Joachim Lelewel

Joachim Lelewel (po 1831)
Data i miejsce urodzenia	22 marca 1786 Warszawa
Data i miejsce ?mierci	29 maja 1861 Pary?
Narodowo??	polska
Dziedzina sztuki	literatura stosowana
Wa?ne dzieła
Polska, dzieje i rzeczy jej Polska wiekow ?rednich
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wiki?rodłach
Cytaty w Wikicytatach

Joachim Lelewel (ur. 22 marca 1786 w Warszawie , zm. 29 maja 1861 w Pary?u ) ? polski historyk, bibliograf ^[1] , slawista, numizmatyk , poliglota (znał 12 j?zykow), heraldyk , działacz polityczny oraz wolnomularz . Idee Joachima Lelewela wywarły wpływ na kształtowanie si? ?wiatopogl?du Edwarda Dembowskiego ^[2] .

Rodzina [ edytuj | edytuj kod ]

Pochodził z rodziny szwedzkiej Loelhoeffel de Leowensprung, osiadłej w Prusach Wschodnich ^[3] .

Jego dziadkiem był Henryk Loelhoeffel von Lowensprung , lekarz nadworny krola Augusta III . Ojciec Joachima, Karol Maurycy był prawnikiem i skarbnikiem Komisji Edukacji Narodowej (1778-1794), otrzymał polski indygenat (1775) ze zmian? nazwiska na Lelewel.

Bra?mi Joachima byli Jan Paweł , in?ynier i malarz, oraz Prot Adam , oficer napoleo?ski.

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Profesor i poseł [ edytuj | edytuj kod ]

Profesor Liceum Krzemienieckiego , Uniwersytetu Wile?skiego i Uniwersytetu Warszawskiego .

Członek czynny Towarzystwa Krolewskiego Przyjacioł Nauk w Warszawie w 1829 roku ^[4] .

Lelewel był rownie? zało?ycielem, w 1815 roku, Tygodnika Wile?skiego ? czasopisma o charakterze naukowo-literackim, na łamach ktorego debiutował m.in. Adam Mickiewicz .

Poseł na sejm Krolestwa Polskiego (1830).

Powstanie listopadowe [ edytuj | edytuj kod ]

Był prezesem zało?onego w trakcie powstania listopadowego Towarzystwa Patriotycznego (1/12/1830) ? radykalnego odłamu obozu powsta?czego, d???cego do wprowadzenia fundamentalnych reform społecznych. Jako najpopularniejszy przywodca kojarzony z lewic? rewolucyjn? został w propagandzie reakcyjnych przeciwnikow okrzykni?ty ?Tygrysem Polskim”, cho? w rzeczywisto?ci zajmował stanowisko legalistyczne i bronił zachowawczej polityki Jozefa Chłopickiego ^[5] . Był członkiem kierowanej przez Adama Czartoryskiego Rady Administracyjnej (3/12-18/12/1830).

Poseł na sejm powsta?czy (18/12) z powiatu ?elechowskiego ^[6] , przewodnicz?cy sejmowej Komisji Praw Organicznych i Administracyjnych.

Przypisuje mu si? zorganizowanie demonstracji patriotycznej 25 stycznia 1831, ku czci dekabrystow . Jako poseł z powiatu ?elechowskiego wojewodztwa podlaskiego na sejm powsta?czy ^[7] podpisał 25 stycznia 1831 akt detronizacji Mikołaja I Romanowa ^[8] . Jest prawdopodobnie autorem hasła Za wolno?? nasz? i wasz? , ktore widniało na sztandarach powsta?czych.

Był członkiem Rz?du Narodowego Krolestwa Polskiego (od 29 stycznia do 5 pa?dziernika 1831).

