy ulicy ha-Palmach, jednak jego filia jest w centrum Starego Miasta przy ul. Jerozolimy. W południowej cz??ci miasta jest poło?ony szpital Centrum Medyczne Sieff . Przy szpitalu jest l?dowisko helikopterow, dzi?ki czemu z łatwo?ci? mo?na przyjmowa? pacjentow z całej Gornej Galilei i Wzgorz Golan ^[27] .

Transport [ edytuj | edytuj kod ]

Wzdłu? południowej i zachodniej granicy miasta przebiega droga ekspresowa nr 89 , ktor? jad?c na połnocny zachod doje?d?a si? do moszawu Meron, lub jad?c na wschod doje?d?a si? do skrzy?owania z drog? ekspresow? nr 90 i moszawu Elifelet. Przez połnocn? cz??? miasta przebiega z zachodu na wschod droga nr 8900, ktor? jad?c na połnocny zachod doje?d?a si? do skrzy?owania z drogami nr 89 i nr 886 przy bazie wojskowej Ejn Zeitim , lub jad?c na wschod doje?d?a si? do miejscowo?ci Rosz Pina. Centralny dworzec autobusowy w Safedzie jest poło?ony na połnoc od Starego Miasta, u zbiegu ulic Jerozolimy i ha-Acma’ut. Co poł godziny kursuje autobus do Hajfy . Autobusy do Tyberiady odje?d?aj? co godzin?. Natomiast do Tel Awiwu s? trzy bezpo?rednie poł?czenia dziennie, a do Jerozolimy jedno. Mo?na rownie? dojecha? do pobliskiej miejscowo?ci Rosz Pina, sk?d jest wi?cej poł?cze? autobusowych. Głownym ?rodkiem transportu s? autobusy linii Egged .

W 2011 roku w mie?cie było zarejestrowanych 6400 pojazdow silnikowych, w tym 5130 samochodow osobowych (?rednia wieku samochodow prywatnych wynosiła 9. lat). W roku tym doszło do 44 wypadkow w Safedzie ^[25] .

W odległo?ci około 4 km na połnocny wschod od miasta znajduje si? port lotniczy Rosz Pina .

Architektura [ edytuj | edytuj kod ]

Miasto Safed jest wspołczesnym, nowoczesnym miastem, ktore rozci?ga si? na połnocny wschod, wschod i południe wokoł zabytkowego Starego Miasta. Obszar zabudowany rozci?ga si? na długo?ci 6 km z połnocy na południe i 4 km z zachodu na wschod. Miasto składa si? w zasadzie z trzech głownych dzielnic: Starego Miasta, Safedu południowego i typowej dzielnicy mieszkaniowej poło?onej na gorze Har Kena’an. Stare Miasto rozci?ga si? na zboczach idealnie zaokr?glonego wzgorza, na ktorym w przeszło?ci wznosiła si? twierdza krzy?owcow. Obecnie wzgorze zamkowe zostało przekształcone w park miejski Gan ha-Metsuda . Wokoł wzgorza przebiega p?tla ulicy Jerozolimy, ktora pełni funkcj? głownej arterii komunikacyjnej Starego Miasta. Tutejsza zabudowa tworzy prawdziwy labirynt stromych schodow i w?skich, kr?tych uliczek. Po zboczu przebiegaj? ze wschodu na zachod szerokie schody Ma’alot Olei ha-Gardom ? zaczynaj? si? one na ulicy Jerozolimy i prowadz? w doł po zboczu wzgorza. Na połnoc od schodow rozci?ga si? dawna dzielnica ?ydowska z licznymi synagogami. Natomiast po stronie południowej jest poło?ona dawna dzielnica muzułma?ska. Schody zostały wybudowane w 1929 roku przez Brytyjczykow, w celu rozdzielenia od siebie zwalczaj?cych si? społeczno?ci. Przy schodach wybudowano policyjny fort Tegart, na ktorego ?cianach zachowano widoczne ?lady po kulach. Wojna z 1948 roku przyniosła ze sob? ucieczk? muzułmanow. Ich miejsce zacz?li zajmowa? coraz liczniej przybywaj?cy do miasta ?ydowscy imigranci. W 1968 roku u zachodniego podno?a Starego Miasta zacz?to tworzenie osiedla Kirjat Breslev. Zamieszkali w nim chasydzi z dynastii Breslev . Wzrost liczebno?ci mieszka?cow miasta zmuszał władze do poszukiwania nowych rozwi?za?, aby zaspokoi? niedobor mieszka?. Z tego powodu w 1976 roku rozpocz?to budow? Safedu południowego, do ktorego przylegała stara strefa przemysłowa. W latach 80. XX wieku przyst?piono do budowy osiedli mieszkaniowych na zboczach gory Har Kena’an. Osiedla te systematycznie zajmuj? coraz ni?szy poziom stokow, opadaj?c do depresji Rowu Jordanu. Najni?ej poło?onym osiedlem jest Nof Kinneret. W mie?cie poza parkiem Gan ha-Metsuda znajduj? si? tak?e mniejsze parki i ogrody: Gan ha-Em , Gan Eli , Gan Amos , Gan Mordechaj Pizam , Gan Rotszild , Gan Hair i Gan Halawani ^[28] .

