Leon Paweł Teodor Marchlewski

Leon Marchlewski (1928)
Data i miejsce urodzenia	15 grudnia 1869 Włocławek , Krolestwo Polskie
Data i miejsce ?mierci	16 stycznia 1946 Krakow , Polska
profesor nauk chemicznych
Specjalno??: chemia organiczna
Alma Mater	Politechnika w Zurychu
Doktorat	1892 Uniwersytet w Zurychu
Profesura	1903
Praca naukowo-dydaktyczna
uczelnia	University of Manchester Institute of Science and Technology, Uniwersytet Jagiello?ski
kierownik
Zakład	Chemii Lekarskiej
Okres spraw.	1918?1946 (bez okresu okupacji)

Leon Marchlewski (senator)

Data i miejsce urodzenia	15 grudnia   1869 Włocławek
Data ?mierci	16 stycznia   1946
Senator II i III kadencji ( II Rzeczypospolitej )
Okres	od 1930 do 1935
Przynale?no?? polityczna	PSL ?Piast”
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Leon Paweł Teodor Marchlewski (ur. 15 grudnia 1869 we Włocławku , zm. 16 stycznia 1946 w Krakowie ) ? polski chemik ( biochemia ), rektor Uniwersytetu Jagiello?skiego (1926?1928), wiceprezes PAU , organizator Pa?stwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach i w Bydgoszczy , prezes PTCh , pierwszy prezes YMCA w Polsce , członek Rady Naczelnej PSL ?Piast” , a nast?pnie Stronnictwa Ludowego , senator II i III kadencji II RP . Dwukrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny , raz nominowany w dziedzinie chemii ^[1] .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Dzieci?stwo i młodo?? (1869?1890) [ edytuj | edytuj kod ]

Urodził si? 15 grudnia 1869 roku we Włocławku, jako syn kupca zbo?owego, Jozefa Marchlewskiego (1830?1907) i Emilii Augusty Ruckersfeldt (1836?1918), niemieckiej guwernantki . Miał czworo starszego i dwoje młodszego rodze?stwa ? trzy siostry i trzech braci ^[2] (jednym z jego braci był Julian Marchlewski , ur. 1866) ^[3] .

Szkoł? podstawow? uko?czył w rodzinnym Włocławku, a gimnazjum w Warszawie . Ju? w szkole interesował si? chemi?. Swoj? wiedz? pogł?biał z pomoc? Napoleona Milicera ^{[a] [4]} (w przyszło?ci przyjaciela) ? wybitnego chemika, kieruj?cego pracowni? chemiczn? Muzeum Przemysłu i Rolnictwa , w ktorej młody Leon Marchlewski został zatrudniony ^{[2] [5]} .

Praca w Szwajcarii i Anglii (1890?1900) [ edytuj | edytuj kod ]

Pod wpływem Milicera Marchlewski wyjechał w roku 1888 do Zurychu , na studia w tamtejszej politechnice . Tam?e otrzymał w roku 1890 tytuł ?chemika technicznego”. W roku 1890, bezpo?rednio po studiach, został asystentem Jerzego Lungego , profesora technologii chemicznej ^[6] . Po dwoch latach otrzymał na Uniwersytecie w Zurychu tytuł doktora ^[2] na podstawie pracy nt. Krytyczne studia nad metodami oznaczenia siarki siarczkowej ^[7] .

Wkrotce po doktoracie wyjechał do Kersel pod Manchesterem , gdzie został asystentem Edwarda Schuncka ^[8] , chemika-organika , wła?ciciela prywatnego laboratorium ^{[7] [2]} .

W latach 1896?1897 otrzymywał stypendium naukowe AU z zakresu chemii organicznej ^[3] , a w latach od 1896 ^[9] lub 1897 ^[3] do 1899 kierował naukowym laboratorium ? z oddziałem produkcji barwnikow i farmaceutykow ? w fabryce ?Claus and Ree” w Clayton (rownie? w okolicy Manchesteru) i był wykładowc? chemii organicznej w Manchester Institute of Technology ^{[3] [5] [9]} .

