Ormianie w Polsce

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Ormianie (rdzenna ludno?? Armenii ) ? jedna z dziewi?ciu ustawowo uznanych mniejszo?ci narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej [1] , stanowi?ca cz??? ?wiatowej diaspory ormia?skiej , ?yj?ca w rozproszeniu na terenie całego kraju, w zaawansowanej asymilacji oraz w wielowiekowej tradycji osadnictwa na ziemiach Rzeczypospolitej.

Liczebno?? [ edytuj | edytuj kod ]

Liczb? Ormian w Polsce szacuje si? na 4 tys. (wg deklaracji Spisu Powszechnego 2011) [2] , w tym ok. 670 stanowi? przedstawiciele tzw. starej emigracji (tj. potomkowie Ormian przybywaj?cych do Rzeczypospolitej w XI ? XVII w.), a pozostali to imigranci, ktorzy przybyli do Polski po II wojnie ?wiatowej, a zwłaszcza po upadku Zwi?zku Radzieckiego (tzw. nowa emigracja ).

W 2002 roku według Narodowego Spisu Powszechnego Ludno?ci i Mieszka?, narodowo?? ormia?sk? zadeklarowało 262 obywateli polskich, w tym: w wojewodztwie mazowieckim ? 73, wielkopolskim ? 26, ?l?skim ? 23, małopolskim ? 22, lubuskim ? 20. Przedstawiciele ?rodowisk ormia?skich krytykowali te wyniki wskazuj?c, ?e podczas spisu powszechnego nie było mo?liwo?ci wskazania wi?cej ni? jednej narodowo?ci oraz nie zadawano pytania o przynale?no?? do grupy etnicznej. Wi?kszo?? członkow spolonizowanej od dawna tzw. starej emigracji ormia?skiej, stoj?c przed konieczno?ci? zadeklarowania albo narodowo?ci polskiej, albo ormia?skiej ? deklarowała t? pierwsz?. Natomiast członkowie tzw. nowej emigracji w znakomitej wi?kszo?ci albo nie posiadaj? obywatelstwa polskiego (nie byli wi?c zaliczani do ormia?skiej mniejszo?ci narodowej), albo przebywaj? w Polsce nielegalnie, przez co nie uczestniczyli w spisie. W kolejnym spisie powszechnym w 2011 , w ktorym umo?liwiono podwojne deklaracje narodowo?ciowe, narodowo?? ormia?sk? zadeklarowały 3623 osoby, w tym 2031 osob jako jedyn? [2] .

Historia Ormian na terenie Polski [ edytuj | edytuj kod ]

Rozbior Armenii mi?dzy Bizancjum a pa?stwo Turkow Seld?uckich w roku 1080 spowodował masow? emigracj? Ormian z ojczyzny, m.in. na Ru? (wspołczesna Ukraina ). Prawdopodobnie po najazdach mongolskich w XIII wieku kolonie ormia?skie na Rusi zostały zasilone now? fal? emigrantow z Armenii zakaukaskiej. W pa?stwie polskim Ormianie znale?li si? w połowie XIV wieku, po podbiciu przez Kazimierza Wielkiego Rusi Halickiej ze Lwowem , gdzie istniało ich znacz?ce skupisko. W 1356 roku krol Kazimierz zatwierdził odr?bno?? religijn?, samorz?dow? i s?downicz? Ormian lwowskich, a w roku 1367 zezwolił ich biskupowi Grzegorzowi na wykonywanie jurysdykcji biskupiej i budow? katedry w mie?cie.

Przywileje Kazimierza Wielkiego i jego nast?pcow tworzyły podstaw? prawno-polityczn? bytu Ormian w Polsce. Odt?d liczba ich na wschodzie Polski wzrastała, osiedlali si? w coraz to nowych miastach, takich jak Kamieniec Podolski , Bar , Brze?any , Ty?mienica , Kuty , a nawet Kazimierz nad Wisł? , a od XVI wieku w licznych miastach prywatnych ( Zamo?? , Jazłowiec , Stanisławow , Horodenka , Mohylow Podolski i in.) [3] .

