Lajos Kossuth

Lajos Kossuth
	; Adam Retsey
Data i miejsce urodzenia	19 wrze?nia 1802 ; Monok
Data i miejsce ?mierci	20 marca 1894 ; Turyn
	Premier W?gier
Okres	od 2 pa?dziernika 1848 ; do 1 maja 1849
Przynale?no?? polityczna	niezale?ny
Poprzednik	Lajos Batthyany
Nast?pca	Bertalan Szemere
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lajos Kossuth (ur. 19 wrze?nia 1802 w Monoku , zm. 20 marca 1894 w Turynie ) ? w?gierski polityk, szlachcic, prawnik, dziennikarz, przewodnicz?cy Krajowego Komitetu Obrony Ojczyzny, gubernator W?gier; przywodca rewolucji w?gierskiej uwa?any za w?gierskiego bohatera narodowego ^[1].

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Urodził si? we wsi Monok w komitacie Zemplen . Od 1825 był prawnikiem, a w latach 1825?1827, 1832?1836 i 1847?1848 w?gierskim posłem skrzydła narodowo-liberalnego. 23 czerwca 1831 roku w przemowieniu wygłaszanym na sejmiku komitackim w Satoraljaujhely poparł walk? Polakow o niepodległo?? w powstaniu listopadowym ^[2]. W latach 40. po zaciekłej debacie prowadzonej poprzez pras? ze swym poprzednikiem hrabi? Istvanem Szechenyim został liderem ruchu narodowo-liberalnego. W 1837 został oskar?ony o zdrad? i skazany na areszt w twierdzy. Powodem oskar?enia było opublikowanie przez niego ?Obserwacji sytuacji politycznej”. Po wyj?ciu z wi?zienia został wydawc? i redaktorem naczelnym gazety narodowo-liberalnego ?Pesti Hirlap”.

Walka o niepodległo?? [ edytuj | edytuj kod ]

W marcu 1848 po wybuchu Wiosny Ludow w Cesarstwie Austriackim (zwanej tam rewolucj? marcow? ) domagał si? w swej mowie z 3 marca 1848 zmiany monarchii absolutnej na konstytucyjn?, jak rownie? konstytucji dla narodow cesarstwa. Jednak podczas rewolucji jego pogl?dy stały si? bardziej radykalne i domagał si? (te? z broni? w r?ku) całkowitej niezale?no?ci W?gier od Austrii. W pierwszym niezale?nym w?gierskim rz?dzie, ktorego premierem był Lajos Batthyany , pełnił funkcj? ministra finansow i przewodnicz?cego komisji ds. wojskowych.

Jako wiod?ca osobowo?? rz?du zaproponował i przeprowadził liczne reformy, np. uwolnienie chłopow z niewolniczego podda?stwa , zniesienie pa?szczyzny , likwidacj? przywilejow szlachty ^[3].

Utworzył te? w?gierskie ochotnicze siły zbrojne (Honved) do zwalczania proaustriackich ruchow nie-w?gierskich grup narodowych, przede wszystkim Chorwatow, na terenie W?gier. Po abdykacji cesarza Ferdynanda I w wyniku rewolucji marcowej W?grzy w grudniu 1848 nie uznali praw cesarza Franciszka Jozefa I do tronu W?gier. Mimo tego 7 marca 1849 Franciszek Jozef I probował wprowadzi? na W?grzech swoj? wersj? konstytucji, co spowodowało wybuch rewolucji niepodległo?ciowej na W?grzech i proklamacj? niezale?no?ci przez Kossutha (14 kwietnia 1849). Kossutha wybrano przywodc? W?gier z pełnomocnictwami władzy absolutnej. Pocz?tkowo w?gierska armia rewolucyjna, ktor? ochotniczo wspierali polscy emigranci, pokonała wojska austriackie pod wodz? ksi?cia Alfreda von Windischgratz . Jednym ze znanych Polakow walcz?cych w w?gierskiej armii był gen. Jozef Bem . Ostatecznie jednak przy poparciu Rosjan i Chorwatow udało si? Austriakom zmieni? bieg zdarze?. W kleszczach mi?dzy rosyjskimi wojskami z połnocy i wschodu, chorwackimi z południa i austriackimi z zachodu został zdławiony w?gierski ruch wolno?ciowy, a W?gry stały si? ponownie cz??ci? monarchii Habsburgow.

Po kl?sce rewolucji i wojny niepodległo?ciowej 13 w?gierskich generałow i oficerow (w Aradzie ) i byłego premiera Batthyanya (w Peszcie ) skazano na ?mier?. Wyroki wykonano 6 pa?dziernika 1849. Jedna z legend , ktor? ? według w?gierskiego historyka Roberta Hermanna ? stworzyli handlarze winem, mowi, ?e jakoby po egzekucji austriaccy oficerowie stukn?li si? na toast piwem i w zwi?zku z tym stukanie si? piwem na W?grzech jest do dzi? ?le widzianym i obra?liwym gestem.

