Opactwo cystersow w Kołbaczu

nr rej. 27 z 22.04.1955
Widok z połnocy
Pa?stwo	Polska
Miejscowo??	Kołbacz
Ko?cioł	Ko?cioł katolicki
Rodzaj klasztoru	Opactwo
Wła?ciciel	Cystersi
Typ zakonu	m?ski
Obiekty sakralne
Ko?cioł	Naj?wi?tszego Serca Pana Jezusa
Budynek	Dom Konwersow
Budynek	Dom Opata
Materiał budowlany	cegła
Data budowy	1210-1347
Data zamkni?cia	po 1534
Poło?enie na mapie gminy Stare Czarnowo Opactwo cystersow w Kołbaczu
Poło?enie na mapie Polski Opactwo cystersow w Kołbaczu
Poło?enie na mapie wojewodztwa zachodniopomorskiego Opactwo cystersow w Kołbaczu
Poło?enie na mapie powiatu gryfi?skiego Opactwo cystersow w Kołbaczu
53°18′05″N   14°48′49″E / 53,301389   14,813611
Multimedia w Wikimedia Commons

Opactwo cystersow w Kołbaczu ? zespoł klasztorny pocysterski , XIII-XVI w., w wojewodztwie zachodniopomorskim , w powiecie gryfi?skim , w gminie Stare Czarnowo , we wsi Kołbacz nad Płoni? .

Jeden z najcenniejszych zabytkow architektury gotyku ceglanego na Pomorzu Zachodnim .

W 1173 roku na zaproszenie Warcisława II ?wi?toborzyca do Kołbacza przybyli cystersi z Esrum (klasztoru filialnego opactwa Clairvaux ), na połnocy du?skiej wyspy Zelandia . Pocz?tkowo zamierzano osad? nazwa? Mera Vallis ( Czysta Dolina ), jednak z nieznanych bli?ej powodow pozostano przy starej, słowia?skiej nazwie Kolbatz . Zal??kiem przyszłych wielkich posiadło?ci ziemskich był rejon Kołbacza, Rekowa , Reptowa , Strugi, Sosnowka (dzisiejsza Płonia i ?mierdnica ) oraz D?bia .

Klasztor kołbacki utworzył trzy filie ^[1] :

1. 1186 w Oliwie
2. 1280-94 w Bierzwniku
3. 1278(?) w Mironicach

Zespoł poklasztorny [ edytuj | edytuj kod ]

Ko?cioł był połnocnym skrzydłem dawnego klasztoru . Dom Konwersow zamykał wirydarz od zachodu. Dom Opata stał 20 m poza obrysem klasztornego czworoboku.

Dawny ko?cioł Naj?wi?tszej Maryi Panny [ edytuj | edytuj kod ]

Budow? ?wi?tyni, pierwotnie trojnawowej , rozpocz?to w 1210, jeszcze w stylu po?noroma?skim , a uko?czono po ponad 130 latach, w 1347 w stylu gotyckim . Fasada zachodnia uj?ta dwoma czworok?tnymi wyst?pami (w wi?kszym klatka schodowa), po?rodku wielkie gotyckie okno, obecnie zamurowane, po bokach strzeliste, ostrołukowe blendy , w szczycie okazała misterna ??lepa” rozeta . Nawa głowna o pi?ciu kondygnacjach, z drewnianymi stropami i ostrołukowymi arkadami. Sklepienia gwia?dziste , w cz??ci pochodz?ce z 1500 i zrekonstruowane w latach 1851-52. Od 1555 w nawie głownej urz?dzono spichlerz , w 1720 rozebrano nawy boczne. Wewn?trz nawy widoczne ?lady podziału charakterystycznego dla ko?ciołow cysterskich na chory : mnichow od wschodniej strony i konwersow po zachodniej stronie nawy. Obie cz??ci rozdzielało nieistniej?ce dzi? lektorium . Od czasu zało?enia opactwa a? do likwidacji w XVI w. był jednym z ko?ciołow grzebalnych ksi???t szczeci?skich .

Ko?cioł roma?ski ? prz?sło prezbiterium (w XIII w. połkoli?cie zamkni?te) i transept z przylegaj?cymi dwoma parami kaplic przyprezbiterialnych oraz dwa prz?sła nawy głownej. Ocalałe po po?arze w 1662 kolumny roma?skie o bogato rze?bionych głowicach znajduj? si? w Muzeum Narodowym w Szczecinie .

Ko?cioł wczesnogotycki ? pozostała 6-prz?słowa cz??? korpusu nawowego.

Ko?cioł gotycki ? wieloboczna absyda wschodniej cz??ci prezbiterium .