Gminy ormia?skie w Polsce miały własny samorz?d i rz?dziły si? według zwyczajowego prawa (tzw. Datastanagirk ) przeniesionego z Armenii , a opracowanego około 1184 roku przez Mychitara Gosza . Zatwierdzony przez Zygmunta Starego w 1519 roku tzw. Statut ormia?ski oparty był głownie na Datastanagirku , ale uwzgl?dniał przepisy ogolnego prawa polskiego; była to proba uregulowania konfliktow narodowo?ciowych w miastach (głownie we Lwowie) i zatargow pomi?dzy miastem a Ormianami, spowodowanych przez odr?bno?? i uprzywilejowane stanowisko Ormian. Statut ormia?ski, uzupełniony głownie dekretem Jana III , pozostawał w u?yciu do 1780/1781 roku, tj. do zniesienia oddzielnych s?dow ormia?skich.

Wi?kszo?? Ormian zamieszkuj?cych Polsk? zajmowała si? handlem ze Wschodem i wkrotce handel ten niemal całkowicie zdominowali. Inni parali si? złotnictwem, produkuj?c wspaniałe wyroby. Inni wreszcie rozwin?li w Polsce produkcj? dywanow.

Wi?kszo?? polskich Ormian była dobrze wykształcona. Dzi?ki kontaktom handlowym ze Wschodem potrafili posługiwa? si? j?zykami orientalnymi, z czego korzystali cz?sto krolowie i panowie polscy ? wi?kszo?? oficjalnych poselstw do Persji czy Turcji była sprawowana wła?nie przez Ormian. Bogaci kupcy ormia?scy nieraz po?yczali pieni?dze wiecznie cierpi?cym na brak funduszy polskim krolom.

Cz?sto podkre?lana jest pierwszorz?dna rola Ormian w orientalizacji polskiej kultury szlacheckiej. To Ormianie wspołkształtowali sarmacko??, sprowadzaj?c do Polski m.in. nieodł?czny atrybut sarmaty ? stroj kontuszowy , popularn? w?rod szlachty szabl? ormia?sk? czy liczne egzotyczne przyprawy i ozdoby.

Ormianie w polskim wojsku [ edytuj | edytuj kod ]

Bitwa pod Wiedniem

Ormianie napływali na ziemie polskie przez Krym , Besarabi? i Ru? . Osiedlali si? na ziemiach południowo-wschodnich Rzeczypospolitej ( Bukowina , Kamieniec Podolski , Suczawa , Kijow ). Nowa ojczyzna zapewniała im pokoj i swobod? egzystencji. Ormianie wnie?li w polsk? kultur? wiele warto?ci w ro?nych dziedzinach. Podczas obydwu wojen ?wiatowych nie brakło ich po polskiej stronie. Krwaw? ofiar? zło?yło te? duchowie?stwo obrz?dku ormia?skiego , ktore w czasie II wojny ?wiatowej zostało niemal całkowicie wyniszczone na skutek akcji eksterminacyjnych przeprowadzanych przez okupanta niemieckiego i radzieckiego.

Unia ko?cielna Ormian polskich [ edytuj | edytuj kod ]

Rzeczpospolita w dobie unii brzeskiej
Rajcy miasta Lwowa po?wiadczaj? sprzeda? domu we Lwowie dokonan? przez jego wła?cicieli, mieszczan lwowskich, Ormian.

Ormianie zamieszkuj?cy od XIV w. wschodnie miasta Rzeczypospolitej, a zwłaszcza Lwow , Kuty , Kołomyj? , Kamieniec Podolski i Mohylow Podolski nad Dniestrem wzi?li udział w unii brzeskiej . Pod wzgl?dem ko?cielnym posiadali własne biskupstwo we Lwowie, zale?ne od patriarchatu eczmiadzy?skiego Apostolskiego Ko?cioła Ormia?skiego . Uni? Ormian Polacy zacz?li interesowa? si? jeszcze w XVI wieku. Ks. Andrzej Lubelczyk zaj?ł si? problemem chrztu ormia?skiego, ktoremu po?wi?cił dziełko Baptismus Armenorum (1544). On te? wydał traktat o liturgii ormia?skiej ? Liturgia seu Missa Armenorum (1649). Andrzej Frycz Modrzewski w ksi?dze ?O Ko?ciele” widział powszechno?? Ko?cioła ł?cznie z Ko?ciołem ormia?skim. Podobne stanowisko zaj?ł ks. Stanisław Orzechowski . Obok tych pisarzy, uni? z Ormianami zainteresował si? praktycznie jezuita B. Herbest, metropolita lwowski Jan Dymitr Solikowski i biskup kamieniecki P. Wołucki (1594?1607).