Emigracja [ edytuj | edytuj kod ]

Sam Kossuth został rownie? (zaocznie) skazany na ?mier?. Unikn?ł jednak egzekucji, gdy? udało mu si? uciec za granic?: najpierw do Imperium Osma?skiego , a nast?pnie do Anglii, gdzie poznał Giuseppe Mazziniego . Po?niej we Włoszech spotkał Giuseppe Garibaldiego i utworzył w?gierski legion, ktory walczył w połnocnych Włoszech przeciwko Austriakom. W 1867 w ramach w?giersko-austriackiego pojednania i zwi?zanej z nim amnestii dla byłych powsta?cow, rownie? wyrok Kossutha cofni?to, w zamian za to cesarz Franciszek Jozef I został krolem W?gier. Jednak?e, jako przeciwnik ugody z Austri?, Kossuth pozostał we Włoszech, umieraj?c w Turynie 20 marca 1894. Kossuth został po?miertnie zrehabilitowany rownie? przez oficjalne władze austriackie. Cesarz Franciszek Jozef I sprowadził uroczy?cie jego zwłoki do Budapesztu, gdzie zostały one przy udziale tłumow honorowo pochowane.

Droga W?gier do niepodległo?ci [ edytuj | edytuj kod ]

Pozycja W?gier w monarchii habsburskiej uległa zmianie w wyniku kryzysu wywołanego wojn? prusko-austriack? z 1866 roku. W 1867 uzyskały znaczn? popraw? statusu i rownouprawnienie z Austri?, co oficjalnie manifestowało si? zmian? nazwy monarchii austriackiej na Austro-W?gry (niem. kaiserliche und konigliche Monarchie Osterreich-Ungarn albo w skrocie K.u.K. Monarchie ). Od tej pory kraj Franciszka Jozefa I stał si? monarchi? dualistyczn? o statusie pojedynczego pa?stwa, ktore składało si? z dwoch członow. Dla podkre?lenia zasług Kossutha dla wolno?ci i niepodległo?ci W?gier bezpo?rednio przed budynkiem parlamentu w?gierskiego w Budapeszcie stoi jego pomnik. Angielski poeta Algernon Charles Swinburne uczcił Kossutha sonetem To Louis Kossuth , opublikowany w tomiku Poems and Ballads. Second Series z 1878.

Upami?tnienie [ edytuj | edytuj kod ]

Na jego cze?? został nazwany plac Kossuth ter w Budapeszcie , oraz ulice m.in. rownie? w Budapeszcie ^[4], Gy?rze ^[5] i Miszkolcu ^[6].

Lajos Kossuth widnieje m.in. na banknotach 10 milionow milpeng? ^[7] oraz na 1 milionie bilpeng? ^[8], oraz na monecie 5 forintow ^[9]

Upami?tnienie w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

Od 25 pa?dziernika 1976 r. polityk jest patronem ulicy na terenie obecnej dzielnicy Bemowo w Warszawie ^[10].

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ Istvan Kovacs 2009 ↓ , s. 76.
↑ Istvan Kovacs 2009 ↓ , s. 44?45.
↑ Chris Cook, John Stevenson, Leksykon nowo?ytnej historii Europy 1763-1999 , Warszawa 2000, s. 384.
↑ XV. ker. Kossuth utca 1 . old.utcakereso.hu. [dost?p 2021-11-18]. ( w?g. ) .
↑ Kossuth Lajos utca, Kispiac . archiv.enykk.hu. [dost?p 2021-11-18]. ( w?g. ) .
↑ Kossuth Lajos utca iranyitoszam (Miskolc) . miskolc.irnyitoszam,org. [dost?p 2021-11-18]. ( w?g. ) .
↑ 10 millio peng? cimlet? bankjegy . mandadb.hu. [dost?p 2021-11-18]. ( w?g. ) .
↑ Peng? . mandadb.hu. [dost?p 2021-11-18]. ( w?g. ) .
↑ Forint . mandadb.hu. [dost?p 2021-11-18]. ( w?g. ) .
↑ Uchwała nr 28 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 25 pa?dziernika 1976 r. w sprawie nadania nazw ulicom, ?Dziennik Urz?dowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 31 grudnia 1976 r., nr 23, poz. 127, s. 1.

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Istvan Kovacs: Jozef Bem. Bohater wiecznych nadziei . Warszawa: RYTM, 2009. ISBN 978-83-7399-328-0 .

