Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Leon Max Lederman
(ur.
15 lipca
1922
w
Buffalo
[1]
, zm.
3 pa?dziernika
2018
w
Rexburg
[2]
) ?
ameryka?ski
fizyk
pochodzenia
?ydowskiego
,
noblista
;
do?wiadczalny
fizyk
cz?stek elementarnych
, wieloletni dyrektor
Fermilabu
, a wcze?niej profesor
Uniwersytetu Columbia
w
Nowym Jorku
;
popularyzator nauki
.
Lederman w latach 60. udowodnił, ?e istnieje wi?cej ni? jeden rodzaj
neutrin
? odkrywaj?c neutrino mionowe, za co otrzymał
Nagrod? Nobla w dziedzinie fizyki
w 1988 roku, wraz z
Jackiem Steinbergerem
i
Melvinem Schwartzem
[3]
.
Był synem emigrantow
?ydowskich
przybyłych do Stanow Zjednoczonych z Ukrainy.
W latach 1958?1979 był profesorem
Columbia University
w
Nowym Jorku
, a w latach 1979?1989 dyrektorem
Laboratorium im. Enrica Fermiego
w
Batavii
. Prowadził badania w dziedzinie
fizyki cz?stek elementarnych
. W 1956 odkrył
mezon K
0
L
, a w 1957 przeprowadził obserwacj? niezachowania parzysto?ci w rozpadach
pionow
(π) i
mionow
(μ)
[4]
. W 1962, wraz z Jackiem Steinbergerem i Melvinem Schwartzem, wykonał eksperyment wykazuj?cy istnienie dwoch typow neutrin (elektronowego i mionowego)
[5]
, za co w 1988 otrzymali wspolnie
Nagrod? Nobla
. W 1977 odkrył
cz?stk? ypsilon
(?). W nast?pnych latach zajmował si? urz?dzeniami do
przyspieszania
cz?stek elementarnych
[3]
.
Oprocz Nagrody Nobla Lederman otrzymał te? inne wyro?nienia. W 1982 został uhonorowany
Nagrod? Wolfa
w dziedzinie fizyki
[3]
. Był
doktorem
honoris causa
wielu ameryka?skich i zagranicznych uniwersytetow. Laureat
Nagrody Enrica Fermiego
[6]
.
- Oryginały
- Leon Lederman, David N. Schramm,
From Quarks to the Cosmos
- Leon M. Lederman, Christopher T. Hill,
Symmetry and the Beautiful Universe
- Leon M. Lederman, Christopher T. Hill,
Quantum Physics for Poets
- Wydania polskie
- 1996:
Boska cz?stka. Je?li Wszech?wiat jest odpowiedzi?, jak brzmi pytanie?
, wspołautor: Dick Teresi, tłum. El?bieta Kołodziej-Jozefowicz,
Proszy?ski i S-ka
,
ISBN
83-86868-10-4
.
- 2013:
Zrozumie? niepoj?te. Fizyka kwantowa i rzeczywisto??
, wspołautor: Christopher Hill, tłum. Mariusz Sewery?ski, Proszy?ski,
ISBN
978-83-7839491-4
.
- 2015:
Dalej ni? boska cz?stka
, wspołautor: Christopher Hill, tłum. Mariusz Sewery?ski, Proszy?ski,
ISBN
978-83-8069027-1
.
