Han Guangwudi

光武帝

Imi? chi?skie osobiste Pismo uproszczone ?秀 Pismo tradycyjne 劉秀 Hanyu pinyin Liu Xiu Wade-Giles Liu Hsiu
Imi? chi?skie ?wi?tynne Pismo uproszczone 世祖 Pismo tradycyjne 世祖 Hanyu pinyin Shiz? Wade-Giles Shih-tsu
Imi? chi?skie po?miertne Pismo uproszczone 光武帝 Pismo tradycyjne 光武帝 Hanyu pinyin Gu?ngw?di Wade-Giles Kuang-wu-ti Wymowa ( IPA ) kwaŋ.u ti
Cesarz Guangwu na fragmencie Zwoju Trzynastu Cesarzy , autorstwa Yan Libena (ok. 600?673). Zbiory Museum of Fine Arts w Bostonie
Cesarz Chin
Okres	od 5 sierpnia 25 do 29 marca 57
Poprzednik	Gengshidi
Nast?pca	Han Mingdi
Era panowania	Jianw? (建武) 25?55
Era panowania	Jianw? zh?ngyuan (建武中元) 56-57
Dane biograficzne
Dynastia	Han
Data i miejsce urodzenia	13 stycznia 5 p.n.e. Jiyang
Data i miejsce ?mierci	29 marca 57 n.e Luoyang
Ojciec	Liu Qin
Matka	Fan Xiandu
Rodze?stwo	Liu Yan
?ona	Guo Shengtong od 10 lipca 26 do 1 grudnia 41
Dzieci	Liu Qiang Liu Fu Liu Kang Liu Yan Liu Yan
?ona	Yin Lihua od 1 grudnia 41 do 29 marca 57
Dzieci	Liu Zhuang Liu Cang Liu Jing Liu Heng Liu Jing
cesarska konkubina	Pi?kno?? Xu
Dzieci	Liu Ying

Han Guangwudi , imi? publiczne : Wenshu , chi?. 文叔 (ur. 13 stycznia 5 p.n.e. w Jiyang, zm. 29 marca 57 n.e. w Luoyangu ) ? pierwszy cesarz Po?niejszej dynastii Han , panuj?cy od 5 sierpnia 25 a? do ?mierci.

Guangwu ( imi? osobiste Liu Xiu) był potomkiem cesarza Jinga (157?141 p.n.e.) w szostym pokoleniu. Pod koniec 22 jego starszy brat, Liu Yan , podniosł bunt przeciwko Wang Mangowi (9?23). Z sukcesow rebeliantow skorzystał jednak głownie inny członek klanu Liu, Liu Xuan (23-25), ktory obwołał si? cesarzem i szybko pozbył si? konkurenta w postaci brata Guangwu. Ze wzgl?du na jego zasługi na polu walki ten ostatni nie mogł jednak zosta? całkowicie odsuni?ty na bok i w 24 udało mu si? uzyska? samodzielne dowodztwo w połnocno-wschodnich Chinach. To w tym regionie po?rod ci?głych walk Guangwu zbudował faktycznie niezale?ne władztwo i 5 sierpnia 25 ogłosił si? cesarzem, podczas gdy w mi?dzyczasie Liu Xuan zgin?ł w walce z Czerwonymi Brwiami . Gunagwu pokonał Czerwone Brwi wchodz?c w sojusz z kontroluj?cym dolin? rzeki Wei Wei Ao , po to tylko by doprowadzi? do jego zagłady w 33. Wojna domowa ostatecznie zako?czyła si? w 36, gdy zgin?ł najpowa?niejszy przeciwnik Guangwu, panuj?cy w Syczuanie Gongsun Shu .

Guangwu uwa?ał si? za odnowiciela rz?dow Hanow po okresie uzurpacji Wang Manga, w rzeczywisto?ci jednak zało?ona przez niego dynastia miała niewiele wspolnego ze swoimi poprzednikami, poniewa? nowa elita rz?dz?ca wywodziła si? ze wschodu, a nie z połnocnego zachodu, jak w okresie Wcze?niejszej dynastii Han. Wymownym znakiem tego braku ci?gło?ci pomi?dzy Wcze?niejszymi a Po?niejszymi Hanami było przeniesienie stolicy z zachodu na wschod, do Luoyangu . Guangwu starał si? na wiele sposobow nada? swojej dynastii aur? religijnej legitymacji i w przyszło?ci traktowano go jako wzor do na?ladowania w zakresie cesarskiego kultu. W rzeczywisto?ci wiele ze sprawowanych przez niego rytuałow ustanowił jednak Wang Mang. W administracji Guangwu starał si? kontynuowa? wzorce pozostawione przez Wcze?niejsz? dynasti? Han, dokonuj?c jednak pewnych istotnych zmian, z ktorych najwa?niejsz? było zniesienie obowi?zku powszechnej słu?by wojskowej. Prowadził pasywn? polityk? zagraniczn?, tłumi?c rebelie na południu i po pocz?tkowych kl?skach z ich r?ki korzystaj?c z rozpadu Xiongnu na Połnocnych i Południowych, co pozwoliło mu na zabezpieczenie połnocnej granicy. Pocz?tkowo o?eniony z wywodz?c? si? z połnocy Guo Shengtong , ulegaj?c naciskom rodow ze swojej rodzimej komanderii , ktore tworzyły najpot??niejsz? frakcj? na jego dworze, w 41 uczynił swoj? cesarzow? wywodz?c? si? tak samo jak on z Nanyang Yin Lihua . Tym samym nast?pc? tronu został jego najstarszy syn z tego zwi?zku, przyszły cesarz Ming (57?75).

Młodo?? i pocz?tek wojny domowej [ edytuj | edytuj kod ]

Pochodzenie i młodo?? [ edytuj | edytuj kod ]

Liu Xiu urodził si? 13 stycznia 5 p.n.e. w yamenie powiatu (縣, xian ) Jiyang w komanderii Chenliu (dzis. cz??? Kaifengu ), gdzie jego ojciec Liu Qin był urz?dnikiem. Był trzecim synem Liu Qina i Fan Xiandu, ktora pochodziła z bogatego rodu wła?cicieli ziemskich z komanderii Nanyang . Jego starszym bratem był Liu Yan . Oprocz tego Liu Xiu miał jeszcze trzy siostry. Liu Qin był potomkiem cesarza Jinga (157 ? 141 p.n.e.) w pi?tym pokoleniu. To powi?zanie z rodem panuj?cym było jednak odległe - ani sam Liu Qin, ani jego ojciec, ani dziadek nie byli markizami (侯, hou ), i bez w?tpienia cała gał?? nie figurowała ju? w rejestrach klanu cesarskiego. Rodzina straciła szlachecki status za panowania Wang Manga (9 ? 23) ^{[1] [2]} .

