Morton Feldman
(ur.
12 stycznia
1926
w
Nowym Jorku
, zm.
3 wrze?nia
1987
w
Buffalo
) ?
ameryka?ski
kompozytor pochodzenia
?ydowskiego
.
Jedna z najwa?niejszych postaci XX-wiecznej
muzyki wspołczesnej
. Był pionierem
notacji indeterministycznej
(tzn. takiej, w ktorej nie wszystkie elementy muzyki s? sprecyzowane lub okre?lone).
Aleatoryzm
Feldmana po?niej przyj?ł si? w całej
szkole nowojorskiej
, w skład ktorej wchodzili tacy muzycy, jak
John Cage
,
Christian Wolff
czy
Earle Brown
. Dzieła Feldmana wyro?niaj? si? innowacjami w notacji muzycznej, ktore stworzył i stosował aby moc odpowiednio odda? charakterystyczny styl swojej muzyki: woln?, niezorganizowan? rytmik?; rozmycia w
wysoko?ciach
d?wi?kow, powoduj?ce wra?enie ogolnego rozmycia utworu; cicha i wolno rozwijaj?ca si? muzyka; powracaj?ce asymetryczne partie muzyczne. Jego po?niejsze prace ? powstałe po 1977 ? zacz?ły rownie? eksplorowa? ekstrema długo?ci.
Feldman urodził si? w
Nowym Jorku
w rodzinie emigrantow
aszkenazyjskich
z Kijowa. Jego ojciec szył płaszcze dzieci?ce. Jako dziecko Feldman pobierał lekcje gry na fortepianie u Very Mauriny Press, prywatnej nauczycielki muzyki z Nowego Jorku. Jak po?niej mowił, jego nauczycielka wpoiła mu ?nie tyle znajomo?? rzemiosła muzycznego, ile ?yw? muzykalno??”. Pierwszym nauczycielem Feldmana ucz?cym go kompozycji był
Wallingford Riegger
, jeden z pierwszych ameryka?skich zwolennikow
Arnolda Schonberga
oraz
Stefan Wolpe
, kompozytor pochodzenia niemiecko-?ydowskiego, ktory pobierał lekcje od
Franza Schrekera
i
Antona Weberna
. Wi?kszo?? lekcji Feldmana i Wolpego polegała jedynie na ich wzajemnych rozmowach o muzyce i sztuce.
Na pocz?tku 1950 roku Feldman poszedł do
New York Philharmonic
na wyst?p, ktorego program obejmował m.in.
Symfoni?
Antona Weberna, op. 21. Po wykonaniu tego utworu, orkiestra miała zagra? utwor
Siergieja Rachmaninowa
, ale Feldman wyszedł tu? przed jego wykonaniem, przytłoczony prac? Weberna. W holu spotkał Johna Cage’a, ktory rownie? zjawił si? na koncercie i wychodził teraz dokładnie z tego samego powodu. Kompozytorzy szybko stali si? dobrymi przyjaciołmi, na znak czego Feldman przeprowadził si? na trzecie pi?tro budynku, w ktorym mieszkał Cage. Dzi?ki Cage’owi, spotkał on malarzy takich jak
Richard Lippold
(ktorego pracownia znajdowała si? naprzeciw jego nowego mieszkania),
Sonia Sekula
,
Robert Rauschenberg
i inni, oraz kompozytorow takich jak
Henry Cowell
,
Virgil Thomson
czy
George Antheil
.
Zach?cony przez Cage’a, Feldman zacz?ł tworzy? utwory ktore nie miały ?adnych zwi?zkow z systemami czy ideami muzycznymi przeszło?ci, takimi jak nauka tradycyjnej harmonii lub technika
serialna
. Eksperymentował z niestandardowymi systemami
notacji muzycznej
, np. okre?laj?c, jak wiele d?wi?kow ma by? granych w danym momencie, ale nie okre?laj?c, ktorych. Eksperymenty Feldmana z u?yciem elementu losowo?ci czy prawdopodobie?stwa w tworzeniu w zamian zainspirowały Johna Cage’a do skomponowania takich utworow jak
Muzyka przemian
, gdzie grane d?wi?ki miały by? ustalane poprzez konsultacje z ksi?g?
Yijing
.
