Klasztor buddyjski ( chi?. si 寺; kor. sa 社; jap. 寺 ji lub tera; wiet. t? lub chua) ? budynek lub kompleks budynkow, w ktorym przebywaj? i praktykuj? mnisi buddyjscy lub mniszki buddyjskie. Jest to centrum religijnego, duchowego i nieraz naukowego ?ycia w buddyzmie .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Indie [ edytuj | edytuj kod ]

Kształtowanie si? form klasztornych [ edytuj | edytuj kod ]

Tradycje ascetyczne istniały w Indiach ju? wcze?niej (piecz?? z Harappy ? okres pom. 2500 a 1500 r. p.n.e. ? przedstawia posta? pogr??onego w medytacji ^[1] . Hymny Rygwedy ( skt. trl. Veda ) opisuj? munich i ke?ina ? a nie wspominaj? o mnichach i klasztorach. Natomiast upaniszady , b?d?ce w opozycji do rytualistycznego braminizmu , wymieniaj? cały szereg sanskryckich okre?le? takich jak bhikszu , sannjasin , pariwrad?aka , awadhuta i paramahansa ), to dopiero zakon buddyjski ? sangha ? stał si? organizacj? masow?. Buddyzm nie uznawał systemu kastowego i ka?dy mogł zosta? mnichem.

Wczesne upaniszady wpłyn?ły zarowno na d?inizm , jak i buddyzm, cho? sam Budda nauczał doktryny anatmana ^[2] . Buddyzm doprowadził do powszechnego humanistycznego ruchu. Zdołał on w ci?gu swojego rozwoju przenikn?? cał? struktur? socjo-religijnych zwyczajow i skatalizował proces sublimacji istniej?cego społecznego fermentu i rewolty przeciwko rytualnemu i ekskluzywnemu braminizmowi ^[3] .

W czasach Buddy ?akjamuniego (566/563?483/486 r.p.n.e.) ^[4] i po?niej buddyjscy mnisi w?drowali z miejsca na miejsce z wyj?tkiem okresow pory deszczowej . Zakon buddyjski był wowczas zakonem typowo ?ebraczym i w?drownym. Ide? Buddy było ustanowienie zakonu ( skt sangha ), ktory byłby jednym ciałem (sam?ggatta) zło?onym z mnichow ( pal. bhikkhu, skt. bhik ? u) ze wszystkich stron i regionow (pal. c?tuddisa bhikkhu sangha), organizacji do?? scentralizowanej. Jednak ju? za jego ?ycia sangha zacz?ła si? coraz bardziej atomizowa? (chocia? starano si? zachowa? centralizm). Proces rozlu?niania si? jedno?ci stał si? wyra?niejszy, gdy do zakonu zacz?ło wst?powa? coraz wi?cej wyznawcow. Odległe od siebie, regionalne o?rodki zacz?ły si? po prostu wzmacnia?.

Aby przetrwa? okres pory deszczowej, mnisi gromadzili si? w miejscach, z reguły fundowanych przez ?wieckich wyznawcow zwanych ?v?sa i ?r?ma . Nazywano to vass?v?sa (przebywaniem, mieszkaniem w zgodzie). Z tej idei narodził si? buddyjski monastycyzm ^[5] . Budda naciskał tak?e na dystansowanie si? wtedy od wszelkich innych sekt ascetycznych. Vass?v?sa zacz?ła by? wykorzystywana do corocznych introspekcji, wyzna? (spowiedzi), uzgadniania spraw doktrynalnych itd. ?v?sa ^[6] ? to termin odnosz?cy si? do improwizowanego i tymczasowego miejsca zgromadze? w rejonach wiejskich. ?r?ma była miejscem w pobli?u miasta i zakładano j? na terenach fundowanych sandze buddyjskiej ^[7] . Pocz?tkowo mnisi budowali sobie chatki, ktore były wzorowane na najbiedniejszych domach w Indiach. Jednak stopniowo konstrukcje stawały si? coraz trwalsze, a? w ko?cu sama idea w?drownych mnichow zamieniła si? ide? coenobium ? klasztoru i wspolnoty klasztornej.

Pocz?tkow? ide? było wspolne przebywanie wył?cznie podczas trzech miesi?cy pory deszczowej (zaczynała si? ona w miesi?cu ? ? ?dha purn?m?, czyli w połowie czerwca ^[8] ). Pocz?tkowe tymczasowe pomieszczenia zacz?ły si? stawa? stopniowo coraz trwalsze; jedn? z przyczyn było to, ?e aramy były fundowane, a wi?c znajdowały si? w posiadaniu buddyjskim przez cały czas. To zach?cało do budowy trwałych budynkow, w ktorych ci?gle przebywali jacy? mnisi. Cullavagga dostarcza informacji, ?e pierwsze klasztory powstały jeszcze za ?ycia Buddy. Ta transformacja została zako?czona ju? w V w. p.n.e. ^[9] Pojedyncze schronienia mnichow zwano wihar? (skt vih?ra ). Gdy idea ?r?my jako stałego miejsca pobytu zatriumfowała nad ?v?s? , wihary dały pocz?tek pierwszym zorganizowanym klasztorom czy konwentom, zwanym sangharam? (skt. sa ? gh?r?ma) Sanghi zacz?ły nosi? nazwy od nazw ?r?m wzi?tych z rejonu, gdzie si? znajdowały. Aby wspolnota mogła egzystowa? konieczne stało si? wybudowanie nowych pomieszcze? czy budynkow. I tak pojawiły si? upatth?na-s?l? (sala lub dom zgromadze?), parivena (cele mnisie), kotthaka (pokoje, pomieszczenia), vih?ra (mnisie kwatery) itd.

Ten ostatni termin stopniowo poszerzał swoje znaczenie i w ko?cu przybrał całkowicie bł?dne znaczenie klasztoru , chocia? prawidłowym terminem oznaczaj?cym klasztor jest lena . Termin ten pochodzi od sanskryckiego słowa layana oznaczaj?cego prywatne pomieszczenie czy mieszkanie. Cullavagga zawiera podział lena na pi?? strukturalnych rodzajow: guh? , vih?ra , addhayoga , p?s?da i hammiya ^[10] . Najpopularniejszym stylem stała si? vih?ra (konstrukcja parterowa składaj?ca si? z wielu pariven, czyli pojedynczych cel mnisich), p?s?da najpewniej była kilkupi?trowym budynkiem, addhayoga prawdopodobnie dała pocz?tek pagodzie , hammiya była chyba zbli?ona do p?s?dy , jednak na gorze posiadała strych. Guh? ? to klasztor wydr??ony w skale ? ta forma przetrwała od III wieku p.n.e. do ?redniowiecza ^[11] . Buddhaghosza (IV-V wiek n.e.) ? mnich therawady ? opisuje w swoich tekstach tylko klasztory typu guha i wihara (inne s? tylko wspominane), czyli do IV wieku trzy inne typy leny ju? nie egzystowały. Ale pasada i addhajoga przetrwały w odległych rejonach buddyjskiego regionu zachodnich Himalajow nawet i po XII w. ^[12] Pasada stała si? wzorem dla wielu klasztorow w takich rejonach jak Spiti , Lahul i Ladakh .

Pocz?tkowo klasztory budowano z drewna, potem z cegieł lub kamieni. Z reguły budowane były na planie kwadratu utworzonego przez cztery boki z cel, ktorych wej?cia wychodziły na du?? wewn?trzn? sal?. Po?niej cz?sto klasztor składał si? z dwoch poł?czonych cz??ci: mieszkalnej i ?wi?tynnej. Ka?dy wa?niejszy klasztor musiał posiada? ?ajtj? (skt. caitya) lub stup? jako najwa?niejsze miejsce kultu.

Najwcze?niejsze buddyjskie ?wi?tynie w Indiach posiadały jedynie abstrakcyjne symbole czci. Na skutek ewolucji szkoł mahajany, te symbole od ok. I wieku n.e. były zast?powane przez wyobra?enia samego Buddy, sceny z jego ?ycia i wyobra?enia z rozrastaj?cego si? panteonu ro?nych bostw. Rozwin?ły si? dwa głowne typy budowli religijnych: ?wi?tynie, ktore posiadały jedno miejsce oddawania czci (zwykle była to ?ajtja ) oraz klasztorna vihara, ktora otaczana była kaplicami i ?wi?tyniami. Były pewne wspolne strukturalne elementy, do ktorych nale?ały: portyk wej?ciowy (symboliczna brama do ?wi?tej przestrzeni), sala (budynek) zgromadze? ( mandapa ) oraz rejon sanctum ( garbagriha ), zwykle z przej?ciem dla pielgrzymow, ktorzy mogli wykonywa? rytualne okr??anie tego miejsca ( pradak?inapatha ), co przynosiło zasługi ^[13] .

Porz?dek codziennego ?ycia mnichow regulowały szczegołowo specjalne przepisy zwane Winaj? , ktorych było 250, chocia? w poł?czeniu z mniej wa?nymi, liczba reguł si?gała 3000.

Wihara [ edytuj | edytuj kod ]

Klasztorne budowle zwane wihara ( sanskr. lub pali vihara: ?????) tłumaczy si? jako ?schronienie” albo ?azyl”, jak to w ktorym chronili si? w?druj?cy mnisi podczas pory deszczowej .

Pierwotnie słowo wihara było u?ywane wył?cznie na okre?lenie tylko cz??ci klasztoru, a mianowicie kwater mnisich. Prawidłowym okre?leniem klasztoru buddyjskiego była bowiem lena (od słowa layana ? prywatne pomieszczenie, mieszkanie). Stopniowo jednak słowo wihara poszerzało swoje znaczenie i w ko?cu zacz?ło oznacza? jeden z pi?ciu typow leny (klasztoru). Po zaniku czterech jego form konstrukcyjnych (adddhajoga, pasada, hammija i guha) pozostała sama wihara i wyparła nawet prawidłowe okre?lenie klasztoru buddyjskiego.

We wczesnych dekadach buddyzmu w?druj?cy mnisi tworz?cy sangh? nie mieli okre?lonego miejsca schronienia. Podczas pory deszczowej (pali. vassa) chronili si? w tymczasowych szałasach zbudowanych z drewna, krytych li??mi. Czasami mogły to by? budynki kapliczek (rzadko murowane a cz??ciej drewniane). Aktem szczodro?ci było nie tylko nakarmienie mnicha, ale tak?e ofiarowanie mu schronienia. (Mitra 1971)

Pierwsze klasztory powstawały spontanicznie dzi?ki hojnym, bogatym ?wieckim wyznawcom Buddy . Budowano je w parkach (jak np. Park Gazeli w Varanasi ) ? wystarczaj?co blisko ludzkich siedzib aby mnisi mogli prosi? o jałmu?n?, ale wystarczaj?co daleko by mieli pod dostatkiem spokoju do medytacji.

Szlaki handlowe były zatem najlepsz? lokalizacj? dla wihary. Datki od mo?nych kupcow znacznie wspierały lokalne społeczno?ci mnichow. Od I wieku wihary zacz?ły przekształca? si? w instytucje edukacyjne, wraz z rozwojem misji buddyjskich (Chakrabarti 1995).