Nie brakło tendencji unijnych w?rod samych Ormian. Wydaje si?, ?e zwolennikiem unii był arcybiskup Grzegorz (1562?1568) i jego nast?pca arcybiskup Barsumas Bogdanowicz (1575?1584). Na pocz?tku 1626 roku przybył do Lwowa eks- katolikos Eczmiadzynu Melchizedech, otwarty zwolennik unii z Ko?ciołem rzymskim. Udzielił on sakry biskupiej ks. Mikołajowi Torosowiczowi (1627?1681) na ormia?skie arcybiskupstwo we Lwowie (8 stycznia 1627), ktory przyj?wszy sakr? wbrew woli kleru i reszty Ormian, szukał oparcia u katolikow. Dlatego w 1629 roku zło?ył prywatne wyznanie wiary na r?ce metropolity łaci?skiego J.A. Prochnickiego, a 24 pa?dziernika 1630 roku powtorzył to uroczy?cie w ko?ciele karmelitow lwowskich. Zastrzegł si? jednak, ?e zachowa tradycyjne ceremonie i liturgi? oraz ormia?ski kalendarz ko?cielny. Tego samego dnia odprawił uroczyst? msz? ?w. w obrz?dku ormia?skim w archikatedrze łaci?skiej we Lwowie.

Ten gest nie zjednał jednak Torosowiczowi wszystkich Ormian, a do swej katedry mogł wej?? tylko z pomoc? magistratu. Otoczony opiek? nuncjusza papieskiego H. Viscontiego i krola Zygmunta III udał si? w 1634 roku do Rzymu , gdzie wobec Urbana VIII powtorzył wyznanie wiary katolickiej i otrzymał od papie?a tytuł arcybiskupa metropolity z jurysdykcj? na Polsk? , Mołdawi? i Wołoszczyzn? . Zawarta w ten sposob unia ko?cielna natrafiła na olbrzymie trudno?ci ze strony Ormian. Natomiast wspomagali j? walnie jezuici , a tak?e teatyni , ktorzy po 1664 roku zaj?li si? wychowaniem ormia?skiego kleru. Sam arcybiskup, niezwykle konfliktowy, wybrał si? powtornie do Rzymu w 1643 roku, by szuka? tam pomocy materialnej i moralnej. Podro?e te, wznawiane po?niej, nie przyniosły pełnego rozwi?zania sporu w?rod Ormian lwowskich. Na pełn? akceptacj? unii przez kler i reszt? Ormian wpłyn?li teatyni, a zwłaszcza o. Klemens Gołano, niegdy? misjonarz w?rod Ormian w Azji Mniejszej . W 1664 roku otworzył on we Lwowie papieskie kolegium dla Ormian. On to wpłyn?ł decyduj?co na recepcj? unii w?rod ogołu Ormian, a ugruntował j? jego nast?pca, arcybiskup Wartan Hunanian. Szacuje si?, ?e około 1660 roku Ko?cioł katolicki obrz?dku ormia?skiego w Polsce liczył około 3500 wiernych, 20 ksi??y i 15 ko?ciołow. Wierni ju? wowczas byli bardzo mocno spolonizowani.