Liu Qin zmarł w 4 i Liu Xiu znalazł si? pod opiek? jego młodszego brata, Liu Lianga , ktory był urz?dnikiem w powiecie Xiao w ksi?stwie ( wang ) Pei (na połnocny zachod od dzisiejszego powiatu Xiao w Anhui ). To tam Liu Xiu miał ucz?szcza? do szkoły. W wieku 15 lat został wysłany do stołecznego Chang’anu (dzis. Xi’an ), gdzie miał sp?dzi? pi?? lat na studiowaniu konfucja?skich klasykow. Nawet jego oficjalna biografia przyznaje, ?e zapoznał si? jedynie z ogolnymi ideami klasykow. W rzeczywisto?ci ?był jedynie młodym człowiekiem poznaj?cym salony wielkiego miasta” ^[1] .

Liu Xiu powrocił do rodzinnej posiadło?ci w dystrykcie (?, xi?ng ) Chongling w powiecie Caiyang (dzis. Zaoyang ), ponownie pojawił si? jednak w Chang’anie w 21 w sprawie podatkowej swojego dalekiego kuzyna Liu Changa, dawnego markiza Chongling. Wkrotce jednak musiał usun?? si? z miasta poniewa? jego starszy brat, Liu Yan , zebrał grup? zwolennikow i zamierzaj?c zbuntowa? si? przeciwko Wang Mangowi zacz?ł uprawia? rozboj. Aby unikn?? kłopotow ze wzgl?du na pokrewie?stwo z przest?pc? na pocz?tku 22 Liu Xiu udał si? do swojego szwagra Deng Chena, zamieszkuj?cego w Xinye (dzis. cz??? Nanyangu ). Został na krotki czas aresztowany, ale po?niej uwolniono go dzi?ki lokalnym wpływom i przyja?ni z miejscowym urz?dnikiem Pan Linem. To w Xinye Liu Xiu spotkał Yin Lihua , cork? miejscowej wpływowej rodziny, ktora w 23 stała si? jego oficjaln? konkubin? ^[1] .

Rebelia przeciwko Wang Mangowi [ edytuj | edytuj kod ]

Liu Xiu po?redniczył pomi?dzy Liu Yanem a innym wpływowym rodem komanderii Nanyang, Li, w sprawie przył?czenia si? do planowanego buntu. Pomimo tego ?e Liu Yan niegdy? zabił jednego z braci Li to rody Liu i Li zdecydowały si? zapomnie? o dawnych urazach i wspolnie wyst?pi? przeciwko Wang Mangowi. Powstanie wybuchło w pa?dzierniku albo listopadzie 22 roku i po pierwszych sukcesach zostało pokonane przez lokalne siły rz?dowe pod Xiao-Chang’an. W tej bitwie zgin?ł m.in. brat Liu Xiu Zhong, jego siostra Yuan (?ona Deng Chena) i jej trzy corki. Dotychczas raczej biernie obserwuj?cy bieg wydarze? lokalni urz?dnicy uznali ?e powstanie jest stłumione i zacz?li poszukiwa? i skazywa? na ?mier? krewnych powsta?cow ^{[3] [4]} .

W tym momencie Liu Yanowi udało si? zdoby? poparcie kolejnej oprocz wcze?niej pozyskanych grupy chłopskich powsta?cow, tzw. Oddziałow znad Dolnej Jangcy. Te posiłki z naddatkiem wyrownały straty poniesione przez rebeliantow i w 23 dwukrotnie pokonali oni oddziały Wang Manga, po czym rozpocz?li obl??enie stolicy komanderii, miasta Wan (dzis. Nanyang ). Liu Yan utracił przywodztwo nad buntownikami gdy 11 marca 23 wchodz?cy w skład jego armii przywodcy chłopskich oddziałow ogłosili cesarzem jego dalekiego kuzyna, Liu Xuana (23 ? 25) (znanego tak?e jako cesarz Gengshi). W nowym rz?dzie Liu Xiu otrzymał stanowisko Ministra ds. Ceremoniału (太常, taichang ), za? Liu Yan urz?d Wielkiej Escelencji ds. Mas (大司徒, da s?tu ) ^{[5] [6]} .

Pomimo swojej nowej funkcji ministra Liu Xiu nadal słu?ył w polu jako generał porucznik (偏將軍, pi?nji?ngj?n ). W tym charakterze został wysłany z now? armi? by podporz?dkowa? rebeliantom połnoc i wschod komanderii Nanyang, a nast?pnie ruszy? do Yingchuan (ze stolic? w dzis. Yuzhou ), Runan i Pei. Tymczasem Wang Mang zmobilizował wielk? armi? i wkrotce jego generałowie Wang Xun i Wang Yi wkroczyli do Yingchuan, spychaj?c oddziały buntownikow w stron? Kunyangu (dzis. powiat Ye w prefekturze Pingdingshan ), ktory zacz?li oblega?. Liu Xiu i innym dowodcom udało si? wyrwa? z okr??enia, po czym przyst?pili do pospiesznego mobilizowania ?ołnierzy w s?siednich powiatach. 7 lipca buntownicy powrocili pod Kunyang i pokonali generałow Wang Manga w decyduj?cej bitwie . Nawet je?li przyjmiemy, ?e historycy epoki Han mieli tendencj? do wyolbrzymiania zasług przyszłego cesarza, to wygl?da na to, ?e dowodz?cy awangard? Liu Xiu istotnie przyczynił si? do zwyci?stwa i zasłu?ył sobie na szacunek niezale?ny od zasług swojego starszego brata. Ta nowo zdobyta samodzielna pozycja w?rod sił buntownikow wkrotce miała si? okaza? nad wyraz przydatna. Trzy dni po bitwie pod Kunyangiem Wan poddało si? Liu Yanowi i Gengshi zdecydował, ?e musi si? pozby? swojego potencjalnego rywala. Kilka tygodni po?niej Liu Yan został stracony na podstawie sfabrykowanych zarzutow ^{[7] [8]} .

Wang Mang nigdy nie podniosł si? po kl?sce pod Kunyangiem. Lokalni urz?dnicy zacz?li uznawa? władz? Gengshi, a kolejne bunty wybuchły w Syczuanie , w dolnym biegu rzeki Han , wzdłu? dolnej Jangcy i w połnocnej cz??ci Wielkiej Rowniny. W tej sytuacji Gengshi rozpocz?ł marsz na Chang’an. Wang Mang zgin?ł 6 pa?dziernika 23 w walce ze zbuntowanymi mieszka?cami regionu stolicy. Jego głow? odci?to i wysłano Gengshi ^[9] .