5 pa?dziernika 1831 wraz z oddziałami powsta?czymi pod dowodztwem ostatniego wodza naczelnego powstania gen. dyw. Macieja Rybi?skiego przekroczył granic? Krolestwa Polskiego i Prus w okolicach wsi Jastrz?bie , gdzie ogłoszono kapitulacj? i zło?ono bro?. Wraz z armi? na emigracj? udały si? te? władze powsta?cze z ostatnim prezesem Rz?du Narodowego Bonawentur? Niemojowskim , członkowie sejmu , liczni politycy oraz znani poeci porucznik Wincenty Pol i Seweryn Goszczy?ski . Odchodz?c na obczyzn? o?wiadczyli, ?e nie zrezygnuj? z podj?tego celu. Po przekroczeniu granicy pruskiej na rzece Pissie wraz z ?ołnierzami armii polskiej został internowany w obozie nad Drw?c? w okolicach zabudowa? klasztoru franciszkanow w Brodnicy .

Podczas powstania listopadowego została mu przekazana dokumentacja z kancelarii Pawła Monrenheima , kierownika kancelarii dyplomatycznej Krolestwa Polskiego. Zgodnie z ustaleniami historykow, odpowiada za zniszczenie cz??ci z 30 kartonow poufnej korespondencji dyplomatycznej. Pobudki, jakimi si? kierował, pozostaj? nieznane ^[9] .

Emigracja [ edytuj | edytuj kod ]

Po upadku powstania emigrował z kraju. Był członkiem sejmu powsta?czego na emigracji ^[10] . Był członkiem Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich w Pary?u w 1832 roku ^[11] . Na emigracji był działaczem, a po kilku latach przywodc? Młodej Polski , zało?onej w szwajcarskim Bernie 12 maja 1834 przez Feliksa Nowosielskiego, Stolzmana, F. Gordaszewskiego, K. Zaleskiego i J. Dybowskiego połtajnej organizacji o charakterze demokratyczno-republika?skim, zwi?zanej z Młod? Europ? Giuseppe Mazziniego . W 1834 roku zaocznie skazany przez władze rosyjskie na powieszenie za udział w powstaniu listopadowym ^[12] . W 1837 zało?ył i kierował Zjednoczeniem Emigracji Polskiej , ktore d??yło do politycznego zjednoczenia całej polskiej emigracji (nie myli? ze Zjednoczeniem Emigracji Polskiej powstałym w Pary?u w 1866 roku).

Politycznie był zwolennikiem ustroju republika?skiego.

Zainicjowana przez niego tzw. szkoła lelewelowska (badaj?ca procesy historyczne w ich cało?ci) miała istotny wpływ na rozwoj polskiej historiografii. W latach 1842?1852 w Poznaniu na podstawie jego prac historycznych powstały Staro?ytno?ci Polskie , pierwsza polska encyklopedia historyczna napisana przez przedstawicieli tej szkoły: J?drzeja Moraczewskiego , Emila Kierskiego , Antoniego Popli?skiego , Jana Konstantego ?upa?skiego ^{[13]   [14]}   .

Był członkiem honorowym Pozna?skiego Towarzystwa Przyjacioł Nauk ^[15] . W 1847 roku wybrano go na wiceprezesa Mi?dzynarodowego Towarzystwa Demokratycznego ^[16] . Na bankiecie zało?ycielskim Towarzystwa we wrze?niu tego roku Lelewel spotkał Karola Marksa , z ktorym nawi?zał przyjacielsk? relacj? i zaanga?ował w działalno?? dla sprawy niepodległo?ci Polski ^[17] .

26 maja 1861 ci??ko chory przewieziony został przez przyjacioł z Brukseli do prywatnej kliniki w Pary?u . Proba ratowania jego zdrowia nie powiodła si? i trzy dni po?niej Lelewel zmarł ^[18] . Po uroczystym nabo?e?stwie został pochowany na cmentarzu Montmartre ^[18] .

W 1929 r., w zwi?zku z 350. rocznic? zało?enia Uniwersytetu Wile?skiego , z ktorym Lelewel był zwi?zany, jego prochy zostały sprowadzone do Wilna i zło?one na cmentarzu Na Rossie ^[18] .

Pomysłodawca odznaczenia w randze orderu ? Gwiazda Wytrwało?ci ”.

Genealogia [ edytuj | edytuj kod ]

• Kr?gi rodzinne niektorych osob z Polskiego Słownika Biograficznego

Joachim Lelewel w filmie [ edytuj | edytuj kod ]

Posta? Joachima Lelewela wyst?puje w filmie Młodo?? Chopina (1951) w re?yserii Aleksandra Forda . W rol? historyka wcielił si? Tadeusz Białoszczy?ski .