Dzieje Ormian polskich od XVII do XIX w. [ edytuj | edytuj kod ]

W wiekach XVIII i XIX ko?cioły ormia?skie, ju? ( ormia?skokatolickie ), budowane przez bogate ormia?skie kolonie, były niejednokrotnie jedynymi ko?ciołami katolickimi w mniejszych miejscowo?ciach kresowych. Z tego powodu bardzo cz?sto Polacy ? z braku własnych ? ucz?szczali do nich na nabo?e?stwa. Kazania w nich głoszone były po polsku , z uwagi na fakt, ?e j?zyk ormia?ski był przez polskich Ormian coraz mniej u?ywany. Sami Ormianie pielgrzymowali natomiast do rzymskokatolickich o?rodkow religijnych, przykładowo do Janowa Lubelskiego [4] .

Przejawem asymilacji j?zykowej Ormian w Polsce było urabianie przez nich nazwisk rodowych na wzor polskich przy pomocy przyrostka -wicz (pochodzenia wschodniosłowia?skiego ; polskim odpowiednikiem jest -wic ). Przyrostek ten dodawano do imion rdzennie ormia?skich lub obcych, lecz cz?sto przez Ormian u?ywanych. Typowe nazwiska polskich Ormian to: Manugiewicz, Minasowicz, Wartanowicz, Donigiewicz, Sarkisiewicz (w Armenii nazywali by si?: Manukian, Minasjan, Wartanian, Tonikian, Sarkisjan), Bohosiewicz (w Armenii: Poghosjan, od imienia Poghos = Paweł , a nie od ruskiego Boh ), Krzysztofowicz, Stefanowicz, Antoniewicz, a tak?e Dawidowicz, Abrahamowicz itd. Nazwiska ostatniego typu, utworzone od imion starotestamentowych, u?ywane były tak?e przez inne grupy etniczne, np. przez Karaimow . Czasem nazwiska ormia?skie były niemal dosłownie tłumaczone na polski (np. Astwacatur ≪dar Boga≫ ? Bogdanowicz, Bohdanowicz).

W?rod polskich Ormian byli zarowno pisarze, jak i uczeni. W pierwszej połowie XVII w. wyro?niał si? Symeon z Zamo?cia (ur. 1584), znany w ormia?skiej literaturze jako Simeon Lehaci ( Lehacy , tj. Polak). Przez dwana?cie lat podro?ował on po krajach Bliskiego Wschodu oraz Italii . Pozostawił po sobie napisane j?zykiem staroormia?skim (grabarem) zapiski podro?ne, w ktorych m.in. zamie?cił opis Lwowa .

Na przełomie XVII i XVIII w. działał Stepanos Roszka, autor Kroniki oraz słownika ormia?sko-łaci?skiego. W XIX w. wielu Ormian polskich, głownie spo?rod inteligencji ormia?skiej, nie znało j?zyka ormia?skiego . Po polsku pisał swe dzieła dominikanin Sadok Bar?cz (1814?1892). Opublikował on m.in. ??ywoty sławnych Ormian w Polsce” (Lwow, 1856). Jednak istniały całe wioski ormia?skie, zwłaszcza na Rusi, gdzie posługiwano si? wył?cznie lokalnymi gwarami j?zyka kipczackiego , ktory zast?pował tam j?zyk grabar .

Bardziej znani s? Ormianie działaj?cy w obr?bie kultury polskiej, tacy jak np. poeci Szymon Szymonowic i bracia Jozef Bartłomiej oraz Szymon Zimorowicowie, wybitny działacz o?wiatowy i pedagog okresu Konstytucji 3 Maja ? ks. Grzegorz Piramowicz , czy te? malarz Teodor Axentowicz (1859?1938), profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pi?knych. Z Krakowem był tak?e zwi?zany Jan Dominik Ja?kiewicz (1754?1809), chemik i przyrodnik, zało?yciel krakowskiego ogrodu botanicznego.

Warto wspomnie?, ?e autorem tekstow do tak znanych pie?ni ko?cielnych jak Nie opuszczaj nas i Chwalcie ł?ki umajone był urodzony w rodzinie ormia?skiej ksi?dz Karol Antoniewicz (1807?1852), za? kompozytorem melodii do ?Chorału” Kornela Ujejskiego ? Jozef Nikorowicz (1827?1890).