W słu?bie Gengshi [ edytuj | edytuj kod ]

Po ?mierci Liu Yana Liu Xiu stał si? głow? swojej rodziny i tym samym odziedziczył problem ?poradzenia sobie we wła?ciwy sposob z człowiekiem, ktory był odpowiedzialny za ?mier? jego brata, ale poza tym był przywodc? sprawy Hanow ” ^[10] . Poniewa? jego ?ycie było realnie zagro?one zrezygnował z urz?du ministra i nie nosił ?ałoby po swoim bracie, generalnie zachowuj?c si? jakby nic si? nie stało. Gengshi awansował go do stopnia generała i nadał mu tytuł markiza, co mogło sugerowa? prob? pojednania z wpływow? grup? cesarskich krewnych, ale tak?e zamiar trzymania Liu Xiu pod kontrol? ^[10] .

Po ?mierci Wang Manga Gengshi mianował Liu Xiu pełni?cym obowi?zki (假, ji? ) pułkownika Stra?y Przybocznej (司隷校尉, s?li xiaowei ) i wysłał go by ten odbudował pałace i biura w Luoyangu w ramach przygotowa? do przeniesienia tam stolicy. Kilka tygodni po?niej Gengshi zacz?ł wysyła? swoich przedstawicieli maj?cych ustanowi? władz? nowego re?imu w ro?nych regionach imperium i Liu Xiu jako Komisarz (護, hu ) został wysłany na Połnoc. Przedtem otrzymał jednak tytuł pełni?cego obowi?zki Wielkiego Marszałka (大司馬, da s?m? ) oraz Buław? (節, jie ) oznaczaj?c? i? mo?e on mianowa? na urz?dy oraz wymierza? kary w imieniu cesarza. Liu Xiu zabiegał o t? misj? dla siebie, chocia? cesarz i jego doradcy, na czele z przeciwstawiaj?cym si? tej decyzji Zhu Weiem , mieli w?tpliwo?ci co do słuszno?ci powierzenia mu niezale?nego dowodztwa. Z drugiej strony Liu Xiu nie miał jednak ?adnych wcze?niejszych powi?za? z regionem na połnoc od Huang He i mogł tam polega? tylko na sobie ^[10] .

Na pocz?tku 24 Liu Xiu dotarł do komanderii Shanggu (cz??? dzis. Hebei i Pekin ), gdzie czekała go konfrontacja z przywodc? miejscowych rebeliantow, Wang Langiem , ktory podobnie jak Gengshi ogłosił si? cesarzem i zacz?ł rezydowa? w pałacu dawnego ksi?stwa z epoki Wcze?niejszych Hanow w mie?cie Handan w komanderii Zhao. Poparcie dla Wang Langa w połnocno-wschodnich Chinach było na tyle silne, ?e pocz?tkowo Liu Xiu nie mogł zmobilizowa? przeciwko niemu ?adnych wojsk. W tej sytuacji b?d?c ?ciganym przez oddziały Wang Langa uciekł z miasta Ji (dzis. Pekin) na południe do komanderii Xindu (dzis. południowe Hebei), ktor? zarz?dzał mianowany przez Gengshi Ren Guang . Ren Guang oddał pod dowodztwo Liu Xiu około 4 tys. ludzi i teraz ten przyst?pił do lokalnej ofensywy, wymuszaj?c na okolicznych miastach dodatkowych rekrutow. Kiedy jednak po serii lokalnych sukcesow Liu Xiu zamierzał zaatakowa? Zhao został zaskoczony przez atak Wang Langa. Liu Xiu udało si? uratowa? znaczn? cz??? taboru swoich pokonanych wojsk, jednak znalazł si? teraz na wygnaniu w mie?cie Guang'e w komanderii Julu (dzis. południowe Hebei) ^[11] .

W tym krytycznym momencie Liu Xiu otrzymał posiłki z komanderii Shanggu i Yuyang (dzis. Hebei oraz Pekin i Tianjin ), gdy ich namiestnicy Geng Kuang i Peng Chong zdecydowali si? poprze? Gengshi. Dodatkowo ich oddziały, dowodzone przez Wu Hana i Geng Yana (syna Geng Kuanga), zaatakowały Wang Langa od połnocy. Liu Xiu przeszedł do ofensywy i pomimo tego ?e w mi?dzyczasie poniosł kilka pora?ek jego pozycj? dodatkowo umocniło przybycie z południa generała Xie Gonga na czele oddziałow przysłanych przez Gengshi. Z pocz?tkiem lata dowodcy Gengshi zaatakowali Handan, ktore upadło trzy tygodnie po?niej. Wang Lang został zabity podczas ucieczki ^[12] .

Po zwyci?stwie nad Wang Langiem Liu Xiu dowodził najwi?ksz? zorganizowan? sił? na połnoc od Huang He. Zdobył tak?e poparcie miejscowych elit, sojusz z ktorymi scementował jego zwi?zek z Guo Shengtong , siostrzenic? ksi?cia ( wang ) Zhending Liu Yanga . Gengshi nadał Liu Xiu tytuł ksi?cia Xiao, powiatu w Pei w ktorym ten si? wychowywał, jednocze?nie jednak nakazał mu rozwi?zanie swoich wojsk i powrot na dwor do Chang’anu. Była to proba rozci?gni?cia kontroli nad nowym politycznym graczem i zgodnie z przewidywaniami (zach?cony do tego przez swoich oficerow) Liu Xiu odmowił. Udało mu si? ukry? swoje plany przed wiernym Gengshi Xie Gongiem na tyle długo, ?e ten został złapany w pułapk? i zabity przez Wu Hana ^[13] .

Walka o cesarstwo [ edytuj | edytuj kod ]

Opanowanie wschodu [ edytuj | edytuj kod ]

Pozostał? cz??? lata 24 po pokonaniu Wang Langa Liu Xiu wykorzystał na walk? z miejscowymi bandami, co pozwoliło mu tak?e na rekrutacj? niektorych z nich. W rezultacie jego armia powa?nie si? powi?kszyła, a poniewa? du?a cz??? tych bandytow nale?ała do chłopskich Oddziałow Tongma, dwor Gengshi zacz?ł go nazywa? "cesarzem Tongma". Gdy jesieni? cz??? Czerwonych Brwi przekroczyła Huang He Liu Xiu pokonał j? i zmusił do odwrotu na południe. Oddziały pokonane przez Liu Xiu doł?czyły do głownych sił Czerwonych Brwi, ktore z ko?cem roku dotarły do przeł?czy i zamkn?ły przebywaj?cego w Chang’anie Gengshi w pułapk?. Wiosn? 25 Czerwone Brwi były ju? po drugiej stronie przeł?czy i bardzo powoli maszerowały w kierunku Chang’anu. Chc?c nada? swojemu ruchowi jak?? legitymizacj? w szostym miesi?cu 25 przywodcy Czerwonych Brwi obwołali marionetkowym cesarzem małoletniego potomka Gaozu Liu Penzi ^{[14] [15]} .