Zabytki [ edytuj | edytuj kod ]

Dzielnica synagog to dawna dzielnica ?ydowska Starego Miasta. Jej centralnym punktem jest Plac Obro?cow (Kikkar ha-Maginim). W jego pobli?u znajduj? si? wszystkie głowne synagogi (s? one opisane w dziale Religia ). Warto zwroci? uwag? na pozostało?ci ?ydowskich domow z XVI wieku. Do ich budowy posłu?yły kamienie z murow twierdzy krzy?owcow w Safedzie . Obecnie obszar wzgorza zamkowego z pozostało?ciami ruin zamku przekształcono w park ha-Metsuda. Na wiosn? 2004 roku przeprowadzono rozległe prace konserwatorskie zamku, dostosowuj?c jego teren do zwiedzania przez turystow. Park z ruinami zamku stanowi du?? lokaln? atrakcj? turystyczn? Safedu. Wzgorze dominuj?ce nad zabudow? miejsk? nadaje parkowi cechy Akropolu . Ze wzgorza roztacza si? panorama na cał? okolic? miasta ^[29] . Południow? cz??? Starego Miasta stanowi dzielnica artystow. Jest do dawna dzielnica muzułma?ska, ktora charakteryzuje si? tradycyjn? arabsk? zabudow? z w?skimi, kr?tymi uliczkami. Znajduje si? tutaj pochodz?cy z XVIII wieku Czerwony Meczet. Jest to jedyny zabytek Safedu przypominaj?cy o islamskim dziedzictwie miasta. Innymi zabytkowymi budynkami s? seraj w Safedzie oraz s?siedni Dom Bussella ^[30] .

Bardzo interesuj?c? działalno?? prowadzi organizacja non-profit Livnot U’Lehibanot , ktora od 1980 roku wnosi du?y wkład w odbudow? Safedu, a tak?e anga?uje si? w organizowanie warsztatow i seminariow o tematyce izraelskiej. Program jest nastawiony głownie na dorosłych ?ydow ?yj?cych w małym miasteczku, i obejmuje duchowe tre?ci bez promowania konkretnej religijno?ci. Na przestrzeni wielu lat, ponad 24 tys. wolontariuszy uczestniczyło w remontach domow Safedu, odnawiaj?c parki miejskie i remontuj?c szkoły. Szczegolnie wa?ne były prace archeologiczne na Starym Mie?cie Safedu ^[31] .

Kultura [ edytuj | edytuj kod ]

Centrum ?ycia kulturalnego Safedu znajduje si? w dzielnicy artystow, ktora powstała w dawnej dzielnicy muzułma?skiej Starego Miasta. W małych arabskich domkach powstały liczne galerie sztuki, w ktorych mo?na obejrze? i kupi? ro?ne pami?tki tworzone przez lokalnych artystow. Z tutejszych galerii sztuki mo?na wymieni?: galeri? Dawida Friedmana Kosmic Kabbalah Art ^[32] , galeri? Abrahama Lowental, galeri? Asi Kutz ^[33] , galeri? Roberta Rosenberga, galeri? Liki Brlotzovski, Galeri? Iris , galeri? Bilhy Koninski, galeri? Jacoba Haddad, galeri? Leona Azoulaj i wiele innych. W dawnym meczecie urz?dzono Galeri? Miejsk?, w ktorej organizowane s? cykliczne wystawy lokalnych artystow. Co jaki? czas mo?na tu tak?e podziwia? dzieła sprowadzane z zagranicy. Z najbardziej znanych tutejszych artystow mo?na wymieni? malarzy Moj?esz Castel, Moi Ver , Szimszon Holzman, rze?biarza Moj?esza Ziffer, oraz pisarza Jechoszu? Bar-Josefa. W dzielnicy artystow znajduje si? Muzeum Druku Zvi Assaf , ktore prezentuje si?gaj?c? 1578 roku histori? drukarstwa w Safedzie. W?rod eksponatow s? rzadkie inkunabuły alfabetu hebrajskiego. Bet ha-Me’iri jest muzeum po?wi?conym historii Safedu. Opisuje ono długowiekow? histori? miasta, ze szczegolnym podkre?leniem walki tutejszej społeczno?ci ?ydowskiej o przetrwanie ^[34] . Natomiast Muzeum Pami?ci ?ydow W?gierskich opisuje bogat? histori? i dziedzictwo kulturowe społeczno?ci ?ydowskich na W?grzech ^[35] . Jest tu tak?e Muzeum Lalek z unikaln? kolekcj? porcelanowych lalek wykonanych r?cznie ze ?cisłym zachowaniem proporcji do ciała ludzkiego (1:4). Wszystkie cz??ci lalek s? ruchome. Ich ubrania ukazuj? histori? i rozwoj odzie?y w ro?nych pa?stwach ^[36] . Muzeum Frenel-Frenkel jest muzeum sztuki malarstwa Icchaka Frenkela ^[37] . W mie?cie odbywa si? corocznie Festiwal Klezmerow , na ktorym wyst?puj? zespoły z całego ?wiata graj?ce muzyk? klezmersk? ^[38] .

