Historia Poznania 1815?1848

Nowa sytuacja [ edytuj | edytuj kod ]

Podział Ksi?stwa Warszawskiego dokonany na kongresie wiede?skim sprawił, ?e Pozna? stał si? stolic?, formalnie autonomicznego Wielkiego Ksi?stwa Pozna?skiego pod panowaniem pruskich krolow . W rzeczywisto?ci miasto zostało odci?te od reszty ziem dawnej Rzeczypospolitej , staj?c si? jednocze?nie peryferyjnym miastem pa?stwa pruskiego.

Rozwoj miasta [ edytuj | edytuj kod ]

Prowincjonalny charakter Poznania sprawił, ?e Pozna? a? do 1820 r. musiał czeka? na dokonanie nowych pomiarow maj?cych stanowi? podstaw? do opracowania nowego planu dalszego rozwoju miasta. Do tego czasu korzystano z ramowego planu opracowanego jeszcze przed 1806 r. przez Davida Gilly’ego .

Podstawowym zadaniem było poł?czenie w jeden organizm Starego Miasta w jego ?redniowiecznych granicach z Gornym Miastem wytyczonym przez Gilly’ego. Do 1815 r. komunikacj? zapewniały jedynie przechodz?ce przez bramy miejskie ulice Wrocławska i Wroniecka . Powstał wowczas projekt przebicia, a wła?ciwie przywrocenia istniej?cej w ?redniowieczu ul. Nowej (dzi? Paderewskiego ), jednak wygorowana cena, jakiej ??dał wła?ciciel parceli, sprawiła, ?e ulica Nowa powstała dopiero w 1839 r. Ulica ta była wa?na z tego powodu, ?e przywracała pierwotny układ ulic w obr?bie rynku, ł?cz?c go z placem Wilhelmowskim (dzi? Wolno?ci ), a dalej przedłu?aj?c si? w Trakt Berli?ski (dzi? 27 Grudnia ).

W tym okresie zabudowywano rownie? Gorne Miasto , o czym ?wiadczy wytyczenie w jego obr?bie nowych placow: Sapie?y?skiego (dzi? Wielkopolski) i Nowomiejskiego (dzi? Cyryla Ratajskiego). Powstały tak?e nowe ulice na zewn?trz murow: Magazynowa (dzi? Solna), Mły?ska , Działowa, Małe Garbary i Stawna. W tym okresie rozpocz?to rownie? rozbiork? murow i bram: Wrocławskiej (w 1816), Wronieckiej (w dwoch etapach: 1832 i 1846 r.) i Wodnej (w 1827). Ciemn? kart? jest natomiast rozbiorka wielu ?redniowiecznych ?wi?ty?. Zburzono kolegiat? ?w. Mikołaja, ko?cioły ?w. Barbary i ?w. Wawrzy?ca, stary ko?cioł Wszystkich ?wi?tych , kaplic? ?w. Anny w pobli?u ko?cioła bernardynow oraz ko?cioł przy szpitalu ?w. Łazarza na Wildzie .

Powstanie Festung Posen [ edytuj | edytuj kod ]

Osobny artykuł: Twierdza Pozna? .

Pierwsze pomysły przekształcenia Poznania w twierdz? pojawiły si? ju? tu? po kongresie wiede?skim. Szef sztabu pruskiej armii gen. Karl von Grolman podczas pobytu w mie?cie 9 lipca 1816 sporz?dził szkice proponowanej twierdzy, w raporcie z 22 maja 1817 uzasadniał wag? terenow mi?dzy Wart? a Noteci? oraz Poznania jako kluczowych w zachowaniu poł?czenia pomi?dzy Prusami Zachodnimi a ?l?skiem . Co wi?cej Wielkie Ksi?stwo graniczyło z najbardziej na zachod wysuni?tym skrajem Imperium Rosyjskiego poło?onym jednocze?nie najbli?ej Berlina . Twierdza miała rownie? pełni? punkt oparcia dla pruskich sił w zamieszkanej głownie przez Polakow prowincji.

Pocz?tkowo Twierdza Pozna? miała si? składa? z dwoch elementow: Wi?kszego fortu usytuowanego na Wzgorzu Winiarskim , oraz mniejszego, le??cego na przeciwległym brzegu Warty przy klasztorze reformatow . Dwie fortece poł?czy? miała droga z mostem ?luzowym przecinaj?cym Wart?. Mostu miały broni? umocnione przyczołki oraz mały fort poło?ony na Ostrowie Tumskim .

Prace nad planem przeci?gały si? jednak i dopiero po 10 latach, w 1827 r. mjr Johann Leopold Ludwig Brese , szef wydziału in?ynieryjnego ministerstwa wojny, został wyznaczony do opracowania szczegołowego planu twierdzy. Plan ten został zaakceptowany przez Fryderyka Wilhelma III 14 sierpnia 1828 r.

Ostateczna decyzja obudowie zapadła 3 kwietnia 1828. A ju? 23 czerwca ruszyły prace nad olbrzymim, bo zajmuj?cy ok. 100 ha, poligonalnym fortem- cytadel? usytuowanym na Wzgorzu Winiarskim . Na Cytadel? składał si? kompleks koszar, w tym redut? koszarow?, czyli Kernwerk , otaczaj?cych du?y plac oraz system obronny oparty na zało?eniach Marca de Montalemberta . Aby rozpocz?? prac? wysiedlono mieszka?cow wsi Winiary i Bonin przesiedlaj?c ich na połnocny zachod, do dzisiejszych cz??ci Poznania Winiary i Bonin . Jeszcze w marcu 1829 ruszyły prace nad uregulowaniem biegu Warty w okolicy Cytadeli i budow? Wielkiej ?luzy. Koryto przesuni?to na zachod na odcinku od uj?cia Bogdanki po Szel?g . Prace te były du?ym przedsi?wzi?ciem logistycznym. Wapno sprowadzano drog? wodn? z Gorzowa , cegły wyrabiano w dwoch cegielniach (w pobli?u Winiar i na Ratajach ), a drewno pozyskiwano w okolicznych lasach.

Przerw? w budowie stanowiło powstanie listopadowe . Obawiaj?c si? przeniesienia walk na teren Wielkiego Ksi?stwa zmobilizowano twierdz?, jednak prace nie były jeszcze na tyle posuni?te, by nowa twierdza mogła pełni? swoj? funkcj?. W zwi?zku z tym prowizorycznie ufortyfikowano Wzgorze ?w. Wojciecha. Przerwa przeci?gn?ła si? do 1832 r., gdy zako?czono demobilizacj?. Podj?to wowczas przerwane prace nad Fortem Winiary, a tak?e rozpocz?to prace nad umocnieniami na Ostrowie Tumskim, oraz nad Mał? ?luz?, przecinaj?c? Wierzbak wraz z broni?cym j? Fortem ?w. Wojciecha. Powstała rownie? kolejna cegielnia, tym razem w ?abikowie , od ktorej do Warty wiodła linia kolei konnej (cegły transportowano dalej drog? wodn?). Budowa Fortu ?w. Wojciecha wymogła likwidacj? cmentarza ewangelickiego co wi?zało si? z ekshumacja 4000 mogił. Post?p prac sprawił, ?e 1 pa?dziernika 1834 Twierdza Pozna? została zaliczona do twierdz II klasy. Prace nad wyko?czeniem Fortu Winiary trwały jednak jeszcze do 1838 r. W 1836 r. rozpocz?to natomiast budow? Fortu na prawym brzegu Warty na ?rodce , a w 1838 r. le??cej w pobli?u Bramy Bydgoskiej oraz le??cego na Ostrowie Tumskim Fortu Radziwiłł. Wszystkie te prace zako?czono w 1839 r. i ten rok uznaje si? za zako?czenie pierwszego etapu budowy twierdzy, ale dopiero w 1840 rozpocz?to wznoszenie le??cego w pobli?u Miasteczka Fortu ?w. Rocha oraz prac ziemnych na prawym brzegu Warty ł?cz?cych Forty ?w. Rocha i Reformatow.