Tymczasem Liu Xiu, ktory nadal walczył z opozycj? na połnocy, wysłał na południe do komanderii Henei (dzis. Henan ) Kou Xuna i Feng Yi : pierwszego by przej?ł administracj?, a drugiego by zaatakował garnizon Gengshi w Luoyangu . Obaj osi?gn?li znaczne sukcesy i ulegaj?c naciskom swoich podkomendnych 5 sierpnia Liu Xiu ogłosił si? cesarzem w powiecie He w komanderii Changshan (dzis. południowe Hebei ), proklamuj?c er? Jianwu (?Ustanowienie wojskowej siły”). Do historii miał przej?? pod swoim imieniem po?miertnym Guangwu (?Wojskowa doskonało??”). W nast?pnym miesi?cu Czerwone Brwi wkroczyły do Chang’anu - Gengshi pocz?tkowo uciekł, po?niej został jednak schwytany i ostatecznie zabity w listopadzie/grudniu 25. W tej sytuacji, poniewa? małoletni Liu Penzi był jedynie marionetk? w r?kach Czerwonych Brwi, Guangwu stał si? najpowa?niejszym pretendentem do cesarskiego tronu. 5 listopada dowodca garnizonu w Luoyangu, Zhu Wei , poddał si? Guangwu. Chocia? był on jego dawnym politycznym przeciwnikiem Guangwu post?pił wobec niego łaskawie i inni potraktowali to jako zach?t? do przej?cia na jego stron?. To w Luoyangu, ktory niegdy? był stolic? Zhou , Guangwu ustanowił swoj? siedzib? ^{[16] [17]} .

W marcu 26 Czerwone Brwi skonsumowały zapasy zgromadzone w Chang’anie i wyruszyły na zachod w gor? rzeki Wei . Wycie?czeni trudami marszu w nieprzyjaznym terenie chłopi zostali jednak pokonani przez miejscowego wata?k?, Wei Ao , by nast?pnie pa?? ofiar? wczesnego mrozu i burz ?nie?nych. W tej sytuacji Czerwone Brwi zawrociły, by w pa?dzierniku 26 z powrotem znale?? si? w spl?drowanym uprzednio Chang’anie. Nast?pnie udały si? z powrotem na wschod, jednak zostały otoczone przez przewa?aj?ce siły Guangwu i 15 marca 27 skapitulowały. Wi?kszo?? Czerwonych Brwi została osiedlona w rejonie Luoyangu, by stanowi? baz? dla nowej stolicy i pozostawa? pod kontrol? ^{[18] [19]} .

Na ten moment Guangwu nie poczynił ?adnych dalszych działa? w kierunku zachodnim, polegaj?c na neutralno?ci Wei Ao i dobrych stosunkach z bardziej oddalonym Dou Rongiem , ktory przej?ł kontrol? nad połnocno-zachodnimi terytoriami poło?onymi za lini? Huang He. Guangwu natomiast skoncentrował si? na przej?ciu pełnej kontroli nad połnocn? rownin? oraz rozci?gni?ciem swojej władzy na wschodnie wybrze?e. W mi?dzyczasie na połnocy musiał jednak stłumi? rebeli? ksi?cia Zhending Liu Yanga w 26 i powa?niejszy bunt namiestnika Yuyangu Peng Chonga w latach 26 do 28. Jednoczesne rozbicie ostatnich grup bandytow w tym regionie oznaczało jego ostateczn? pacyfikacj? ^[20] .

Na południe od Huang He w latach 26 i 27 Guangwu zniszczył innego pretendenta do cesarskiego tronu, Liu Yonga , by w nast?pnym roku pokona? resztki jego sił znajduj?ce si? pod nominalnym dowodztwem jego syna, Liu Yu . Nast?pnie przyszła kolej na Zhang Bu , Dong Xiana i Li Xiana , ktorych terytoria rozci?gały si? od masywu Tai Shan i Połwyspu Szantung a? do basenu rzeki Huai . Z pocz?tkiem 29 Guangwu pokonał poł?czone siły tych wata?kow i wiosn? 30 wszelka opozycja w regionie została wyeliminowana. Bli?ej stolicy w 26 siły Guangwu zniszczyły grupy bandytow w rejonie Luoyangu i z pocz?tkiem 27 uj?ły miejscowego przywodc? Zhang Mana, ktory został stracony. Kampania w rodzinnej komanderii Guangwu, Nanyang, została przerwana przez bunt Deng Fenga, ktory zaatakował swojego dowodc? Wu Hana z zemsty za spl?drowanie jego ojczystych terenow. Deng Feng poł?czył siły z miejscowym przywodc? Dong Xinem by przyst?pi? do obl??enia miasta Wan i został pokonany dopiero osobi?cie przez Guangwu ^[21] .

Po spacyfikowaniu Nanyang przyszedł czas na opanowanie poło?onej bardziej na południe komanderii Nan ze stolic? w Jiangling (dzis. Jingzhou ), w ktorej rz?dził miejscowy wata?ka Qin Feng , sprzymierzony z dowodc? Yan Cenem i swoim południowym koleg? Tian Rongiem . Jesieni? 27 generał Guangwu Cen Peng przekroczył rzek? Han i rozpocz?ł obl??enie Qin Fenga. Do ko?ca 29 wszelki opor został przezwyci??ony - Qin Feng zgin?ł, podczas gdy Yan Cen i Tian Rong uciekli przez Przełomy Jangcy aby doł?czy? do Gongsun Shu w Syczuanie . Ten sukces sprawił, ?e władz? Guangwu uznali tak?e namiestnicy prowincji poło?onych na południe od Jangcy ^{[22] [23]} .

Wojna na zachodzie [ edytuj | edytuj kod ]

Pod koniec 30 jedynymi powa?nymi rywalami jacy pozostali Guangwu byli rz?dz?cy w gornym biegu rzeki Wei Wei Ao , panuj?cy w Syczuanie Gongsun Shu i kontroluj?cy połnocny zachod Dou Rong . Obserwuj?c sukcesy Guangwu na wschodzie w 29 Dou Rong wysłał do niego poselstwo by zawrze? porozumienie z nowym cesarskim re?imem i od tej pory był jego cennym sojusznikiem. Guangwu szukał tak?e porozumienia z Wei Ao, oferuj?c uznanie jego autonomii, ten jednak lawirował pomi?dzy nim a Gongsun Shu. Kiedy Guangwu postanowił zaatakowa? tego ostatniego poprosił Wei Ao o zgod? na przemarsz przez jego terytorium i wsparcie. Zmuszony do ostatecznego opowiedzenia si? Wei Ao odmowił i siły Guangwu zwrociły si? teraz przeciwko niemu. Ich pocz?tkowa ofensywa w 30 zako?czyła si? niepowodzeniem, jednak kontratak Wei Ao został z łatwo?ci? odparty. Kampania roku 32 doprowadziła niemal do jego zagłady, jednak Guangwu musiał wroci? z wi?kszo?ci? wojsk na wschod w obliczu rewolty w Yingchuan. Na szcz??cie dla niego Wei Ao zmarł na pocz?tku 33 i w nast?pnym roku zdezorganizowane pozostało?ci jego oddziałow zostały pokonane albo przep?dzone ^[24] .

