한국   대만   중국   일본 
Przemoc ? Wikipedia, wolna encyklopedia Przejd? do zawarto?ci

Przemoc

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lata ?ycia skorygowane niesprawno?ci? ( wska?nik DALY ) utracone w wyniku przemocy fizycznej na ka?de 100 000 mieszka?cow w 2002 r.

      Brak danych

      <200

      200?400

      400?600

      600?800

      800?1000

      1000?1200

      1200?1400

      1400?1600

      1600?1800

      1800?2000

      2000?3000

      >3000

Przemoc ? wywieranie wpływu na proces my?lowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby pomimo braku przyzwolenia tej osoby na taki wpływ w celu uzyskania jakiego? istotnego zasobu. W odro?nieniu od agresji cechuje si? intencjonalno?ci? , racjonalno?ci? i jest działaniem przemy?lanym, a cz?sto tak?e grupowym. Stosowana jest zarowno przez ludzi, jak i inne zwierz?ta społeczne o du?ym mozgu [1] .

Koncepcje dotycz?ce przemocy [ edytuj | edytuj kod ]

W historii ludzko?ci wyst?powało wiele wojen i konfliktow . Przemoc w relacjach mi?dzyludzkich stosowana była od najdawniejszych czasow (rysunek na kamieniu, staro?ytny Egipt ).

Poj?cie przemocy pomimo obecnych w historii przeobra?e? znaczeniowych zawsze poł?czone było z relacjami mi?dzy płciami, a wi?c z tym, co znaczy w danym społecze?stwie by? m??czyzn? i kobiet? i z tym, jakie zale?no?ci ekonomiczne, społeczne i psychologiczne przypisywano tym kategoriom (Ebrecht 2005). Co najmniej od XVIII wieku nierowny podział władzy mi?dzy kobietami i m??czyznami uzasadniano mi?dzy innymi odmiennym podziałem ?nami?tno?ci” oraz innym potencjałem przemocy. Realna, gotowa do zastosowania przemocy władza miałaby si? koncentrowa? po stronie m??czyzn, podczas gdy zadanie kobiet miałoby polega? na neutralizowaniu m?skiej gotowo?ci do stosowania przemocy poprzez własne podporz?dkowywanie si? im. Zgodnie z takim obecnym m.in. u Hobbesa i Freuda podej?ciem opanowanie przemocy, ktora zawsze istnieje w stanie potencjalnym, jest warunkiem zachowania porz?dku politycznego i zabezpiecza w ten sposob wszechwładz? m?sk?.

O ile Hobbes zakładał, ?e w stanie natury wyst?puje sytuacja walki ka?dego z ka?dym, o tyle dla Ludwika Gumplowicza był to stan walki mi?dzy grupami d???cymi do eksterminacji innych grup. Powstanie pa?stwa nie eliminuje przemocy i agresji, ale zamienia eksterminacj? wrogow w ich eksploatacj?, panowanie silniejszych nad słabszymi, ale tak?e przyczynia si? do powstania ujednolicaj?cej społecze?stwo kultury. Jego podej?cie było przeciwstawne wobec idei Auguste’a Comte’a i Herberta Spencera zakładaj?cych mo?liwo?? post?pu społecznego [2] . Na rol? konfliktu w funkcjonowaniu grup społecznych kładł nacisk tak?e Georg Simmel , ktory widział w nim czynnik spajaj?cy grup? i wyznaczaj?cy jej granice. Simmel w swej analizie nie rozro?niał jednak konfliktow zwi?zanych ze stosowaniem przemocy (przede wszystkim wojen) od konfliktow niezwi?zanych z działaniem przemocowym. Max Weber z kolei wywodził stosowanie ?rodkow dyscyplinuj?cych i funkcjonowanie organizacji biurokratycznej z przemian zwi?zanych ze stosunkiem do przemocy zbrojnej [3] . Zarowno stosowanie przemocy, jak i gro?ba jej zastosowania s? gwarantem istnienia zwi?zkow politycznych w obr?bie danego terytorium oraz gwarantem narzucanego przez ten zwi?zek porz?dku. Charakter zwi?zku politycznego nie jest definiowany przez cel jego działania, ale poprzez ?rodek do osi?gni?cia celu, jakim jest przemoc. Zwi?zkami politycznymi w takim rozumieniu mog? by? gminy, wspolnoty domowe albo federacje cechow [4] . Na przemoc ze strony wspolnoty politycznej bardziej nara?one s? osoby podlegaj?ce działaniu tej wspolnoty ni? zewn?trzni wobec niej wrogowie [5] .