XX wiek
|
- 1901:
Rontgen
- 1902:
Lorentz
,
Zeeman
- 1903:
Becquerel
,
P. Curie
,
M. Curie
- 1904:
Rayleigh
- 1905:
Lenard
- 1906:
Thomson
- 1907:
Michelson
- 1908:
Lippmann
- 1909:
Marconi
,
Braun
- 1910:
van der Waals
- 1911:
Wien
- 1912:
Dalen
- 1913:
Kamerlingh Onnes
- 1914:
von Laue
- 1915:
W.L. Bragg
,
W.H. Bragg
- 1917:
Barkla
- 1918:
Planck
- 1919:
Stark
- 1920:
Guillaume
- 1921:
Einstein
- 1922:
N. Bohr
- 1923:
Millikan
- 1924:
Siegbahn
- 1925:
Franck
,
Hertz
- 1926:
Perrin
- 1927:
Compton
,
Wilson
- 1928:
Richardson
- 1929:
de Broglie
- 1930:
Raman
- 1932:
Heisenberg
- 1933:
Schrodinger
,
Dirac
- 1935:
Chadwick
- 1936:
Hess
,
Anderson
- 1937:
Davisson
,
Thomson
- 1938:
Fermi
- 1939:
Lawrence
- 1943:
Stern
- 1944:
Rabi
- 1945:
Pauli
- 1946:
Bridgman
- 1947:
Appleton
- 1948:
Blackett
- 1949:
Yukawa
- 1950:
Powell
- 1951:
Cockcroft
,
Walton
- 1952:
Bloch
,
Purcell
- 1953:
Zernike
- 1954:
Born
,
Bothe
- 1955:
Lamb
,
Kusch
- 1956:
Shockley
,
Bardeen
,
Brattain
- 1957:
Yang
,
T.D. Lee
- 1958:
Czerenkow
,
Frank
,
Tamm
- 1959:
Segre
,
Chamberlain
- 1960:
Glaser
- 1961:
Hofstadter
,
Mossbauer
- 1962:
Landau
- 1963:
Wigner
,
Goeppert-Mayer
,
J. Hans D. Jensen
- 1964:
Townes
,
Basow
,
Prochorow
- 1965:
Tomonaga
,
Schwinger
,
Feynman
- 1966:
Kastler
- 1967:
Bethe
- 1968:
Alvarez
- 1969:
Gell-Mann
- 1970:
Alfven
,
Neel
- 1971:
Gabor
- 1972:
Bardeen
,
Cooper
,
Schrieffer
- 1973:
Esaki
,
Giaever
,
Josephson
- 1974:
Ryle
,
Hewish
- 1975:
A. Bohr
,
Mottelson
,
Rainwater
- 1976:
Richter
,
Ting
- 1977:
Anderson
,
Mott
,
van Vleck
- 1978:
Kapica
,
Penzias
,
Wilson
- 1979:
Glashow
,
Salam
,
Weinberg
- 1980:
Cronin
,
Fitch
- 1981:
Bloembergen
,
Schawlow
,
Siegbahn
- 1982:
Wilson
- 1983:
Chandrasekhar
,
Fowler
- 1984:
Rubbia
,
van der Meer
- 1985:
von Klitzing
- 1986:
Ruska
,
Binnig
,
Rohrer
- 1987:
Bednorz
,
Muller
- 1988:
Lederman
,
Schwartz
,
Steinberger
- 1989:
Ramsey
,
Dehmelt
,
Paul
- 1990:
Friedman
,
Kendall
,
Taylor
- 1991:
de Gennes
- 1992:
Charpak
- 1993:
Hulse
,
Taylor
- 1994:
Brockhouse
,
Shull
- 1995:
Perl
,
Reines
- 1996:
D. Lee
,
Osheroff
,
Richardson
- 1997:
Chu
,
Cohen-Tannoudji
,
Phillips
- 1998:
Laughlin
,
Stormer
,
Tsui
- 1999:
't Hooft
,
Veltman
- 2000:
Ałfiorow
,
Kroemer
,
Kilby
|
---|
XXI wiek
|
- 2001:
Cornell
,
Ketterle
,
Wieman
- 2002:
Davis Jr.