Wraz z utworzeniem stałych klasztorow tradycja w?drowania zanikła, jednak nazwa ?wihara” pozostała. Niektore z nich stały si? niezwykle wa?nymi instytucjami religijnymi, inne przeobraziły si? w głowne uniwersytety buddyjskie, jak np. Nalanda .

Jedn? z bardziej znanych wihar była Maha Vihara na Cejlonie . Był to pot??ny o?rodek buddyjski ? zarowno badawczy, jak i misyjny.

Wygl?d wihary był ro?ny w zale?no?ci od regionu w ktorym rozwijał si? buddyzm. Jednak cech? wspoln? jest zawsze sala do medytacji, cz?sto mieszcz?ca głowny pos?g Buddy.

?ycie w wiharach zostało skodyfikowane i zawarte jest w Winaja-pitace (?Koszu Dyscypliny Zakonnej”) ? pierwszym zbiorze Tipitaki .

Połnocnoindyjski rejon Bihar wywodzi sw? nazw? prawdopodobnie od słowa ?wihara” ? by? mo?e od du?ej liczby klasztorow, ktore si? tam kiedy? znajdowały. Podobnie uzbeckie miasto Buchara .

W Tajlandii słowo ?wihara” (wymowa w j?zyku tajskim ?wihan”) ma w??sze znaczenie i oznacza budynek zgromadze? na terenie kompleksu ?wi?tynnego.

Centra monastyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Powstanie klasztorow miało olbrzymi, a nawet decyduj?cy, wpływ na dalsze losy buddyzmu. Budowane przy wa?nych szlakach handlowych, były etapami karawan kupieckich, wspierały w razie potrzeby okoliczn? ludno??, chroniły tak?e przed napadami. Cz?sto były fundowane, a po?niej dotowane przez władcow lub bogatych ludzi.

Z biegiem czasu, kiedy nauczanie stało na niezwykle wysokim poziomie, wielkie klasztory stały si? du?ymi i wa?nymi monastycznymi centrami naukowymi i kulturowymi. Ich sława wykroczyła poza granice Indii i tysi?ce kandydatow ubiegało si? o przyj?cie ^[14] . Nale?y tu wymieni? takie centra jak:

• Nalanda ? (skt. N?land?) (427-1197) ( mahajana ), pierwszy wielki uniwersytet. Studiowało tu ponad 10 000 studentow, głownie mnichow buddyjskich, ale i z zagranicy. Zniszczony przez muzułmanow.
• Valabhi ? (pal. Valabh?) (ok. 780-ok. 845) ( wczesne szkoły buddyjskie ^[15] ), cz?sto porownywany do Nalandy, studiowało tam co najmniej 6000 mnichow i mniszek. Zniszczony przez muzułmanow.
• Vikrama??la ? (skt. Vikrama?ila, od VIII do XIII w.) ( wad?rajana ), w XI w. studiowało tam Guhjasamad?? i Sutr? Prad?niaparamit? ponad 8000 mnichow. Zniszczona przez muzułmanow.

Jednym z wa?niejszych nast?pstw rozwoju ?ycia klasztornego było pogł?bienie podziału mi?dzy mnichami a ?wieckimi wyznawcami. Ideał arhata skrystalizował si? wła?nie w ?rodowisku intelektualnej elity monastycznej. Był on sprzeczny z d??eniami ludzi ?wieckich, obarczonych rodzinami, a wi?c niemog?cych by? mnichami. Miało to wpływ na tworzenie si? mahasanghikow (skt. mah?sanghika), prekursorow mahajany ^[16] .

Klasztor był jednostk? całkowicie autonomiczn? , niezale?n? od innych klasztorow, gdy? buddyzm nigdy nie wytworzył władzy, ktora odgornie kierowałaby cało?ci? monastycyzmu buddyjskiego. Władza taka byłaby zreszt? sprzeczna z zało?eniami buddyzmu i z przed?miertnym zaleceniem Buddy B?d?cie sami sob? lamp?, sami sobie schronieniem. Trzymajcie si? nauki, jedynie ona o?wieci was i nie szukajcie ?adnej innej podpory .

O?rodkami ?ycia religijnego buddyzmu były wielkie klasztory. I to wła?nie ? obok takich przyczyn jak: utrata patronatu władz i popieranej przez nie tradycji brami?skiej , pacyfizm i tolerancja buddyzmu, odej?cie od prostoty nauk Buddy na rzecz dogł?bnych studiow doktrynalnych wysoce wykształconych mnichow i po?niejszych nurtow zaawansowanych praktyk (np. tantr ) itd. ? wpłyn?ło na osłabienie dominacji buddyzmu w Indiach. Razem z klasztorami poł?czonymi cz?sto z uczelniami i bibliotekami kwitło ?ycie religijne i razem z nimi upadło. U schyłku V stulecia najazd Heftalitow zmiotł z powierzchni ziemi buddyzm połnocnoindyjski wspierany przez wielki klasztor w Tak?ili . Ostateczny cios buddyzmowi zadał Mohamad Bahtiar , ktory w 1199 r. zdobył stolic? stanu Bihar ? ostatni? ostoj? nauk Buddy w tym rejonie. Wielkie centra monastyczne, w tym klasztory, obiekty sakralne typu stupy , uczelnie, biblioteki, szpitale dla ludzi i zwierz?t itd. zostały całkowicie zburzone, a mnisi oddali ?ycie za wiar?. Od tej pory ju? nie słyszy si? o buddyzmie połnocnoindyjskim.

Chiny [ edytuj | edytuj kod ]

Pocz?tki kształtowania si? monastycyzmu [ edytuj | edytuj kod ]

Mimo tego, ?e ideały monastyczne i ascetyczne były dla Chi?czykow niezrozumiałe, to jednak wraz z wprowadzaniem buddyzmu pocz?ły powstawa? liczne klasztory. Zakładane były albo przez mnichow-misjonarzy indyjskich, albo przez mnichow buddyjskich z terenow dzisiejszego Afganistanu , Sogdiany i licznych pa?stw Azji ?rodkowej . Przedostawali si? oni szlakiem jedwabnym i zapewne to wzdłu? niego powstawały pierwsze klasztory.

Za pierwszy klasztor w Chinach uchodzi Baima si zało?ony ok. 65 r. w Luoyangu przez dwoch indyjskich mnichow ^[17] . Mimo pocz?tkowych odgornych zakazow zabraniaj?cych wst?powania Chi?czykow do wspolnot klasztornych, ich liczba gwałtownie rosła. Je?li podczas wielkich prze?ladowa? buddyzmu w 845 r. zniszczono 45 000 klasztorow i ?wi?ty? ^[a] , to ich liczba musiała by? jeszcze wi?ksza.

Wprowadzenie buddyzmu do Chin spowodowało niezwykłe zmiany społeczne. W przedbuddyjskich Chinach religia miała charakter wspolnotowy. Wszyscy czuli si? w obowi?zku czci? Niebo, uprawia? kult przodkow i ro?nych bostw. Urz?dnicy i inni cywilni przywodcy społeczni prowadzili ceremonie religijne w celu sprowadzenia szcz??cia i dobrobytu dla obywateli i pa?stwa. Ka?dy Chi?czyk był z gory traktowany jako wierz?cy, poniewa? cnot? było by? obywatelem pa?stwa, wspolnoty, jakiej? grupy społecznej (np. klanu lub rodziny). To był obowi?zek ? jednostka musiała gdzie? przynale?e?; grupa wymuszała udział np. w modlitwach o deszcz. Nie było ?adnej mo?liwo?ci aby wyznawa? jak?? inn? religi?, ani ?aden z obywateli nawet nie my?lał o tym. Buddyzm wprowadził do konfucja?skiego społecze?stwa wolno?? wyboru. Wspolnotowy charakter poprzedniego systemu, ktory polegał na powszechnej akceptacji wspolnych wierze? i kontrolowaniu obywateli, uległ zniszczeniu. Konfucjani?ci nie mogli uwierzy?, ?e Chi?czycy przyj?li obc? wiar? za swoj? i ?e było to ich wolnym, dobrowolnym wyborem ^[18] . Dlatego prowokowali co jaki? czas prze?ladowania ^[b] . Konfucjanista Han Yu (768-824) w swoim tek?cie Yuandao (Prawdziwa nauka) napisał Przywro?my jego [tzn. buddyzmu] ludzi do stanu ludzkich istot! Spalmy jego ksi??ki! Zamie?my jego budynki na domy mieszkalne dla ludzi ! ^[19]

Tradycyjny klasztor z pocz?tkow ery Tang zarz?dzany był na podstawie przepisow znanych jako pratimoksza , cz??ci Winaji (pal., skt vinaya), niezale?nie od tego, czy był to klasztor hinajany czy mahajany . Pocz?tkowo zreszt?, gdy Winaja nie była jeszcze przetłumaczona, stosowano wiele tymczasowych i zast?pczych reguł. Po?niej, przetłumaczona Winaja (chin. Lujing), okre?lała wła?ciwie wszystko: od koloru szat mnichow do kar za jedzenie czosnku lub cebuli , zabronionych dla mnichow. Sami Chi?czycy zgodnie z potrzebami dodawali coraz wi?cej nieraz bardzo drobiazgowych przepisow, ale widocznie niezbyt rygorystycznie ich przestrzegali, gdy? re?im Tangow ustanowił kary ci??sze od nakazanych przez buddyjskie autorytety.

Klasztory chi?skie nastawione były głownie na pielgrzymki wiernych. Zreszt? sami mnisi znajdowali si? przewa?nie w ruchu, przenosz?c si? dowolnie z jednego klasztoru do drugiego, odbywaj?c niesłychane w?drowki-pielgrzymki po całych Chinach.

Architektura klasztoru [ edytuj | edytuj kod ]

Buddy?ci chi?scy przywi?zywali ogromn? wag? do architektury klasztorow. Jak mało kto potrafili doskonale zharmonizowa? je z otoczeniem i pogodzi? funkcjonalno?? z pi?knem.

Zwykle wznoszone były na szczytach lub na zboczach gor. Tworzyły wielki czworobok otoczony murem, a cele mnichow, kuchnie, refektarz i pokoje go?cinne oddzielone były od ?wi?tynnych budynkow stoj?cych na centralnym placu (dzi?ki postawionym budynkom, mogł on by? podzielony na cztery dziedzi?ce): budynku wej?ciowego, Sali (Domu) Buddy (przewa?nie ?akjamuniego lub Amitabhy ) oraz Sali (Domu) Dharmy (ktora ł?czyła si? bezpo?rednio z mieszkaniem opata klasztoru). Mogła tak?e znajdowa? si? tam (si)datianwang ? ?wi?tynia Czterech Wielkich Niebia?skich Krolow, protektorow czterech stron ?wiata. Otaczaj?cy mur (yingbi) pokryty był z reguły ceramiczn? dachowk?, cz?sto z ornamentem stylizowanym na kwiat lotosu . Na teren klasztoru wchodziło si? zwykle po schodach, gdy? jako miejsce ?wi?te znajdował si? na gorze. Schody były wi?c jednym z elementow oddzielaj?cych sfer? sacrum od profanum . Klasztory, a zwłaszcza klasztory chan , były tak mocno zwi?zane z natur?, ?e jednym z ich okre?le? było słowo shan , czyli gora.