W uj?ciu Maxa Webera istnieje pewna ro?norodno??, je?eli chodzi o relacje mi?dzy religi? a przemoc?. Napi?cie mi?dzy religi? promuj?ca zasady braterstwa a aparatem przemocy pojawia si? tam, gdzie religia odrzuca stosowanie przemocy, natomiast dana wspolnota religijna nie chce rezygnowa? z uczestnictwa w ?yciu politycznym. Taki stan jest jednak zazwyczaj nietrwały i okre?lany był przez niego jako anarchistyczny . Mniejsze napi?cia wyst?puj? w przypadku religii, ktorych wyznawcy nie d??? do zbawiania podbijanej ludno?ci ( islam , kalwinizm ), gdzie w odniesieniu do zbawienia zakazana jest przemoc i przeciwstawianie si? przemocy ( buddyzm , d?inizm ) lub gdzie etyka jest rownoznaczna dostosowaniu si? do ?wiata ( konfucjanizm ) [6] .

W teorii podkultur dewiacyjnych Alberta Cohena agresja i przemoc s? charakterystyczne dla przedstawicieli klas ni?szych , nieumiej?cych konkurowa? o pozycj? społeczn? z osobami z klas ?rednich . W klasie ?redniej przemoc jest eliminowana z tego powodu, ?e przesłaniałaby walory intelektualne wykorzystywane w utrzymywaniu relacji z innymi oraz w konkurencyjno?ci [7] . Koncepcja ta powstała na potrzeby wyja?nienia zjawisk z lat 50. XX wieku, w ktorych obserwowano akty bezsensownych (dla obserwatora z zewn?trz) wandalizmow i przemocy. Wyja?niała ona jednak tylko rzadkie formy przest?pczo?ci w warstwach ni?szych, ale nie potrafiła wyja?ni? utylitarnych motywow popełniania przest?pstw [8] .

W teorii neutralizacji Davida Matzy i Greshama Sykesa stosowanie przemocy jest powi?zane z kwestionowaniem ofiary (jedn? z technik neutralizacji), w tym z negowaniem istnienia ofiary, albo z postrzeganiem siebie jako osoby wymierzaj?cej sprawiedliwo??. Wowczas ofiara traktowana bywa jako osoba, ktora zasłu?yła na kar? [9] .

Przemoc w uj?ciu ?wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) [ edytuj | edytuj kod ]

Definicja WHO , przyj?ta w roku 1996 i obowi?zuj?ca do tej pory [10] [11] , okre?la przemoc jako: ?celowe u?ycie siły fizycznej lub władzy, sformułowane jako gro?ba lub rzeczywi?cie u?yte, skierowane przeciwko samemu sobie, innej osobie, grupie lub społeczno?ci, ktore prowadzi do wysokiego prawdopodobie?stwa spowodowania obra?e? cielesnych, ?mierci, szkod psychologicznych, wad rozwoju lub braku elementow niezb?dnych do normalnego ?ycia i zdrowia”.

Według WHO, o uznaniu danego przypadku u?ycia siły lub władzy, lub gro?by takiego u?ycia, za przemoc , decyduje negatywny cel i wysokie prawdopodobie?stwo negatywnych skutkow takiego działania [ potrzebny przypis ] . Wa?nym elementem definicji WHO jest uznanie celu za składnik definicji przemocy, niezale?nie od wyniku działania. To wyklucza z definicji niezamierzone zdarzenia, takie jak na przykład wi?kszo?? wypadkow. Z kolei wł?czenie słowa "władza" (w oryginale "power") w dodatku do siły fizycznej rozszerza definicj? na ro?ne aspekty zale?no?ci mi?dzy rz?dzonymi a rz?dz?cymi, w tym na przekroczenie granic prawnie dozwolonego u?ycia siły, ale tak?e na zastraszanie i ro?nego rodzaju zaniedbania. U?ycie siły w dobrym celu nie jest według tej definicji WHO uwa?ane za przemoc. Z kolei przemoc nie jest automatycznie to?sama z przymusem , stosowanym w celu zapewnienia przestrzegania prawa.