Feldman miał skomponowa? ?cie?k? d?wi?kow? do filmu
Jacka Garfeina
z 1961 roku,
Something Wild
. Jednak po usłyszeniu muzyki do pierwszej sceny, w ktorej odbywa si? gwałt na kobiecie (granej przez
Carroll Baker
, ?on? Garfeina), re?yser natychmiastowo zwolnił Feldmana, postanawiaj?c zatrudni? zamiast niego
Aarona Coplanda
. Mawiano, ?e słowa oburzonego re?ysera brzmiały: ?Moja ?ona ma zosta? zgwałcona, a ty piszesz muzyk? na dzwonki i
czelest?
?”.
Przez Cage’a Feldman poznał bardzo wiele innych osob wa?nych w nowojorskim ?wiatku artystycznym, mi?dzy innymi
Jacksona Pollocka
,
Philipa Gustona
, Marka Rothk? oraz
Franka O’Har?
. Znalazł wiele inspiracji w obrazach
ekspresjonizmu abstrakcyjnego
, i w latach 70. napisał sporo utworow o długo?ci ok. 20 minut, takich jak
Rothko
Chapel
(1971, inspirowany budynkiem o tej samej nazwie, b?d?cym muzeum sztuki Marka Rothko) lub
For Frank O’Hara
(
Dla Franka O’Hary
, 1973). W 1977 napisał oper?
Neither
(na j?zyk polski tytuł mo?na przetłumaczy? jako ??aden z nich dwoch”) z librettem
Samuela Becketta
.
W roku 1973, maj?c 47 lat, Feldman został profesorem
Edgarda Varese
(tytuł wymy?lony przez niego samego) na Stanowym Uniwersytecie Nowego Jorku w
Buffalo
. Zanim si? to stało, Feldman utrzymywał si? jako pełnoetatowy pracownik rodzinnej fabryki tekstylnej w Nowym Jorku.
Po?niej Feldman zacz?ł komponowa? bardzo długie utwory, z ktorych jest najbardziej znany. Najcz??ciej składały si? one z jednej długiej cz??ci, rzadko były krotsze ni? poł godziny, a cz?sto osi?gały długo?? znacznie wi?ksz?. Prace te to m.in.
Kwartet smyczkowy ze skrzypcami
(1985, ok. 2 godzin),
For Philip Guston
(
Dla Philipa Gustona
, 1984, ok. 4 godziny) oraz, najdłu?szy z nich, monumentalny
Kwartet smyczkowy II
(1983, ok. 6 godzin bez ?adnej przerwy).
Kwartet smyczkowy II
miał pełn? premier? w
Cooper Union
, w Nowym Jorku, w 1999 roku. Pełne nagranie nast?piło w 2003 (trwa 6 godzin i 7 minut). Zazwyczaj prace te maj? bardzo wolne tempo rozwoju (je?li w ogole mo?na mowi? w nich o rozwoju dynamiki), a d?wi?ki s? zwykle bardzo ciche. W swoim wykładzie z 1982, Feldman zauwa?ył: ?Czy mamy, na przykład w muzyce, cokolwiek co naprawd? wymazałoby wszystko? Co?, co po prostu zostawiłoby nas z biał? kartk??”.
Feldman o?enił si? z kanadyjsk? kompozytork?, Barbar? Monk, krotko przed swoj? ?mierci?. Zmarł z powodu
raka trzustki
w 1987, w swoim domu w Buffalo.
- Feldman, Morton. 1968.
Give My Regards to Eighth Street
, Artnews Annual. Zawarte
Give my regards to Eighth Street: Collected Writings of Morton Feldman
(2000),
The Music of Morton Feldman
, i in.
- Gagne, Cole, and Caras, Tracey. 1982. Wywiad z Mortonem Feldmanem. W:
Soundpieces: Interviews with American Composers
, 164?177. Metuchen, New Jersey: The Scarecrow Press Inc, 1982
- Hirata, Catherin. 2002.
Morton Feldman
. W: Sitsky, Larry, ed. 2002.
Music of the Twentieth-century Avant-garde
. Greenwood Publishing Group
- Revill, David. 1993.
The Roaring Silence: John Cage ? a Life
. Arcade Publishing.
ISBN
1-55970-220-6
,
ISBN
978-1-55970-220-1
- Ross, Alex. 2006.
American Sublime
.
The New Yorker
, June 19, 2006. [
http://www.therestisnoise.com/2006/06/morton_feldman_.html
]
- Zimmerman, Walter, ed. 1985.
Morton Feldman Essays
. Kerpen: Beginner