Najwy?sze organy kontroli Ksi?stwa Warszawskiego i Krolestwa Polskiego

Najwy?sze organy kontroli Ksi?stwa Warszawskiego i Krolestwa Polskiego , istniej?ce w latach 1809?1867.

Głowna Izba Obrachunkowa (1809?1815) [ edytuj | edytuj kod ]

2 marca 1809 r., na podstawie dekretu monarchy została utworzona Głowna Izba Obrachunkowa (GIO). Izba składała si? z prezesa, ktoremu podlegało m.in. czterech konsyliarzy, pi?ciu rachmistrzow, a tak?e asesorzy . GIO prowadziła kontrol? rachunkow, na ktorych dochod i rozchod ?rodkow publicznych przekraczał 500 zł rocznie. Sprawowana przez GIO kontrola miała dwa etapy:

formalny, przeprowadzany przez rachmistrzow,
legalny, obejmuj?cy te? badanie zgodno?ci z preliminarzem bud?etowym , realizowany przez konsyliarzy i asesorow.

W razie stwierdzenia nieprawidłowo?ci GIO posiadała te? uprawnienie do kontrolowania gospodarno?? i celowo?? wydatkow. O nieprawidłowo?ciach GIO informowała monarch? za po?rednictwem Rady Stanu .

Izba Obrachunkowa Krolestwa Polskiego [ edytuj | edytuj kod ]

1815-1831 [ edytuj | edytuj kod ]

Po nadaniu nowej konstytucji ogłoszonej 24 XII 1815 r., przez krola Aleksandra I , art. 78 po?wi?cono kontroli pa?stwowej. Okre?lono w nim, ?e Izba Obrachunkowa Krolestwa Polskiego zale?y tylko od krola, odpowiadaj?c za rewizj? rachunkow i zakwitowanie zdaj?cych rachunkow.

Działalno?? Izby polegała na kontroli rachunkow pa?stwowych oraz informowaniu o niedoci?gni?ciach władz wy?szych. W razie niezgodno?ci trzyosobowy skład powoływany przez Izb?, wydawał wyrok. Mogł on nakaza? zapłat? zaległo?ci w okre?lonym terminie. Mo?liwo?? nakładania kar pieni??nych wi?zała si? z mo?liwo?ci? zaskar?enia wyrokow do Rady Stanu , w ci?gu trzech miesi?cy.

Kontroli dokonywano w 2 etapach:

w pierwszej cz??ci przez ni?szych funkcjonariuszy II klasy
druga przez rachmistrzow I klasy

Izba miała mo?liwo?? prowadzenia tzw. superwizji. Polegało to na sporz?dzaniu kwartalnych sprawozda? oraz ogolnego raportu o całorocznym finansowym stanie pa?stwa i przekazaniu go panuj?cemu.

Do pomocy Izbie utworzono Prokuratora Generalnego , powołanego na podstawie dekretu z 24 XI 1816 r. Podlegał on rz?dowi.

Poniewa? pojawiały si? głosy krytykuj?ce owczesn? Izb? oraz jej zakres działania, wprowadzono nowe regulacje dekretem z 9(21) VIII 1821 r. Dekret stwierdzał, ?e Izba to organ scentralizowany z siedzib? w Warszawie. Składał si? on z 4 członkow. Prezes powoływany przez krola na wniosek namiestnika kierował pracami Izby.

Nadano Izbie mo?liwo?? składania uwag do projektu bud?etu. Tak te? zmiany zatwierdzano po zgodzie panuj?cego lub namiestnika oraz po zapoznaniu si? z opini? Izby.

Kontrola Izby stała si? nast?pcza, merytoryczna i formalna wraz z kryteriami legalno?ci, gospodarno?ci oraz celowo?ci wydatkow. Izba mogła udzieli? zatwierdzenia, je?li z rachunkiem było wszystko w porz?dku, je?li jednak miała zastrze?enia mogły one by? formalne lub merytoryczne. Je?eli było to uchybienie formalne to ?Izba mogła nało?y? kar? pieni??n? do wysoko?ci stu złotych polskich”. Przy uchybieniu merytorycznym rownie? ?orzekano kar? pieni??n? tzw. Decess, z tym ?e je?li podstaw? była pomyłka, ko?czyło si? na obowi?zku spłaty wyznaczonej kwoty, je?li uchybienie było skutkiem przeniewierzenia Izba zawiadamiała odpowiedni? Komisj? Rz?dow? celem wszcz?cia post?powania s?dowego”.