Ormianie polscy w niepodległej Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

Katedra ormia?ska we Lwowie

Jedn? z najwybitniejszych postaci w?rod Ormian polskich w XX wieku był ostatni arcybiskup lwowski obrz?dku ormia?skokatolickiego , ks. Jozef Teodorowicz (1864?1938). Przedwojenne ?rodła opisuj? go jako gor?cego polskiego patriot?, polityka udzielaj?cego si? w ruchu niepodległo?ciowym, a tak?e wybitnego i popularnego kaznodziej?. Do dzi? Ormianie polscy czcz? jego pami??, czego dowodem s? uroczyste obchody 70. rocznicy ?mierci arcybiskupa, w tym wydanie przez Fundacj? Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich okoliczno?ciowej publikacji z oryginalnymi nagraniami kaza? głoszonych przez niego w 1938 roku.

W przedwojennym Lwowie Ormianie byli znani i szanowani. Wielu Polakow nie zwi?zanych z ormia?skim obrz?dkiem chodziło do ormia?skiej katedry, by słucha? kaza? ciesz?cego si? wielk? estym? arcybiskupa Teodorowicza. Gło?ne były rownie? bale ormia?skie, organizowane w okresie karnawału w salach lwowskiego Kasyna Literacko-Artystycznego. Bawili si? na nich nie tylko Ormianie, ale i liczni przedstawiciele lwowskiej elity.

Od 1927 roku Ormianie wydawali we Lwowie, po polsku, swoje czasopismo nosz?ce tytuł ? Posłaniec ?w. Grzegorza ”. Tytuł nawi?zywał do postaci pierwszego ormia?skiego ?wi?tego, chrystianizatora Armenii z przełomu III i IV wieku.

Ormianie w Kutach a? do II wojny ?wiatowej utrzymali w ograniczonym zakresie znajomo?? j?zyka ormia?skiego.

Do ko?ca II wojny ?wiatowej Ormianie polscy zamieszkiwali Czerniowce i Storo?yniec na terenie owczesnej Rumunii.

Lata II wojny ?wiatowej [ edytuj | edytuj kod ]

W okresie II wojny ?wiatowej społeczno?? ormia?ska w Polsce poniosła dotkliwe straty. Eksterminowani zarowno przez Sowietow (jako warstwa inteligencka i bezkompromisowo propolska), jak i hitlerowcow (ktorzy z powodu egzotycznego wygl?du cz?sto brali ich za ?ydow ). Ormianie, deklaruj?cy ?cisły zwi?zek z kultur? i pa?stwowo?ci? polsk? padli rownie? ofiar? rzezi woły?skiej oraz czystki etnicznej w Małopolsce Wschodniej (19 kwietnia 1944 nacjonali?ci ukrai?scy z UPA wymordowali mieszka?cow kresowej miejscowo?ci Kuty nad Czeremoszem , w tym kilkuset Ormian). Ks. Dionizy Kajetanowicz , ostatni administrator archidiecezji lwowskiej obrz?dku ormia?skiego , uratował setki ?ydow , wydaj?c im fikcyjne metryki chrztu w obrz?dku ormia?skim. Cz??? ludno?ci ormia?skiej m.in. ppłk Walerian Tumanowicz , wst?piło do AK . Leon Krzeczunowicz działał w organizacji Uprawa .

Po zako?czeniu II wojny ?wiatowej pozostałych przy ?yciu Ormian, wraz z wieloma mieszka?cami Kresow przesiedlono na Ziemie Odzyskane .

Po II wojnie ?wiatowej [ edytuj | edytuj kod ]

Po długich latach rozproszenia Ormianie polscy w ro?nych miastach Polski jak: Krakow , miasta Gornego ?l?ska ( Gliwice , Opole ), a tak?e Wrocław , Pozna? , Gda?sk , Warszawa zacz?li skupia? si? w ro?nych organizacjach. Najpierw, zgodnie z wielowiekow? tradycj?, wokoł Ko?cioła katolickiego obrz?dku ormia?skiego (powstały o?rodki ormia?skokatolickie w Gda?sku i Gliwicach ), a nast?pnie w formach ?wieckich.