Dopuszczanie przemocy w prawie [ edytuj | edytuj kod ]

Prawo okre?la sytuacje, w ktorych dopuszczalne jest stosowanie wobec kogo? przemocy, a tak?e, kto i w jaki sposob mo?e jej u?ywa?. ?rodkami przemocy dysponuj? zazwyczaj organy pa?stwa . Czasami mog? je rownie? stosowa? osoby prywatne (np. przy stanie wy?szej konieczno?ci ). Przemoc zastosowana przez osob? nieuprawnion? jest zabroniona . W funkcjonalnej teorii kultury Bronisława Malinowskiego istnienie prawa jest wystarczaj?c? przyczyn? dla stosowania przemocy, poniewa? u?ycie siły jest form? ostatecznej sankcji prawnej niezale?nie od powodu, do ktorego jest ona stosowana. W społecze?stwach pierwotnych zwi?zana jest z regułami okre?laj?cymi bezpo?rednie bezpiecze?stwo grupy plemiennej: m.in. obron? terytorium i agresj? wobec s?siednich plemion [12] . Przemoc? jako ?rodkiem prawomocnym w przeszło?ci posługiwały si? nie tylko pa?stwa, ale tak?e zrzeszenia, a w ?redniowieczu czasami wszystkie osoby, ktore miały prawo do noszenia broni [13] . W osiadłych społecze?stwach tradycyjnych najpierw uprawomocniały si? akty przemocy stosowane wobec towarzyszy broni, ktorzy dopuszczali si? zdrady lub odmawiali walki [14] .

W niektorych przypadkach instytucje pa?stwowe nadu?ywaj? wiedzy z zakresu stosowania przemocy w wyznaczonych przez siebie celach. Przypadkiem takim jest wykorzystanie wiedzy z eksperymentu wi?ziennego do lepszego przygotowywania ?ołnierzy na wypadek wzi?cia ich do niewoli poprzez tworzenie symulowanych obozow jenieckich. Rozwijany przez badaczy program, ktory miał temu słu?y?, wykorzystywany był po?niej ofensywnie przez Pentagon do stosowania tortur w wi?zieniu Guantanamo [15] .

Rodzaje przemocy [ edytuj | edytuj kod ]

  Zobacz te?: Przemoc symboliczna , Konflikt zbrojny i  Zn?canie si? .

Najcz??ciej wyro?nia si? przemoc: fizyczn?, psychiczn?, seksualn?, ekonomiczn? oraz polegaj?c? na zaniedbaniu [16] .

Przemoc fizyczna i psychiczna
Przemoc fizyczna cz?sto dosi?ga osob słabszych fizycznie ( kobiet i dzieci )...
... oraz idzie w parze z przemoc? psychiczn?. Przykład stosowania przemocy fizycznej wobec zbiegłego niewolnika w celu zastraszenia innych

Przemoc fizyczna [ edytuj | edytuj kod ]

  Zobacz te?: Gwałt .

Przemoc fizyczna to wywieranie wpływu na proces my?lowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby pomimo braku jej przyzwolenia przy u?yciu siły fizycznej [ potrzebny przypis ] . Stanowi naruszenie nietykalno?ci cielesnej [16] . Przemoc fizyczn? stosuje si? np. przy zgwałceniu albo kneblowaniu . Natomiast w przypadkach takich jak eksmisja z mieszkania, tymczasowe aresztowanie , zastosowanie kary pozbawienia wolno?ci itp. stosuje si? przymus , chocia? w razie przekroczenia przepisow okre?laj?cych u?ycie siły mo?e doj?? do aktow przemocy.