Na szczycie schodow przekraczało si? spory drewniany prog, kolejny element odro?niaj?cy stref? sacrum od profanum. Nad progiem wznosiła si? pi?trowa budowla, łuk portalowy na kolumnach dziel?cych zwykle przej?cie na trzy cz??ci; jest to brama zwana sanmun , czyli trojbrama. Czasem znajdowały si? w niej odrzwia. Po obu stronach przej?cia stały w niszach pos?gi dwu krolow (chin. erwangzuan) Brahmy (chin. Fantian) i Indry (chin. Dishitian), ktorych funkcj? było odstraszanie demonow i st?d ich ekspresyjne i dynamiczne postawy. Cz?sto przed klasztorem znajdował si? basen z rybami dla przypomnienia o niezabijaniu ?ywych istot.

Za bram? rozmieszczonych było co najmniej siedem budowli. St?d wzi?ło si? dawne okre?lenie qitang galan (7-budynkowy klasztor; galan=sangharama=klasztor). Siedem głownych budynkow kompleksu klasztornego miało analogi? w budowie ludzkiego ciała z czterema ko?czynami, głow?, korpusem i parti? genitaln?. Głownym budynkiem jest jintang (złoty gmach) zwany tak?e fotang (gmach Buddy). Nast?pnym budynkiem jest jiaotang (gmach nauki), zwany tak?e emituotang (gmach Amitabhy). Kolejn? budowl? jest pagoda , czyli tapo , b?d?ca tworczym rozwini?ciem dawnej stupy indyjskiej. Nast?pnym budynkiem jest shijiatang , czyli gmach Buddy ?akjamuniego (zwany tak?e daxiong baotiantang ? drogocennym gmachem Wielkiego Bohatera). I wreszcie jingtang ? biblioteka oraz dwie wie?e: wie?a dzwonu i wie?a b?bna. W niektorych klasztorach te wie?e znajdowały si? tu? przy wej?ciu ^[20] .

Schematy architektoniczne klasztoru chi?skiego zostały nast?pnie przeniesione do Korei i Japonii , ulegaj?c bardzo niewielkim zmianom.

Klasztory chan [ edytuj | edytuj kod ]

Przetrwało do?? wiele zapiskow ukazuj?cych pocz?tek klasztornego systemu chan. Pocz?tkowo (VI ? VII wiek) nauczyciele medytacji (skt. dhy?na ), mistrzowie chan , przebywali gdzie? w pustelniach, zaszyci w ost?pach le?nych, w niedost?pnych gorach, albo w klasztorach innych, starszych szkoł buddyjskich, nie staraj?c si? nawet jako? odro?ni? czy oddzieli?. Dopiero gdy wokoł nich zgromadziło si? wi?cej uczniow, mogli otrzyma? osobne pomieszczenie, lecz wci?? musieli przestrzega? reguł tych szkoł, ktore były gospodarzami klasztorow. W pocz?tkowym okresie były to głownie szkoły hinajany , a nawet je?li mahajany , to i tak stosowano przewa?nie przepisy Winaji .

Stopniowo jednak wszystko zacz?ło si? zmienia?, gdy mistrzowie chan zacz?li by? całkowicie innymi nauczycielami od przywodcow innych tradycji i gdy sam chan zacz?ł si? rozwija?, szczegolnie na południu Chin. Wtedy mistrzowie chan albo stawali si? opatami klasztorow i klasztor stawał si? klasztorem chan, albo odchodzili z grup? uczniow i budowali czysty klasztor chan. Pierwsz? całkowicie odr?bn? wspolnot? chan (tzw. szkoła Wschodniej Gory, chi?. dongshan) zało?ył Czwarty Patriarcha chan Daoxin ^[21] . W VIII w. mistrz chan Baizhang Huaihai porownał reguły hinajany i mahajany i w wyniku tego stworzył nowy zbior przepisow i reguł specjalnie dla klasztorow chan. Powstał kodeks klasztornej dyscypliny, ktory wpłyn?ł nie tylko na monastycyzm chan, ale rownie? na wszystkie po?niejsze zbiory reguł ^{[c] [22]} .

Do?? charakterystyczn? rzecz? było to, ?e klasztory chan nie posiadały sali (domu) Buddy, czyli miejsca, gdzie oddawało si? Buddzie cze??. Były za to sale (domy) Dharmy (nauczania), gdzie mistrz wygłaszał mowy i przeprowadzał surowe rozmowy osobiste z uczniami oraz sale (domy) medytacji . Nie było tu wi?c miejsca na ?adne szczegolne ceremonie, oddawanie czci Buddzie, czy studiowanie sutr i innej literatury buddyjskiej. Powstanie klasztorow chan oznaczało, ?e rebelia wyznawcow chan została zako?czona; jej celem było niczym nieskr?powane poszukiwanie wiecznej m?dro?ci.

Formy własno?ci klasztorow [ edytuj | edytuj kod ]

W Chinach rozwin?ły si? dwa głowne typy własno?ci klasztorow:

• klasztory dziedziczne (chi?. jiayi yuan ? klasztory sukcesyjne, tudi ? uczniowie, lub dudi ? uczniowie zaordynowani; tak?e zisun miao )
• klasztory publiczne (chi?. shifang cha ? klasztory ?dziesi?ciu kierunkow”; tak?e shifang conglin )

Jednym z rodzajow klasztorow były tak?e klasztory filialne (chin. fenyuan ) lub zale?ne, podporz?dkowane (chi?. xiayuan ). Mo?na je było znale?? na zboczach wzgorz, cz??ciej zakładane były we wioskach czy miastach, zwykle w okolicy klasztoru macierzystego, ale czasami w stosunkowo du?ej od niego odległo?ci. Np. klasztor Jinshan w Zhejiang miał dwie filie. Jedna znajdowała si? ok. 3 mile od klasztoru macierzystego i przebywało w niej tylko dwoch mnichow, a druga ? około 25 mil od klasztoru i przebywało w niej o?miu mnichow. Były one całkowicie zale?ne od swoich macierzystych klasztorow.

KLASZTOR PUBLICZNY	KLASZTOR/ ?WI?TYNIA FILIALNA	KLASZTOR DZIEDZICZNY
Nazwa si	Nazwa si, an, jingshe, yuan, maopeng itp.	Nazwa si, an, jingshe, yuan, maopeng itp.
Od 20 do 1000 zaordynowanych mnichow	od 1 do 20 zaordynowanych mnichow	od 1 do 30 mnichow i nowicjuszy
Mało dost?pny dla ludno?ci	bardziej dost?pny dla ludno?ci	najbardziej dost?pny dla ludno?ci
Własno?? całej sanghi	Własno?? macierzystego klasztoru	własno?? rodziny tonsurowej
Prowadzony przez opata ( fangzhang ) wybieranego przez konsultacje, ktory nie mo?e by? uczniem tonsurowym poprzednika	prowadzony przez dangjia wybranego przez opata	prowadzony przez dangjia lub zhuchi wybranych przez poprzednikow spo?rod uczniow tonsurowych
Słu?y przez 1 lub 2 3-letnie kadencje	Nieustalony termin	Słu?y do ?mierci lub odej?cia na emerytur?
Nieograniczony okres pobytu dla w?drownych mnichow	Zakaz zatrzymywania si? lub 3 dni	3 dni
Obrz?dy religijne: dwukrotnie w ci?gu dnia	dwukrotnie w miesi?cu	dwukrotnie w miesi?cu (wi?ksze ?wi?tynie ? dwukrotnie w ci?gu dnia)
Kodeks reguł	Kodeks reguł	brak kodeksu
"48 urz?dow i rang"	bez urz?dow i rang	bez urz?dow i rang
Urz?dy prowadzone przez semestr	nie ma semestrow	nie ma semestrow
Bez golenia głow	bez golenia głow	wyspecjalizowani w goleniu głow
Brak treningu nowicjuszy	brak treningu nowicjuszy	wyspecjalizowani w treningu nowicjuszy
Prowadzi ordynacje	nie prowadzi ordynacji	nie prowadzi ordynacji
Wiele seminariow dla zaordynowanych mnichow	brak seminariow	brak seminariow
Dochody z własno?ci ziemskiej i ceremonii pogrzebowych	utrzymywani przez klasztor macierzysty	dochod z ceremonii pogrzebowych i donacji

^[23]

Powy?sza tabela uwidacznia typowe ro?nice. Były jednak rownie? do?? nietypowe klasztory/?wi?tynie.

Około 1930 r. w Chinach mniej wi?cej 500 tys. mnichow przebywało w około 100 tys. ?wi?ty? buddyjskich. Z tego wynika, ?e wi?kszo?? ?wi?ty? nale?ała do małych, ze ?redni? 5 przebywaj?cych w nich mnichow i były to ?wi?tynie/klasztory dziedziczne. W klasztorach publicznych przebywało 400 lub 500 mnichow. Pomi?dzy 5-osobow? ?wi?tyni?, a 500-osobowym klasztorem znajdowały si? wszelkie inne ?wi?tynie/klasztory ro?ni?ce si? zarowno wielko?ci?, jak i charakterem ^[24] .

W tym okresie było w tym kraju około 300 du?ych klasztorow publicznych, w ktorych przebywało około 20 tys.-25 tys. mnichow i mniszek, czyli mniej ni? 5% sanghi. 95% duchownego proletariatu przebywało w klasztorach dziedzicznych ^[25] .

Klasztory dziedziczne

Klasztory dziedziczne były rozpoznawane przez pa?stwo, czy te? biurokracj? pa?stwow?, jako klasztory b?d?ce legaln? własno?ci? mnichow lub mniszek, ktorzy w nich mieszkali. Kongregacja ta składała si? z rodziny tonsurowej , czyli opierała si? na zwi?zku ukształtowanym wtedy, gdy starszy mnich sponsorował otrzymanie tonsury przez ucznia w czasie rozpoczynania przez niego nowicjatu w zakonie buddyjskim. Nowicjusze stawali si? wtedy cz??ci? rodziny tonsurowej zwi?zanej z klasztorem, w ktorym rezydował mnich-sponsor. Z tego punktu widzenia były to oczywi?cie klasztory prywatne, gdy? funkcja opata była przekazywana kolejnemu mnichowi tylko z tej rodziny tonsurowej.

Członkowie rodziny tonsurowej takiego dziedzicznego klasztoru mogli w nim mieszka? przez całe ?ycie; takich praw nie mieli mnisi przybywaj?cy z zewn?trz.

Poniewa? klasztory te zwi?zane były z rodzinami tonsurowymi, musiały by? wi?c klasztorami danej szkoły buddyjskiej; były to wi?c klasztory chan lub tiantai , a potem tak?e huayan i winaji .

Przewa?nie były to klasztory małe lub ?rednie, cho? zdarzały si? i wielkie. Wiele z nich musiało tak?e posiada? ziemi? i inn? własno??. Klasztory tego typu prosperowały ?wietnie, gdy opatami byli wybitni mistrzowie, gdy jednak rodzina tonsurowa nie miała takiego, klasztor podupadał i zaczynał tak?e traci? poparcie lokalnej społeczno?ci, gdy? klasztory te miały charakter lokalny.

W wypadku, gdy nie było ju? nadziei na zrewitalizowanie klasztoru, mogł on by? przej?ty przez pa?stwo i zamieniony w klasztor publiczny ^[26] .