[CITEREFIstván_Kovács200976-1] Istvan Kovacs 2009 ↓ , s. 76.

[CITEREFIstván_Kovács200944–45-2] Istvan Kovacs 2009 ↓ , s. 44?45.

[3] Chris Cook, John Stevenson, Leksykon nowo?ytnej historii Europy 1763-1999 , Warszawa 2000, s. 384.

[old-4] XV. ker. Kossuth utca 1 . old.utcakereso.hu. [dost?p 2021-11-18]. ( w?g. ) .

[enykk-5] Kossuth Lajos utca, Kispiac . archiv.enykk.hu. [dost?p 2021-11-18]. ( w?g. ) .

[miskolc-6] Kossuth Lajos utca iranyitoszam (Miskolc) . miskolc.irnyitoszam,org. [dost?p 2021-11-18]. ( w?g. ) .

[mandadb-7] 10 millio peng? cimlet? bankjegy . mandadb.hu. [dost?p 2021-11-18]. ( w?g. ) .

[mandadb2-8] Peng? . mandadb.hu. [dost?p 2021-11-18]. ( w?g. ) .

[mandadb3-9] Forint . mandadb.hu. [dost?p 2021-11-18]. ( w?g. ) .

[10] Uchwała nr 28 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 25 pa?dziernika 1976 r. w sprawie nadania nazw ulicom, ?Dziennik Urz?dowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 31 grudnia 1976 r., nr 23, poz. 127, s. 1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Rz?d Rewolucyjny (1848-1849)	Lajos Batthyany (1848) Lajos Kossuth (1848?1849) Bertalan Szemere (1849)
Krolestwo W?gier (1867-1918)	Gyula Andrassy (1867?1871) Menyhert Lonyay (1871?1872) Jozsef Szlavy (1872?1874) Istvan Bitto (1874?1875) Bela Wenckheim (1875) Kalman Tisza (1875?1890) Gyula Szapary (1890?1892) Sandor Wekerle (1892?1895) Dezs? Banffy (1895?1899) Kalman Szell (1899?1903) Karoly Khuen-Hedervary (1903) Istvan Tisza (1903?1905) Geza Fejervary (1905?1906) Sandor Wekerle (1906?1910) Karoly Khuen-Hedervary (1910?1912) Laszlo Lukacs (1912?1913) Istvan Tisza (1913?1917) Moric Esterhazy (1917) Sandor Wekerle (1917?1918) Janos Hadik (1918) Mihaly Karolyi (1918)
W?gierska Republika Ludowa (1918-1919) W?gierska Republika Rad (1919) Rz?dy kontrrewolucyjne (1919)	Mihaly Karolyi (1918?1919) Denes Berinkey (1919) Sandor Garbai (1919) Gyula Karolyi (1919) Dezs? Pattanyus-Abraham (1919)
W?gierska Republika Ludowa (1919-1920)	Gyula Peidl (1919) Istvan Friedrich (1919) Karoly Huszar (1919?1920)
Krolestwo W?gier (1920-1946)	Sandor Simonyi-Semadam (1920) Pal Teleki (1920?1921) Istvan Bethlen (1921?1931) Gyula Karolyi (1931?1932) Gyula Gombos (1932?1936) Kalman Daranyi (1936?1938) Bela Imredy (1938?1939) Pal Teleki (1939?1941) Laszlo Bardossy (1941?1942) Miklos Kallay (1942?1944) Dome Sztojay (1944) Geza Lakatos (1944) Ferenc Szalasi (1944?1945) Bela Miklos (1944?1945) Zoltan Tildy (1945?1946)
Republika W?gierska (1946-1949)	Ferenc Nagy (1946?1947) Lajos Dinnyes (1947?1948) Istvan Dobi (1948?1949)
W?gierska Republika Ludowa (1949-1989)	Istvan Dobi (1949?1952) Matyas Rakosi (1952?1953) Imre Nagy (1953?1955) Andras Hegedus (1955?1956) Imre Nagy (1956) Janos Kadar (1956?1958) Ferenc Munnich (1958?1961) Janos Kadar (1961?1965) Gyula Kallai (1965?1967) Jen? Fock (1967?1975) Gyorgy Lazar (1975?1987) Karoly Grosz (1987?1988) Miklos Nemeth (1988?1989)
Republika W?gierska (1989-2012) W?gry (od 2012)	Miklos Nemeth (1989?1990) Jozsef Antall (1990?1993) Peter Boross (1993?1994) Gyula Horn (1994?1998) Viktor Orban (1998?2002) Peter Medgyessy (2002?2004) Ferenc Gyurcsany (2004?2009) Gordon Bajnai (2009?2010) Viktor Orban (od 2010)