Gongsun Shu miał si? okaza? najpowa?niejszym przeciwnikiem Guangwu. Ogłosił si? on cesarzem w 25 i Guangwu starał si? utrzymywa? z nim pokojowe stosunki gdy walczył z innymi przeciwnikami. Terytorium Gongsun Shu było niemal niedost?pne dla ataku z zewn?trz i uczynił on niewiele, by je poszerzy?. W 29 wysłał Tian Ronga przez Przełomy Jangcy, ten został jednak powstrzymany przez Cen Penga. W 33 siły Gongsun Shu po raz kolejny udały si? w rejon Przełomow, jednak po ustanowieniu tam defensywnej pozycji dalej si? nie posun?ły. W 35, po pokonaniu Wei Ao, Guangwu nakazał Cen Pengowi przej?cie do ofensywy. W kwietniu lub maju flota Guangwu przełamała obron? sił Gongsun Shu w rejonie Przełomow. Armia Guangwu wyruszyła teraz w kierunku Jiangzhou (dzis. Chongqing ), po czym w dwoch kolumnach udała si? w kierunku stolicy Gongsun Shu, Chengdu . Atak przez gory Qin Ling od strony doliny rzeki Wei został powstrzymany przez zamordowanie generała Lai Xi, podczas gdy post?p na południu został rownie? zablokowany przez zamordowanie Cen Penga zim? 35. Wu Han przybył jednak na czele drugiej fali atakuj?cych i pod koniec 36 dotarł pod Chengdu. W tym momencie jego wojska miały zapasy jedynie na siedem dni i Wu Han rozpocz?ł przygotowania do odwrotu. 24 grudnia Gongsun Shu został jednak ?miertelnie ranny podczas wypadu poza mury miasta. Nast?pnego dnia Yan Cen poddał Chengdu Wu Hanowi, ktory dwa dni po?niej zabił jego i rodzin? Gongsun Shu oraz wydał miasto na rabunek ?ołnierzy ^{[25] [26]} .

Guangwu miał by? w?ciekły na Wu Hana za poczynion? przez niego rze? jego zwyci?stwo oznaczało jednak koniec wojny domowej i triumf nowego cesarza z dynastii Han. Wu Han powrocił do Luoyangu z cesarskimi insygniami i dworskimi rekwizytami Gongsun Shu i latem 37 został przywitany uroczystym bankietem na swoj? cz??? ^[27] .

Restauracja dynastii Han [ edytuj | edytuj kod ]

Restauracja dynastii Han - nowe elity i nowa stolica [ edytuj | edytuj kod ]

Jak pisze Hans Bielenstein : ?Wojna domowa była toczona przy pomocy mieczy, lancy, kusz i propagandy” ^[28] . Guangwu zwyci??ył w du?ej mierze dzi?ki temu, ?e podobnie jak poprzedzaj?cy go Gengshi odwoływał si? do nostalgii za dynasti? Han, jako członek dawnego rodu cesarskiego pretenduj?c do przywrocenia jej rz?dow. Ta propaganda odniosła sukces i roszczenia Guangwu do bycia po prostu kontynuatorem panowania Hanow zostały uznane zarowno przez wspołczesnych, jak i po?niejsz? tradycyjn? historiografi?, ktora ochrzciła jego zwyci?stwo ? restauracj? Guangwu” (光武中興, Guangwu zhongxing ). Po jej upadku dynastia zało?ona przez Guangwu została nazwana ?Po?niejsz?” dynasti? Han, w odro?nieniu od poprzedzaj?cej j? ?Wcze?niejszej”. Jednak jednocze?nie obie te dynastie traktowane s? jako wspolnie tworz?ce pewn? cało??, panowanie dynastii Han. Dla przykładu Fan Ye lamentuj?c nad upadkiem dynastii Guangwu w Ksi?dze Po?niejszych Hanow (ktora miała sta? si? oficjaln? histori? dynastii) pisze o ko?cu ?naszych czterystu lat”, ł?cz?c ze sob? rz?dy Wcze?niejszych i Po?niejszych Hanow ^[29] .

Pomimo retoryki ?przywrocenia do ?ycia cesarstwa Wcze?niejszych Hanow, Po?niejsi Hanowie byli w rzeczywisto?ci odmiennym re?imem, niczym wi?cej ni? dynasti? przyjmuj?c? t? sam? nazw? co Han. Najbardziej fundamentaln? ro?nic? pomi?dzy dwoma cesarstwami Han był skład ich elity rz?dz?cej. Ta ro?nica w sposob znacz?cy była zdeterminowana przez odmienn? geograficzn? podstaw? ich siły” ^[30] . Wcze?niejsza dynastia Han opierała si? na dawnych ziemiach pa?stwa Qin na zachodzie, maj?c swoje centrum w strategicznie poło?onym ?kraju wewn?trz przeł?czy” ( Guanzhong ), gdzie ulokowana była stolica Chang’an. Wojna domowa charakteryzowała si? intensywnym partykularyzmem poszczegolnych regionow i zwyci?stwo Guangwu oznaczało tak?e zwyci?stwo jego rodzinnej komanderii, Nanyang. Poprzez niego ludzie z Nanyangu opanowali najwa?niejsze stanowiska w pa?stwie i mieli pozosta? u władzy przez wiele nast?pnych dziesi?cioleci. Oprocz nich w skład nowej elity rz?dz?cej weszły jeszcze dwa rody z połnocnego zachodu, ktorych przywodcami byli wspomniany ju? kilkakrotnie Dou Rong oraz maj?cy swoj? siedzib? w dolinie rzeki Wei Ma Yuan ^{[31] [32]} .