W 1980 roku w Krakowie powstało Koło Zainteresowa? Kultur? Ormian przy oddziale Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego . Podobne koła zawi?zały si? tak?e w Warszawie i Gda?sku . Obecnie w Krakowie działa rownie? Ormia?skie Towarzystwo Kulturalne . Zebrania krakowskich i warszawskich organizacji odbywaj? si? w lokalnych Muzeach Etnograficznych.

Natomiast w 2006 roku owczesny ordynariusz wiernych obrz?dku ormia?skiego , prymas Jozef Glemp , powołał do ?ycia Fundacj? Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich , ktora prowadzi o?ywion? działalno?? kulturaln?, naukow? i wydawnicz? oraz zarz?dza bogatymi zbiorami armenikow (zabytkow kultury ormia?skiej).

Po upadku ZSRR i w nast?pstwie trudnej sytuacji geopolitycznej i materialnej, w jakiej znalazła si? niepodległa Republika Armenii , do Polski zacz?ły przybywa? tysi?ce Ormian, szukaj?cych pracy i zajmuj?cych si? cz?sto, jak ich przodkowie w dawnych wiekach, handlem.

Duszpasterstwo Ormian [ edytuj | edytuj kod ]

Ko?cioł Trojcy ?wi?tej w Gliwicach

Po zako?czeniu drugiej wojny ?wiatowej Ormianie z racji zamieszkiwania na Kresach zostali zmuszeni do opuszczenia swych małych ojczyzn i do osiedlenia si? w Polsce centralnej i zachodniej. Tak powstały ormia?skie ?wi?tynie w Krakowie, Gliwicach i Gda?sku (ks. Kazimierz Filipiak ).

Ordynariuszem wiernych obrz?dku ormia?skiego na terenie Polski jest metropolita warszawski Kazimierz Nycz .

Od 20 listopada 2009 roku na mocy jego dekretu obszar Rzeczypospolitej Polskiej została podzielony pomi?dzy trzy parafie ormia?skie:

  • Ormia?skokatolicka parafia centralna pw. ?w. Grzegorza z Nareku z siedzib? w Warszawie (?wi?tynia parafialna: ko?cioł rektorski Res Sacra Miser w Warszawie przy ul. Krakowskie Przedmie?cie 62, proboszcz: ks. Rafał Krawczyk, zast?pił ks. Artura Avdalyana ) zrzeszaj?ca wiernych archidiecezji białostockiej, diecezji drohiczy?skiej, diecezji ełckiej, archidiecezji gnie?nie?skiej, diecezji kaliskiej, diecezji kieleckiej, archidiecezji lubelskiej, diecezji łom?y?skiej, diecezji łowickiej, diecezji płockiej, archidiecezji pozna?skiej, diecezji radomskiej, diecezji sandomierskiej, diecezji siedleckiej, archidiecezji warszawskiej, diecezji warszawsko?praskiej, diecezji włocławskiej oraz diecezji zamojsko?lubaczowskiej.

Rytuały Mszy dla Ko?cioła katolickiego obrz?dku ormia?skiego mo?na znale??:

  • Vahan Inglisian (red.): Die heilige Meßliturgie nach dem armenischen Ritus, mit einer Einleitung . 2 wydanie, wyd. der Mechitharisten-Kongregation , Wien 1995.
  • Divina Liturgia in Rito Armeno . S. Lazzaro, Casa Editrice Armena, Venezia 1993.
  Osobny artykuł: Ko?cioł katolicki obrz?dku ormia?skiego .

Inne wyznania w?rod Ormian w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

W Warszawie działa zbor , a w Łodzi grupa ormia?skoj?zyczna ?wiadkow Jehowy , ktore w Salach Krolestwa przeprowadzaj? zebrania zborowe w j?zyku ormia?skim [6] [7] .