Klasztory publiczne

Klasztory pa?stwowe były zupełnie innymi klasztorami od dziedzicznych. Nie miały one ?adnego zwi?zku z rodzinami tonsurowymi i zasadniczo ka?dy mnich czy te? mniszka, mogli w nim mieszka? i piastowa? jakie? stanowisko.

Opaci wybierani byli z najlepszych mo?liwych kandydatow, zwykle spoza danego klasztoru. Co wi?cej, tonsurowi uczniowie opata nie mogli po nim dziedziczy? stanowiska. Ta reguła zabezpieczała przed zamienieniem klasztoru publicznego w dziedziczny.

Klasztory publiczne, przewa?nie wielkie lub ?rednie, były uwa?ane za klasztory wy?szego rodzaju, a ich wprowadzenie ? oficjalnie w okresie Song ? traktowano jako wielk? innowacj?. Posiadały one wielk? własno?? ziemsk? i otrzymywały tak?e finansowe wsparcie imperialne oraz wsparcie polityczne (i finansowe) przewa?nie regionalnej elity. Były one postrzegane jako działaj?ce dla dobre pa?stwa, zwykle były bardzo mocno z nim zwi?zane i de facto uwa?ano je za pewien rodzaj instytucji pa?stwowej.

Były to tak?e klasztory bardzo otwarte na zewn?trz. Przyjmowały bez problemow podro?nikow, pielgrzymow itd. Cz?sto budowane były w g?sto zaludnionych regionach (np. klasztor Xiangguo w Kaifengu ), a czasem powodowały osiedlanie si? ludzi w ich pobli?u oraz skupianie si? lokalnych elit.

Te klasztory nie były sekciarskie. W toku rozwoju monastycyzmu prawie wszystkie wielkie klasztory były klasyfikowane jako publiczne.

Ten system podziału przetrwał do XX w. Na pocz?tku tego wieku klasztory pa?stwowe ? zaledwie 5% ? stanowiły wyra?n? elit? ^[27] .

Du?e klasztory cz?sto posiadały tak?e swoje filie (chi?. fenyuan lub xiayuan ). Nie posiadały one odr?bnych opatow; opat głownego klasztoru wyznaczał do ich prowadzenia zarz?dcow (chi?. dangjia ). Przebywało w nich mniej wi?cej do 30 mnichow. Nie przyjmowały one go?ci, chyba ?e zarz?dca wyj?tkowo wyraził zgod?.

Według mnicha Falina (572?640), były za jego ?ycia trzy rodzaje klasztorow: oficjalne klasztory sponsorowane przez pa?stwo (było ich tylko 47), prywatne klasztory sponsorowane przez arystokracj? czy bogate rodziny (było ich 839) oraz ?klasztory zwyczajnych ludzi” (było ich ponad 30 000) ^[28] .

Klasztory hybrydowe ? dziedziczne klasztory publiczne

Zarowno w miastach, jak i na terenach wiejskich były klasztory pod pewnymi wzgl?dami publiczne, a pod innymi ? dziedziczne. Przebywało w nich 40-50 mnichow i posiadały du?y zast?p urz?dnikow, ktorzy pełnili obowi?zki przez semestr. W?drowni mnisi mogli si? w nich zatrzymywa? na dowolny okres. Poniewa? były to klasztory dziedziczne, wi?c golono głowy nowicjuszy, ktorych przygotowywano do przyj?cia ordynacji. Kontrol? na klasztorem miała jedna rodzina tonsurowa . Opat, jak i wy?si rang? urz?dnicy byli powi?zani wi?zami tonsurowymi. Takie klasztory nosiły nazw? ?dziedzicznych klasztorow publicznych” (chi?. 子孫十方叢林, pinyin z?s?n shif?ng conglin ) ^[29] .

Takie klasztory były cz?stsze ni? ortodoksyjne całkowicie publiczne ?wi?tynie, gdy? były mniejsze i mniej elitarne.

Przykładem takiego klasztoru mo?e by? Yongquan znajduj?cy si? na gorze Gu w rejonie miasta Fuzhou . W okresie republiki przebywało w nim 300-400 mnichow. Ka?dej wiosny przeprowadzano mnisie ordynacje. W pawilonie medytacji prowadzono praktyki w dwunastu cyklach medytacyjnych w tygodniu medytacji. Z drugiej strony mnisi mogli wchodzi? i wychodzi? z pawilonu, kiedy tylko chcieli. W?drowni mnisi mogli si? zatrzymywa? na dowolny okres. Nowy opat nie został wybrany z jego rodziny tonsurowej, a wy?si urz?dnicy nie pochodzili z jego rodziny tonsurowej. Pomimo tego był to klasztor w połowie publiczny i w połowie dziedziczny. Klasztor golił głowy nowicjuszy i prowadził ich trening, a dyscyplina była do?? lu?na (jak w klasztorach dziedzicznych) ^[30] .

Korea [ edytuj | edytuj kod ]

Klasztor korea?ski ? okres trzech krolestw [ edytuj | edytuj kod ]

Goguryeo [ edytuj | edytuj kod ]

Pocz?tek buddyzmu i monastycyzmu korea?skiego wi??e si? z działalno?ci? dwu mnichow Sundo i Ado, ktorzy po powrocie z Chin zało?yli w 385 r. dwa klasztory: 'Seongmun i Ibullan. Ju? w 392 r. krol Kogugyang ogłosił, ?e ludzie powinni wierzy? w buddyzm , ktory przyniesie im tak?e powodzenie w ?wieckim ?yciu. W tym momencie doktryna buddyjska przestała by? po prostu tylko jedn? z wielu mo?liwych drog osi?gni?cia powodzenia w ?yciu a została wł?czona w istniej?cy ju? system wierze? ^[31] . W 393 r. w samym Pjongjangu (平壤) zało?ono 9 klasztorow. W 584 r. mnich Hyepyeon udał si? Japonii i propagował tam buddyzm, a nawet wy?wi?cał pierwsze buddyjskie mniszki w tym kraju ^[32] .

Baekje [ edytuj | edytuj kod ]

Pocz?tek buddyzmu, to działalno?? indyjskiego mnicha Marananthy, ktory przybył do Baekje w 384 r. Pierwsze klasztory (dziewi??) powstały w nast?pnym roku w stolicy Hansan. W 392 r. krol Asin ogłosił, i? wiara w buddyzm przynosi ludziom szcz??cie ^[33] . W 526 r. mnich Gyeomik przywiozł ze sob? z Indii Abhidharmapitak? i pi?? wersji Vinajapitaki . Na przełomie V i VI wieku powstały klasztory H?ngnyun i Taet’ong. Wiele klasztorow powstało w nowej stolicy Sabi w 538 r. W 600 r. zbudowano olbrzymi, najwi?kszy w Azji Wschodniej w tym czasie, klasztor Mir?k . Składał si? on z trzech cz??ci; w ka?dej z nich znajdował si? budynek i pagoda . Był to dziwny wyj?tek, gdy? klasztory budowane był wowczas według wzoru: głowna brama, pagoda, złoty gmach, gmach nauczania ? uło?one rz?dem i zwrocone w stron? południow?. Były one otoczone korytarzami w kształcie prostok?ta. Czasami, jak w klasztorze K?mkang budynki zwrocone były na wschod ^[34] . Pocz?wszy do 530 r. wielu mnichow z Baekje udawało si? do Japonii wprowadzaj?c tam ro?ne nauki buddyjskie: Norisajigye, Illa, Hyechong, Yeonggeun, Hyesik, Gwalleuk itd.

Silla [ edytuj | edytuj kod ]

Buddyzm został tu wprowadzony przez mnicha Mukoj? w czasach panowania krola Nulchi (417?457). Jednak dopiero działalno?? mnicha z Goguryeo (zwanego rownie? Ado) w czasach panowania krola Sojiego (479?499), przyniosła bardziej widzialne efekty. Chocia? krol popierał buddyzm i zacz?ł on przenika? nawet do najni?szych warstw społecze?stwa, to arystokracja całkowicie była mu przeciwna. W Silli bardzo mocny był jeszcze stary system plemienny. Dopiero w 527 r. nast?piło oficjalne uznanie buddyzmu rownolegle z ogłoszeniem m?cze?stwa zamordowanego Ich'adona , oddanego buddysty ^[35] . Jednak naprawd? buddyzm zacz?ł si? rozwija? za panowania krola Chinh?nga (pan. 540-576). Powstały klasztory Heungnyeon, Hwangnyong, Giwon i Silje. Szczegolnie wyro?niał si? budowany przez 13 lat Hwangnyong sa. Jego drewniana pagoda liczyła 200 stop wysoko?ci. Został zniszczony w czasie najazdu Mongołow w XIII wieku ^[36] .

Klasztory w Korei zjednoczonej [ edytuj | edytuj kod ]

Pa?stwo Silla (sprzymierzone z chi?skimi wojskami dynastii Tang ) podbiło Baekje w 660 r. i Goguryeo w 668 r. Wa?nym wzorem dla idei zjednoczenia był komentarz Beophwangyeong chongyo mnicha Wonhyo do sutry Saddharmapundar?ki traktuj?cy o zjednoczeniu trzech wozow Dharmy buddyjskiej w jeden. Nast?pił niezwykły okres rozwoju budownictwa klasztornego. Zacz?to je teraz budowa? nawet poza stolic?, na prowincji i cz?sto były fundowane przez osoby prywatne. Najwa?niejsze klasztory wczesnego okresu zjednoczenia to: Sacheonwang (679 r.), Mangdeok, Gameun (682 r.), Hwangbok (706 r.), Kamsan (718 r.), Bulguk i Seokgul (w jaskini) (uko?czone w latach 742?765). Prowincjonalne klasztory to m.in. Changui (659 r. na terenie dzisiejszego Seulu), Buseok w Yeongju (zał. w 676 r. przez Uisanga ) i Haein w Hapcheon (zał. przez Suneunga i Ijeonga w 802 r.) ^[37] . Klasztory otrzymywały dotacje finansowe oraz ziemi? (ktor? tak?e mogły same zakupywa? ? stopniowo stały si? wła?cicielami ziemskimi) ^[38] .

W po?nym okresie dynastii Silla do Korei zostaje wprowadzony buddyzm chan (kor. s?n ; jap. zen ). Powstaje dziewi?? gorskich szkoł seon . Ka?da miała swoj klasztor:

• Gora Kaji (w pobli?u Jangheung w dzis. prow. Jeolla Południowa ). Zało?yciel ? mistrz seon Doeui .
• Gora Sagul (w pobli?u Gangneung w dzis. prow. Gangwon ). Zało?yciel ? mistrz seon Beomil .
• Gora Saja (w pobli?u Yeongwol w dzis. prow. Gangwon ). Zało?yciel ? mistrz seon Cheolgam Toyun .
• Gora Seongu (w pobli?u Boryeong w dzis. prow. Chungcheong Południowy ). Zało?yciel ? mistrz seon Muyeom .
• Gora Pongnim (w pobli?u Changwon w dzis. prow. Gyeongsang Południowy ). Zało?yciel ? mistrz seon Hyeonuk .
• Gora H?iyang (w pobli?u Gaegyeong w dzis. prow. Gyeongsang Połnocny ). Zało?yciel ? mistrz seon Jiseon Doheon .
• Gora Tongni (w pobli?u Gokseong w dzis. prow. Jeolla Południowa ). Zało?yciel ? mistrz seon Jeogin Hyecheol .
• Gora Sumi (w pobli?u Haeju w dzis. prow. Hwanghae Południowe ). Zało?yciel ? mistrz seon Ieom .
• Gora Silsang (w pobli?u Namwon w dzis. prow. Jeolla Połnocna ). Zało?yciel ? mistrz seon Hongcheok ^[39] .

