Lu Zhi ( chi?. trad. 呂雉 ; pinyin L? Zhi ; Wade-Giles Lu Chih , ur. 241 p.n.e. , zm. 180 p.n.e. ) ? ?ona cesarza Gaozu , zało?yciela dynastii Han . Znana jako cesarzowa Lu ( chi?. upr. ?后 ; chi?. trad. 呂后 ; pinyin L? Hou ), po ?mierci m??a jako cesarzowa wdowa Lu ( chi?. upr. ?太后 ; chi?. trad. 呂太后 ; pinyin L? Taihou ). Bardzo wpływowa za czasow panowania swego syna, cesarza Huidi, przej?ła rz?dy jako regentka za panowania dwoch kolejnych, małoletnich cesarzy.

Wczesne lata i okres panowania Han Gaozu [ edytuj | edytuj kod ]

Lu Zhi, wywodziła si? z rodu z Shandongu , urodziła si? w Shanfu, gdzie jej ojciec przeniosł si?, szukaj?c schronienia przed swymi wrogami. Tam spotkał Liu Banga , ktory nie był jeszcze nikim wa?nym, ale ktory zrobił na nim takie wra?enie, ?e zdecydował si? na oddanie mu za ?on? swej corki ^[1] . Podczas walk o władz? w czasie, gdy upadała dynastia Qin , Lu Zhi i jej ojciec dostali si? do niewoli Xiang Yu . Po zawarciu paktu mi?dzy Xiang Yu i Liu Bangiem, gdy ten ostatni wst?pił na tron, uwolniona Lu Zhi została krolow? Han, a nast?pnie, gdy Liu Bang ostatecznie pokonał Xian Yu ? cesarzow? Chin dynastii Han (w 202 r. p.n.e.) ^[1] .

Lu Zhi wspierała m??a w konsolidacji władzy, wykazuj?c si? zdecydowaniem i bezwzgl?dno?ci?; według Han Shu była odpowiedzialna za ?mier? wielu urz?dnikow: w 196 r. przekonała cesarza do zgładzenia, prawdopodobnie fałszywie oskar?onego o konspiracj?, Peng Yue, obawiaj?c si? kłopotow z jego strony. Wykrywszy, ?e Han Xin spiskuje z przywodc? rebelii ze 197 r. p.n.e., Chen Xi , zwabiła go pod pretekstem ?wi?towania zwyci?stwa nad rebeliantami do pałacu, a nast?pnie kazała straci? ^[1] .

Była matk? dwojga dzieci Liu Banga, z ktorych syn, Liu Ying, został w 205 r. p.n.e. mianowany nast?pc? tronu. Po ?mierci m??a, cesarzowa-wdowa Lu dopilnowała, by jej syn został koronowany, mimo ?e cesarz Gaozu miał faworyzowa? innego syna (nie dokonał jednak formalnej zmiany) ^[2] .

Regencja [ edytuj | edytuj kod ]

Cesarzowa-wdowa, opisywana w kronikach jako okrutna, bezwzgl?dna i rozpustna ^[2] , miała doprowadzi? do otrucia faworyzowanego syna Liu Banga, Liu Ruyi (mimo ?e jej własny syn, panuj?cy cesarz Han Huidi, starał si? go chroni?); jego matk?, konkubin? Gaozu, dam? Qi, najpierw uwi?ziła, a nast?pnie nakazała torturowa?: odr?bano jej dłonie i stopy, o?lepiono i wypalono trucizn? krta?. Gdy pokazała sw? ofiar? młodemu cesarzowi, ten, przera?ony, wycofał si? z ?ycia publicznego ^[1] . Uzyskawszy w ten sposob władz?, wzmacniała j?, eliminuj?c trzech synow Han Gaozu i prze?laduj?c kolejnych. Swoj? wnuczk?, Zhang Yan , wydała za swego syna-cesarza, a rownocze?nie doprowadziła do mał?e?stwa wielu kobiet z rodu Lu z przedstawicielami cesarskiego rodu Liu ^[1] .