,
Koshiba
,
Giacconi
- 2003:
Abrikosow
,
Ginzburg
,
Leggett
- 2004:
Gross
,
Politzer
,
Wilczek
- 2005:
Glauber
,
Hall
,
Hansch
- 2006:
Mather
,
Smoot
- 2007:
Fert
,
Grunberg
- 2008:
Nambu
,
Kobayashi
,
Maskawa
- 2009:
Kao
,
Boyle
,
Smith
- 2010:
Gejm
,
Nowosiołow
- 2011:
Perlmutter
,
Schmidt
,
Riess
- 2012:
Haroche
,
Wineland
- 2013:
Englert
,
Higgs
- 2014:
Akasaki
,
Amano
,
Nakamura
- 2015:
Kajita
,
McDonald
- 2016:
Thouless
,
Haldane
,
Kosterlitz
- 2017:
Weiss
,
Barish
,
Thorne
- 2018:
Ashkin
,
Mourou
,
Strickland
- 2019:
Peebles
,
Mayor
,
Queloz
- 2020:
Penrose
,
Genzel
,
Ghez
- 2021:
Manabe
,
Hasselmann
,
Parisi
- 2022:
Aspect
,
Clauser
,
Zeilinger
- 2023:
Agostini
,
Krausz
,
L’Huillier
|
---|
XX wiek
|
- 1978:
Chien-Shiung Wu
- 1979:
George Eugene Uhlenbeck
,
Giuseppe Occhialini
- 1980:
Michael E. Fisher
,
Leo P. Kadanoff
,
Kenneth G. Wilson
- 1981:
Freeman J. Dyson
,
Gerardus ’t Hooft
,
Victor F. Weisskopf
- 1982:
Leon Max Lederman
,
Martin Perl
- 1983/1984:
Erwin L. Hahn
,
Peter B. Hirsch
,
Theodore H. Maiman
- 1984/1985:
Conyers Herring
,
Philippe Nozieres
- 1986:
Mitchell J. Feigenbaum
,
Albert J. Libchaber
- 1987:
Herbert Friedman
,
Bruno B. Rossi
,
Riccardo Giacconi
- 1988:
Roger Penrose
,
Stephen Hawking
- 1989:
nie przyznano
- 1990:
Pierre-Gilles de Gennes
,
David J. Thouless
- 1991:
Maurice Goldhaber
,
Valentine L. Telegdi
- 1992:
Joseph H. Taylor Jr.
- 1993:
Benoit Mandelbrot
- 1994/1995:
Witalij Ginzburg
,
Yoichiro Nambu
- 1995/1996:
nie przyznano
- 1997:
John Archibald Wheeler
- 1998:
Jakir Aharonow
, sir
Michael V. Berry
- 1999:
Dan Szechtman
- 2000:
Raymond Davis
,
Masatoshi Koshiba
|
---|
XXI wiek
|
- 2001:
nie przyznano
- 2002/3:
Bertrand I. Halperin
,
Anthony J. Leggett
- 2004:
Robert Brout
,
Francois Englert
,
Peter W. Higgs
- 2005:
Daniel Kleppner
- 2006/2007:
Albert Fert
,
Peter Grunberg
- 2008/2009:
nie przyznano
- 2010:
John Clauser
,
Alain Aspect
,
Anton Zeilinger
- 2011:
Maximilian Haider
,
Harald Rose
,
Knut Urban
- 2012:
Ja’akow Bekenstein
- 2013:
Peter Zoller
,
Ignacio Cirac
- 2014:
nie przyznano
- 2015:
James D. Bjorken
,
Robert P. Kirshner
- 2016:
Josef Imry
- 2017:
Michel Mayor
,
Didier Queloz
- 2018:
Charles Henry Bennett
,
Gilles Brassard
- 2019:
nie przyznano
- 2020:
Rafi Bistritzer
,
Pablo Jarillo-Herrero
,
Allan MacDonald
- 2021:
Giorgio Parisi
- 2022:
Ferenc Krausz
,
Paul Corkum
,
Anne L’Huillier
|
---|
1962
|
|
---|
1963
|
|
---|
1964
|
|
---|
1965
|
|
---|
1966
|
|
---|
1967
|
|
---|
1968
|
|
---|
1969
|
|
---|