Drugi etap budowy twierdzy rozpocz?ł si? 11 marca 1839 r., gdy Fryderyk Wilhelm III wydał zezwolenie na budow? umocnie? ł?cz?cych istniej?ce na połnoc od miasta i biegn?cych łukiem na zachod od Poznania i dochodz?cych do Warty na południe od niego. Miała to by? linia zło?ona z wału i systemu fos wzmocnionych sze?cioma fortami, oraz le??cymi mi?dzy nimi nadsza?cami . W nadsza?cach znajdowały si? bramy: D?bi?ska, Wildecka, Berli?ska i Krolewska. Pozostałe bramy na lewym brzegu: Szel?gowska, Cmentarna i Mły?ska znajdowały w obr?bie fortyfikacji wzniesionych w I etapie. Na prawym brzegu wzmacniano natomiast istniej?ce ju? fortyfikacje, w tym trzy bramy: Bydgosk?, Warszawsk? i Kalisk?. Wszelkie prace wstrzymano w zwi?zku z mobilizacj? armii w 1848 w zwi?zku z Wiosn? Ludow .

Powstanie szczelnego pier?cienia fortyfikacji miało dwojaki wpływ na układ urbanistyczny. Z jednej strony wymuszało integracj? poł?czonej w 1800 w jedno miasto. Wewn?trz umocnie? pozostało jedynie ok. 50 ha niezabudowanych parceli, z ktorych cze?? zarezerwowano pod koszary i magazyny wojskowe. Wi?kszo?? obszarow zaj?tych przez armi? le?ało w okolicy Wzgorza ?w. Wojciecha oraz ul. Wałowej (dzi? Ko?ciuszki). Stajnie artyleryjskie powstały natomiast na parceli przy ul. Wielkiej Rycerskiej (dzi? Ratajczaka), ktora obecnie zajmuje Biblioteka Uniwersytecka . Zaj?to rownie? dwa ko?cioły: ko?cioł i klasztor karmelitow bosych oraz ko?cioł katarzynek . Popyt na ziemi? zwi?kszył si? tym bardziej, ?e cz??? chłopow z likwidowanych zabudowa? w strefie umocnie? przeniesiono do miasta. Aby ten problem rozwi?za? wydano 26 czerwca 1838 nowy regulamin zabudowy wewn?trz fortyfikacji, ktory uprzywilejowywał budowanie kamienic wielokondygnacyjnych. Wszystkie budowle musiały by? murowane, kryte niepalnym materiałem, a ich fasady musiały spełnia? wymogi estetyki ustalonej przez władze. Zezwolono natomiast na budowanie oficyn wewn?trz kwartałow. Wykształcił si? rownie? nowy podział miasta. Najbardziej reprezentacyjn?, zamieszkan? przez najbogatszych cz??ci? stało si? Gorne Miasto , za? Stare Miasto wokoł Rynku zacz?ło podupada?. Rol? dzielnic proletariackich pełniły natomiast ?rodka i Chwaliszewo .

Z drugiej strony wydane przez rejencj? pozna?sk? 6 kwietnia 1847 rozporz?dzenie, ktore uznało dla lewobrze?nego Poznania za obowi?zuj?cy Najwy?szego Regulaminu Promieniowego z 10 wrze?nia 1828 zahamowało rozwoj przedmie??. Regulamin ten wydzielał trzy strefy-promienie:

odległ? na 800 krokow , w ktorej mo?na jedynie wznosi? budynki prowizoryczne, wył?cznie z materiałow łatwopalnych takie jak altany i szopy
odległ? pomi?dzy 800 a 1300 krokow w ktorej mo?na wznosi? budynki z muru pruskiego do wysoko?ci dwoch pi?ter
odległ? na 1300-1800 krokow bez ogranicze? dotycz?cych sposobu wznoszenia budowli.

We wszystkich strefach władze wojskowe mogły jednak zakaza? budowy aby przeciwdziała? powstawaniu nowych osiedli. Reasumuj?c, wokoł miasta powstał pier?cie? o szeroko?ci ok. 1 km, w ktorym powa?nie ograniczono jakiekolwiek inwestycje budowlane.

Ustroj miasta [ edytuj | edytuj kod ]

Pocz?tkowo władze pruskie wrociły do systemu istniej?cego w okresie Prus Południowych ł?cz?c go z centralistycznym systemem napoleo?skim. Na czele miasta ponownie postawiono dyrektora magistratu, ktory ł?czył funkcj? burmistrza i szefa policji . Urz?dnik ten mianowany był przez pruskie władze pa?stwowe (od 1809 byli to trzej Niemcy: Hasforth, Czarnkowski, Brown z czego dwoch pierwszych odwołano z powodu nieudolno?ci). Praktyczne pozbawienie miasta samorz?du, jak wynika z o?wiadcze? samych pruskich urz?dnikow, wynikało z obawy przed przej?ciem władzy w mie?cie przez polsk? wi?kszo??. W 1825 roku dokonano jedynie drobnej zmiany zmieniaj?c tytuł dyrektora magistratu na nadburmistrza (pierwszym nadburmistrzem był Ludwig Tatzler, zast?piony po swojej ?mierci w 1831 przez Karla Behma). Powodowało to nikłe zainteresowanie wyborami. Przykładowo w 1820 roku, z 1700 m??czyzn uprawnionych do głosowania udział w wyborach wzi?ło 83 z czego jedna czwarta nie umiało si? podpisa?. Frekwencje były tak niskie, ?e niekiedy policja doprowadzała mieszczan do lokali wyborczych. W tym okresie wi?kszo?? w radzie stanowili Polacy, a przewodniczył jej Kazimierz Stefa?ski. Jedynym organem rady, ktory miał pozytywny wpływ na miasto była zło?ona z czterech Polakow i jednego Niemca komisja szkolna, ktora dbała o systematyczne podnoszenie poziomu kształcenia na wszystkich poziomach edukacji podległej miastu. Dominacja Polakow w radzie zacz?ła po pewnym czasie budzi? niepokoj władz. Du?y wysiłek organizacyjny aparatu urz?dniczego sprawił, ?e po kolejnych wyborach wi?kszo?? w radzie zdobyli Niemcy, jednak dwoch pierwszych niemieckich przewodnicz?cych okazało si? tak nieudolnymi na tym stanowisku, ?e rada powierzyła je polskiemu kupcowi Felicjanowi Sypniewskiemu.

Dopiero wybuch powstania listopadowego i jednoczesna epidemia cholery , ktore wywołały zaognienie sytuacji w mie?cie wymusiły na władzach dokonanie reformy. 6 lutego 1832 wprowadzono nowy statut oparty na Zrewidowanym Porz?dku Miejskim ( Reviedierte Stadte-Ordnung ) z 17 marca 1831. Wprowadziła ona wybory 24 radnych, ktorzy mieli prawo wybra? kandydata na nadburmistrza. Ten ostatni musiał by? jednak zaakceptowany przez pruskie władze. Jednocze?nie rozdzielono urz?dy nadburmistrza i szefa policji.

W Zrewidowanym Porz?dku Miejskim wyra?nie zaakcentowano kwesti? cenzusu maj?tkowego . Ludzi zamieszkuj?cych miasto podzielono na dwie grupy: obywateli ( Burger ) i ludzi podległych prawu miejskiemu ( Schutzverwandte ). Czynne prawo wyborcze otrzymały osoby posiadaj?ce nieruchomo?? o warto?ci od 300 do 2000 talarow lub rocznych przychodach przekraczaj?ce od 200 do 600 talarow (w zale?no?ci od miasta). Bierne prawo wyborcze gwarantowała natomiast posiadło?? wyceniona na 1 do 12 tys. talarow, lub roczny przychod od 200 do 1200 talarow.