Przemoc psychiczna [ edytuj | edytuj kod ]

Przemoc psychiczna to wywieranie wpływu na proces my?lowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby pomimo braku jej przyzwolenia przy u?yciu ?rodkow komunikacji interpersonalnej [ potrzebny przypis ] . Typowymi ?rodkami przemocy psychicznej s? mi?dzy innymi:

  1. poni?anie ,
  2. o?mieszanie,
  3. zastraszanie [17] . Gro?enie:
    • u?ycia przemocy fizycznej. Gro?by mog? by? zawoalowane ? kto? si? mo?e dowiedzie?, ?e ten, czy tamten miał ju? złamany nos albo szcz?k?, albo ?e "przecie? dentysta kosztuje".
    • samobojstwem. "jak tego nie zrobisz to si? zabij?", “jak to zgłosisz na policj? to si? zabij?".
    • swoim gniewem "jak si? zdenerwuje to…"
    • skrzywdzeniem bliskich osob
    • skrzywdzeniem zwierz?t,
    • zniszczeniem mienia
    • odci?ciem si? od ofiary.
    • skompromitowaniem kogo?. Czyli nara?enie kogo? na wstyd, ?mieszno?? lub utrat? dobrej opinii
    • odci?ciem kogo? od pomocy finansowej
  1. wmawianie choroby psychicznej
  2. izolacja społeczna [18] , czyli kontrolowanie i zakazywanie b?d? ograniczanie kontaktow z innymi lud?mi [16] .
    • kontrolowanie, ograniczanie czy zakazywanie kontaktow z innymi ludzmi w tym z rodzin?, przyjaciołmi/znajomymi, innymi lud?mi. Sprawca d??y do tego, by ofiara była samotna i zale?na od sprawcy. Chc? nieustannie wiedzie?, co druga osoba robi, z kim i dlaczego. Przemocowiec robi to poniewa? nie chce ?eby ofiara spotykała si? z osob?, ktora mo?e poinformowa? ofiar?, ?e jest ofiar? przemocy psychicznej, mo?e krytykowa? zachowanie oprawcy, co mogłoby sprawi?, ?e ofiara chciałaby oddej?? od sprawcy.
    • zakazywanie kontaktow z psychologiem, psychoterapeut? czy psychiatr? lub innym specjalist? zdrowia psychicznego. "Nie mo?esz chodzi? do psychologa szkolnego bo nam ciebie zabior?" - rodzic wie, ?e stosowana wobec dziecka przemoc jest czym? złym i matka nie chce ?eby odpowiednie słu?by si? o tym dowiedziały".

Tego rodzaju przemoc jest charakterystyczna dla nowoczesnego społecze?stwa, w ktorym mo?e by? stosowana zarowno przez osoby znajduj?ce si? na wy?szym stanowisku w miejscu pracy, jak i przez podporz?dkowuj?cy si? autorytetom personel. Posłusze?stwo wobec autorytetu pozwala na zrzucenie odpowiedzialno?ci na przeło?onych [19] .

Przemoc seksualna [ edytuj | edytuj kod ]

  Głowny artykuł: Przemoc seksualna .

Cyberprzemoc [ edytuj | edytuj kod ]

Cyberprzemoc ( ang.   cyberbullying ) ? to wszelka przemoc z u?yciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych ? komunikatorow, czatow, stron internetowych, blogow, SMS-ow, MMS-ow.

Przykłady cyberprzemocy:

  • wysyłanie wulgarnych e-maili i SMS-ow
  • kłotnie internetowe
  • publikowanie i rozsyłanie o?mieszaj?cych informacji, zdj?? i filmow
  • podszywanie si? pod inn? osob?
  • obra?liwe komentowanie wpisow na blogu
  • przesyłanie linkow z obra?liwymi zdj?ciami i filmikami znajomym

Według ?rodowiska [ edytuj | edytuj kod ]

Przemoc w rodzinie [ edytuj | edytuj kod ]

  Głowny artykuł: Przemoc domowa .

Przemoc w rodzinie to zamierzone, wykorzystuj?ce przewag? sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszaj?ce prawa i dobra osobiste, powoduj?ce cierpienie i szkody. W relacji jedna ze stron ma przewag? nad drug?. Ofiara jest zazwyczaj słabsza, a sprawca silniejszy. W Polsce zgodnie z art. 207 § 1 kodeksu karnego, przemoc w rodzinie jest przest?pstwem. Problem ten ujmowany jest w ramach polityki Unii Europejskiej . W opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie przemocy domowej wobec kobiet z 14 lipca 2005 roku stwierdza si?:

Przemoc domowa, fizyczna i moralna m??czyzn wobec kobiet stanowi jedno z najpowa?niejszych pogwałce? praw człowieka ? prawa do ?ycia oraz do nietykalno?ci fizycznej i psychicznej.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Dz. Urz. UE C 110 z 06.05.2006

Przemoc w szkole [ edytuj | edytuj kod ]

  Głowny artykuł: Przemoc w szkole .