Obecnie ko?cioł parafialny pw. Naj?wi?tszego Serca Pana Jezusa , ulokowany jest w prezbiterium i transepcie . Nawa głowna nadal pełni funkcj? magazynu. W prezbiterium ołtarz głowny , kopia tryptyku wykonana w 1990, oryginał z XV w. znajduje si? w bazylice archikatedralnej ?w. Jakuba w Szczecinie . Na ?cianie połnocnej ambona z XVI w. W ?cianie południowej zachowała si? nisza na tron opacki oraz dwie płyty nagrobne, ponownie wmurowano nadpro?e z gryfami ^[2] .

Przed wej?ciem do ko?cioła, w posadzce zachowała si? tablica po?wi?cona pomordowanym misjonarzom w czasie chrztu Pomorzan w 1124 , misji ?w. Ottona z Bambergu .

Dom Konwersow [ edytuj | edytuj kod ]

Wschodnim naro?nikiem szczytu połnocnego przylega do południowego naro?nika szczytu zachodniego ko?cioła opackiego, tworz?c jedyn? zachowan? cz??? dawnego skrzydła zachodniego.

Dom Konwersow (?wieckich braci zakonnych), z lat 1300-40, przebudowany w XVII-XIX w., murowany z cegły, szczyty ryglowe , wysoki parter, dwunawowe piwnice z kolumnami. Powy?ej reprezentacyjna sala Trygława ze sklepieniem wspartym na rz?dzie czterech filarow. Od strony dziedzi?ca (wirydarza), na ?cianie wschodniej czytelne ?lady po sklepieniach kru?ganku . W latach 70. XX w. odrestaurowany, zaadaptowany na dom kultury.

Dom Opata [ edytuj | edytuj kod ]

Budynek pochodzi z 1. połowy XIV wieku (według najnowszych bada? Regionalnego O?rodka Bada? i Dokumentacji Zabytkow w Szczecinie Dom Opata powstał ok. 1350 roku ^{[ potrzebny przypis ]} ). Posiada dwie kondygnacje i piwnic?. Cz??? zachodnia została przekształcona ? dawny portal gotycki, został przebudowany na okna, a głowne wej?cie po dzi? dzie? znajduje si? od strony połnocnej. ?ciana wschodnia została odbudowana w wi?zaniu barokowym, prawdopodobnie po zniszczeniach wojny trzydziestoletniej . Nadbudowa, podobnie jak w Domu Konwersow konstrukcji ryglowej , wykazuje wpływy zagraniczne (mi?dzy innymi z Brandenburgii ). Po ostatniej konserwacji przeznaczony na bibliotek?.

Opactwo cystersow w Kołbaczu

Makieta

Elewacja korpusu nawowego

Ko?cioł, fasada zachodnia z rozet?

Ko?cioł, prezbiterium

Ko?cioł, ołtarz głowny

Ko?cioł, ambona

Ko?cioł, prezbiterium, nadpro?e z gryfami

Dom Opata

Kalendarium [ edytuj | edytuj kod ]