Edukacja i nauka [ edytuj | edytuj kod ]

W Safedzie znajduj? si? 32 szkoły, w tym 19 szkoł podstawowych, 5 ?rednich i 13 zawodowych na ro?nym szczeblu nauczania. Mo?na z nich wymieni?: Makif , Akudat Izrael , Beirav , Noam , Ironi Klali , oraz religijne Or Menachem i ha-Ari . W 2011 roku uczyło si? w nich ogołem ponad 6,7 tys. uczniow, w tym ponad 4,1 tys. w szkołach podstawowych. ?rednia uczniow w klasie wynosiła 22. W roku szkolnym 2010/11 liczba uczniow, ktorzy zdali egzamin dojrzało?ci wynosiła 44,7%. W tym samym roku 28,5% uczniow rozpocz?ła studia akademickie ^[25] . Ze szkoł wy?szych mo?na wymieni? Wydział Medyczny Uniwersytetu Bar-Ilana ^[39] oraz Akademicki College Safed ^[40] . Od 1987 roku działa tu tak?e College Safed . Poza nimi jest tu wy?sza szkoła handlowa dla dziewcz?t Beit Ja’akow , szkoła handlowa Meron oraz szkoła specjalna.

Turystyka [ edytuj | edytuj kod ]

Miasto Safed odegrało wa?n? rol? w historii religii ?ydowskiej i jej duchowej istoty. W swojej bogatej historii wspinało si? na wy?yny rozwoju, jak rownie? w wyniku trz?sie? ziemi popadało w ruin?. Wspołcze?nie jest to niewielkie miasto, ktore po raz kolejny odgrywa coraz wi?ksz? rol? jako centrum ?ydowskiego mistycyzmu. Przyje?d?aj?cy do niego tury?ci mog? zwiedzi? liczne synagogi i inne zabytki na Starym Mie?cie. Niezwykł? turystyczn? atrakcj? jest dzielnica artystow (czasami nazywana Koloni? Artystow ). Swoje domy, warsztaty oraz galerie sztuki maj? tutaj najbardziej znani izraelscy arty?ci oraz rzemie?lnicy. Odwiedzaj?cy Safed tury?ci maj? szans? nie tylko pozna? histori?, kultur? i duchowo?? miasta, ale tak?e wej?? w kontakt z bogat? mi?dzynarodow? sztuk?. Jednak najwi?kszym atutem miasta jest jego wysokie poło?enie w gorach Gornej Galilei, dzi?ki czemu panuje tutaj umiarkowany klimat. Dodatkowym atutem s? pi?kne widoki na Gorn? Galile?. To wła?nie dlatego Safed jest popularnym kurortem odwiedzanym przez Izraelczykow i zagranicznych turystow . Jednak brak wystarczaj?cej liczby miejsc noclegowych i niewielka ilo?? atrakcji zwi?zanych z tzw. ?yciem nocnym, powoduj?, ?e tury?ci przyje?d?aj? do Safedu najcz??ciej na jeden dzie?. Odr?bn? grup? turystow s? ?ydzi przyje?d?aj?cy tutaj w celach religijnych. Po mie?cie s? organizowane wycieczki z przewodnikiem ^[41] .

Informacja turystyczna [ edytuj | edytuj kod ]

Biuro informacji turystycznych mie?ci si? w budynku Wolfson Community Centre przy skrzy?owaniu ulic Alija Bet i ha-Palmach, na południowy wschod od Starego Miasta. Działalno?? centrum informacji turystycznych wspiera organizacja Livnot U’Lehibanot . S? tutaj dost?pne mapy, przewodniki, ulotki i informacje o atrakcjach turystycznych miasta oraz okolicy. Dost?pny jest krotki film opisuj?cy histori? miasta (w j?zyku hebrajskim, angielskim lub francuskim) ^[42] .