Praca w Polsce (1900?1946) [ edytuj | edytuj kod ]

W roku 1900 wrocił do Polski. Nostryfikował doktorat uzyskany w Zurychu oraz otrzymał habilitacj? na podstawie pracy Die Chemie des Chlorophylls , Hamburg-Leipzig, Voss 1895 ^[10] i wykładu nt. Dzisiejszy stan teoryi tautomeryi (publ. ?Wiadomo?ci Farmaceutyczne” 1900). Pocz?tkowo (1900?1906) pracował jako starszy inspektor w Ogolnym Zakładzie Bada? ?rodkow Spo?ywczych w Krakowie, pod kierownictwem Odona Bujwida ^{[3] [11]} . Na Uniwersytecie Jagiello?skim był od roku ^{[3] [7]} :

• 1901 ? wykładowc? technologii chemicznej na Wydziale Lekarskim UJ (dla kandydatow na ekspertow w zakresie bada? ?rodkow spo?ywczych)
• 1903 ? profesorem nadzwyczajnym UJ, wykładowc? chemii organicznej ^[7] lub ogolnej technologii chemicznej ^[3] na owczesnym Wydziale Filozoficznym
• 1906 ? rzeczywistym profesorem zwyczajnym stosowanej chemii lekarskiej i kierownikiem Zakładu Chemii Lekarskiej na Wydziale Lekarskim
• 1918 do 1939 ? nadal kierownikiem Zakładu Chemii Lekarskiej jako rzeczywisty.

Pełnił funkcje ^{[3] [7]} :

• 1913?1914 i 1925?1926 ? dziekana Wydziału Lekarskiego
• 1926?1927 i 1927?1928 ? rektora UJ .

W latach 1917?1919 organizował Pa?stwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach i reorganizował podobny instytut w Bydgoszczy. W tym okresie był w Puławach dyrektorem organizacyjnym i kierownikiem Działu ?ywienia Zwierz?t. W roku 1920, wraz z Feliksem Jaroszy?skim uruchomił w krotkim czasie wielk? wytworni? ? surowicy ” przeciw ksi?gosuszowej ^[3] . To pilne zadanie było realizowane na zlecenie Departamentu Weterynarii Ministerstwa Rolnictwa , ktory podj?ł trudn? walk? z szerz?cym si? pomorem. Zaraz? zlikwidowano ju? w roku 1922, co uznano za wielki sukces PINGW i słu?b weterynaryjnych ^[12] .

Leon Marchlewski był rownie? konsultantem naukowym Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu (1931?1939) International Horn Borer Investigation w Chicago ^[5] . Przez 30 lat (1909?1939) nadzorował wykonywanie analiz wod mineralnych południowej Polski ^{[3] [5]} .

Pochowany na cmentarzu Rakowickim (pas 5, wsch.), uroczysto?ciom pogrzebowym przewodniczył arcybiskup Adam Stefan Sapieha ^[13] .

Tematyka bada? naukowych [ edytuj | edytuj kod ]

Zakres naukowych zainteresowa? Leona Marchlewskiego obejmował zagadnienia z ro?nych obszarow chemii ? jego prace dotyczyły chemii nieorganicznej , analitycznej , organicznej , biochemii , a rownie? technologii chemicznej . Spo?rod nich wyro?niane s? m.in. ^{[5] [7]} :

• przede wszystkim budz?ce ?wiatowe zainteresowanie poszukiwania podobie?stwa porfirynowego szkieletu chlorofilu i hemoglobiny , mieszcz?ce si? w obszarze poszukiwa? dowodow na chemiczn? jedno?? ?wiata zwierz?t i ro?lin,
• badanie budowy cukrow , m.in. w laboratorium E. Schuncka zidentyfikował cukier wyst?puj?cy w glikozydach (np. arbutyna , florydzyna , datyscyna ) i wyja?nił budow? cz?steczki rubiadyny, składnika jednego z glikozydow korzenia marzanny farbiarskiej (tzw. indykan ro?linny, z ktorego powstaje indygo ),
• badanie barwnikow antrachinonowych i naftochinonowych .

W czasie bada? Leon Marchlewski korzystał z najnowszych wowczas metod pomiarow fizykochemicznych (zob. chemiczna analiza strukturalna ), m.in. był pionierem w dziedzinie zastosowa? spektrofotometrii w zakresie UV do ustalania struktury cz?steczek (zob. widmo pasmowe ). W dziedzinie chemii analitycznej opracował m.in. metody oznaczania ^[5] :

• zawarto?ci w?gla w zwi?zkach chemicznych metod? miareczkowania wolumetrycznego; wspolnie z J. Lungem skonstruował aparat do analiz zawarto?ci w?glanow (aparat Lunge-Marchlewskiego ^[14] ),
• zawarto?ci jodu w jego zwi?zkach,
• st??enia tlenkow siarki i tlenkow azotu w procesach produkcji kwasu siarkowego i kwasu azotowego (analiza gazometryczna gazow nitrozowych).