Klasztor korea?ski ? przykład [ edytuj | edytuj kod ]

• Songgwang-sa (松廣寺)

Do klasztoru wchodzi si? przez bram? ilchu-mun (dosł. jednobelkowa brama) przypominaj?ca nieco japo?sk? bram? torii w ?wi?tyniach shint? . Pomi?dzy pos?gami Czterech Niebia?skich Krolow (sacheon-wang) znajduje si? budynek wej?ciowy a zaraz za nim dwie wie?e : Dzwonu i B?bna (Chonggo-ru). Po doj?ciu do centralnego zespołu budynkow staje si? przed głownym budynkiem Buddy ? Domem Wielkiego Bohatera (Taeung-chong) w wi?kszo?ci klasztorow po?wi?conemu Vairocanie głownemu buddzie szkoły hwaeom (chin. huayan ) i to pomimo tego, ?e obecnie wsz?dzie praktykuje si? w Korei seon . Jest to architektoniczne i ideologiczne centrum klasztoru. Od podłogi do stropu si?ga ołtarz wysoko?ci ok. 7 m., w pewnej odległo?ci od frontowej ?ciany, tak ?e wierni mog? go okr??a? (cho? nie jest to wła?ciwie ju? praktykowane). Za ołtarzem znajduje si? powieszony olbrzymi, wielokolorowy obraz na płotnie t’aenghwa z panteonem buddyjskim. Na jednej ze ?cian znajduje si? tak?e wyobra?enie obro?cy buddyzmu generała Wit’a (chin. Weito), co było typowe dla klasztorow chi?skich po XVII w. Poduszki dla medytacji dla starszych mnichow znajduj? si? daleko z tyłu. Jak wszystkie inne budynki klasztorne, Taeung-chong jest wykonany z drewna, w zwi?zku z tym, co jaki? czas dokonuje si? wymiany zniszczonych elementow, ktore s? wiernymi kopiami usuni?tych cz??ci. Dlatego te? rzadko spotyka si? elementy sprzed kilku wiekow, a klasztor np. z VIII w. z pewno?ci? nie ma ani jednej oryginalnej cz??ci. Na Dalekim Wschodzie nie jest to ?adn? przeszkod? i klasztor traktuje si? jako oryginalny. Budynek ma typow? konstrukcj? słupowo-belkow? z licznymi klamrami wzmacniaj?cymi wszelkie kraw?dzie i okapy. Poniewa? nie u?ywa si? gwo?dzi, wszystkie elementy konstrukcji s? niezwykle precyzyjnie do siebie dopasowane. Przestrze? pomi?dzy kolumnami wspieraj?cymi jest wypełniona murem z wysuszonej gliny zmieszanej z traw?. Głowne wspieraj?ce kolumny pomalowane s? na kolor bordowy, a ?ciany na ?ołto (cz?sto z malowidłami sztuki ludowej tego rejonu). Okapy budynkow pomalowane s? w stylu tancheong jasnym cynobrem lub seledynowo z zawiłymi czerwonymi, zielonymi, niebieskimi i ?ołtymi wzorami granicz?cymi nieraz z pewn? przesad?. Taeung-chong podkre?la wyro?niaj?cy si? charakter klasztoru, co jest szczegolnie widoczne w klasztorach sambo chongch’al (klasztorach trzech klejnotow), czyli T’ongdo-sa, Haein-sa i Songgwang-sa. S? to trzy z najwi?kszych klasztorow Korei i nale?? tak?e do systemu ch'ongnim . T’ongdo-sa reprezentuje klejnot, ktorym jest Budda ?akjamuni ? posiada wi?c relikwiarz, czyli stup? ( kor. t’ap), znajduj?c? si? bezpo?rednio za głownym budynkiem, w ktorej znajduj? si? (jak si? uwa?a) szcz?tki Buddy ?akjamuniego. Normalnie, jak w ka?dym innym klasztorze na ołtarzu powinien znajdowa? si? pos?g Buddy, ale tutaj zdecydowano si? na otwarcie tylnej ?ciany na ow? stup?, tak ?e ?akjamuni jest tu reprezentowany przez relikwie, a nie przez pos?g. Z kolei Haein sa reprezentuje klejnot Dharmy , nauki Buddy, dlatego dwa ogromne budynki, w ktorych przechowuje si? drewniane bloki z buddyjskim kanonem korea?skim, znajduj? si? wysoko na wzgorzu bezpo?rednio za głownym domem Buddy i goruj? nad nim, co podkre?la nadrz?dno?? Dharmy-nauki, reprezentowanej przez kanon, w tym klasztorze. Songgwang-sa jest klasztorem klejnotu sanghi ? zakonu buddyjskiego i, szerzej, wszystkich wyznawcow. Dlatego tu dom medytacji jest poło?ony powy?ej i poza głownym domem Buddy w celu podkre?lenia miejsca praktyki mnichow ? czyli sanghi.

Jak wiele du?ych klasztorow, Songgwang jest zbudowany na planie mandali piecz?ci oceanu (kor. haein-to; skt. s?garamudr?-mandala) lub mandali krainy dharmy (kor. beopgye-to; skt. dharmadh?tu-mandala), ktore u?ywane były przez szkoł? hwaeom .

Na małym wzgorzu goruj?cym nad Taeung-cheong znajduj? domy medytacji, nauki i mieszkanie mistrza seon, lekko wyizolowane, dla podkre?lenia prywatno?ci i odr?bno?ci praktyki medytacji.

Po obu stronach klasztoru znajduj? si? osobne budynki pomocnicze: kuchnie, biura itp. Po całym kompleksie rozmieszczone s? małe ?wi?tynie boshisattwow , patriarchow seon, zmarłych mistrzow seon tego klasztoru itp. Wi?kszo?? klasztorow korea?skich ma tak?e du?y centralny dziedziniec, co ro?ni je od chi?skiego wzorca.

Pod klasztorem znajduje si? skomplikowany system kanałow wodnych (doprowadzaj?cych wod? z okolicznych ?rodeł, nie tylko do klasztoru, ale i kwater poza nim), i kanalizacyjnych (nie ma tu rynien i woda spływaj?ca z dachu jest odprowadzana poza teren klasztoru).

Songgwang-sa, jak ka?dy du?y klasztor, jest podzielony na pewne cz??ci, ktore s? niezale?nymi jednostkami pracy i ?ycia. Oddzielone s? one od siebie i od publicznej cz??ci klasztoru murem z gliny i kamieni. Ka?da oddzielna cz??? ma tak?e swoj centralny plac. Głown? cz??ci? jest k?nbang (du?y pokoj) z podgrzewan? podłog? (kor. ondol ), gdzie mo?e mieszka? i praktykowa? ok. 30 mnichow. W ?cianach znajduj? si? regularnie rozmieszczone podwojne rozsuwane drzwi (papierowe). Mnisi u?ywaj? zawsze drzwi najbli?szych im, gdy wychodz?, lub najbli?szych ich miejsca w sali, gdy wchodz?. Jedynym ozdobnym elementem sali jest mała ?wi?tynia na jednej z dłu?szych ?cian. Na zewn?trz znajduje si? palenisko, w ktorym rozpala si? ogie? ogrzewaj?cy podłog? i wod? w wielkim bojlerze. Tu tak?e dawniej gotowało si? po?ywienie (obecnie zajmuje si? tym cz??? kuchenna, ale je si? w owych du?ych pokojach, na ten czas ? refektarzach ). Znajduje si? tu tak?e granitowy zbiornik na wod? ?rodlan? doprowadzan? kanałami. Ze wzgl?du na ich prostot? ? sale te mog? łatwo pełni? wiele funkcji: gdy konieczna jest nauka, wnosi si? niskie stoliki (i jest to seminarium). S? refektarzem w porze posiłku (mnisi przynosz? swoje miski z połek). W porze snu sala zamienia si? w dormitorium (przynosi si? kołdry i poduszki z komod lub bocznego pokoju). Po uło?eniu poduszek w dwu rz?dach na ?rodku sali, zamienia si? ona w sal? medytacji. Gdy potrzeba, cała taka jednostka klasztorna mo?e by? szybko przystosowana do aktualnych potrzeb klasztoru (np. na potrzeby grupy w?druj?cych od klasztoru do klasztoru mnichow itd.). Ta niezwykła mo?liwo?? przystosowania klasztoru do wszelkich sytuacji, tak?e odro?nia klasztory korea?skie od chi?skich.

System ogrzewania klasztorow korea?skich jest wyj?tkowy (z Syberii ci?gn? do Korei ostre mrozy). W klasztorach chi?skich u?ywano rozgrzanych cegieł do ogrzania ka?dego mnisiego miejsca spania osobno. Korea?czycy postanowili ogrza? całe pomieszczenie i słu?y temu system ondol podgrzewaj?cy je od spodu.

Biura rozmieszczone s? w odr?bnym budynku w pobli?u głownej bramy. Znajdowała si? tam wi?ksza sala (podgrzewana) i mniejsze indywidualne pokoje klasztornych urz?dnikow. Rownie? i opat klasztoru mogł tam mie? swoje biuro. Wi?ksze klasztory, takie jak Songgwang, miał tak?e swoj? bibliotek? ze starymi ksylograficznymi ksi??kami w literackim j?zyku chi?skim , wspołczesnymi rozprawami na temat buddyzmu w j?zyku korea?skim i drukowanym chi?skim (z reguły japo?skie wydanie Taish?) czy korea?skim kanonem buddyjskim.

Wi?kszo?? klasztorow posiada tak?e małe kaplice po?wi?cone Siedmiu Gwiazdom (Wielka Nied?wiedzica; kor. chilseong ) i bostwu gory (kor. sansin). Jest to ewidentna pozostało?? z pierwotnych wierze? Korea?czykow .

W gorach otaczaj?cych klasztor znajduj? si? tak?e liczne pustelnie, gdzie mieszkaj? starsi mnisi i emerytowani opaci. Pomimo odosobnienia od głownego kompleksu klasztoru, funkcjonuj? one jako jego cz???. W pobli?u klasztoru jest tak?e obszerne pole stup, w ktorych znajduj? si? relikwie ok. 30 mistrzow seon i wybitnych mnichow Songgwang sa ^[40] .

Japonia [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwsze klasztory w Japonii [ edytuj | edytuj kod ]

Okres Yamato (250?710) [ edytuj | edytuj kod ]

Po raz pierwszy Japonia zetkn?ła si? z buddyzmem w 538 roku. Korea?ski krol Syongmyong z Baekje przesłał japo?skiemu cesarzowi Kinmeiowi (509?571) wyobra?enie Buddy , sztandary z buddyjskimi napisami, baldachimy i ksi?gi ze ?wi?tymi tekstami.

W 585 r. zostało wybudowane w rezydencji Soga no Umako w Ishikawie pierwsze sanktuarium buddyjskie, w ktorym przebywali pierwsi kapłani buddyjscy w Japonii ? trzy kapłanki. W 588 r. wybudował on pierwsz? ?wi?tyni? dla kapłanow m??czyzn.