Tworczo?? [ edytuj | edytuj kod ]

• Edda, czyli Ksi?ga religii dawnych Skandynawii mi?szka?cow (1807)
• Rzut oka na dawno?? litewskich narodow i zwi?zki ich z Herulami (1808)
• Uwagi nad Mateuszem herbu Cholewa polskim XII wieku dzieiopisem, a w sczegolno?ci nad pierwsz? dzieiow iego xi?g? (1811)
• Historyka tudzie? o łatwem i pozytecznem nauczaniu historyi (1815)
• Joachima Lelewela badania staro?ytno?ci we wzgl?dzie geografji: cz??? naukowa (1818)
• Dodatek do Teodora Wagi Historyi ksi???t i krolow polskich: panowanie Stanislawa Augusta (1819)
• Vincent Kadłubek: Ein historisch-kritischer Beytrag zur slavischen Literatur [Wincenty Kadłubek: Historyczno-krytyczny przyczynek do dziejow literatury słowia?skiej] (1822). Wspolnie z Jozefem Maksymilianem Ossoli?skim i Samuelem Gottliebem Linde .
• Joachima Lelewela bibljograficznych ksi?g dwoje ? Tom 1 (1823) Tom 2 (1826)
• Edda: to jest Ksi?ga religii dawnych Skandynawii mieszka?cow (1828)
• Dzieje bibliotek do Dziennika Warszawskiego (1828)
• Dzieje Polski Joachim Lelewel potocznym sposobem opowiedział, do nich dwana?cie krajobrazow skre?lił (1829)
• Pocz?tkowe prawodawstwa polskie cywilne i kryminalne do czasow jagiello?skich (1829)
• Tableau de la Pologne ancienne et moderne: sous les rapports geographiques, statistiques... (1830). Wspolnie z Conradem Malte-Brun, Leonardem Chod?ko i Michałem Podczaszy?skim.
• Essai historique sur la legislation polonaise civile et criminelle, jusqu’au temps des Jagellons, depuis 930 jusqu’en 1430 [Esej historyczny o polskim prawodawstwie cywilnym i kryminalnym do czasow jagiello?skich, od roku 930 do 1430] (1830)
• Panowanie krola polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego: obejmuj?ce trzydziestoletnie usilno?ci narodu pod?wignienia si?, ocalenia bytu i niepodległo?ci (1831)
• Historyczna parallela Hiszpanii z Polsk? w XVI, XVII, XVIII wieku (1831)
• ?piewy historyczne Niemcewicza: z uwagami Lelewela (1835). Uwagi do dzieła Juliana Ursyna Niemcewicza .
• Numismatique du Moyen-Age consideree sous le Rapport du Type (1835). Wspolnie z Jozefem Straszewiczem.
• Polska odradzaj?ca si?, czyli dzieje polskie od roku 1795 potocznie opowiedziane (1836)
• Pytheas de Marseille et la geographie de son temps [ Pyteasz z Marsylii i geografia jego czasow] (1836)
• Joachim Lelewel’s kleinere Schriften geographisch-historischen Inhalts [Drobne pisma Joachima Lelewela o tematyce geograficzno-historycznej] (1836)
• Joachima Lelewela porownanie dwu powsta? narodu polskiego 1794 i 1830-1831 (1840)
• Etudes numismatiques et archeologiques [Studia numizmatyczne i archeologiczne]. Tom 1 Bruxelles (1841) Tom 2 Bruxelles (1840)
• Type gaulois ou celtique: atlas (1841)
• Gilbert de Lannoy i jego podro?e (1844)
• Histoire de Pologne [Historia Polski] Tom 1 (1844) Tom 2 (1844) Atlas (1844)
• Dzieje Litwy i Rusi a? do unii z Polsk? w Lublinie 1569 zawartej (1844)
• La Pologne au moyen age [Polska w ?redniowieczu], 3 tomy. Pozna? (1846)
• Stracone obywatelstwo stanu kmiecego w Polsce (1846)
• Polska wiekow ?rednich, czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrze?enia Tom wst?pny (1853) Tom 1 (1855) Tom 2 (1847) Tom 3 (1851) Tom 4 (1851)