Baza noclegowa [ edytuj | edytuj kod ]

Miasto posiada do?? bogat? baz? noclegow?. Najbardziej luksusowym hotelem jest Ruth Rimonim Inn . Został on utworzony w budynku dawnej osma?skiej poczty na południowo-wschodnich obrze?ach dzielnicy artystow na Starym Mie?cie. Hotel ten posiada własny basen i wiele innych udogodnie? ^[43] . Nowoczesnym i dobrze utrzymanym hotelem jest poło?ony blisko dzielnicy synagogi Rerenson House ^[44] . W jego pobli?u jest niepozorny, ale posiadaj?cy własny basen Ron Hotel ^[45] . W centrum jest poło?ony hotel Palatine ^[46] . W połnocnej cz??ci miasta jest luksusowy Canaan Spa Hotel ^[47] . W jego pobli?u jest poło?ony niewielki hotelik Safed Inn ^[48] oraz mały, ale ekskluzywny Villa Galilee Hotel ^[49] . Z ta?szych noclegow mo?na wymieni? Hotel Szoszanna , oraz schroniska u Lifshitzow i Eli’s .

Religia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Cztery ?wi?te miasta judaizmu .

Zabytkowe synagogi znajduj? si? w dzielnicy synagog na Starym Mie?cie. Jednemu z najsłynniejszych kabalistow, Izaakowi Lurii s? po?wi?cone dwie synagogi: Synagoga Ari Aszkenazi i sefardyjska Synagoga Ari . Natomiast rabinowi Jozefowi Karo jest po?wi?cona synagoga Karo . W synagodze Abuhawa znajduje si? najstarszy zwoj Tory w mie?cie, natomiast w synagodze Ba’na mo?na podziwia? najpi?kniejsze w mie?cie drewniane zdobienia wn?trza. Jest to arcydzieło architektury judaistycznej. Na Starym Mie?cie jest jeszcze synagoga Alszecha oraz kilka innych bo?nic i jesziw . Przy ulicy ha-Ari znajduje si? najsłynniejsza jesziwa Safed . Bardzo wyj?tkowym miejscem jest staro?ytny cmentarz w Safedzie . Według tradycji znajduje si? tutaj grob proroka Ozeasza , jednak nekropolia zasłyn?ła jako miejsce pochowku słynnych kabalistow z przełomu XVI i XVII wieku. Ka?dego roku ponad 700 tys. osob odwiedza cmentarz. Miejsce to stanowi wa?ne dziedzictwo kulturowe Izraela. Jedynym obiektem przypominaj?cym o islamskim dziedzictwie miasta jest nieczynny zabytkowy Czerwony Meczet ^[30] .

Sport i rekreacja [ edytuj | edytuj kod ]

W mie?cie znajduje si? otwarty basen k?pielowy, stadion piłkarski oraz korty tenisowe. Dodatkowo przy wszystkich szkołach znajduj? si? sale sportowe z boiskami. Z dru?yn sportowych w mie?cie działa dru?yna koszykarska Hapoel Safed , ktora dwukrotnie grała w Izraelskiej Super Lidze ^[50] . Jest tu tak?e dru?yna piłkarska FC Karmiel Safed.

Wojsko [ edytuj | edytuj kod ]

W rejonie miasta rozlokowane s? liczne bazy wojskowe Sił Obronnych Izraela . W połnocno-wschodniej cz??ci gory Har Kena’an jest poło?ona baza wojskowa Pacan , ktora mie?ci sztab Połnocnego Dowodztwa , batalion ł?czno?ci Korpusu In?ynieryjnego oraz ?andarmeri? wojskow?. Na s?siedniej gorze Har Birijja znajduje si? baza wojskowa Birijja , w ktorej mieszcz? si? instalacje ł?czno?ci Połnocnego Dowodztwa oraz baterie rakietowych systemow ziemia-powietrze MIM-104 Patriot . Bardziej na połnocy poło?ona jest baza Nabratein , b?d?ca siedzib? Batalionu Wywiadu Polowego ( Szachaf ) oraz rezerwowych jednostek rekonesansu. Natomiast na połnocnym zachodzie znajduje si? baza wojskowa Ein Zeitim , w ktorej stacjonuje 13 Batalion ( Gideon ) Brygady Golani ^[26] .

Ludzie zwi?zani z Safedem [ edytuj | edytuj kod ]

  Zobacz te? kategorie: Ludzie zwi?zani z Safedem , Ludzie urodzeni w Safedzie .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• David Rossoff, Safed. The Mystical City , Spring Valley, New York 1991.

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Zdj?cie satelitarne Safedu . [w:] Google Maps [on-line]. [dost?p 2013-09-30]. ( ang. ) .
• Mapa miasta Safed . [w:] Amudanan [on-line]. [dost?p 2013-09-30]. ( hebr. ) .
• Mapa miasta Safed . [w:] Ymap [on-line]. [dost?p 2013-09-27]. ( hebr. ) .
• Galeria zdj?? miasta Safed . [w:] Safed Municipality [on-line]. [dost?p 2013-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-26)]. ( hebr. ) .