Nadprezydent Wielkiego Ksi?stwa Eduard Heinrich Flottwell obawiaj?c si? zbyt du?ego wpływu Polakow na samorz?d o znacznie szerszych kompetencjach wymogł wy?sze stawki ni? to wynikało z wielko?ci miasta. Czynne prawo przysługiwało osobom o posiadło?ci wycenianej na 1000 talarow lub rocznych przychodzie 500 talarow, za? bierne posiadaczom maj?tku w wysoko?ci 4 tys. talarow lub rocznym dochodzie 1 tys. talarow. W wyniku tego zabiegu z 26 745 obywateli bierne czynne prawo wyborcze uzyskało 748 osob, za? bierne jedynie 185 osob. Mimo tego zabiegu na 24 miejsc 11 mandatow uzyskali polscy mieszczanie. Rada te? miała po raz pierwszy od dłu?szego czasu wybra? nadburmistrza. Został nim dotychczasowy nadburmistrz Karl Behm, ktory po swojej ?mierci w 1835 został zast?piony przez liberała Eugena Naumanna.

Osobn? kwesti? stanowił udział ludno?ci ?ydowskiej we władzach miejskich. Formalnie decyzja w tej sprawie nale?ała do rady miejskiej zło?onej wył?cznie z chrze?cijan. Flottwell chc?cy pozyska? ?ydow dla umocnienia niemieckiej kontroli nad miastem usiłował wymoc na radzie dopuszczenie osob wyznania moj?eszowego do samorz?du. Znaj?c obawy rajcow, ?e maj?tni kupcy ?ydowscy zdominuj? rad?, Flottwell podwy?szył prog biernego prawa maj?tkowego dla niechrze?cijan do 6 tysi?cy talarow. Mimo to rada swego stanowiska nie zmieniła. Problem rozwi?zał si? z momentem naturalizacji znacznej cz??ci bogatych ?ydow.

Zdymisjonowanie Flottwella w 1831 sprawiło, ?e kurs antypolski nieco zel?ał. Dzi?ki temu rada miasta w 1843, pomimo niemieckiej wi?kszo?ci, wybrała przewodnicz?cym polskiego prawnika Franciszka Ogrodowicza . W 1844 odbyły si? za? kolejne wybory, w ktorych przewag? zdobyli polscy rajcy. Ogrodowicz ponownie został przewodnicz?cym rady, za? jego zast?pc? został Karol Marcinkowski . Rada w tym składzie chciała wymoc na władzach uchwał? pozwalaj?c? piastowa? urz?dy miejskie jedynie osobom władaj?cym płynnie zarowno j?zykiem niemieckim , jak i polskim . Władze centralne prawo to zablokowały mobilizuj?c jednocze?nie niemieck? społeczno?? przy okazji nast?pnych wyborow. Nie bez znaczenia był fakt, ?e w 1845 roku dwoch ?ydowskich kupcow zostało zast?pcami rajcow, za? ju? w 1846 pełnoprawnymi rajcami. Obaj rajcy wyznania moj?eszowego wst?pili do stronnictwa niemieckiego sprawiaj?c, ?e to ona uzyskała wi?kszo?? w radzie, ktor? utrzymała a? do 1918 roku.

Finanse miejskie [ edytuj | edytuj kod ]

Nowe władze miasta stan?ły w 1815 r. przed powa?nym problemem finansowym. Epoka wojen napoleo?skich przyniosła zadłu?enie w wysoko?ci 169 732 talarow i 11 srebrnych gorszy . Do tego dochodziła dewastacja infrastruktury, braki mieszkaniowe dla kadry urz?dniczej oraz lista niezb?dnych dla funkcjonowania miasta inwestycji. W tym czasie wpływy do bud?etu kształtowały si? natomiast na poziomie 21 073 tal. 15 sgr. 5 fen. w 1816 roku i 21 749 tal. 9 sgr. i 3 fen. w roku nast?pnym. Pieni?dze te pokrywały jedynie pensje urz?dnicze oraz niektore wydatki na opiek? społeczn?.

Pierwszym krokiem władz pruskich maj?cym załata? ten deficyt było zwi?kszenie powinno?ci chłopow zamieszkuj?cych miejskie wsie (głownie robocizn?). Spotkało si? to ze sprzeciwem chłopow, ktorzy wnie?li skarg? na magistrat do s?du. Wynik procesu nie jest nam dzi? znany, ale najprawdopodobniej wygrało go miasto, co jednak nie przyniosło du?ych wpływow do kasy.

Rz?dowe subwencje w Krolestwie Pruskim miasta otrzymywały tylko w wyj?tkowych sytuacjach. Pozna? otrzymał je dwukrotnie: w 1818 i 1828 roku w wysoko?ci odpowiednio 24 tys. i 43 tys. talarow. Kwoty te jednak przeznaczone były na konkretne cele: budow? mieszka? dla urz?dnikow sprowadzanych z gł?bi Prus oraz koszary dla garnizonu.

Ostatnim sposobem były podatki. Jeszcze w latach 1816?1817 odnowiono istniej?ce w I Rzeczypospolitej opłaty mostowe i cła. Wprowadzono tak?e ?ci?gane od wła?cicieli nieruchomo?ci opłaty na o?wietlenie ulic i brukowe, czyli przeznaczone na utrzymanie ulic miejskich w nale?ytym stanie. Odpowiedzi? na protesty mieszka?cow było nakładanie opłat czterokrotnie wy?szych na osoby zalegaj?ce z nale?no?ciami. W prowadzono w 1822 roku tak?e pierwszy nowoczesny podatek gminny. Był to dodatek w wysoko?ci 40?50% (kwot? ka?dorazowo ustalało miasto w zale?no?ci od potrzeb) do pa?stwowego podatku od rzezi i mlewa. Nast?pnie wprowadzano kolejne podatki po?rednie (np. od czynszu mieszkaniowego), a od 1844 roku rownie? bezpo?rednie .

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

Lata wojen napoleo?skich i po?niejsza stagnacja doprowadziły do regresji w rozwoju miejskiej gospodarki. Upadły wszystkie o?wieceniowe manufaktury . Powstawały co prawda niewielkie fabryczki, jednak zwykle po kilku latach, lub nawet miesi?cach upadały ze wzgl?du na wysokie podatki i konkurencje produktow z innych, lepiej rozwini?tych prowincji pruskich. Co wi?cej, w Wielkopolsce istniały jeszcze pozostało?ci systemu feudalnego . Sprawiło to, ?e brak było w prowincji wykwalifikowanej kadry in?ynierskiej, a jedyne osoby posiadaj?ce kapitał, czyli ziemia?stwo nie upatrywało w przemy?le potencjalnego ?rodła dochodow. W tej sytuacji jedyn? gał?zi? przemysłu, ktora mogła si? do?? dobrze rozwija?, było przetworstwo spo?ywcze. W I poł. XIX w. w tej gał?zi zatrudnionych było 60% robotnikow, a działało w niej 75% istniej?cych przedsi?biorstw.

W przemy?le spo?ywczym najwi?ksz? rol? odgrywało gorzelnictwo, piwowarstwo oraz młynarstwo zbo?owe. W zakresie produkcji wodek co prawda rownie? zaznaczył si? regres, jednak ju? w 1816 swoj? gorzelni? uruchomił J. Prochownik, a w jego ?lady poszli nast?pnie Alport (w 1820), Leopold Kantorowicz (w 1823), Leopold Schellenberg (w 1836) i Adolf Morall w (1844). Podobnie sytuacja wygl?dała w browarnictwie, gdzie po załamaniu spowodowanym konkurencj? piw ?l?skich , brandenburskich i bawarskich , doszło do koncentracji wielkopolskiego przemysłu piwowarskiego. Przy wzro?cie liczby produkowanego piwa, zmalała liczba browarow. Do identycznej koncentracji doszło na rynku przemiału zbo?a, zwłaszcza ?e w latach czterdziestych powstały pierwsze młyny parowe.