W sumie pochodz?ce z Nanyangu rody Yin i Deng oraz pochodz?ce z połnocnego zachodu rody Ma, Dou i Liang (ten ostatni zwi?zany z rodem Dou) do roku 168 dostarczyły Po?niejszym Hanom dziewi?cioro z jedenastu cesarzowych oraz pi?ciu z sze?ciu regentow. Ich dominacja załamała si? ostatecznie dopiero po ?mierci Dou Wu w walce z eunuchami w 168 i po?niejszej rzezi rodu Dou. Jak zostało ju? zaznaczone na samym pocz?tku, pomimo nale?enia do rodu Liu pokrewie?stwo Guangwu z rodzin? panuj?c? było w rzeczywisto?ci nader odległe i bez w?tpienia ani on, ani jego ojciec czy dziadek nie figurowali ju? w rejestrach klanu cesarskiego. Analogicznie nowa elita Po?niejszych Hanow nie była w ?aden istotny sposob zwi?zana z dawn? elit? wcze?niejszej dynastii ^[33] .

Ta zmiana geograficznego miejsca pochodzenia elity rz?dz?cej i ?rodła dynastycznej pot?gi znalazła wyraz w przeniesieniu stolicy z zachodu na wschod, do Luoyangu . To dlatego chc?c odro?ni? swoje czasy od okresu Wcze?niejszych Hanow poddani Po?niejszych Hanow mowili o tych pierwszych jako o epoce ?Zachodniej Stolicy” (西京, xijing ), a dzisiaj czasami mowi si? o Zachodniej i Wschodniej dynastii Han ^[29] . Guangwu nakazał otoczy? murami mniej wi?cej prostok?tny obszar o powierzchni 10,1 km², co czyniło z Luoyangu trzecie najwi?ksze obwarowane miasto ?wiata, po Chang’anie i Rzymie . Mury zostały zbudowane za pomoc? techniki ubitej ziemi i ich pozostało?ci do dnia dzisiejszego si?gaj? 10m wysoko?ci. Miasto było zorientowane na osi połnoc-południe, z ulicami tworz?cymi szachownic? i dzielnicami oddzielonymi od siebie murami. Mury posiadały dwana?cie bram i były otoczone fos?, z ktorej od strony wschodniej odchodził kanał dla statkow zaopatruj?cych miasto. W nowej stolicy znajdowały si? dwa cesarskie pałace ^[34] . Wybudowano w niej te? Cesarsk? ?wi?tyni? Przodkow (宗廟, zongmiao ) i Ołtarz Nieba (南郊, nanjiao ) ^[35] .

Rytuały, proroctwa i legitymizacja dynastii [ edytuj | edytuj kod ]

Guangwu nie mogł pretendowa? do bycia odnowicielem dynastii Han bez przywrocenia kultu cesarskich przodkow oraz ponownego ustanowienia apana?y członkow rodu panuj?cego, ich powinowatych i zasłu?onych urz?dnikow. Takie post?powanie zapewniało odpowiedni przekaz, zgodnie z ktorym dynastia Han powrociła do władzy, a rod panuj?cy i jego słudzy z powrotem zaj?li nale?ne im miejsca. Dopiero przywrocenie sprawowania wła?ciwych rytuałow oraz apana?y rodu Liu, jego powinowatych i urz?dnikow oznaczało, i? uczyniono zado?? fundamentalnej cnocie synowskiej nabo?no?ci , bo została zapewniona ci?gło?? linii rodowej oraz nieprzerwane składanie ofiar przodkom ^[36] .

To dlatego Guangwu bardzo szybko postawił w nowej stolicy ?wi?tyni? Przodkow, przyst?pił do naprawy ich grobow oraz rozpocz?ł ceremonie zwi?zane z kultem swoich cesarskich poprzednikow ^[35] . 26 stycznia 27 cesarz zdecydował i? nale?y rozpocz?? poszukiwania dziedzicow markizatow zniesionych przez Wang Manga. Musiały one by? jednak niezbyt gorliwe, poniewa? dziesi?? lat po?niej było jedynie 137 markizow domu cesarskiego, około 100 mniej ni? w roku 5. Zwa?ywszy na fakt, ?e Guangwu nadał tak?e wiele markizatow swoim własnym krewnym, wynika z tego jasno, i? wi?kszo?? dawnych markizatow nie została przywrocona. Niech?? Guangwu do przywrocenia w cało?ci dawnego porz?dku jest jeszcze lepiej widoczna w przypadku ksi?stw. Za Wcze?niejszej dynastii Han wszyscy synowie cesarzy oprocz nast?pcy tronu otrzymywali ksi?stwa i w 5 było ich 23. Pocz?tkowo Guangwu przywrocił do ?ycia wiele ksi?stw i dodatkowo utworzył 7 nowych. Do roku 35 trzy z nich przestały istnie? wskutek ?mierci ich dzier?ycieli, za? po zako?czeniu wojny domowej, gdy cesarz nie potrzebował ju? tak mocno poparcia swojego rodu, 1 kwietnia 37 wszyscy ksi???ta zostali zdegradowani do markizow, z wyj?tkiem wuja Guangwu ze strony ojca Liu Lianga oraz synow Liu Yana Liu Zhanga i Liu Xinga , ktorzy otrzymali tytuły diukow (公, gong). 13 maja 39 cesarz ustanowił diukami tak?e swoich synow, z wyj?tkiem nast?pcy tronu, by 1 grudnia 41 wynie?? ich do rangi ksi???t. 21 czerwca 41 tak?e jego dwaj bratankowie oraz zmarły wuj zostali wyniesieni do rangi ksi???t ^[37] .

Ju? w 26 Guangwu ustanowił Cesarski Uniwersytet i pomimo jego ograniczonej znajomo?ci konfucjanizmu był osobi?cie zainteresowany praktykowanym tam nauczaniem, poniewa? zwi?zane ono było z kwesti? legitymizacji jego panowania. Cesarz pozostawał pod wpływem konfucja?skiej Szkoły Nowych Tekstow, wł?cznie z jej apokryfami (讖緯, chenwei ) i zawartymi w nich teoriami ro?nych proroczych omenow . W trakcie wojny domowej wszystkie strony odwoływały si? do teorii nast?pstwa pi?ciu ?ywiołow , po raz pierwszy przywołanej przez Wang Manga, ktory przypisał dynastii Han ogie? i twierdził, ?e teraz przyszedł czas na panowanie zało?onej przez niego dynastii Xin, zwi?zanej z ?ywiołem ziemi. Uto?samiaj?cy si? z dynasti? Han Guangwu nie miał innego wyj?cia ni? obstawanie przy tym, ?e czas ?ywiołu ognia jeszcze nie min?ł, co oznaczało i? Wang Mang był zwykłym uzurpatorem i dla jego rz?dow nie ma miejsca w dynastycznym cyklu. Czasami pod wpływem proroczych znakow cesarz podejmował nawet decyzje dotycz?ce obsady wa?nych stanowisk. Gniewał si? tak?e gdy tacy uczeni jak Huan Tan , Zheng Xing czy Yin Min kwestionowali warto?? takich omenow. W trakcie panowania Guangwu wszystkie 16 katedr na Cesarskim Uniwersytecie otrzymali zwolennicy Nowych Tekstow. Wyj?tkiem był jedynie nauczaj?cy Zuozhuan Li Feng , jednak po jego ?mierci Szkoła Nowych Tekstow całkowicie zmonopolizowała Uniwersytet. W 56 cesarz ogłosił i? apokryfy maj? by? uwa?ane za cz??? konfucja?skiego kanonu i zwi?zane z nimi dzieła oraz nauki cieszyły si? szacunkiem oraz były zachowywane przez cały czas trwania dynastii ^{[35] [38]} .