• Geographie du moyen age [Geografia ?redniowieczna] Tome I (1852) Tome II (1852) Tomes III et IV (1852) epilogue (1852)
• Geographie des Arabes [Geografia Arabow] Paris (1851)
• Notice historique sur Benjamin de Tudele [Nota historyczna o Beniaminie z Tudeli ] (1852). Wspolnie z Eliakimem Carmoly.
• Epilogue de la geographie du moyen age (1857)
• Cze?? bałwochwalcza Sławian i Polski (1857)
• Lotniki pi?miennictwa tułaczki polskiej (1859)
• Geografja. Opisanie krajow polskich (1859)
• O monetach błaznow i niewini?tek z powodu dzieła Rigollota kilka słow Joachima Lelewela (1860)
• Trzy konstytucje polskie. 1791, 1807, 1815 . Pozna? (1861)
• Histoire de la Lithuanie et de la Ruthenie jusqu’a leur union definitive avec la Pologne conclue a Lublin en 1569 [Historia Litwy i Rusi do czasu ich unii z Polsk? zawartej w Lublinie w 1569 roku] (1861)
• Nauki daj?ce pozna? zrzodła historyczne (1863)
• Historya Polska do ko?ca panowania Stefana Batorego: dzieło po?miertne . pbc.biaman.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-16)]. (1863)
• Dzieje Polski ktore stryj synowcom swoim opowiedział (1863)
• Dzieje bibliotek (1868)
• Pami?tnik z roku 1830-31 (1924)
• Listy emigracyjne Joachima Lelewela . Wydała i wst?pem poprzedziła Helena Wi?ckowska . (Pi?? tomow). Tom I (1831-1835) wydany w 1948 i tom II (1836-1841) w 1949 oraz tom III (1842-1848) wyd. w 1952 w Krakowie przez Polsk? Akademi? Umiej?tno?ci. Tom IV (1849-1861) wyd. w 1954 i tom V (1831-1860), wyd. w 1956 jako dodatek przez Ossolineum we Wrocławiu i w Krakowie oraz Indeks Ogolny do 5 tomow.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Igor Narski : Polscy my?liciele ko?ca XVIII w. ? pierwszej połowy XIX w.. W: Krotki zarys historii filozofii . Pod redakcj? M.T. Jowczuka , T.I. Ojzermana , I.J. Szczipanowa . Przeł. Marian Dru?kowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Ksi??ka i Wiedza , listopad 1969, s. 378?381. ( pol. ) .
• Helena Wi?ckowska , Joachim Lelewel. Uczony ? polityk ? człowiek . Warszawa, Czytelnik , 1980. Ilustr. Kalendarium ?ycia i dzieła.
• Ignacy Chrzanowski , Tajemnica ostatnich dni Joachima Lelewela w ?wietle ?rodeł , 1937.
• Panowanie krola polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego
• J?drzej Moraczewski , Staro?ytno?ci Polskie. Ku wygodzie czytelnika porz?dkiem abecadłowym zebrane t. I-II. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe . Warszawa 1982
• Zygmunt Gloger : hasło ?Encyklopedie polskie” w Encyklopedia staropolska ilustrowana . T. II. Warszawa: Druk P. Laskauera i W. Babickiego, 1901, s. 130?135.
• Piotr P.   ?bikowski   Piotr P. , Ko?mianowskie paszkwile na powstanie listopadowe , ? Pami?tnik Literacki ”, 72 (4), 1981, s. 233?260   .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Joachim Lelewel ? bibliografia osobowa w LitDok Bibliografia Historii Europy ?rodkowo-Wschodniej, Instytut Herdera w Marburgu
• Lelewel ? czyli przez Białystok do Wilna i Brukseli
• Joachim Lelewel. Za tym bibliofilem szli na barykady
• Kolekcja Joachima Lelewela w serwisie Polona.pl
• Dzieła w FBC
• Dzieła w archive.org
• Dzieła w Google