Szybko rozwijał si? tak?e przemysł tytoniowy. O ile przed 1830 palenie tytoniu było rzadko?ci?, rozpowszechnion? głownie w?rod Niemcow, to w nast?pnych latach znacznie si? rozpowszechniło. Miało to zwi?zek, zgodnie z przekazem Marcelego Mottego , z epidemi? cholery w 1831 i pogl?dem lekarzy, ?e dym tytoniowy oczyszcza powietrze. Zniesiono wowczas zakaz palenia w miejscach publicznych. W 1846 istniało dziewi?? zakładow zatrudniaj?cych 54 robotnikow.

W 3. dekadzie XIX w. najszybciej rozwijał si? jednak przemysł poligraficzny . Ksi?garni? pojezuick? przej?ł berli?czyk Georg Decker, ktory kierowanie ni? przekazał swoim krewnym ? rodzinie Rosenstielow. W 1838, zgodnie z przekazem M. Mottego, powstała w Poznaniu najstarsza polska drukarnia ?Nowa” zało?ona przez Jozefa Łukaszewicza i Antoniego Poli?skiego. W 1838 powstała rownie? drukarnia Walentego Stefa?skiego. W 1839 swoj? drukarni? zało?ył Jan Konstanty ?upa?ski , a w 1842 Napoleon Kamie?ski wraz z J?drzejem Moraczewskim i Karolem Libeltem . W latach 1841?1846 działał rownie? najbardziej zaawansowany technicznie instytut litograficzny Wiktora Kurantowskiego. W 1845 wprowadzono po raz pierwszy w pozna?skiej drukarni o?wietlenie gazowe, a w 1847 pras? po?pieszn? .

Ostatni? ze znacz?cych gał?zi gospodarki był przemysł mineralny. W 1822 istniały tylko trzy cegielnie . W zwi?zku z rozpocz?ciem w 1828 prac nad Twierdz? Pozna? powstały kolejne zakłady, ktore jednak szybko upadały. Jednak zapotrzebowanie na materiały budowlane sprawiło, ?e w latach 1835?1843 liczba cegielni wzrosła z 22 do 32, a produkcja cegieł z 6 mln sztuk do ok. 20 mln.

Lata wojennej zawieruchy wpłyn?ły rownie? negatywnie na handel. Nowe granice z 1815 zmieniły tak?e kierunek handlu. Pomimo wysiłkow polskich kupcow handel z Kongresowk? został powa?nie zredukowany. Pocz?tkowo ograniczona była rownie? wymiana handlowa z innymi prowincjami Prus na wschod od Łaby . Ograniczenia celne zniosła jednak ustawa z 26 maja 1818, a w 1834 utworzono Niemiecki Zwi?zek Celny , pod przewodnictwem pruskim, reguluj?cy handel z innymi pa?stwami niemieckimi.

Pocz?tkowo handel polegał głownie na imporcie produktow przemysłowych z innych prowincji, a tak?e pewnej ilo?ci produktow luksusowych przez domy towarowe w Berlinie , a tak?e z imperium brytyjskiego poprzez porty w Hamburgu i Szczecinie . Ze wzgl?du jednak na zapa?? gospodarcz? Wielkopolski, a co za tym idzie mały popyt , był to import ograniczony.

Sytuacja zmieniła si? w 1835 roku, gdy zacz?to odczuwa? skutki działania Zwi?zku Celnego, oraz poprawy drog ł?cz?cych Wielkopolsk? przede wszystkim z Berlinem i ?l?skiem. Pozna? skupił wowczas wi?kszo?? handlu hurtowego koncentruj?cego si? dotychczas w Lesznie i Skwierzynie .

Pod?wign?ł si? w tym okresie rynek handlu wielkopolskim zbo?em, a od 1837 Pozna? zacz?ł organizowa? targi wełniane (pocz?tkowo dwa razy w roku, a od 1843 raz). Obroty tym surowcem postawiły Pozna? na pi?tym miejscu w?rod Pruskich miast handluj?cych tym surowcem.

Rynek handlu winem, przez I poł. XIX w. był stabilny, trunki sprowadzano głownie z W?gier , Francji , Hiszpanii i Nadrenii , jednak w połowie lat 40. popyt zacz?ł male? ze wzgl?du na konkurencj? lokalnego przemysłu gorzelnianego i wzrost konsumpcji wodki.

Handel drewnem zajmował wowczas do?? wa?n? pozycj?. Co prawda wi?kszo?? towaru zu?ywali lokalni nabywcy, ale mimo to wa?nymi odbiorcami były tak?e Berlin i inne miasta Brandenburgii oraz stocznie Anglii i Francji, ktore zamawiały głownie so?nin? i d?bin?.

W?rod lokalnych sklepikarzy dominowała głownie ludno?? ?ydowska i niemiecka. Zajmowała si? ona głownie winem i korzeniami, przy czym ?ydzi stanowili tu grup? najaktywniejsz?. Dominacja ta sprawiła, ?e w 1821 z inicjatywy polskich kupcow powstało Towarzystwo ku Wspieraniu Zubo?ałych Sług Handlowych, skupiaj?ce kupcow chrze?cija?skich, w tym Niemcow, a maj?ce pocz?tkowo na celu przezwyci??enie trudno?ci w utrzymaniu si? zrzeszonych przedsi?biorcow na rynku, a w dalszych latach, lepsze przygotowanie do zawodu. W 1846 powstała przy towarzystwie Wieczorowa Szkoła Handlowa. Nale?y zaznaczy?, ?e nie liczono wowczas do grupy sklepikarzy przekupniow i kramarzy zaopatruj?cych ludno?? w podstawowe towary.

Pierwsze niemieckie towarzystwo gospodarcze powstało 28 grudnia 1844. było to Centralne Towarzystwo Rolnicze, ktore według statutu miało działa? w kierunku podwy?szenia produkcji rolnej przez wprowadzanie nowo?ci technicznych do du?ych i małych gospodarstw. Rok po?niej powstało Handelssaal. Było to towarzystwo organizuj?ce giełdy w celu ułatwienia handlu, głownie płodami rolnymi.

Wa?nym o?rodkiem polskiego ?ycia gospodarczego stał si? otwarty 8 grudnia 1841 roku Hotel Bazar . Pomysłodawcami tego przedsi?wzi?cia byli Stanisław Powelski , Karol Marcinkowski i Antoni Krzy?anowski , ktorzy doprowadzili 26 czerwca 1838 do powołania Społki akcyjnej Bazar pod kierownictwem Powelskiego, a nast?pnie Marcinkowskiego. Znamiennym jest, ?e do tej mieszcza?sko-inteligenckiej inicjatywy przyst?piło wielu zamo?nych ziemian takich jak Maciej Miel?y?ski , Dezydery Chłapowski , Gustaw Potworowski , Jozef Łubie?ski oraz Adam ?ołtowski . W parterze tego hotelu znajdowało si? kilkana?cie lokali dzier?awionych wył?cznie przez Polakow. To tu swoj pocz?tek miał sklep i warsztaty Hipolita Cegielskiego , ktore z czasem przekształciły si? w du?e zakłady .