Przemoc nauczycieli wobec uczniow [20] .

Przemoc uczniow wzgl?dem innych uczniow [21] .

Przemoc w wi?zieniu [ edytuj | edytuj kod ]

Chocia? wi?zienie jest miejscem, w ktorym osadza si? m.in. ludzi stosuj?cych przemoc w społecze?stwie, w Polsce walki mi?dzy wi??niami stosowane s? rzadko. Stosowanie przemocy jest ukierunkowane w stron? konkretnych grup wi??niow. Cz??ciej wyst?puje ona w przypadku pobi? nowicjuszy (?wie?akow) i frajerow oraz samookalecze? . Koszty walk s? zbyt wysokie dla uzyskania zasobow lub presti?u, przez co proby ich inicjowania ko?cz? si?, zanim dojdzie do starcia. Frajerzy stosuj? przy tym strategi? poddawania, co ko?czy si? degradacj? ich statusu oraz rozpoczyna proces ich ?eksploatowania” przez innych wi??niow, natomiast stawiaj?cy opor grypsuj?cy doprowadzaj? do zaniechania walki przez atakuj?cego werbalnie przeciwnika [22] .

Według to?samo?ci ofiary [ edytuj | edytuj kod ]

Przemoc wobec kobiet [ edytuj | edytuj kod ]

  Głowny artykuł: Przemoc wobec kobiet .

Przemoc wobec m??czyzn [ edytuj | edytuj kod ]

  Głowne artykuły: Przemoc wobec m??czyzn i  Przemoc domowa wobec m??czyzn .

Przemoc rowie?nicza [ edytuj | edytuj kod ]

  Głowny artykuł: Przemoc rowie?nicza .

Przemoc wobec samego siebie [ edytuj | edytuj kod ]

  Głowne artykuły: Autoagresja (psychologia) i  Samookaleczenie .

Stosowanie przemocy ze wzgl?du na ?rodowisko społeczno-kulturowe [ edytuj | edytuj kod ]

Steven Pinker twierdzi, ?e obserwowany we wspołczesnych społecze?stwach relatywnie niski poziom przemocy fizycznej jest wynikiem:

  • powstania pa?stw maj?cych monopol na stosowanie przemocy i ograniczaj?cych agresj? zarowno z zewn?trz, jak i wewn?trz nich,
  • rozwoju wymiany handlowej i utrzymania handlu, nawet je?li wymiana dotyczy dobr bezu?ytecznych,
  • feminizacji wyra?aj?cej si? nie tylko w udziale kobiet w polityce, ale tak?e w kontroli ?ycia rodzinnego, rozrodczo?ci, ktora mo?e si? rozwija? w warunkach braku zewn?trznego zagro?enia agresj?,
  • rozwoju mediow, globalizacji i kosmopolityzmu oddziałuj?cych na wzrost wspołczucia dla innych ludzi,
  • wzrostu racjonalno?ci pozwalaj?cej na dostrzeganie nieu?yteczno?ci przemocy [23] .

Redukcja przemocy, czego wska?nikiem jest spadek liczby zgonow w jej wyniku, przyspiesza wraz z rozwojem społecznym. Zmiana społecze?stw zbieracko-łowieckich w społecze?stwa rolnicze powoduje, ?e pi?ciokrotnie spada liczba takich zgonow. Pojawienie si? du?ych krolestw w Europie poprzez konsolidacj? ksi?stw redukuje ten wska?nik dziesi?cio- a nawet pi??dziesi?ciokrotnie. Po?niejszymi procesami osłabiania tego wska?nika s?: znoszenie usankcjonowanych form przemocy, mniejsza liczba konfliktow zbrojnych od zako?czenia drugiej wojny ?wiatowej , zmienianie prawa w celu zwalczania przemocy oraz mniejsza liczba zorganizowanych konfliktow od lat 90. XX wieku [24] [25] .