Zabytki ormia?skie w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

Kamienice ormia?skie w Zamo?ciu

Wi?kszo?? architektury ormia?skiej znajduje si? we Lwowie, czyli poza granicami dzisiejszej Rzeczypospolitej. Jednak?e i dzi? szczegolnie na terenach Zamojszczyzny i Rzeszowszczyzny mo?emy odnale?? perły tej architektury:

  1. Klebark Wielki ? chaczkar , czyli ormia?ski ?kamie? krzy?owy” przy Sanktuarium Relikwii Krzy?a ?wi?tego
  2. Rzeszow ? tablica ku czci Ormian poległych podczas I i II wojny ?wiatowej
  3. Zamo?? ? kamienice ormia?skie (Muzeum Zamojskie)
  4. Krakow ? chaczkar ? na dziedzi?cu ko?cioła ?w. Mikołaja
  5. Elbl?g ? chaczkar przed ko?ciołem Bo?ego Miłosierdzia przy ul. Bema
  6. Gda?sk ? chaczkar przy ko?ciele ?w. ?w. Piotra i Pawła w Gda?sku
  7. Piotrkow Trybunalski ? kamienice Ormia?ska i Augustynowiczow w Rynku Trybunalskim Starego Miasta, nagrobek Jana Augustynowicza na starym cmentarzu rzymskokatolickim
  8. Warszawa ? chaczkar na Skwerze Ormia?skim
  9. Chaczkar we Wrocławiu ? Skwer Ormia?ski

Zabytki ormia?skie na Kresach [ edytuj | edytuj kod ]

Ko?cioł ormia?ski w Iwano-Frankiwsku

Szkoły ormia?skie w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

Warszawa [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwsza szkoła ormia?ska w Polsce powstała w 1994 roku. Była to szkoła im. Mesropa Masztoca i znajdowała si? w Warszawie, pocz?tkowo w budynku szkoły podstawowej przy ul. Lindego 20, a nast?pnie w liceum ogolnokształc?cym przy ul. Niskiej 5. Zało?ycielk? i dyrektork? szkoły była Marine Restevanyan. Szkoła istniała przez 3 lata (pa?dziernik 1994 ? czerwiec 1997). Szkoła prowadziła zaj?cia, według systemu szkolnictwa ormia?skiego (od pierwszej klasy do dziesi?tej). Wszystkie przedmioty były prowadzone w j?zyku ormia?skim, uczyły tam dyplomowane nauczycielki pochodzenia ormia?skiego. Oprocz podstawowych przedmiotow odbywały si? rownie? zaj?cia dodatkowe, takie jak psychologia, prawo, szachy, taniec ormia?ski. Szkoła wydawała ?wiadectwa, czy te? za?wiadczenia, ktore były honorowane w szkołach w Armenii. Została zamkni?ta 23 czerwca 1997 roku.

My?l utworzenia sobotniej szkoły dla dzieci ormia?skich ucz?szczaj?cych do polskich szkoł podstawowych i ponadpodstawowych zrodziła si? w Kole Zainteresowa? Kultur? Ormian w Warszawie , w 2002 roku. Realizacj? tej inicjatywy wzi?ł na siebie Paweł Korczewski ? członek Koła. Od 1 wrze?nia 2003 roku w Szkole Podstawowej nr 1, a od roku 2004 w Szkole Podstawowej nr 210 przy ul. Karmelickiej 13 w Warszawie taka szkoła istnieje. Podstaw? działania szkoły jest rozporz?dzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 3 grudnia 2002 r. ?w sprawie warunkow i sposobu wykonywania przez szkoły i placowki publiczne zada? umo?liwiaj?cych podtrzymanie poczucia to?samo?ci narodowej, etnicznej, j?zykowej i religijnej uczniow nale??cych do mniejszo?ci narodowych i grup etnicznych” . Nauk? prowadz? dwie dyplomowane nauczycielki , Ormianki , panie Anahit Yeremian i Margarita Yeremian-Wo?niakowska. Swoj program edukacyjny szkoła realizuje w trzech płaszczyznach: kształcenia j?zykowego w mowie i pi?mie, literackiego i kulturalnego, oraz poprzez udział w imprezach ogolnoszkolnych.