Rozwoj infrastruktury miasta [ edytuj | edytuj kod ]

Wa?nym czynnikiem wpływaj?cym na rozwoj handlu i przemysłu było wzmocnienie roli Poznania jako w?zła drogowego. W 1817 władze okre?liły ?głowne drogi transportowe” ł?cz?ce Pozna? z Frankfurtem nad Odr? (prowadz?ca dalej do Berlina ), Legnic? , Wrocławiem , Kaliszem oraz Skokami i Strzałkowem (prowadz?ca dalej do Warszawy ). Podobnie jak w całych Prusach , na pocz?tku XIX wieku były to drogi bite, nie niwelowane, co wi?zało si? z licznymi ostrymi podjazdami i spadkami, w?skie, a wskutek przemarszow armii podczas wojen napoleo?skich dodatkowo porozje?d?ane. W kwietniu 1817, po wyznaczeniu najwa?niejszych drog, wydano ogolny ?Plan budowy szos w Krolestwie Pruskim”. W rejencji pozna?skiej przyst?piono do prac jednak dopiero w grudniu 1823, gdy rozpocz?to prace nad szos? do Wrocławia. Nast?pnie rozpocz?to budow? szosy do Frankfurtu, ktor? w 1834 doprowadzono do granicy rejencji, a w listopadzie 1835 do Kostrzyna , gdzie ł?czyła si? z szos? Berlin? Gorzow Wielkopolski ? Piła ? Bydgoszcz ? Krolewiec . W 1826 przyst?piono rownie? do budowy drogi Pozna?? Komorniki ? Głuchowo ? ?migiel ? Leszno ? Wschowa ? Szlichtyngowa i dalej do Głogowa.

Jednocze?nie z budow? szos w mie?cie post?powały prace fortyfikacyjne, ktore wymuszały, poprzez bramy, miejsca wyj?cia tych głownych drog, zwanych szosami pa?stwowymi . Trasy na Berlin oraz Głogow i Wrocław opuszczały Pozna? przez Bram? Berli?sk? , zlokalizowan? w przedłu?eniu ?wi?tego Marcina . Zmiana dotyczyła wła?nie drog prowadz?cych na południe. Niegdy? opuszczały one miasto przez Bram? Wrocławsk?, znajduj?c? si? przy skrzy?owaniu dzisiejszych ulic Wrocławskiej i Podgornej , rozebran? w 1816.

Wa?n? rol? w zabezpieczeniu struktury miasta miała pruska ustawa z 5 stycznia 1836, ktora utworzyła jedno towarzystwo ubezpiecze? przeciwpo?arowych dla miast i wsi. Podzieliła ona rownie? budynki miejskie i wiejskie na osiem klas w zale?no?ci od ich konstrukcji i u?ytych materiałow. Najbardziej zagro?one budynki podlegały przymusowemu ubezpieczeniu. W 1840 powstała w Poznaniu Ochotnicza Stra? Ogniowa; w 1844 istniały ju? jej cztery kompanie, za? mieszczan zobowi?zano do pomocy w gaszeniu po?arow.

Transport [ edytuj | edytuj kod ]

W 1815 roku powołano w Poznaniu głowny urz?d pocztowy obsługuj?cy wowczas dziesi?? linii dyli?ansow oraz cztery konnych go?cow. W sumie w tygodniu miasto opuszczało i docierało do niego 18 dyli?ansow i o?miu go?cow. W liczbie tej znajdował si? dyli?ans pospieszny (tzw. ?skorochod”) do Berlina , ktory pokonywał dziel?cy dwa miasta dystans w 26 godzin.

Poza regularnymi poł?czeniami istniała tzw. ?ekstrapoczta”. Były to nieregularne, do?? kosztowne poł?czenia dyli?ansowe, ktore docierały głownie do Krolestwa Polskiego oraz miast Europy Zachodniej.

Sie? ta rozwijana była z roku na rok. W 1842 roku dyli?ansy przewiozły 28 tys. osob na liniach regularnych i ok. 3 tys. ekstrapoczt?.

W latach 30. XIX wieku zrodził si? pomysł doprowadzenia do Poznania linii kolejowej. Miała to by? trasa ł?cz?ca miasto z Frankfurtem nad Odr? , ktory posiadał ju? poł?czenie z Berlinem. Komitet budowy kolei wyłoniono z deputowanych na Sejm Wielkiego Ksi?stwa Pozna?skiego . W zwi?zku ze składem tego parlamentu prowincjonalnego w jego komitecie przewa?ali Polacy. Komitet d??ył do tego, by kolej powstała głownie siłami Polakow. Z tej przyczyny przygotowanie planow powierzono in?. Janowi Netrebskiemu. Polski charakter przedsi?wzi?cia sprawił te?, ?e wielu ziemian, przez ktorych tereny miała przebiega? kolej, było gotowych odst?pi? ziemi? po bardzo niskich cenach lub bezpłatnie. Do projektu przychylnie doniosły si? rownie? pruskie władze miejskie. Reprezentuj?cy w komitecie Pozna? nadburmistrz Eugen Naumann zaoferował jako wkład 100 tys. talarow .

Idea budowy kolei została jednak odrzucona przez władze w Berlinie. Z jednej strony nieprzychylnie spogl?dano na zaanga?owanie si? w projekt du?ej liczby Polakow sprawuj?cych de facto kontrol? nad komitetem, z drugiej władze wojskowe obawiały si?, ?e powstanie trasy kolejowej ł?cz?cej poło?ony blisko rosyjskiej granicy Pozna? z Berlinem w razie wojny ułatwi Rosjanom marsz w kierunku stolicy Prus. Ta sytuacja sprawiła, ?e przez kolejne lata Pozna? pozostawał bez poł?czenia kolejowego. Dopiero 4 marca 1846 władze centralne zezwoliły na budow? Kolei Stargardzko-Pozna?skiej ( Stargard otrzymał poł?czenie w tym samym roku, było to odgał?zienie powstałej w 1842 linii Berlin ? Szczecin ). Koncesj? otrzymało jednak nie pozna?skie towarzystwo, ale szczeci?skie Stargard-Posener Eisenbahn Gesellschaft (Towarzystwo Kolei Stargardzko-Pozna?skiej), w ktorym udziałowcami wi?kszo?ciowymi byli kupcy ze Szczecina i Berlina. Pierwsze poł?czenie kolejowe do Poznania ruszyło 10 sierpnia 1848 roku, za? pierwszy dworzec zlokalizowano na przedmie?ciu Je?yce (teren dzisiejszej zajezdni tramwajowej przy Gajowej ).

Ludno?? [ edytuj | edytuj kod ]

W momencie wkroczenia do miasta wojsk Pruskich Pozna? liczył 18,2 tys. mieszka?cow i 2175 domow. Za? ustanowiony w mie?cie garnizon 5793 ?ołnierzy i oficerow. W ko?cu 1816 roku pruski spis stwierdził 23,8 tys. stałych mieszka?cow. Jednak podobna konkrypcja przeprowadzona w grudniu 1817 roku wykazała spadek ludno?ci o 1236 osob. Wi??e si? to z opuszczeniem miasta przez cz??? ludno?ci wskutek kl?ski nieurodzaju i wi???cego si? z ni? głodu, ktory w 1816 nawiedził Wielkopolsk?. W kolejnych latach nast?pił przyrost liczby ludno?ci w granicach ok. 280-720 mieszka?cow rocznie (s? to liczby przybli?one wskutek metody przeprowadzania spisow, dokładniejsze dane pojawiły si? dopiero po 1820 roku, gdy wprowadzono now? metod? ewidencji dla potrzeb podatkowych).

W latach 1822?1824 ?redni przyrost wynosił 446 osob, za? w latach 1825?1828 617. Nale?y przy tym zaznaczy?, ?e w latach 1827?1829 nast?piła w Wielkim Ksi?stwie kl?ska głodu, za? w 1828-1834 Pozna? trapiło wysokie bezrobocie zwi?zane z upadkiem handlu.

