Paralelizm Spinozy
Panteizm
(z
gr.
pan
?wszystko”,
theos
?Bog”) ? pogl?d filozoficzno-religijny (niekiedy teologiczny) uto?samiaj?cy wszystko z
bogiem
(lub
absolutem
). Neguje istnienie
boga
osobowego, głosi za? przenikanie absolutu we wszystkie substancje jakie istniej?. Panteizm cz?sto ł?czył si? z ideami rozumnego rozwoju
wszech?wiata
, jedno?ci, wieczno?ci oraz
?ywo?ci
?wiata
materialnego
.
Do wa?niejszych filozofii panteistycznych mo?na zaliczy?
stoicyzm
,
neoplatonizm
,
teozofi?
, filozofi?
Jana Szkota Eriugeny
,
Giordana Bruna
oraz
Barucha Spinozy
. Idee panteizmu głosiło te? wiele ruchow religijnych: m.in. ?redniowieczni
amalrycjanie
i
begardzi
. Koncepcja ta nie ma natomiast nic wspolnego z ide?
przebostwienia
(
theopoiesis
) wyznawan? w
chrze?cija?stwie
, zwłaszcza w
prawosławiu
, ktora głosi mo?liwo?? powrotu dusz do Boga i poł?czenia z Bogiem.
Termin panteizm pochodzi od greckiego słowa
pan
(gr. π?ν) oznaczaj?cego ?wszystko” oraz
theos
(θε??) oznaczaj?cego boga, rozumianego szerzej jako istot? teizmu. Po raz pierwszy tego okre?lenia u?ył Joseph Raphson w swojej pracy
De spatio reali
, opublikowanej w 1697 roku. Terminem ?panteizm” posłu?ył si? tak?e irlandzki pisarz John Toland w swojej pracy z roku 1705
Socinianism Truly Stated, by a pantheist
.
Ta sekcja jest niekompletna. Je?li mo?esz,
rozbuduj j?
.
Wiek XX był okresem ponownego odrodzenia panteizmu. Wspołgrała ona z rozwijaj?c? si? społeczn? ?wiadomo?ci?
ekologiczn?
.
W 1954 Albert Einstein napisał: ?słowo Bog jest dla mnie niczym wi?cej, jak wyra?eniem i owocem ludzkiej słabo?ci, Biblia zbiorem tre?ci o szacunku i miło?ci, ale nadal prymitywnych legend, ktore s? niemniej jednak bardzo dziecinne”, ?Nie wierz? w osobowego Boga i nigdy temu nie zaprzeczałem, nawet wyra?ałem si? jasno”. Swoje panteistyczne wierzenia wyraził nast?puj?co: ?Je?eli jest we mnie co?, co mo?e zosta? nazwane religi?, to jest to bezgranicznym podziwem dla struktury ?wiata, ktorego obraz objawia nam nasza nauka”.
Ta sekcja jest niekompletna. Je?li mo?esz,
rozbuduj j?
.
Panteizm mo?na pojmowa? najpro?ciej dwoma antagonistycznymi stanowiskami:
Naturalizm
to stanowisko, ktore głosi, ?e istniej? wył?cznie przedmioty, rzeczy, zjawiska nale??ce do przyrody. Odrzuca istnienie zjawisk ponadnaturalnych, neguje rownie? jak?kolwiek
transcendencj?
. Poprzez odrzucenie boga jako stworcy ?wiata oraz ide? jego nad ?wiatem opatrzno?ci wyja?nia rozwoj społecze?stwa jako rozwoj praw rz?dz?cych przyrod?.
Spirytualizm
to stanowisko, według ktorego aby istniały
idee
, musz? istnie? umysły, ktore te idee nosz?. Umysły s?
substancjami
, istniej? samodzielnie i s? czynne. Bez nich nie mogłyby istnie? idee, jak te? nie mogłyby istnie? bez duchow czynnych. "Byt idei polega na tym, ?e postrzegaj?".