Sprzeciw ze strony mo?nowładcow przeciwko nowej, obcej religii był jednak tak pot??ny, ?e Soga musiał spali? ?wi?tyni?, ktor? sam wybudował.

Okres Nara (709 ? 795) [ edytuj | edytuj kod ]

Nara była w latach 710?784 stolic? Japonii i najwa?niejszym o?rodkiem buddyzmu. Wzorem dla niej (jak i dla Kioto ) była chi?ska stolica Chang’an . Buddyzm w tym okresie był ograniczony wła?ciwie tylko do stolicy.

W 607 r. zako?czono budow? klasztoru H?ry? (jap. H?ry?-ji ). Po po?arze w 670 r. odbudowano go w 708 r. Dzisiaj klasztor ten uwa?any jest za najstarsz? drewnian? budowl? na ?wiecie.

W 623 r. w Japonii było ju? 46 klasztorow i ?wi?ty?, 816 mnichow i 569 mniszek.

W 635 r. zostaje wprowadzona do Japonii idealistyczna szkoła jogaczara ( chi?. faxiang , jap. hoss? ). Jednak niektorzy uwa?aj?, i? oficjalnie dokonał tego mnich D?sh? w 660 r. ^[41]

W 678 r. mnich D?k? zakłada szkoł? ritsu , japo?skiego odpowiednika szkoły winaji ( chi?. lu )

W 680 r. rozpocz?to budow? klasztoru Yakushi ( Yakushi-ji ).

W 692 r. było ju? w Japonii 545 ?wi?ty? i klasztorow.

W 701 r. dwor cesarski ustanowił kodeks reguł dla mnichow i mniszek buddyjskich w Japonii.

Korea?ski mnich Haikwan zało?ył w 635 r. w Japonii odpowiednik szkoły madhjamika zwanej w Chinach sanlun , a w Japonii ? sanron ( pol. szkoła Trzech Traktatow).

W 736 r. przybył do Japonii Daoxuan Lushi (688 ? 763) i zało?ył szkoł? kegon , odpowiednik chi?skiej szkoły huayan , opartej na Sutrze Awatamsace .

Jeden z najwi?kszych i najbardziej znanych klasztorow, Todai ( T?dai-ji ), został otwarty w 752 r. W kilka lat po?niej Ganjin wybudował T?sh?dai-ji (759), a w 788 r. Saich? wybudował wielki klasztor Enryaku-ji .

W 805 r. Saich? zało?ył szkoł? tendai , ktora była odpowiednikiem chi?skiej szkoły tiantai ? ( pol. szkoła Niebia?skiego Tarasu).

K?kai wprowadził w 806 r. szkoł? mantrajany ? ( jap. shingon-sh? ), ( chi?. zhenyan ), ( pol. szkoła Prawdziwych Słow).

Z tych pi?ciu szkoł buddyjskich najwi?ksze wpływy zdobyły trzy: tendai, kegon i shingon. Buddyzm tego okresu był zdominowany przez buddystow korea?skich i chi?skich; nawet Saich? , chocia? urodzony w Japonii, był pochodzenia chi?skiego. Buddy?ci ci przynie?li ze sob? rytuały, ubrania, architektur?, sztuk? i ?wi?te ksi?gi. Buddyzm japo?ski tego okresu był wła?ciwie wiern? kopi? buddyzmu chi?skiego okresu Tang . Z jednym wyj?tkiem ? nie miał jeszcze szkoły zen ( chi?. chan ; kor. seon ). Zanim dojrzeje do zen ? upłynie kilkaset lat.

Buddyzm w Japonii od samego pocz?tku był zwi?zany z pa?stwem i polityczno-społeczn? działalno?ci?. Klasztory musiały pewn? ilo?? czasu po?wi?ca? ceremoniom dla ochrony pa?stwa i dla ro?nych korzy?ci na tym ?wiecie. Niezmiernie wa?na była wi?c magiczna moc rytuału i ?wi?tego tekstu. W zamian za to pa?stwo najpierw tolerowało t? obc? religi?, a z czasem zacz?ło obdarza? buddyzm patronatem. Jednak to bliskie powi?zanie klasztorow buddyjskich z polityk? stworzyło wiele problemow i stało si? w ko?cu przyczyn? przeniesienia stolicy.

Kiedy do władzy doszedł cesarz Kammu , oddany wyznawca konfucjanizmu (bo przy okazji wprowadzania buddyzmu przyniesiono do Japonii tak?e konfucjanizm i taoizm ), aby odseparowa? si? od pot??nych szkoł buddyjskich i unikn?? nadmiernej ingerencji opatow klasztornych, przeniosł stolic? w pobli?e gory Hiei do Heian-ky? (czyli Kioto ) ^[e] .

Ironia historii spowodowała, ?e mnisi z klasztorow wybudowanych na gorze Hiei, stali si? przez to wpływow? sił? polityczn? we wczesnych i ?redniowiecznych dziejach Japonii, a klasztory pot??nymi instytucjami. Sytuacja ta trwała do 1571 r., gdy Nobunaga Oda , przygotowuj?c si? m.in. do wojen, pragn?c mie? swobod? działa?, spalił ponad 3000 klasztorow. Zgodnie z dalekowschodnim zwyczajem dano mnichom mo?liwo?? opuszczenia klasztorow przed spaleniem. Wielu mnichow jednak postanowiło w klasztorach pozosta? i zostali spaleni razem z budowlami.

Tak bliskie kontakty ze ?wieckim pa?stwem spowodowały oczywist? rywalizacj? tych szkoł buddyjskich o wpływy i patronat. Rywalizacja przerodziła si? w regularn? wojn?. Pot??ne klasztory miały swoje mnisie armie, ktore walczyły ze sob? i nawzajem palono ?wi?tynie i klasztory ^[42] .

Trzecim centrum monastycyzmu japo?skiego obok Nary i Kioto stała si? Kamakura . Był to skutek zmian politycznych i społecznych w Japonii. Polityczna siła z r?k arystokratow ( Fujiwara ) przeszła do r?k H?j?, samurajow Kant?, ktorzy ustanowili samurajskie rz?dy bakufu . Faktycznym władc? Japonii stał si? siogun . Jego siedzib? była Kamakura ^[43] . I wła?nie z Kamakur? zwi?zane jest powstanie nowej japo?skiej szkoły buddyjskiej ? zen .

Klasztor japo?ski [ edytuj | edytuj kod ]

Wzorcem dla klasztorow japo?skich były kompleksy klasztorne Korei i Chin . Posiadały wi?c one te same głowne budynki. Głown? budowl? było kond? ? złoty pawilon zwany tak?e hond? ? głowny pawilon. Z reguły znajdował si? w niej głowny obiekt kultu (pos?gi buddow itp.), zale?ny od szkoły buddyjskiej, do ktorej klasztor nale?ał. Je?li obiektem kultu był budda Amida (skt. Amitabha ), pawilon głowny nosił nazw? Amida-d? ? Pawilon Amidy . Je?li natomiast obiektem kultu był Budda ?akjamuni , to klasztor posiadał butsuden ? dom, pawilon Buddy.

Kolejnym budynkiem był pawilon zgromadze? (lub wykładow ) ? k?d? . Mogła ona tak?e zawiera? obiekt kultu.

Pagoda ? t? ? jest rozwini?ciem stupy indyjskiej, jednak wykazuje niewielkie podobie?stwo do swojego pierwowzoru. Podobnie jak stupy, pagody s? zasadniczo relikwiarzami , w ktorych przechowuje si? relikwie (np. włos Buddy). Przewa?nie w klasztorach mamy pagody trzy- lub pi?ciokondygnacyjne (odpowiednio: sanj? no t? i goj? no t? ). Jednak s? tak?e siedmio- i dziewi?ciokondygnacyjne pagody, prawdziwe majstersztyki architektoniczne, zbudowane z drewna bez u?ycia gwo?dzi. Przetrwały te budowle najwi?ksze trz?sienia ziemi. Obecnie najwy?sz? konstrukcj? jest 5-kondygnacyjna pagoda w T?-ji w Kioto licz?ca 55 m wysoko?ci. Pagoda w H?sh?-ji (Kioto) miała wysoko?? 83 m (9 kondygnacji). Jednak najwy?sz? pagod? w Japonii była o?miok?tna 7-kondygnacyjna pagoda w Shokoku-ji (tak?e w Kioto), ktora mierzyła 108 m wysoko?ci.

Pagoda jest elementem klasztoru, ktory najbardziej ro?ni si? od korea?skiego lub chi?skiego wzorca. Pagody chi?skie były przewa?nie murowane, kamienne, rzadziej drewniane i zdecydowanie mniej wyrafinowane pod wzgl?dem architektonicznym.

Klasztor przewa?nie miał jedn? głown? bram? mon , przewa?nie typu sanmon ? trojbram? oraz kilka bram dodatkowych oraz wie?? dzwonu.

Najstarsz? drewnian? budowl? na ?wiecie jest klasztor H?ry?-ji . Cały kompleks składa si? z 41 niezale?nych budowli (pawilonow), z ktorych najwa?niejsze to kond? w stylu chi?skim i pi?ciokondygnacyjna pagoda. Kond?, jak ka?dy wi?kszy budynek drewniany ma konstrukcj? słupowo-belkow?.

T?dai-ji [ edytuj | edytuj kod ]

Jest to olbrzymi kompleks klasztorny szkoły kegon (chin. huayan ; kor. hwaeom chong ).

Głowne wej?cie do klasztoru prowadzi przez nandaimon ? wielk? bram? południow? . Pomi?dzy ni? a ch?mon ? bram? wewn?trzn? ? znajdowały si? kiedy? dwie 7-kondygnacyjne pagody na wschodzie i zachodzie, ka?da 100-metrowej wysoko?ci. Przechodz?c przez ch?mon, dochodzi si? do hond? (głownego pawilonu), zwanego tu Daibutsu-den ? domem wielkiego buddy. Jest to najwi?kszy na ?wiecie drewniany budynek, mimo ?e po rekonstrukcji w 1709 r. został zmniejszony o 1/3. Jego wysoko?? si?ga 48 m, długo?? 57 m, a szeroko?? 50 m. Wewn?trz znajduje si? głowny obiekt kultu szkoły kegon ? daibutsu (wielki budda) Dainichi Nyorai (skt. Vairocana ). Jest to najwi?kszy pos?g z br?zu na ?wiecie; ma 15 m wysoko?ci. Sama głowa zrekonstruowana w 1695 r. ma 5,3 m wysoko?ci (dziwne proporcje rze?by wynikaj? z tego, i? siedzi on w pozycji medytacyjnej). Sam korpus ciała po zniszczeniach został zrekonstruowany w 1185 roku. Przebudowana i pomniejszona głowna hala pod ?adnym wzgl?dem nie dorownuje oryginalnej hali; brak jej stylistycznej jedno?ci, ?wietnych proporcji i wyrafinowania poprzedniczki ^[f] .

Na osi połnocnej klasztoru, czyli za Daibutsu-den, znajduje si? k?d? ? sala wykładow i zgromadze?. Na jej flankach stoj?: wie?a dzwonu i biblioteka. Z trzech stron hala ta jest otoczona przez kwatery mnichow. Korytarz ł?czy je z refektarzem .