Izba zdawała relacje ogolne w trzech cz??ciach:
a) fundusze pozostaj?ce pod kontrola tzw. Komisji Skarbu
b) fundusze pozostaj?ce do dyspozycji innych Komisji Rz?dowych
c) fundusze depozytowe

Izba Obrachunkowa w porownaniu z GIO miała wowczas szersze uprawnienia, dostosowane do polskich realiow. Izba była w wi?kszej mierze podporz?dkowana Namiestnikowi, ktory sprawował nad ni? nadzor.

1831?1867 [ edytuj | edytuj kod ]

W zwi?zku z detronizacj? monarchy, dekretem z 29 stycznia 1831 r. wprowadzono zmian? trybu wyboru prezesa Izby.

Zgodnie ze Statutem Organicznym dla Krolestwa Polskiego z dnia 26 lutego 1832 r. na czele Najwy?szej Izby Obrachunkowej, zajmuj?cej si? rachunkami Krolestwa, stał Kontroler Generalny. Był on członkiem Rady Administracyjnej i Rady Stanu. Poszerzono przy tym zakres kontroli, upowa?niaj?c do kontroli Komisj? Rz?dow? Wojny oraz powołuj?c komitet odpowiedzialny za obliczenie strat skarbu pa?stwa oraz osob prywatnych w czasie powstania . komitet ten miał te? sprawdzi? stan maj?tkowy Krolestwa.

Podczas składanych ogolnych sprawozda? o stanie finansowym pa?stwa Izba opracowała wiele uwag dotycz?cych m.in. zmiany opłaty stemplowej , usuni?cia niegospodarno?ci w lasach rz?dowych, poł?czenia Komisji Emerytalnej z Komisj? Ubezpiecze?, niedogodno?ci opłat monopolu tytoniowego, zako?czenie wydzier?awienia niestałych dochodow miast oraz zwi?kszenia zakresu działalno?ci lombardu warszawskiego. Nale?y doda?, i? NIO nie tylko kontrolowała wykonanie bud?etu Krolestwa, lecz tak?e aktywnie uczestniczyła w fazie jego układania.

Czasowa Izba Kontroluj?ca w Warszawie [ edytuj | edytuj kod ]

Likwidacja NIO nast?piła 1(13) stycznia 1867 r. Za kontrol? pa?stwow? krolestwa stały si? odpowiedzialne organy rosyjskie. Aby odpowiednio doko?czy? sprawdzenie rachunkow do 1867 r. powołano Czasow? Izb? Kontroluj?c? w Warszawie. Jej rozwi?zanie nast?pi? z dniem uko?czenia tego zadania.

Podsumowanie [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwsze pocz?tki kontroli pa?stwowej w Polsce, prowadzonej przez wyodr?bniony organ, oparte były na wzorcach francuskich. Ulegała ona przekształceniom dostosowuj?c zasady kontroli do realiow polskich. Najwi?kszym dokonaniem owczesnej kontroli była mo?liwo?? wgl?du do projektu bud?etu, kontrola wykonania bud?etu oraz mo?liwo?? kontroli pod wzgl?dem kryteriow legalno?ci, gospodarno?ci czy celowo?ci wydatkow.

Literatura [ edytuj | edytuj kod ]

Ryszard Szawłowski : Najwy?sze pa?stwowe organy kontroli w Polsce w XIX wieku: Głowna Izba Obrachunkowa Ksi?stwa Warszawskiego oraz Izba Obrachunkowa i Najwy?sza Izba Obrachunkowa Krolestwa Polskiego, lata 1808-1866 . Bellona , 1999.

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]