W 1828 ruszyły prace zwi?zane z budow? Twierdzy. Wzrosło wowczas zapotrzebowanie na sił? robocz?, jednak w kolejnych latach przyrost wahał si? w okolicach ok. 400 osob/rocznie. Wynikało to z ucieczki ludno?ci do Krolestwa Kongresowego w okresie powstania listopadowego oraz przywleczon? z Rosji epidemi? cholery z 1831 roku (trwała ona z przerwami do 1873 roku), w okresie tym jednak o 1/3 wzrosła liczebno?? Pozna?skiego garnizonu (z 2023 osob w 1828 do 3133 w 1831). W wyniku prac budowlanych przy twierdzy bezrobocie w?rod dotychczasowych obywateli nie spadło, gdy? sprowadzono w tym celu z gł?bi Prus a? 3 tys. robotnikow. Osoby te w przewa?aj?cej liczbie po zako?czeniu prac osiedliły si? jednak w Poznaniu. Niepokoje w latach 1846 i 1848 zmniejszyły ponownie dynamik? przyrostu ludno?ci.

Je?li idzie o struktur? wyznaniow?, to w 1816 roku katolicy stanowili ok. 60% ludno?ci (byli to niemal wył?cznie osoby wyznania rzymskokatolickiego, udział grekokatolikow nie przekroczył nigdy 0,3% ludno?ci). W kolejnych latach liczebno?? katolikow nie zmieniała si? a? do 1830 utrzymywała sina stałym poziomie pomi?dzy 12,1?31,6 tys. (w zale?no?ci od ?rodła). Z drugiej strony gwałtownie w tym okresie wzrastała liczba ewangelikow (nazwa u?ywana przez władze pruskie na wszystkich protestantow od 1817 roku, znacz?c? wi?kszo?? stanowiły osoby wyznania ewangelicko-augsburskiego) wzrastaj?c z 19,8% w 1816 roku do szczytowego 1828 roku, gdy stanowili 27,7% ludno?ci (w tym roku katolicy stanowili 50,3% cywilnej ludno?ci miasta). Nale?y przy tym zaznaczy?, ?e o ile niemal wszyscy protestanci byli narodowo?ci niemieckiej, to w?rod katolikow w 1831 roku 1678 rownie? było Niemcami.

W kolejnych latach rozwoj ludno?ci miasta nakierowany był głownie na pozyskiwanie osadnikow z gł?bi Niemiec. Najwi?kszym wkład miał w tym nadprezydent Wielkiego Ksi?stwa Eduard Heinrich Flottwell . Podczas jego rz?dow, w latach 1831?1834 liczba protestantow wzrosła o 2500 osob, podczas gdy katolikow o 1600 osob, trend ten odwrocił si? jednak w latach 1834?1840. Podczas rz?dow Flottwella spisy były jednak mało miarodajne. Z jednej strony mieszka?cy starali nie ujawnia? swej dyskryminowanej narodowo?ci czy wyznania, z drugiej pytania spisu formułowano w sposob daj?cy mo?liwo?? ukrycia przed władzami centralnymi rzeczywistych stosunkow ludno?ciowych (przykładowo kryterium zaliczaj?cym osob? do narodowo?ci niemieckiej była znajomo?? j?zyka niemieckiego).

Osobn? grup? stanowili ?ydzi. Ustawa z 1833 dotycz?ca naturalizacji osob wyznania moj?eszowego stawiał dwa warunki do naturalizacji: odpowiednie wykształcenie lub maj?tek oraz posługiwanie si? j?zykiem niemieckim w ?yciu publicznym. Sprawiło to, ?e z upływem czasu pozna?skich ?ydow zacz?to zalicza? do ludno?ci niemieckiej.

Kultura i nauka [ edytuj | edytuj kod ]

Od 1815 głownym o?rodkiem ?ycia kulturalnego i artystycznego miasta stał si? dwor ksi?cia namiestnika Antoniego Henryka Radziwiłła i jego ?ony Ludwiki Hohenzollern . Go?cił on takich artystow jak Fryderyk Chopin , Niccolo Paganini czy Karol Lipi?ski . Dwor organizował rownie? bale, w tym najwi?kszy z 1816 roku z okazji wizyty w Poznaniu Fryderyka Wilhelma III . W po?niejszym okresie znaczenie zdobyły salony rodze?stw: J?drzeja i Bibianny Moraczewskich , Antoniego i Julii Woykowskiej oraz Edwarda i Anieli Dembowskich . W?rod ich go?ci znajdowały si? takie osoby jak Karol Libelt , Ryszard Berwi?ski i Narcyza ?michowska .

W latach 40. XX wieku Hotel Bazar stał si? o?rodkiem ?ycia społecznego. To w budynku Hotelu, jeszcze przed jego otwarciem, 28 wrze?nia 1841 roku odbyło si? zebranie zało?ycielskie Towarzystwa Naukowej Pomocy dla Młodzie?y Wielkiego Ksi?stwa Pozna?skiego , do zarz?du ktorego weszło pi?ciu wielkopolskich inteligentow: Karol Marcinkowski , Karol Libelt , J?drzej Moraczewski , Jan Jabczy?ski , Antoni Popi?ski oraz pi?ciu ziemian: Wojciech Lipski , Gustaw Potworowski , Karol Stablewski , Jozef Szłudrzy?ski i Antoni Feliks Kraszewski

Pozna? w okresie powstania listopadowego [ edytuj | edytuj kod ]

Poruszenie w mie?cie rozpocz?ło si? jeszcze przed wybuchem powstania listopadowego . Miało ono zwi?zek z informacjami docieraj?cymi na temat rewolucji lipcowej we Francji , jak i rewolucji belgijskiej . We wrze?niu 1830 pojawiły si? plakaty i ulotki krytykuj?ce krola i aparat administracyjny. Niektore z nich zawierały tak?e element nacjonalistyczny.

Na wie?? o wybuchu powstania w Warszawie pruskie władze boj?c si? rozszerzenia walk na zabor pruski wprowadziły ?cisł? blokad? granicy wysyłaj?c na granic? cztery korpusy. Sztab tej armii rozlokował si? w Poznaniu. Od lutego 1831 dowodził nim August von Gneisenau (ktory zmarł w Poznaniu na choler? 23 sierpnia 1831), za? szefem jego sztabu został Karl von Clausewitz .

Mimo ?cisłego kordonu przez granic? Krolestwa Polskiego przedarło si? około 3000 Polakow z Wielkiego Ksi?stwa. W liczbie tej 10% stanowili poznaniacy. W tej około 300 osobowej grupie (271 znamy z nazwiska) było co najmniej 33 gimnazjalistow, 90 rzemie?lnikow, głownie terminatorow i czeladnikow , 30 parobkow i słu??cych, 5 kupcow i subiektow , 11 robotnikow, 6 kucharzy i jeden kataryniarz, a tak?e urz?dnicy i przedstawiciele wolnych zawodow. Były w?rod nich takie osoby jak Karol Marcinkowski , ktory w powstaniu słu??c najpierw jako kawalerzysta, a nast?pnie lekarz dosłu?ył si? stopnia kapitana, oraz Karol Libelt , ktory walcz?c jako artylerzysta dosłu?ył si? podporucznika. Obaj zostali odznaczeni Virtuti Militari . Nale?y wspomnie? tak?e, ?e Wielkopolanie utworzyli w powsta?czym wojsku własny Pułk Ułanow Pozna?skich.

W okresie powstania władze chc?c wzbudzi? strach w?rod osob przychylnych powstaniu wzniosły na ul. Fryderykowskiej (ob. ul. 23 Lutego ) szubienic? na ktorej powieszono portrety znamienitszych mieszczan o ktorych wiedziano, ?e bior? udział w powsta?czym zrywie.

Po zako?czeniu walk na wracaj?cych mieszczan oczekiwały represje w postaci aresztowa?, konfiskaty maj?tku i przymusowej słu?by w armii pruskiej.

Powstanie 1846 roku [ edytuj | edytuj kod ]

Osobny artykuł: powstanie wielkopolskie (1846) .