Poniewa? skłonno?? do agresji u ludzi jest wrodzona, podobnie jak u innych spokrewnionych gatunkow, niektore czynniki ?rodowiskowe mog? j? wyzwala?: traktowanie innych jako przeszkod albo konkurentow zdobyciu danego dobra, czerpanie przyjemno?ci z zadawania bolu, ideologia pozwalaj?ca traktowa? przemoc jako ?rodek do osi?gni?cia wy?szego celu. Poza tym istniej? pewne kategorie czynnikow wpływaj?cych na ograniczanie przemocy: wspołczucie mo?liwe dzi?ki empatii, umiej?tno?? samokontroli, zmysł moralny i rozum [26] .

Przemoc a media [ edytuj | edytuj kod ]

Relacja mi?dzy przemoc? rzeczywist? a przemoc? medialn? jest obiektem zainteresowania wielu badaczy. W Stanach Zjednoczonych w latach osiemdziesi?tych zostało spisanych ponad 2500 artykułow i ksi??ek na ten temat. Nie znaleziono ?adnego znacz?cego wyniku naukowego, ktory potwierdzałby wpływ mediow na wyst?powanie zachowa? agresywnych. Jednostki uspołecznione do przemocy mog? cz??ciej wystawia? si? na tego typu tre?ci. Wysoki wska?nik przemocy w?rod młodzie?y nie zawsze ma przeło?enie na wszechobecn? przemoc w mediach. Dla przykładu, Japonia to kraj du?ej popularno?ci gier wideo, w ktorych mo?na znale?? walki i mangi nasi?kni?te przemoc?, a jednocze?nie jest krajem, gdzie odnotowuje si? jedna z najni?szych z liczb przest?pstw seksualnych na ?wiecie. Innym przykładem s? Stany Zjednoczone, ktore słyn? z tworzenia filmow akcji i jednocze?nie du?ej liczby przest?pstw . Przy tym s? bardziej surowi w kontroli programow telewizyjnych ni? Europejczycy. Przemoc w mediach mo?e wywoływa? pewnego rodzaju urazy psychiczne, dlatego tre?ci w nich zamieszczane powinny podlega? publicznej kontroli. Bior?c w obron? cz??? mediow, dowiedziono, ?e tre?ci fikcyjne przeznaczone dla dzieci s? du?o mniej szkodliwe ni? informacje (np. wiadomo?ci w TV), ktore odnosz? si? do rzeczywisto?ci [27] .

Gry komputerowe a przemoc [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwsze wyniki bada? naukowcow z Iowa State University wskazuj?, i? osoby graj?ce w gry z elementami przemocy (do bada? wykorzystano gry: Carmageddon, Duke Nukem, Mortal Kombat, Future Cop) staj? si? mniej wra?liwe na przemoc w realnym ?yciu. Eksperyment wykazał, i? nawet 20-minutowa gra wpływa na zachowanie badanych [28] . Tego typu gry akcji wpływaj? natomiast pozytywnie na procesy poznawcze , m.in. koncentracj?, skupianie uwagi na kilku elementach jednocze?nie i szybko?? przetwarzania informacji. Zredukowanie skali przemocy w takich grach mogłoby pozwoli? na wykorzystanie ich do stymulacji pracy mozgu, w tym rownie? do celow terapeutycznych, zast?puj?c mniej efektywne w terapii cz??ci zaburze? komputerowe gry logiczne [29] .

Przemoc u homininow [ edytuj | edytuj kod ]