W 754 r. wybudowano Kaidan-in ? pawilon ordynacyjny mnichow. Na jego ołtarzu znajduj? si? gliniane pos?gi shitenn? ? czterech niebia?skich krolow , obro?cow buddyzmu. Konstrukcja obecnego pawilonu pochodzi z 1731 r.

Wa?n? budowl?, bo pochodzi ona z 798 r. ^[g] , jest Hokke-d? ? Pawilon Lotosu . To w nim ?piewa si? Sutr? Lotosu . Głownym obiektem kultu jest tu Fuk?kensaku Kannon (skt. Amoghap???valokite?vara ; Ta ktora łowi w?dk? ludzi i przenosi ich na brzeg o?wiecenia ) z 746 r.

Innym obiektem, ktory przetrwał z pierwszego okresu klasztoru jest Tegaimon ? brama przy zachodnim murze klasztoru.

Wi?kszo?? budynkow kompleksu pochodzi z 1180 r., gdy klasztor odbudowano po zniszczeniach w stylu południowej chi?skiej dynastii Song . Styl ten nazwano daibutsu-y? ? stylem wielkiego Buddy lub tenjiku-y? ? stylem indyjskim . Szczegolnie dobrym jego przykładem jest nandaimon z pot??nymi figurami obro?cow wiary Ni? ? dwoch krolow.

Po wielkich zniszczeniach klasztoru w 1567 r. został on odbudowany przy pomocy siogunatu Tokugawy .

Klasztory zen [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwsz? osob? z Japonii, ktora (według wiarygodnych ?rodeł) miała kontakt z chi?skim chanem i przewiozła jego idee do kraju, był mnich D?sh? (628 ? 670). Praktykował chan u mistrza Songyuego Hui’ana , ucznia Drugiego Patriarchy chan Huikego i przyjaciela Czwartego Patriarchy Daoxina . Po powrocie do Japonii przebywał w klasztorze Gang?-ji w Narze , gdzie prowadził pierwsz? w Japonii hal? medytacyjn?. Nie udało mu si? jednak ustanowi? linii przekazu Dharmy .

W ci?gu nast?pnych 300 lat co najmniej kilku mnichow (np. Daoxuan i Yikong ) probowało wprowadza? chan do Japonii, ale bez ?adnego rezultatu. Pot??ne szkoły kegon i shingon praktycznie zmonopolizowały buddyzm w Japonii ^[44] .

• Szkoła Darumy

Starszy nieco od Eisai’a My?ana Dainichi N?nin (zm. 1194?, jego imi? pojawia si? te? w literaturze jako Dainichib? ^[45] ) czytał bardzo du?o buddyjskich tekstow i dowiedział si? z nich o praktyce chan. Samorzutnie zacz?ł praktyk? zen i osi?gn?ł o?wiecenie. Wybudował klasztor Samb?, ktory wobec tego mo?e nale?y traktowa? jako pierwszy klasztor zen, chocia? oficjalnie za taki uchodzi Shofuku . Znajdował si? on w Settsu, miejscu, ktore nale?ało do klasztoru szkoły tendai z gory Hiei. Praktykowano tam zen zbli?ony do praktyk tendai, a wi?c zwi?zany raczej z połnocn? szkoł? stopniowego o?wiecenia ni? z chanem Dahui Zonggao . Symptomatyczne, ?e po ?mierci mistrza jego uczniowie przenie?li si? do D?gena , a nie do Eisaia My?ana.

• Eisai My?an (1141?1215).

Od niego zaczyna si? wła?ciwa historia zen i klasztorow zen w Japonii. W 1168 r. udał si? po raz pierwszy do Chin, aby studiowa? nauki szkoły tiantai . Jednak na miejscu okazało si?, ?e całe południe Chin, od rzeki Yangze, jest opanowane przez chan. Nawet niegdysiejsze głowne klasztory tiantai, a w?rod nich klasztor Ayuwang (A?oki), s? ju? regularnymi klasztorami chan. Poniewa? jego pobyt trwał tylko poł roku, nie rozpocz?ł praktyki chan. Dopiero 18 lat po pierwszej wizycie udało mu si? (w 1187 r.) pojecha? powtornie do Chin. Rozpocz?ł trzyletni?, zako?czon? sukcesem praktyk? chan u mistrza Xuana Huaichanga . Otrzymał wtedy imi? My?an.

Po powrocie do Japonii wybudował ?wi?tyni? H?on w prowincji Chikuzen . W tej ?wi?tyni odbyły si? pierwsze w Japonii ordynacje mnichow w czystej linii zen. Jednak, co ciekawe, Eisai wcale nie pragn?ł, aby zen w Japonii był oddzieln? szkoł?. Praktyka zen w stylu szkoły huanglong (odgał?zienia szkoły linji ) miała by? wł?czona do praktyk szkoły tiantai ^[46]   . Poniewa? zabroniono mu propagowania zen, udał si? do Kamakury i tam, zwłaszcza po opublikowaniu pracy Propagowanie zen jako obro?cy narodu , spotkał si? ze zrozumieniem samurajow . Siogun Yori’ie Minamoto wybudował w 1202 r. klasztor Kennin w Kioto i podarował go Eisaiowi. Klasztor był jednak zwi?zany ze szkoł? tendai . W 1206 r. Eisai nadzorował pracami przy rekonstrukcji T?dai-ji . Był niew?tpliwie utalentowanym budowniczym ? nadzorował pracami rekonstrukcyjnymi w Chinach i do Japonii przywiozł dogł?bn? znajomo?? technik budowlanych Chin epoki Song . Wybudował w Japonii trzy klasztory zen: w 1195 r. Sh?fuku ( Hakata ), w 1200 r. Jufuku ( Kamakura ) i Kennin (Kioto). Dokonał tak?e restauracji 9-kondygnacyjnej pagody(kuju no to) w Hossh?-ji.

Nowym elementem klasztorow zen były pawilony medytacji ? zen-in lub zen-d? . W Kennin-ji zgodzono si? na nie pod warunkiem, ?e obok nich zbudowane zostan? ?wi?tynie honoruj?ce szkoły tendai i shingon. Wi?kszo?? klasztorow zen posiadała tak?e dwie głowne bramy wej?ciowe: zewn?trzn? somon i wewn?trzn? trojbram? sanmon .

Poniewa? zen w czasach siogunow Ashikaga odgrywał coraz wi?ksz? rol?, Yoshimitsu Ashikaga stworzył w 1386 r. szczegolny system odgornej organizacji klasztorow zen zwany gozan ? pi?? klasztorow lub czasem szerzej gozan no jissetsu ? pi?? klasztorow (gor), dziesi?? ?wi?ty?. System ten był wzorowany na chi?skim wushan , ale miał bardziej restrykcyjny charakter, chodziło w nim tak?e o podporz?dkowanie klasztorow władzy. Listy tych pi?ciu głownych klasztorow szkoły rinzai zmieniały si?, ale pierwszy zestaw jeszcze z okresu Kamakury i stworzony przez mistrza zen Mus? Kokushiego wygl?dał nast?puj?co: Kench?-ji , Engaku-ji, Jufuku-ji, J?my?-ji i J?chi-ji (wszystkie w Kamakurze). Po przeniesieniu si? władzy do Kioto stworzono now? list? z Kioto i Kamakury: Nanzen-ji (Kioto), T?fuku-ji (Kioto), Kennin-ji (Kioto), Kench?-ji (Kamakura) i były głowny klasztor ruchu zen Engaku-ji (Kamakura) na ostatnim miejscu. Listy zmieniały si?, ale klasztory Kamakury były zawsze podrz?dne do klasztorow Kioto. Jednak oprocz tego podziału istniał jeszcze drugi ? na klasztory s?rin ( chi?. conglin), czyli miejskie i rinka (lub ringe ) (chin. linxia) ? wiejskie, niewchodz?ce do systemu gozan . Do tych ostatnich nale?ały klasztory linii Daitoku , My?shin i Genj? oraz głownie klasztory szkoły s?t? ^[47] .

Tybet [ edytuj | edytuj kod ]

Rozwoj indyjskiego wzoru [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwszy tybeta?ski klasztor buddyjski ( Samje ) powstał dopiero w 749 roku z inicjatywy krola Trisong Decena i indyjskiego mnicha ??ntarak?ita (Wylie: zhi ba tsho), cho? najstarsz? ?wi?tyni? buddyzmu tybeta?skiego był D?okhang ju? za panowania krola Songcen Gampo w latach 609/614 ? 649. Przekaz monastyczny miał ?rodła z Indii z wczesnych szkoł buddyzmu bazuj?cych na ?Sutrze o indywidualnym wyzwoleniu” i ?Sutrze pratimokszy”, czterech zbiorach winai , ?Mahawibhaszy” szkoły wajbhaszika i z sautrantiki . Dotarł on za spraw? Chokro Lui Gyaltsen oraz ?akjasena, ktorzy studiowali w Tybecie z dwoma wielkimi indyjskimi mistrzami przekazu winai, Dana?il? i Jinamitr?. Klasztor Samje był wzorowany na Odantapurze w Biharze ^[48] .

Na skutek tragicznych wydarze? upadku imperium tybeta?skiego ^[49] , oraz ze wzgl?du na nowe indyjskie nurty tantryczne , buddyzm został ponownie wprowadzany do Tybetu od okresu dwie?cie lat po?niej poprzez tzw. ?nowo?ytne przekazy” sarma . W roku 1204 tybeta?ski tłumacz Tropu Lotsała (Khro-phu Lo-tsa-ba Byams-pa dpal) zaprosił do Tybetu indyjskiego mistrza Shakyashribhadra, ostatniego dzier?awcy tronu sławnego instytutu monastycznego w Nalandzie tu? przed inwazj? muzułma?skich Turkow, ktory w towarzystwie swoich mnichow przekazał ponownie ordynacj? mnisi? winai mula-sarwastiwady Tybeta?czykom w ramach szkoły sakja ^[50] . Odrodzenie buddyzmu miało na celu stworzenie stabilnej bazy dla monastycyzmu i jednolitego kodeksu dla wszystkich aktualnie obowi?zuj?cych nurtow buddyjskich z sutry i tantry ^[51] . Wybudowano kilkadziesi?t nowych klasztorow, ktore stały si? skupiskami ju? wysoce wykształconych mnichow i nast?pił bujny okres rozkwitu ?ycia religijnego, np. klasztor Sakja . Klasztory powstawały rownie? w miejscach budowli przeznaczonych pierwotnie do innego celu, np. z zamku dynastii Jarlung, dawnej siedziby władcow Tybetu zamienionej na klasztor Jumbulagang .

Stałe elementy, ktore wyst?puj? w klasztorach Indii, znalazły si? tak?e w klasztorach tybeta?skich, a wi?c wej?ciowy portyk (tyb. go-ling lub go-khang ), sala (budynek) zgromadze? (tyb. du-khang ) i rejon sanctum (tyb. dri-cang-khang ). We wczesnych klasztorach znajdowało si? jeszcze miejsce do spacerowania (tyb. kor-lam ), ktore znikn?ło z architektury klasztoru po XV wieku ^[13] .