Opracował rownie? i wdro?ył system analiz wod mineralnych południowej Polski ^{[5] [7]} .

Publikacje [ edytuj | edytuj kod ]

Był autorem lub wspołautorem ponad 200 publikacji ? artykułow naukowych, prac do?wiadczalnych, monografii i podr?cznikow, artykułow popularnonaukowych ^{[3] [5]} , m.in. (wybor według Google books) ^[15] :

Działalno?? społeczna i polityczna [ edytuj | edytuj kod ]

Od roku 1922 działał w Centralnym Komitecie YMCA w Polsce (Zwi?zek Młodzie?y Chrze?cija?skiej), ktory kierował stowarzyszeniem przez pierwsze dwa lata jego istnienia. W skład Komitetu weszli rownie? m.in. prof. Stanisław Estreicher , generałowie Jozef Czikel i Mieczysław Norwid-Neugebauer , przemysłowcy Alfred Grohman i Feliks Krusher, dyrektor Wile?skiego Okr?gu Polskich Kolei Pa?stwowych Emil Landsberg , minister zdrowia Witold Chod?ko , minister opieki społecznej Ludwik Darowski , wiceminister edukacji Tadeusz Łopusza?ski , poeta Jan Kasprowicz , marszałek Sejmu Maciej Rataj ^[17] . Leon Marchlewski został w roku 1923 pierwszym prezesem polskiej YMCA. Funkcj? t? pełnił przez 10 lat ^{[2] [5] [18]} .

Jako wła?ciciel niewielkiego gospodarstwa wiejskiego w Konarach , zakupionego w roku 1910, Leon Marchlewski zainteresował si? ruchem ludowym . Nawi?zał kontakt z Wincentym Witosem , wst?pił do PSL ?Piast” i został członkiem jego Rady Naczelnej (1927?1931) ^{[3] [5] [7] [9]} .

W wyborach parlamentarnych w roku 1928 kandydował do senatu z listy pa?stwowej nr 25 (Polski Blok Katolicki PSL ?Piast” z Chrze?cija?sk? Demokracj? ). Został pierwszym zast?pc? senatora, a w styczniu 1930 roku ? senatorem RP II kadencji (klub parlamentarny PSL ?Piast”), zajmuj?c miejsce zmarłego ks. Jana Albrechta ^[3] . Senatorem III kadencji (1930?1935) został w wyniku nast?pnych wyborow (listopad 1930, start z krakowskiej listy okr?gowa Zwi?zku Obrony Prawa i Wolno?ci Ludu). Nale?ał do Klubu Parlamentarnego Posłow i Senatorow Chłopskich. Był zwolennikiem zjednoczenia si? stronnictw Centrolewu w celu realizacji wspolnego programu. W czerwcu 1930 roku wyst?pował na kongresie Centrolewu w Krakowie ? jego mow? Wincenty Witos wspominał jako ?bardzo rozumn? i bardzo łagodn?” ^[3] .

Przed procesem brzeskim przywodcow Centrolewu brał udział w manifestacji, zorganizowanej przez krakowskie ?rodowisko naukowe na rzecz aresztowanych (był w?rod nich Wincenty Witos). W czasie procesu wyst?pował jako ?wiadek ^[3] .

W latach 1933?1938 był członkiem Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego . Stał na czele delegacji, ktora w roku 1933 protestowała u wojewody krakowskiego , Mikołaja Kwa?niewskiego , przeciw tłumieniu ruchu ludowego ^[3] , m.in. brutalnemu potraktowaniu ludno?ci wiejskiej powiatu ropczyckiego (m.in. Nockowa ) przez policj? oraz represjom wobec członkow SL, uwa?anym za przywodcow chłopskiego protestu (poseł Andrzej Pluta ^[20] został skazany na 18 miesi?cy wi?zienia, a Wincenty Witos schronił si? przed kolejnym aresztowaniem w Czechosłowacji) ^[19] .

Leon Marchlewski wspierał rownie? działalno?? Zwi?zku Młodzie?y Wiejskiej , od chwili jego powstania w roku 1930, m.in. uczestniczył w opracowywaniu programu ZMW i dofinansowywał wydawanie czasopisma ?Znicz” ^[3] .