Przemoc jest zro?nicowana u gatunkow zwierz?t, nawet blisko spokrewnionych. W przypadku homininow , do ktorych nale?y tak?e Homo sapiens , samce szympansow zwyczajnych stosuj? j? cz?sto, natomiast jest ona rzadko?ci? u bonobo ( szympansow karłowatych ). W ogrodach zoologicznych cz?sto samice bonobo napadaj? grupowo na samce, jednak w badaniach terenowych nie udokumentowano ?adnego ataku ze skutkiem ?miertelnym. Zabijanie cz?sto zdarza si? za to u szympansow zwyczajnych, zarowno jako skutek rywalizacji, jak i przy zabijaniu niemowl?t przez przedstawicieli obu płci. Oba gatunki stosuj? rownie? odmienne strategie w rywalizacji o terytorium . W takich przypadkach szympansy zwyczajne nierzadko doprowadzaj? do ?mierci osobnikow z rywalizuj?cych społeczno?ci, natomiast bonobo na granicach terytoriow pojednawczo uprawiaj? seks [30] . U szympansow karłowatych ataki grupowe na jednostk? stosowane s? wowczas, gdy np. samiec probuje zaatakowa? samic? z młodym [31] .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Szlendak i Kozłowski 2008 ↓ , s. 233-234.
  2. ↑ Szacki 2002 ↓ , s. 370-371.
  3. ↑ Coser 2009 ↓ , s. 67-68.
  4. ↑ Weber 2002 ↓ , s. 40-41.
  5. ↑ Weber 2002 ↓ , s. 651.
  6. ↑ Weber 2002 ↓ , s. 454-455.
  7. ↑ Siemaszko 1993 ↓ , s. 144-146.
  8. ↑ Siemaszko 1993 ↓ , s. 152-153.
  9. ↑ Siemaszko 1993 ↓ , s. 191.
  10. ↑ World report on violence and health, World Health Organization Geneva 2002, Chapter 1 - VIOLENCE - A GLOBAL HEALTH PROBLEM, p.5, pol. sens tytułu: WHO - Sprawozdanie na temat przemocy i zdrowia na ?wiecie, Rozdział 1 - Przemoc - globalny problem zdrowotny, str. 5 (str. 30 w pdf)
  11. ↑ WHO - Global status report on violence prevention 2014, Part 1 - Background, 1996 Violence Definition, p.2 pol. WHO - Sprawozdanie na temat globalnej sytuacji w dziedzinie zapobiegania przemocy, Cz??? 1 - Podstawy, Definicja przemocy z roku 1996, str. 2
  12. ↑ Malinowski 2000 ↓ , s. 242.
  13. ↑ Weber 2002 ↓ , s. 41.
  14. ↑ Weber 2002 ↓ , s. 654.
  15. ↑ Zimbardo 2012 ↓ , s. 268-269.
  16. ↑ a b c Helios i inni , Wspołczesne oblicza przemocy. Zagadnienia wybrane [online], 2017 [dost?p 2022-08-08] ( pol. ) .
  17. ↑ Carlton A.   Hornung , B. Claire   McCullough , Taichi   Sugimoto , Status Relationships in Marriage: Risk Factors in Spouse Abuse , ?Journal of Marriage and the Family”, 43 (3), 1981 , s. 675, DOI :  10.2307/351768 , JSTOR :  351768 [dost?p 2023-10-07] .
  18. ↑ Linda L.   Marshall , Psychological abuse of women: Six distinct clusters , ?Journal of Family Violence”, 11 (4), 1996 , s. 379?409, DOI :  10.1007/BF02333424 , ISSN 0885-7482 [dost?p 2023-10-07] ( ang. ) .
  19. ↑ Zimbardo 2012 ↓ , s. 289-290.
  20. ↑ Kari Stamland   Gusfre , Janne   Støen , Hildegunn   Fandrem , Bullying by Teachers Towards Students?a Scoping Review , ?International Journal of Bullying Prevention”, 2022 , DOI :  10.1007/s42380-022-00131-z , ISSN 2523-3661 [dost?p 2023-10-09] ( ang. ) .
  21. ↑ P.R.   Smokowski , K.H.   Kopasz , Bullying in School: An Overview of Types, Effects, Family Characteristics, and Intervention Strategies , ?Children & Schools”, 27 (2), 2005 , s. 101?110, DOI :  10.1093/cs/27.2.101 , ISSN 1532-8759 [dost?p 2023-10-09] ( ang. ) .
  22. ↑ Kami?ski 2006 ↓ , s. 190-192.
  23. ↑ St?pnik 2016 ↓ , s. 172-173.
  24. ↑ St?pnik 2016 ↓ , s. 171.
  25. ↑ Pinker 2015 ↓ , s. 16-17.
  26. ↑ St?pnik 2016 ↓ , s. 176-179.
  27. ↑ Eric   Maigret , Socjologia komunikacji i mediow, str. 76 , 2012 .
  28. ↑ ISU psychologists produce first study on violence desensitization from video games Iowa State University
  29. ↑ Bavelier i Green 2016 ↓ .
  30. ↑ de Waal 2016 ↓ , s. 95-97.
  31. ↑ de Waal 2016 ↓ , s. 113-114.

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przemoc&oldid=73122931 ”