Oprocz kultu przodkow Guangwu sprawował tak?e inne rytuały maj?ce zapewni? religijn? legitymacj? jego rz?dom. Zaraz po wst?pieniu na tron zło?ył ofiary Najwy?szemu Władcy ?ołtego Nieba (w ten sposob, na?laduj?c Wang Manga, ł?czył ze sob? kult Najwy?szego Władcy , ?ołtego Cesarza i Nieba , temu ostatniemu przyznaj?c jednak centralne miejsce) oraz ?wi?temu Duchowi Ziemi . Podczas kampanii na wschodzie w 29 nakazał Ekscelencji [zobacz poni?ej sekcja Administracja] Song Hongowi zło?enie ofiar Konfucjuszowi . Na wiosn? 56 przekonano go za? do dokonania ofiar Feng Shan na ?wi?tej gorze Tai Shan oraz s?siednim szczycie Liangfu, po raz pierwszy od czasow cesarza Wu (141?87 p.n.e.). Z tej okazji Guangwu nakazał sporz?dzenie steli z najwa?niejszymi pisanymi proroctwami jakie miał otrzyma? oraz ogłosił now? er? panowania , Jianwu zhongyuan (??rodkowy Pocz?tek”), co miało zainaugurowa? now? epok? pomy?lno?ci dynastii. W tym samym czasie nakazał tak?e budow? na południe od stolicy (tak samo jak Wang Mang) Ja?niej?cej Sali (明堂, mingtang ) Duchowego Tarasu (靈臺, lingtai ) oraz Okragłego Stawu (?雍, biyong ). Wszystko to były budynki, ktore uczeni wywodzili z tradycji staro?ytnych władcow, lub przynajmniej dynastii Zhou , i symbolizowały one dobre rz?dy. Dla przykładu w Ja?niej?cej Sali krol ( wang ) miał na?ladowa? zachowanie Nieba zmieniaj?c kwatery, ubranie i jedzenie zgodnie z porami roku ^{[39] [35] [40]} . To tutaj tak?e dokonywano rytualnej orki, składano ofiary czy sprawowano inne wa?ne ceremonie ^[41] .

Od czasow Guangwu a? do roku 1914 oddawanie czci Niebu było uwa?ane za podstawowy obowi?zek religijny cesarza. Jego samego oraz szerzej Po?niejsz? dynasti? Han traktowano przy tym jak b?d?cych wzorem do na?ladowania tworcow wła?ciwych rytuałow sprawowanego w pobli?u stolicy kultu. Jak widzieli?my, w rzeczywisto?ci jednak wiele elementow tego kultu ustanowił Wang Mang, ktorego rola w tym zakresie nie mogła jednak by? uznana, poniewa? dla oficjalnej historiografii był uzurpatorem ^{[42] [43] [44]} .

Administracja [ edytuj | edytuj kod ]

Rz?d centralny [ edytuj | edytuj kod ]

Nowy re?im Guangwu generalnie starał si? powroci? do struktury administracyjnej Wcze?niejszych Hanow, zarowno na poziomie rz?du centralnego, jak i lokalnym, porzucaj?c skomplikowane i idealistyczne reformy oraz nowe tytuły wprowadzone przez Wang Manga. Pomimo programowego nawi?zywania do dziedzictwa Wcze?niejszych Hanow w rzeczywisto?ci jednak tak?e w zakresie administracji nowy cesarz wprowadził pewne istotne zmiany. Za czasow Wcze?niejszych Hanow na czele cesarskiej biurokracji stał kanclerz (丞相, chengxiang ), sprawuj?cy władz? na podstawie autorytetu samego cesarza, z Wielkim Sekretarzem (御史大夫, yushi dafu) asystuj?cym mu w szczegolno?ci w kwestiach cenzorskich. Tych dwoch oraz rzadziej powoływany Wielki Marszałek (大司馬, da sima ) było znanych jako Trzy Ekscelencje (三公, san gong ), przy czym to kanclerz był uwa?any za zajmuj?cego najwy?sze miejsce w urz?dniczej hierarchii. W 8 p.n.e. podniesiono jednak status Wielkiego Sekretarza, ktorego stanowisko przemianowano na Wielk? Ekscelencj? ds. Robot (大司空, da sikong ), oraz Wielkiego Marszałka i obni?ono rang? kanclerza, ktorego stanowisko przemianowano na Wielk? Ekscelencj? ds. Mas (大司徒, da situ ). Tym samym kanclerz stał si? primus inter pares na rowni z dwoma pozostałymi Ekscelencjami i najwy?sza władza w ramach biurokracji została podzielona pomi?dzy tych trzech urz?dnikow ^[45] .

Ten system został przej?ty przez Wang Manga, ktory traktował Trzy Ekscelencje bardziej jako doradcow ni? swoje organy wykonawcze. Podobnie rzecz miała si? z Guangwu, ktory był aktywnym cesarzem, podczas wojny domowej w?druj?cym po centralnych i wschodnich Chinach oraz dowodz?cym wojskami w polu lub cz?sto wysyłaj?cym instrukcje na temat strategii do swoich generałow. Tak?e po?niej podro?ował on po kraju i brał aktywny udział w sprawach pa?stwa i chocia? zasi?gał cz?sto zdania swoich doradcow oraz organizował dworskie konferencje dotycz?ce okre?lonych polityk był zdeterminowany w ch?ci utrzymania w swoim r?ku kontroli nad rz?dem i nie zamierzał delegowa? swoich istotnych obowi?zkow i władzy na kogokolwiek. W 25 mianował Wielkim Marszałkiem Wu Hana , Wielk? Ekscelencj? ds. Mas Deng Yu oraz Wielk? Ekscelencj? ds. Robot Wang Lianga . Wu Han pozostał na swoim stanowisku a? do ?mierci w 44, jednak sprawuj?cy urz?dy dwoch pozostałych Ekscelencji cz?sto si? zmieniali. W 51 tytuł Wielkiego Marszałka został zmieniony na Wielkiego Komendanta (太尉, taiwei ), za? przedrostek ?Wielki” został usuni?ty sprzed tytułow dwoch pozostałych Ekscelencji ^[46] .