W 188 p.n.e. Han Huidi zmarł z przyczyn naturalnych. Cesarzowa-wdowa Lu doprowadziła do koronacji jego syna z konkubiny (oficjalna cesarzowa była bezdzietna), Liu Gonga ^[3] . Nowy cesarz, Han Shaodi Gong, był małoletni. Gdy odkrył, ?e jego prawdziwa matka została zabita, poprzysi?gł zemst? macosze, cesarzowej-wdowie Zhang Yan. Jego babka, Lu Zhi, usun?ła zagro?enie, nakazuj?c jego zamordowanie ^[1] . Na tronie zast?piło go kolejne dziecko-cesarz, Liu Hong ^[3] . Za "panowania" wnukow, cesarzowa-wdowa Lu sprawowała pełni? władzy, przewodnicz?c posiedzeniom rz?du, a rownocze?nie wzmacniaj?c pozycj? swego rodu. Mianowała czterech jego członkow krolami ( wang ), co winno by? zastrze?one wył?cznie dla członkow cesarskiego rodu Liu; dalszych sze?ciu zostało markizami ( hou ), a nast?pni ? generałami, co dawało jej pełn? kontrol? nad siłami zbrojnymi wokoł stolicy ^[4] . Tu? przed ?mierci? mianowała jeszcze dwoch nast?pnych krewnych na najwy?sze stanowiska w administracji: kanclerza i głownodowodz?cego armii ^[4] .

Cesarzowa Lu mogła osobi?cie wydawa? cesarskie edykty ? odnaleziono jej prawdopodobn? piecz??, zdobion? symbolami zarezerwowanymi zazwyczaj wył?cznie dla cesarza. Nie koronowała si? jednak jako samodzielna cesarzowa, ustanawiaj?c precedens, ktory na?ladowały inne cesarzowe-regentki dynastii Han ^{[3] [a]} . Nazywano j? "?e?skim władc?" ( nuzhu ), a Sima Qian w swoich Zapiskach historyka po?wi?ca jej panowaniu osobny rozdział ^[1] .

Polityka wewn?trzna cesarzowej była stosunkowo łagodna, nastawiona na wzrost dobrobytu populacji. Podatki obni?ono do 1/15 zbiorow, starcow i dzieci wykluczono z kar cielesnych; odwołano dekrety zakazuj?ce posiadania ksi?g i karz?ce za herezj?; wprowadzono te? coroczn? rotacj? ?ołnierzy w garnizonach (wcze?niej słu?yli przez czas nieokre?lony) ^[1] . W 191 r. p.n.e. osoby wykazuj?ce si? wielk? nabo?no?ci? synowsk? zostały zwolnione z szarwarku , by mogły słu?y? innym przykładem. Dwukrotnie te? cesarzowa ogłaszała amnesti? powszechn? ^[1] .

Polityka zagraniczna nastawiona była na łagodzenie konfliktow; wzrastaj?c? sił? Xiongnu pod wodz? Maoduna usiłowano neutralizowa? ofiarowuj?c dary i ksi??niczk? za ?on? ^[1] . Jednak za regencji Lu Zhi granice pa?stwa Hanow były nara?one na ataki ? na połnocy w 181 i 182 r. p.n.e. Xiongnu atakowali Gansu , porywaj?c ludzi w jasyr. Na południu, krol Nanyue , Zhao Tuo , ogłosił si? w 183 r. p.n.e. cesarzem, stawiaj?c swoj status na rowni z dworem Han. Dwa lat po?niej najechał te? nale??ce do Hanow terytoria krolestwa Changsha ^[4] .

Po ?mierci cesarzowej, wykorzystuj?c sw? siln? pozycj?, rod Lu podj?ł prob? przej?cia pełni władzy i eliminacji cesarskiego rodu Liu. Jednak pozostali wnukowie Liu Banga, pod wodz? Liu Feia, krola Qi, zgromadzili dostateczne siły i ruszyli na Chang’an . Przej?wszy władz? i wymordowawszy rod Lu, Liu Fei koronował si? jako cesarz Wen z dynastii Han ^[4] .

Lu Zhi została pochowana w mauzoleum Changling, mi?dzy innymi władcami dynastii Han, na połnocny zachod od Xi’anu ^[5] .

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Denis Crispin Twitchett, Michael Loewe: Cambridge History of China. The Ch'in and Han Empires, 221 B. C.-A. D. 220 . Cambridge: Cambridge University Press, 1986. ISBN  0-521-24327-0 . brak strony w ksi??ce