Po upadku powstania listopadowego pierwsza nowa organizacja konspiracyjna powstała w Poznaniu ju? najprawdopodobniej w 1833 roku, a jej zało?ycielami byli kupiec Antoni Rose oraz piwowar Stanisław Kolanowski . Zajmowali si? oni gromadzeniem funduszy na działalno?? patriotyczn? oraz przemytem prac emigracyjnych. W tym samym czasie sw? działalno?? w mie?cie rozwijał ks. Michał Wieruszewski organizuj?cy ruch karbonariuszy . Został on jednak aresztowany ju? w pa?dzierniku 1834, za? jego proces w 1838 zako?czył si? wyrokiem 18 lat wi?zienia.

W 1839 do miasta przybył Walerian Brea?ski ? emisariusz Towarzystwa Demokratycznego Polskiego . Uzyskał on tu poparcie mi?dzy innymi Karola Libelta , ktory stan?ł na czele Komitetu Pozna?skiego , maj?cego we zamierzeniu TDP koordynowa? wszystkie organizacje spiskowe na terenie kraju. Libelt jako zwolennik zmian demokratycznych na drodze ewolucji, a nie krwawej rewolucji do?? ?ci?le wspołpracował z ruchem organicznikow kierowanym przez Karola Marcinkowskiego , ktorego prekursorem był tu? po kl?sce Napoleona Dezydery Chłapowski .

Tajny charakter Komitetu oraz umiarkowana postawa Libelta sprawiły, ?e była to organizacja elitarna, rekrutuj?ca si? głownie z ziemian i zamo?nych mieszczan. Na bazie oskar?e? o kunktatorstwo w opozycji do Komitetu ksi?garz Walenty Stefa?ski rozpocz?ł w 1842 tworzenie własnej, radykalnej organizacji ? Zwi?zku Plebejuszy zwi?zanego ideologicznie z Joachimem Lelewelem oraz Gromadami Ludu Polskiego . Nale?eli do niej mi?dzy innymi ?lusarz Jozef Benedykt Lipi?ski, werkmistrz młynarski Jozef Esman i rolnik z Gorczyna Maciej Palacz . Zwi?zek znalazł te? spore poparcie w?rod gimnazjalistow, ktorzy zało?yli Zwi?zek Wiarusow pod przewodnictwem Maksymiliana Rymarkiewicza. Z czasem doł?czyli do Plebejuszy Edward Dembowski , ktory wpłyn?ł na dalsz? radykalizacj? organizacji, oraz Ryszard Berwi?ski . Organizacja to stopniowo rozszerzała swoje wpływy obejmuj?c nimi rownie? Pomorze Wschodnie i Gorny ?l?sk .

W lutym 1845 ?ledztwo prowadzone przez prezydenta pozna?skiej policji Juliusa von Minutoliego doprowadziło do aresztowania członkow Zwi?zku Wiarusow, a w nocy z 8 na 9 listopada tego samego roku do pojmania wielu członkow Zwi?zku Plebejuszy ze Stefa?skim na czele.

Po aresztowaniach prace nad powstaniem przej?ł Komitet, ktory wchłon?ł rozbite struktury Zwi?zku. Na dowodc? zrywu, ktory miał obj?? trzy zabory wyznaczono Ludwika Mierosławskiego , reprezentantem Wielkopolski w Komitecie Ogolnopolskim został Aleksander Guttry , za? komorki pozna?skiej Jozef Esman . 24 stycznia 1848 powołano rz?d narodowy, maj?cy przej?? władz? nad wyzwolonymi terenami, w ktorym Pozna?skie reprezentował Libelt. Po raz kolejny jednak, na skutek donosu doszło do aresztowa?. Pojmano mi?dzy innymi Libelta i Miersoławskiego. Wi??niow osadzono w Forcie Winiary . Przyspieszone z tego powodu powstanie i proba zdobycia cytadeli z 3 marca 1846 zostały szybko stłumione.

Wi??niow z Fortu Winiary, oraz pojmanych powsta?cow przewieziono do Berlina , gdzie osadzono ich w wi?zieniu na Moabicie . Proces 254 osob rozpocz?ł si? 2 sierpnia 1847 roku, a zako?czył wydaniem 117 wyrokow skazuj?cych z czego 8 wyrokow ?mierci w dniu 17 listopada 1847. Uniewinniono 117 osob.

W tym samym okresie, pod Rogo?nem zatrzymano emisariusza Antoniego Babi?skiego, ktory podczas proby ucieczki zastrzelił ?andarma. Został on skazany na ?mier? przez rozstrzelanie, a wyrok wykonano publicznie na pl. Działowym (dzisiejszy ogrodek jordanowski przy ul. Działowej) w Poznaniu. Była to jedyna taka egzekucja publiczna w całym okresie zaborow w mie?cie.

Pozna? w okresie Wiosny Ludow [ edytuj | edytuj kod ]

Osobny artykuł: powstanie wielkopolskie (1848) .

Aktywno?? polityczna w Poznaniu przybrała na sile ponownie pod koniec 1847, gdy do miasta wrocili działacze uniewinnieni podczas procesu moabitczykow. W?rod nich czołow? rol? odgrywali Walenty Stefa?ski i Ryszard Berwi?ski do ktorych doł?czył wywodz?cy si? ze spolonizowanej rodziny niemieckiej prawnik Jakub Krotowski-Krauthofer . Jednocze?nie do miasta docierały informacje o rewolucji lutowej we Francji .

W marcu 1848 roku polscy działacze rozpocz?li w ksi?garni Stefa?skiego zbiera? podpisy pod Adresem do Fryderyka Wilhelma IV z pro?b? o przywrocenie wolno?ci Polsce . Tekst adresu zredagował Krauthofer. Przez cały ten okres władze wzmacniały pozna?ski garnizon w obawie przed wybuchem powstania.

Wa?n? rol? odegrały tak?e informacje o rewolucji austriackiej i dymisji kanclerza Klemensa Metternicha , jednak przełomem okazał si? 20 marca 1848 gdy dotarły do Poznania informacje o walkach w Berlinie, zniesieniu cenzury i obietnicy zwołania Poł?czonych Stanow . Obawiaj?c si? walk na ulicach miasta dowodz?cy garnizonem gen. Christian von Steinacker oraz prezydent policji Motz wydali odezw? gro??c uczestnikom ewentualnych zamieszek kar? chłosty i poł roku wi?zienia. Tego samego dnia po południu spod Bazaru przez ul. Now? (dzi? ul. Paderewskiego) na Stary Rynek ruszył pochod wznosz?cy patriotyczne okrzyki. Do star? z wojskiem jednak nie doszło, dzi?ki polskim działaczom, w tym Maciejowi Miel?y?skiemu i Wacławowi Stefa?skiemu, ktorzy przekonali tłum do utworzenia delegacji, ktor? przyj?ł naczelny prezes Wielkiego Ksi?stwa Carl Moritz von Beurmann .

Delegacja przedstawiła ??danie wysłania delegacji do krola oraz zgody na u?ywanie polskich barw narodowych . Władze zdezorientowane sytuacj? w kraju zgodziły si? na wszystkie warunki.

Korzystaj?c z takiego rozwoju sytuacji Polacy powołali jeszcze 20 marca Komitet Narodowy w składzie: Ryszard Berwi?ski , Jakub Krotowski-Krauthofer , Walenty Stefa?ski , Maciej Miel?y?ski , Gustaw Potworowski , Kazimierz Jarochowski , ks. Antoni Formholz , ks. Jan Janiszewski , ks. Aleksy Prusinowski oraz Paweł Andrzejewski i Maciej Palacz . Wybrano tak?e delegacj? maj?c? dostarczy? petycj? ??daj?c? niepodległo?ci dla Polski dla krola. W jej skład weszli abp Leon Przyłuski oraz Jakub Krotowski-Krauthofer i Maciej Palacz. Wieczorem do Poznania dotarły te? informacje o zwyci?stwie rewolucjonistow w Berlinie.