Krakow [ edytuj | edytuj kod ]

W Krakowie szkoła ormia?ska powstała w 2004 roku przy Ormia?skim Towarzystwie Kulturalnym. Od stycznia 2018 roku szkoła działa pod patronatem Fundacji Ormia?skiej (Armenian Foundation ? ???????? ?????????) [8] . Ucz?szczaj?ce do niej dzieci ucz? si? w dwoch grupach. Lekcje odbywaj? si? w ka?d? sobot? roku szkolnego w budynku Wojewodzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie . Oprocz lekcji j?zyka ormia?skiego odbywaj? si? tam rownie? zaj?cia z historii, ta?ca i muzyki, ktore maj? przybli?y? uczniom kultur? ich kraju. Bardzo cz?sto odbywaj? si? przedstawienia szkolne, przygotowane mi?dzy innymi dla rodzicow, ktore integruj? ?rodowisko ormia?skie w Krakowie. Nauczycielk? j?zyka ormia?skiego (dr hab. Gohar Khachatryan) zatrudnia dyrektor Szkoły nr 26 w Krakowie, natomiast nauczycielki historii (Veronika Hovannisyan), muzyki (Ela Mkrtchyan) i ta?ca (Pertshuhi Kuyumjyan) s? zatrudniane przez Ormia?skie Towarzystwo Kulturalne. Szkoła ormia?ska sprawia, ?e dzieci nie zapominaj? o swojej to?samo?ci narodowej, a tak?e integruje dorosłych, ktorzy cz?sto spotykaj? si? na terenie szkoły.

Dzi?ki staraniom stowarzyszenia ZOP LEHAHAYER [9] dzieci mieszkaj?ce w Krakowie i w powiecie krakowskim od 2017 roku mog? uczy? si? j?zyka ormia?skiego rownie? w Szkole Podstawowej nr 50 im. W. Tetmajera w Krakowie (ul. Katowicka 28). Zaj?cia z j?zyka ormia?skiego prowadzone s? 3 razy w tygodniu. Jest to normalny przedmiot w szkole, a ocena z przedmiotu jest wliczana do ?redniej ocen ucznia i jest umieszczana na ?wiadectwie. Na stanowisko nauczyciela j?zyka ormia?skiego została przyj?ta dyplomowana nauczycielka ? Ruzanna Ghardashyan.

Znani polscy Ormianie i osoby pochodzenia ormia?skiego [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

  Wykaz literatury uzupełniaj?cej: Ormianie w Polsce .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszo?ciach narodowych i etnicznych oraz o j?zyku regionalnym .
  2. ↑ a b http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LUD_ludnosc_stan_str_dem_spo_NSP2011.pdf
  3. ↑ Jazłowiec. W: Jakubowski, Melchior; Walczyn, Filip; Sas, Maksymilian: Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej . Warszawa: Muzeum Historii Polski, 2016, s. 68?73. [dost?p 2022-03-18].
  4. ↑ Albiniak Andrzej, Peregrynacja interwyznaniowa Zamoyskich Ormian, [w:] M. Maciejewska, L. Graczyk (red.), Konferencja Spis podro?ny. Polscy Ormianie, Ormianie w Polsce, Bydgoszcz 2010, s. 57?84.
  5. ↑ Archidiecezja Warszawska. Dekrety nominacyjne . 26 listopada 2009. [dost?p 2010-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 lutego 2009)]. ( pol. ) .
  6. ↑ Dane według wyszukiwarki zborow , na oficjalnej stronie ?wiadkow Jehowy jw.org [dost?p 2015-04-06] .
  7. ↑ Ogłoszenia . ? Nasza Słu?ba Krolestwa ”. LVIII, s. 8, kwiecie? 2015. Towarzystwo Stra?nica . ISSN   1234-4559 .  
  8. ↑ SZKOŁA ORMIA?SKA KRAKOW , fundacjaormianska.pl.
  9. ↑ Czasopismo ormia?skie ?Awedis” [online], awedis.ormianie.pl [dost?p 2018-11-20] .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Mniejszo?ci narodowe i etniczne w Polsce

w ?wietle Ustawy o mniejszo?ciach narodowych i etnicznych oraz o j?zyku regionalnym

Mniejszo?ci narodowe
Mniejszo?ci etniczne
J?zyk regionalny
?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ormianie_w_Polsce&oldid=73598571 ”