W roku 1933 wyst?pował czynnie jako przeciwnik j?drzejewiczowskiej reformy szkolnictwa wy?szego (m.in. opublikował broszur? W sprawie nowej ustawy o szkołach akademickich ) ^[3] .

29 grudnia 1945 został posłem do Krajowej Rady Narodowej , reprezentuj?c Polskie Stronnictwo Ludowe . Zmarł kilkana?cie dni po?niej.

Członkostwo stowarzysze? naukowych [ edytuj | edytuj kod ]

Był członkiem wielu stowarzysze? naukowych, krajowych i zagranicznych, takich jak ^{[3] [7] [5]} :

• Akademia Umiej?tno?ci (od 1899 ? członek korespondent, od 1903 ? członek rzeczywisty)
• Polska Akademia Umiej?tno?ci (marzec 1926 ? delegat walnego zgromadzenia do zarz?du PAU, czerwiec 1939 ? wiceprezes PAU, od 1938 ? przewodnicz?cy Komisji PAU, powołanej dla zreformowania nomenklatury chemicznej według zalece? Rady IUPAC, wielokrotny reprezentant PAU na mi?dzynarodowych kongresach chemii i inne konferencjach i zjazdach)
• Polskie Towarzystwo Chemiczne (członek zało?yciel, prezes w latach 1919?1921 i w roku 1927
• Polskie Towarzystwo Fizjologiczne (członek honorowy)
• Towarzystwo Lekarskie Krakowskie i Lwowskie, zob. historia PTL )
• Towarzystwo Naukowe w Warszawie i we Lwowie (członek honorowy)
• Mi?dzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej , International Union of Pure and Applied Chemistry (wiceprezes IUPAC, od 1925 ? przewodnicz?cy Polskiego Komitetu Narodowego)
• Towarzystwo Chemikow Francuskich ( Societe chimique de France ) ? członek honorowy ^[21]
• Jugosłowia?ska Akademia Nauk
• Akademia Rolnicza w Czechosłowacji
• Rumu?skie Towarzystwo Chemiczne

Ordery i odznaczenia [ edytuj | edytuj kod ]

• Krzy? Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 1925) ^{[22] [b]}
• Złoty Krzy? Zasługi (11 listopada 1936) ^[23]
• Krzy? Komandorski Orderu Danebroga (Dania) ^[24]

Wyro?nienia [ edytuj | edytuj kod ]

Otrzymał m.in. tytuł Doctor honoris causa Uniwersytetu Jagiello?skiego oraz kilka tytułow honorowego członka stowarzysze? naukowych ^[7] . Został rownie? honorowym członkiem Zwi?zku Młodzie?y Wiejskiej i honorowym prezesem Zarz?du Grodzkiego PSL w Krakowie (1945) ^[3] .

?ycie rodzinne [ edytuj | edytuj kod ]

Jednym z jego braci był Julian Marchlewski , działacz komunistyczny. Pierwsze mał?e?stwo zawarł w roku 1898 z Fanny Hargreavses. Mieli trzech synow: Teodora (biologa-genetyka, profesora UJ, ktory w listopadzie 1939 roku został aresztowany w czasie Sonderaktion Krakau i osadzony w KL Oranienburg ^[5] ), Marcelego (le?nika, dyrektora Tatrza?skiego Parku Narodowego ) i Jana (zoologa, profesora UJ). Po raz drugi o?enił si? w roku 1936 z Iren? Rapaport ^[3] .

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Jubileusz 650-lecia UJ, Historia ? Biochemia ; ?Druga wojna ?wiatowa była czasem ci??kiej proby dla wielu…”
• Historia Oddziału Krakowskiego Zwi?zku Kynologicznego w Polsce ? Cz??? I ; ?Po I wojnie ?wiatowej… W wojewodztwie krakowskim istniała dobrze rozwini?ta hodowla pointerow ?Kujavia” prowadzona przez prof. Leona Marchlewskiego (1869?1946), z ktorej psy ju? przed I wojn? ?wiatow? zdobywały czołowe miejsca na mi?dzynarodowych field-trialsach”… (zdj?cie przedstawia: prof. Jana Zygmunta Robla, oraz synow prof. Leona Marchlewskiego: dr. Jana Marchlewskiego i prof. Teodora Marchlewskiego, rok 1939, wiosenne proby polowych psow my?liwskich)
• Publikacje Leona Marchlewskiego w bibliotece Polona