Zamieszanie sprawiło, ?e władze pruskie wstrzymywały si? z jak?kolwiek działalno?ci?, jedynie magistrat w celu zapewnienia spokoju powołał milicj? przemianowan? na Gwardi? Obywatelsk? zło?on? z Polakow, Niemcow i ?ydow. Były to jednak siły bardzo ?le uzbrojone, a ponadto zło?one cz?sto ze statecznych, zamo?niejszych i starszych obywateli takich jak Hipolit Cegielski , Antoni Leitgeber czy Jozef Łukaszewicz . W tym samym czasie Komitet Narodowy ogłosił odezw? wyra?aj?c? nadziej? na odrodzenie Polski, lecz jednocze?nie wzywaj?c? do unikania przelewu krwi.

W tym samym czasie, 20 marca, w Berlinie z wi?zienia na Moabicie zwolniono powsta?cow z 1846 roku.

21 marca przy bezczynno?ci władz niemieckich Polacy wywiesili na ratuszu olbrzymi? biało-czerwon? flag?. Po południu dowodca pruskiego V Korpusu stacjonuj?cego w Poznaniu, gen. Freidrich August von Colomb wydał rozkaz opanowania miasta. Podczas zajmowania przez pruskich ?ołnierzy Bazaru zgin?ł słu??cy Chilewski. Nast?pnie otoczono znajduj?cy si? na rynku Pałac Miel?y?skich , gdzie obradował Komitet Narodowy. Nast?pnie wydano pod gro?b? u?ycia siły, nakaz rozej?cia si? Polakow. Jednak na pro?b? Polakow, aby unikn?? rozlewu krwi, von Beurmann zawiesił wykonanie rozkazu.

Sytuacja zmieniła si? 22 marca, gdy do miasta dotarła informacja, ?e poprzedniego dnia władze w Berlinie zniosł obowi?zuj?cy w Poznaniu od 1846 stan obl??enia. W tym te? dniu, korzystaj?c ze zniesienia cenzury Walenty Stefa?ski rozpocz?ł wydawanie niezale?nego, polskoj?zycznego dziennika Gazeta Polska , ktorego redaktorem naczelnym został Hipolit Cegielski. W tym czasie niemieccy i ?ydowscy obywatele miasta b?d? pozostawali w domu, b?d?, liberalnie nastawieni deklarowali solidarno?? z polskimi wspołmieszka?cami. W tym duchu, zdominowana przez Niemcow i ?ydow rada miasta pod przewodnictwem nadburmistrza Eugena Naumanna wyłoniła reprezentacj?, ktora pod przewodnictwem nadburmistrza udała si? do krola z petycj? głosz?c? konieczno?? przyznania niepodległo?ci Wielkiemu Ksi?stwu. Uwa?a si?, ?e na decyzj? t? poza liberalnymi pogl?dami Naumanna wpłyn?ły tak?e wie?ci z prowincji, gdzie rewolucja przybrała form? otwartego powstania narodowego. Pod koniec dnia miejscowi ?ydzi zorganizowali wiec na ktorym poparto polskie d??enia niepodległo?ciowe. Podobnie grupa Niemcow, Komitet Adresowy, wydała w podobnym tonie Odezw? Niemcow do Polakow i Niemcow. W. X. Pozna?skiego . Na fali tych wydarze? Komitet Adresowy zwrocił si? do Komitetu Narodowego o przyj?cie Niemieckich i ?ydowskich przedstawicieli w skład tego ostatniego. Pro?ba ta została jednak odrzucona, argumentuj?c t? decyzj? celem jakim jest niepodległe pa?stwo polskie. Odmowa ta, zdaniem wielu działaczy, takich jak Ludwik Paweł Sczaniecki , narobiła wiele szkod ?robi?c nam przeciwnikow”.

Z obawy przed narastaj?cym w?rod polskiej cz??ci społecze?stwa nacjonalizmem Niemcy i ?ydzi 22 marca powołali do ?ycie Niemiecki Komitet Narodowy ( Deutsches National-Comite ) w składzie: czterech urz?dnikow s?dowych: Neumann (przewodnicz?cy), Emil Brachvogel, Crousaz, Seger, dyrerktor Szkoły Luizy Karl Wilhelm Barth, jej rektor Eduard Vanselow, lekarze Sigismund Hantke oraz Suttinger, asesor rejencji pozna?skiej Elver, a tak?e dwoch kupcow: George Treppmacher i Eduard Kaatz oraz stolarz nazwiskiem Poppe. Siedzib? komitetu stała si? Szkoła Luizy ( Luisenschulle , dzi? VII LO), za? sam komitet zadeklarował, ?e jego celem jest utrzymanie porz?dku i wzajemne zrozumienie mi?dzy narodami.

W tym samym czasie polscy liberałowie skupieni niegdy? wokoł zmarłego niedawno Karola Marcinkowskiego zawi?zali w wadze miejskiej Klub Polski (b?d?cy raczej klubem dyskusyjnym), ktory podj?ł wspołprac? z polskim Komitetem Narodowym.

23 marca przed obliczem Fryderyka Wilhelma IV stan?ła delegacja Komitetu Narodowego. Do dzi? nie ma pewno?ci jakie dokładnie polecenie od Komitetu otrzymała ta delegacja (w mie?cie powszechnie s?dzono, ?e chodzi o pełn? niepodległo??), jednak przed obliczem monarchy dopominano si? ?zatwierdzenia narodowej organizacji Wielkiego Ksi?stwa Pozna?skiego”. Przybycie Polakow wywołało w Berlinie konsternacj? na tyle du??, ?e w nicy z 23 na 24 marca zebrał si? rz?d Prus aby obradowa? polskie wnioski. W posiedzeniu tym poza polsk? delegacja wzi?ła tak?e udział delegacja rady miasta. Decyzje podj?te na tym posiedzeniu zostały zawarte w patencie krolewskim O reorganizacji Wielkiego Ksi?stwa Pozna?skiego . W?rod zapewnie? zawartych na pi?mie, jak i znanych tylko z po?niejszych relacji znalazły si?: polonizacja administracji i szkolnictwa oraz wycofanie z prowincji armii i zast?pienie jej miejscow? Gwardi? Narodow?. Jeszcze tego samego dnia patent dotarł do Poznania, gdzie został ratyfikowany przez Komitet Narodowy.

27 marca do Poznania wrocił witany jak bohater, zwolniony z Moabitu Karol Libelt, a dzie? po?niej Ludwik Mierosławski, ktorego powrot przekształcił si? w manifestacj? narodow?. Obaj zostali wł?czeni w polskie władze prowincji. Libelt został członkiem Komitetu Narodowego jako przedstawiciel w polsko-niemieckiej Komisji Reorganizacyjnej pod przewodnictwem von Beurmanna, za? Mierosławski został naczelnikiem Wydziału Wojny.

Podczas prac komisji reorganizacyjnej wi?kszo?? polskich członkow przedstawiała umiarkowane ??dania szerokiej autonomii, jedynie Libelt i Pantaleon Szuman domagali si? całkowitej polonizacji administracji, j?zyka polskiego jako podstawowego j?zyka urz?dowego oraz przekształcenia Gwardii Narodowej w Polski Korpus, ktory miałby przej?? odpowiedzialno?? za obron? Wielkiego Ksi?stwa.

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Jerzy Topolski (red.), Dzieje Poznania , Wydawnictwo PWN, Warszawa ? Pozna? 1988-, ISBN 83-01-08194-5 .
Alfred Kaniecki, Dzieje miasta wod? pisane , Wydawnictwo Aquarius, Pozna? 1993, ISBN 83-900975-0-8 .
Maria M. Trzeciakowska Maria M. , Lech L. Trzeciakowski Lech L. , W dziewi?tnastowiecznym Poznaniu. ?ycie codzienne miasta 1815?1914 , Pozna?: Wydawnictwo Pozna?skie, 1982, ISBN 83-210-0316-8 , OCLC 69482194 .