Monastyczna architektura tybeta?skich klasztorow osi?gn?ła swoj? dojrzało?? po porzuceniu indyjskiego prototypu klasztoru i dostosowaniu budowy i wystroju do potrzeb i gustow Tybeta?czykow. Dodano wtedy rabsel ? miejsce do siedzenia dla starszych mnichow z oknem, ?wietliki ( mthongs , czasami w formie balustrady seng g.yab ) oraz zewn?trzne pokoje słu?ebne i budynki doł?czone do sal klasztornych ^[13] .

Klasztory były przystosowane do obsługi religijnych potrzeb pielgrzymow, ktorzy mogli wykonywa? tu okr??anie miejsc sanctum (tyb. skor-ra ), wykonywa? pokłony (tyb. phyag-'tshal ), modli? si? oraz czyni? ofiarowania indywidualnym ?wi?tyniom czy te? bostwom. Mogli rownie? konsultowa? si? w sali zgromadze? z poszczegolnymi mnichami i lamami, słucha? nauk i by? ?wiadkiem wykonywanych przez mnichow rytuałow ^[13] .

Społeczne i polityczne znaczenie klasztorow rosło nieustanie i w XIV w., po rewitalizacji buddyzmu dokonanej przez Congkhap? . Tybet stał si? pa?stwem teokratycznym podczas rz?dow Dalajlamy V Ngałang Lobsang Gjaco (Wylie. ngag-dbang blo-bzang rgya-mtsho; 1617?1682 r). Głowny nurt ?ycia zakonnego skupiał si? w wielkich centrach monastycznych, ktore mogły pomie?ci? nawet ponad 8000 mnichow, np. Drepung i Taszilunpo . Tybet poszedł drog? buddyzmu indyjskiego. Wielkie klasztory przypominały małe miasta z ulicami pomi?dzy celami mnichow na dwoch czy trzech kondygnacjach. Owe ulice dochodz? do dziedzi?cow, na ktorych znajduj? si? kaplice lub ?wi?tynie. S? tak?e specjalne domy przeznaczone do nauczania, gdy? klasztory słu?? jako buddyjskie uczelnie, jednak tylko dla mnichow (w Bhutanie kształc? si? w klasztorach rownie? ludzie ?wieccy ^[52] ). Klasztory aspirowały do bycia kopiami ju? nieistniej?cych centrow monastycznych indyjskich i bengalskich , takich jak Nalanda , Vikrama??la czy Od?ntapura ^[53] . Klasztor Drepung był wzorowany z kolei na klasztorze ?r? Dh?nyataka w Kalindze, zwi?zanym z tradycj? tantryczn? kalaczakry . Klasztor Guru Ch’owan (przy granicy z Bhutanem ) wzorował si? na Nalandzie ^[54] . Na Vikrama??li wzorowany był klasztor Ramocze ^[53] . Inne klasztory budowane w rozmaitych cz??ciach Tybetu i wokoł Lhasy po Samje i Ramocze (Wylie: Ra-mo-che Dgon-pa) na?ladowały ju? rodzime repliki indyjskich prototypow.

W zachodnim Tybecie w regionie Ladakhu , pomimo i? stosowano ow wzor indyjski, doszło do adaptacji prowincjonalnych indyjskich stylow architektonicznych i wpływow Kaszmiru . Powstała hybryda ł?cz?ca indyjski styl architektoniczny z kaszmirskimi dekoracyjnymi elementami i tybeta?sk? technik? budowlan? ^[55] . Poniewa? Tybet jest pozbawiony drzew, klasztory s? budowane głownie z kamieni lub suszonych na sło?cu cegieł. Wi?kszo?? ma płaskie dachy. W klasztorach-?wi?tyniach parter jest pozbawiony okien i z reguły przeznaczony na magazyn. Po schodach wychodzi si? na pi?tro do cz??ci ?wi?tynnej. W s?siaduj?cym z Tybetem krolestwie Bhutanu klasztory budowano na wzor mniejszych rozmiarami budowli tybeta?skich, cho? zdobiono je rownie? charakterystycznymi narodowymi detalami bhuta?skimi i sztuk? sakraln? bhuta?skich odmian buddyzmu tybeta?skiego, np. Gangteng z bhuta?skiej tradycji Peling oraz Chagri i Paro Dzong (Wylie: spa ro rdzong) z bhuta?skiej tradycji Drukpa Kagju . Nie sposob rownie? pomin?? tybeta?skich wpływow religii bon , ktora znacz?co wpływała na wszystkie nurty buddyzmu tybeta?skiego od samego jego pocz?tku, a? po czasy wspołczesne.

Miejsce i architektura [ edytuj | edytuj kod ]

Klasztory tybeta?skie ze wzgl?du na specyficzne ?rodowisko geograficzne kraju, s? z reguły niezwykle odseparowane i znajduj? si? wr?cz na skalistych pustyniach. To wyizolowanie niew?tpliwie pomagało mnichom w praktyce. Cz??? klasztorow, zwłaszcza szkoły kagyu nazywana były wr?cz jaskiniami, chocia? stanowiły one tylko mały fragment klasztoru ^[56] .

Za najlepsze miejsce na wybudowanie klasztoru uwa?ano długi grzbiet wzniesienia. Starano si? tak?e, aby przed frontem klasztoru znajdowało si? jezioro, nawet oddalone o kilka kilometrow. Znalazło to tak?e wyraz literacki:

Tyłem do skalistego wzgorza,

Przodem do jeziora ^[h] .

Wej?cie do domu zgromadze? powinno znajdowa? si? na wschodzie. Je?li to niemo?liwe, nast?pnym kierunkiem jest południowy wschod, a kolejnym ? południe. Strumie? był uwa?any ze rzecz negatywn? i z jego powodu wej?cie mogło znajdowa? w innych kierunkach ?wiata. Z kolei wodospad był uwa?any za dobr? zapowied? i wtedy głowne wej?cie budowano od jego strony.

Konstrukcja klasztorow oparta była na drewnianych belkach. W wewn?trznych kaplicach najch?tniej u?ywano drewna jałowca ( Juniperus tibetica ). Wi?kszo?? elementow konstrukcji klasztoru wykonywano z topoli ( Populus sp. ). ?ciany wykonywano przewa?nie muruj?c je z gruzu i u?ywaj?c niewi???cej błotnej zaprawy murarskiej. Wy?sze pi?tra budowano cz?sto z suszonych na sło?cu cegieł. Poza sam? Lhas? ?ciany ogolnie budowano z materiału ziemnego ^[13] .

Podstawowy moduł składał si? z filaru i belki. ?rednia odległo?? mi?dzy filarami w Lhasie wynosi 2,2 metra. Tybeta?czycy okre?lali wielko?? sali liczb? filarow lub modułow filarowo-belkowych. Moduł filarowo-belkowy zawiera tak?e dwa wsporniki ? mniejszy be lo , ktory podpiera wi?kszy ? shu (dosłownie łuk). Czasem s? one traktowane jako głowice filaru. Wzory wspornikow były ro?ne i mog? by? wska?nikiem okresu budowy. Wn?trze sali zgromadze? jest rozja?niane poprzez ?wietliki z dodatkow? pomoc? podwy?szonych filarow (tyb. byar-ka ) ^[57] .

Dachy budynkow klasztornych s? płaskie i konstruowane z warstw szkieletu z u?yciem otoczakow i błota. S? cz?sto wodoodporne dzi?ki wykorzystaniu techniki i materiałow zwanych arga ? ubitej oczyszczonej ziemi z du?? zawarto?ci? wapna ^[57] .

Zewn?trzne ?ciany s? budowane z kamieni, natomiast ?ciany z błota s? jeszcze dodatkowo tynkowane. ?ciany wewn?trzne s? tak?e tynkowane i dodatkowo szlifowane, aby były gładkie. Murale wykonywane s? na ?cianach błotnych pokrytych wapnem. Do 1959 roku wysokiej jako?ci barwniki uzyskiwano ze sproszkowanych połszlachetnych kamieni zmieszanych z klejem pochodzenia zwierz?cego ^[57] .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• wihara ? klasztor d?inijski
• stupa

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Buswell, Jr.: The Zen Monastic Experience . Princeton: Princeton University Press, 1992. ISBN  0-691-07407-0 . Sprawd? autora:1.
• Heinrich Dumoulin: Zen Buddhism: A History. India and China . Nowy Jork: Macmillan Publishing Company, 1990. ISBN  0-02-908220-X .
• Heinrich Dumoulin: Zen Buddhism: A History. Japan . Nowy Jork: Macmillan Publishing Company, 1990. ISBN  0-02-908250-1 .
• The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion . Stephan Schuhmacher i Gert Woerner (red.). Boston: Shambala, 1989. ISBN  0-87773-433-X . Brak numerow stron w ksi??ce
• Mu Soeng Sunim: Thousand Peaks. Korean Zen ? Traditions & Teachers . Cumberland: Primary Point Press, 1991. ISBN  0-942795-02-4 . Brak numerow stron w ksi??ce
• O.C. Handa: Buddhist Monasteries in Himachal Pradesh . Londyn: Sangam Books, 1988. ISBN  0-86132-189-8 .
• Paul Williams: Mahayana Buddhism. The Doctrinal Foundations . Londyn i Nowy Jork: Routledge, 1989. ISBN  0-415-02537-0 .
• Sangharakshita: A Survey of Buddhism . Londyn: Tharpa Publications, 1987. ISBN  0-948006-01-3 . Sprawd? autora:1.
• Sharpers of Japanese Buddhism . Yusen Kashiwara, Koyu Sonoda (red.). Tokio: K?sei Publishing Co., 1994. ISBN  4-333-01630-4 .
• David Snellgrove: Indo-Tibetan Buddhism . T. I. Boston: Shambala, 1987. ISBN  0-87773-311-2 . Brak numerow stron w ksi??ce
• David Snellgrove: Indo-Tibetan Buddhism . T. II. Boston: Shambala, 1987. ISBN  0-87773-379-1 .
• Andre Alexander: The Temples of Lhasa. Tibetan Buddhist Architekture from the 7th to 21st Centuries . Singapore: Marshall Cavendish Times Editions, 2005, s. 335. ISBN  981-261-190-8 .
• Holmes Welch: The Practice of Chinese Buddhism 1900?1950 . Cambridge: Harvard University Press, 1967, s. 568.
• A Short History of Ancient Korean Buddhism. W: Ahn Gye-hyeon: Introduction of Buddhism to Korea . Lewis R. Lancaster i C.S. Yu (red.).
• Buddhism in the Unified Silla Period. W: Ahn Gye-hyeon: Assimilation of Buddhism in Korea. Religious Maturity and Innovation in the Silla Dynasty . Lewis R. Lancaster and C.S. Yu (red.).
• Introduction of Ch’an (K. S?n) in the Later Silla. W: Ahn Gye-hyeon: Assimilation of Buddhism in Korea. Religious Maturity and Innovation in the Silla Dynasty . Lewis R. Lancaster and C.S. Yu (red.).
• Austine L. Waddell: The Buddhism of Tibet Or Lamaism, with Its Mystic Cults, Symbolism and Mythology, and in Its Relation to Indian Buddhism .
• Richard Francis Gombrich: How Buddhism Began: The Conditioned Genesis of the Early Teachings . Londyn i Nowy Jork: Routledge. ISBN  81-215-0812-6 .
• Anukul Chandra Banerjee: Studies in Chinese Buddhism .
• Sukumar Dutt: Buddhist Monks and Monasteries of India . Motilal Banarsidass Publishe, 2008.