• 1173 ? obl??enia Szczecina przez wojska krola Waldemara I Du?skiego . Przegrane rokowania, kasztelan Warcisław II ?wi?toborzyc dał okup i zakładnikow, w zamian otrzymał w lenno Szczecin i okolic?. Zobowi?zał si? do sprowadzenia zakonnikow z Danii , wybudowania i wyposa?enia klasztoru w granicach swoich dobr. W tym samym roku ksi??? Bogusław I potwierdził fundacj? Warcisława. Klasztorem macierzystym został du?ski klasztor w Esrum na wyspie Zelandia .
• 1174 ? 2 lutego do Kołbacza przybyli cystersi pod kierunkiem Reinholda.
• 1176 ? 15 marca spisanie aktu Bogusława I , potwierdzało prawa własno?ci do klasztoru.
• 1183 ? mnisi zmienili bieg dolny Płoni , kieruj?c rzek? do swej osady w D?biu . Spi?trzono wod? koło Kołbacza powoduj?c znaczne podniesienie poziomu wody w jeziorze Miedwie .
• 1185 ? Bogusław II nadał cystersom prawo korzystania z lasow w ziemi stargardzkiej , prawo budowy młynow na Płoni i na jej dopływach, prawo połowu ryb du?ymi sieciami na wodach kilku blisko poło?onych jezior.
• po 1237 ? tworzenie grangii (wielkich folwarkow) składaj?cych si? ze spichlerza, stajni, owczarni, stodoł, piekarni, rze?ni, browaru, tłoczni wina, mleczarni, warsztatow rzemie?lniczych, cegielni, młyna, karczmy, domow mieszkalnych czeladzi.
• 1242 ? w okresie wojny z Brandenburgi? , cystersi przyj?li protekcj? margrabiow. Odwet wojtow i innych urz?dnikow oraz rycerstwa lennego Barnima I , ktorzy zniszczyli własno?? opactwa oraz przej?li cz??? maj?tku.
• 1247 ? zako?czenie sporu dzi?ki biskupowi Wilhelmowi. Ksi??? Barnim I zwrocił opactwu zagrabione maj?tki, przywrocił prawa i dobra ruchome.
• 1259 ? w potwierdzeniu dobr podchoszcze?skich przez ksi?cia wielkopolskiego była mowa o prawie zakładania miast na prawie niemieckim.
• przed 1274 ? czyli do generalnego potwierdzenia wło?ci przez ostatniego ?wi?toborzyca , cystersi posiadali w ziemi kołbackiej z gor? osiemna?cie wsi i dwa miasta ( D?bie , Stare Czarnowo ).
• w 2 poł. XIII w. cystersi uzyskali gwarancje swobodnego przewozu zbo?a w celu wymiany na ?ledzie oraz transportu innych produktow ?ywno?ciowych i odzie?y do u?ytku klasztornego. Dla potrzeb rynku lokalnego organizowali targi, czasem zal??ki miasteczek. Nabywali rownie? domy w miastach pomorskich, ktore słu?yły jako spichrze, kwatery dla mnichow i konwersow.
• w XIV w. sko?czył si? okres intensywnej gospodarki rolnej i poszerzania terytorium. Opactwo funkcjonowało z nagromadzonego kapitału, lokuje gotowk? w nieruchomo?ciach miejskich, udziela po?yczek, rozbudowuje ko?cioł klasztorny i zabudowania gospodarcze w Kołbaczu.
• 1413 - w opactwie pochowano ?wi?tobora I - ksi??? szczeci?ski z rodu Gryfitow panuj?cy w latach 1372-1413.
• 1433 ? liczne wojny prowadzone z Brandenburgi? rozpocz?ły załamanie gospodarcze, ktore dotkn?ło opactwo.
• 1469 ? podczas wojny o sukcesj? szczeci?sk?, cystersi zło?yli hołd elektorowi brandenburskiemu.
• 1478 ? wojska elektora spustoszyły maj?tki cystersow w ziemi stargardzkiej i pyrzyckiej oraz dotarły do samego Kołbacza.
• 1534 ? w klasztorze było dwunastu braci, jedenastu konwersow, czterna?cie osob słu?by i trzech chorych w szpitalu.
• 1534 ? wybor ostatniego opata Bartłomieja Schobbe.
• 1535 ? 16 pa?dziernika Schobbe zrezygnował ze stanowiska, otrzymuj?c od ksi?cia Barnima IX odszkodowanie w postaci dworu, ziemi i dobr ruchomych.
• 1543 ? cz??? dochodow przekazana na budow? Pedagogium Szczeci?skiego .
• XVII w. prezbiterium ko?cioła wraz z transeptem zostaje przeznaczone na kaplic?, a trzynawowa hala głowna staje si? spichlerzem i wozowni? ksi???c?. Klasztorne zabudowania zaczynaj? pełni? funkcj? rezydencji wypoczynkowej ksi???t szczeci?skich.
• 1721 ? po podporz?dkowaniu Pomorza Prusom rozpocz?to likwidacj? zabudowa? klasztornych. Pozostawiono ko?cioł z zachowaniem funkcji z okresu reformacji.

Podanie o klasztorze w Kołbaczu [ edytuj | edytuj kod ]

Opowiada Franciszek Pałasz, l. 70, urodzony w St??ycy pow. Kartuzy, od 1946 r. zam. w ?elewie pow. Gryfino, woj. szczeci?skie ^[3] :

?rodło: ^[4]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Klasztor pocysterski w Kołbaczu [dost?p 19 maja 2009]
• Szlak cysterski w Polsce ? Kołbacz [dost?p 19 maja 2009]

Literatura [ edytuj | edytuj kod ]

• Michał Franiak, Dzieje opactwa cystersow w Kołbaczu (1173-1535) , WAW, Raciborz 2015.
• Helena Chłopocka, Powstanie i rozwoj wielkiej własno?ci ziemskiej opactwa cystersow w Kołbaczu w XII-XIV wieku , Prace Komisji Historycznej / Pozna?skie Towarzystwo Przyjacioł Nauk. Wydział Historii i Nauk Społecznych; t. 17, z. 2, s. 190-305.
• Krzysztof Guzikowski, Procesy kolonizacyjne w posiadło?ciach cystersow z Kołbacza w XII?XIV wieku. Przestrze? i ludzie , Szczecin 2014.