Poruszaj?c kwesti? boga,
Baruch Spinoza
przeprowadzał
dowod ontologiczny
? wnioskował, ?e skoro w umy?le istnieje poj?cie rzeczy najdoskonalszej, to musi ona
istnie? realnie
. Bog to
substancja
, czyli przyczyna samej siebie, niemaj?ca ?adnej zewn?trznej przyczyny sprawczej: ?Przez substancj? rozumiem to, co istnieje samo w sobie i pojmowane jest samo przez si?”. W ten sposob bog został zł?czony z natur?, ale rownie? pozbawiony nimbu Stworcy ?wiata, ktory nie mogł by? wykreowany, skoro samemu b?d?c substancj? ? bogiem ? jest wieczny i niesko?czony.
Jedno?? boga z natur? i brak rozro?nienia natury ? były to dwie podwaliny Spinozja?skiego systemu filozoficznego ?
monizmu
panteistycznego. ?Nie mo?e te? natura ta istnie? poza bogiem; gdyby bowiem poza bogiem istniała, to jedna i ta sama natura, ktora zawiera w sobie konieczne istnienie, istniałaby podwojnie; to za? (…) jest niedorzeczno?ci?”.
Pomimo tego substancja przejawia si? w dwoch porz?dkach:
- rozci?gło?ci ? jest ciałem,
- my?lenia ? jest ide?.
Oba porz?dki s? zgodne i to, co dzieje si? z ciałem, to tak?e dzieje si? z dusz?. Z tego te? wynika koncepcja człowieka ? nie jest on zło?ony z dwoch oddzielnych cz??ci: duszy oddzielonej od ciała i ciała pozbawionego my?li, lecz raczej spojnym bytem, ktory mo?na rozpatrywa? w dwoch ro?nych aspektach. ?Mowimy tu bowiem wył?cznie o tych atrybutach, ktore wolno nazwa? atrybutami w sensie wła?ciwym, tj. tymi, dzi?ki ktorym dochodzimy do znajomo?ci boga samego w sobie, nie za? boga jako działaj?cego na zewn?trz”. A jednocze?nie przecie? człowiek stanowi jedn? z emanacji substancji, tworzy jedno?? z natur?, ktora jest jego rzeczywisto?ci?.
Samym ?wiatem rz?dz? stałe prawa. ?Nie istnieje nic, z czego natury nie wynikałby jaki? skutek”. Nie ma jednak jakiego?
celu
, a wszystko powodowane jest mechanizmami
przyczynowo-skutkowymi
: ?Przyroda nie postawiła sobie ?adnego celu, a wszystkie przyczyny celowe s? jedynie ludzkimi urojeniami”. ?wiatem rz?dz? stałe
prawa
, a przypadek to wył?cznie wytwor ludzkiego
umysłu
, niewiedzy i nieznajomo?ci przyczyn oraz mechanizmow. Wszystko jest
zdeterminowane
, co oznacza, ?e ka?dy moment zawiera w sobie cał? przeszło?? i cał? przyszło??.
Spinoza
obala tak?e utarte pojmowanie
czasu
, twierdz?c, ?e s? to tylko subiektywne sposoby pojmowania rzeczy. Czas ? to jak si? powszechnie uwa?a ? pewna fragmentaryzacja, a przecie? ?wiat to jedno??, ktor? rozpatrywa? mo?na tylko cało?ciowo.
- Michał Zieli?ski:
Słownik filozofii
. Warszawa: Buchmann, 2011.
ISBN
978-83-7670087-8
.
brak strony w ksi??ce
| działy
|
|
|---|
| przedmioty
| |
|---|
| odmiany bytow
|
|
|---|
| inne poj?cia
| |
|---|
| pytania
|
|
|---|
| pierwsze zasady
|
|
|---|
| pogl?dy
| |
|---|