Guangwu nie tolerował jakichkolwiek interwencji Ekscelencji w swoj sposob rz?dzenia, a w szczegolno?ci nie akceptował jakichkolwiek prob ze strony Ekscelencji ds. Mas do wynoszenia si? ponad dwoch swoich kolegow i uzurpowania autorytetu, ktory niegdy? przysługiwał kanclerzowi Wcze?niejszej dynastii Han. Za to stopniowo nast?pował wzrost autorytetu Wielkiego Komendanta, ktory zacz?ł by? uwa?any za najwa?niejsz? z Trzech Ekscelencji. W sumie w systemie ustanowionym przez Guangwu władza spoczywała pewnie w r?kach cesarza, ktory traktował swoich najwy?szych urz?dnikow raczej jak doradcow, ni? dyrektorow wykonawczych. Ten system działał dobrze za Guangwu i jego bezpo?rednich nast?pcow, jednak po?niej kiedy do władzy doszli małoletni, lub mniej kompetentni albo energiczni cesarze jego słabo?ci ujawniły si? w całej pełni ^[47] .

Administracja lokalna [ edytuj | edytuj kod ]

Guangwu zachował tak?e zasadnicz? struktur? administracji lokalnej ustanowion? przez Wcze?niejsz? dynastie Han, z jej hierarchi? kolejno powiatow, komanderii i prowincji, poczynił w niej jednak szereg zmian. W 30 zniosł około 400 z ponad 1500 powiatow odnotowanych w 2 n.e. Te redukcje, dokonane przede wszystkim na połnocnochi?skiej Nizinie oraz połnocnym pograniczu odzwierciedlały ubytek ludno?ci zwi?zany głownie z wylewem Huang He na Nizinie oraz kłopotami z Xiongnu i innymi niechi?skimi ludami na połnocy. Powy?ej omawiali?my ju? proces przywrocenia markizatow i ksi?stw z czasow Wcze?niejszych Hanow. Jak zauwa?ył Hans Bielenstein dochody zwi?zane z tymi nadaniami oznaczały, i? ?rodła przychodow dost?pne dla rz?du centralnego uległy istotnemu ograniczeniu ^[47] .

W dłu?szej perspektywie jeszcze wa?niejsze było zrezygnowanie z kontroli nad monopolem solnym, ?elaznym i innych minerałow. Za Wcze?niejszych Hanow te monopole były kontrolowane przez Ministra Finansow (大司農, da sinong ) w stolicy jednak od czasow Guangwu odpowiedzialno?? za nie przeszła w r?ce lokalnych komanderii. Tak samo zdecentralizowane zostały polityka wodna oraz opodatkowanie rybołowstwa. Chocia? namiestnicy komanderii mieli obowi?zek składania rocznych raportow oraz bilansow, to w sumie mieli wi?cej swobody ni? ich poprzednicy z przeszło?ci. W 36 zarz?dzono i? namiestnicy prowincji nie powinni wi?cej przybywa? na dwor by składa? swoje raporty, a w 42 gubernatorzy (牧, mu) prowincji zostali zast?pieni przez ni?ej usytuowanych w hierarchii urz?dniczej regionalnych inspektorow (刺史, cishi ), ktorzy nie posiadali władzy wykonawczej i mieli jedynie prawo raportowania cesarzowi przy okre?lonych okazjach i w ograniczonej liczbie kwestii ^[47] .

Armia [ edytuj | edytuj kod ]

Prawdopodobnie najbardziej brzemienn? w skutki decyzj? Guangwu było zniesienie powszechnego obowi?zku słu?by wojskowej. Za Wcze?niejszych Hanow ka?dy m??czyzna miał obowi?zek słu?by wojskowej pod okiem lokalnego komendanta (尉, wei ), po czym przez rok słu?ył w stolicy, na froncie albo w prowincjach. Po?niej powracał do domu i odbywał jesieni? coroczne ?wiczenia jako członek lokalnej milicji. W 30 Guangwu zniosł jednak stanowisko komendanta w wewn?trznych komanderiach cesarstwa, przydzielaj?c wszystkie wojskowe obowi?zki namiestnikom, i coroczne ?wiczenia zostały zaniechane. Pozostał generalny obowi?zek słu?by w wojsku w razie potrzeby i na terytoriach pogranicznych nadal wzywano m??czyzn do odbywania szkolenia. Ponadto przy okazji lokalnej ekspansji bandytyzmu lub rebelii powołanie komendanta w danej komanderii mogło prowadzi? do tymczasowego przywrocenia powszechnego obowi?zku słu?by wojskowej, jednak poddani Po?niejszych Hanow w wi?kszo?ci nie byli obyci z broni? i posiadali ograniczon? przydatno?? w razie wi?kszej wojny ^[47] .

Za t? decyzj?, podj?t? pod koniec wojny domowej, stała bez w?tpienia ch?? Guangwu do zmniejszenia liczby ludzi pod broni? i tym samym prawdopodobie?stwa wybuchu rebelii. Wojskowe umiej?tno?ci potencjalnych bandytow czy rebeliantow były odt?d wyra?nie mniejsze, tak samo jak lojalnych sił lokalnych. Ta polityka była kontynuowana przez nast?pcow Guangwu i obowi?zek słu?by wojskowej zast?piono wojskowym podatkiem (更賦, gengfu ), za? armia zacz?ła opiera? si? na ochotnikach i obcych najemnikach. Wraz z tym jak pogł?biał si? podział na cywili i ?ołnierzy armia zacz?ła by? wyspecjalizowanym społecze?stwem wewn?trz społecze?stwa ^{[48] [49]} . Zniesienie powszechnego obowi?zku słu?by wojskowej miało szczegolnie daleko id?ce konsekwencje, poniewa? ??aden z re?imow w cesarskim okresie dziejow Chin nie przywrocił w pełni tego systemu” ^[50] . Jeszcze w pierwszej połowie XX wieku chi?ski historyk Haizong Lei (1901?1962) przedstawiał zniesienie powszechnego obowi?zku słu?by wojskowej jako decyduj?cy krok prowadz?cy do upadku chi?skiego wojskowego ducha, wskutek czego jego rodacy musieli znosi? obce najazdy w XIX wieku ^[50] .

Konsolidacja cesarstwa [ edytuj | edytuj kod ]

Sprawy Południa [ edytuj | edytuj kod ]

Po pokonaniu Gongsun Shu Guangwu nie miał ju? ?adnych powa?nych przeciwnikow we wła?ciwych Chinach, jednak regiony pograniczne nadal były niespokojne. Zwyci?stwo nad Gongsun Shu sprawiło, ?e lokalni urz?dnicy i niechi?scy wodzowie południowego zachodu szybko uznali władz? nowego cesarza. Jeden z takich wodzow, Ren Gui , był na tyle pot??ny, ?e Guangwu uznał jego tytuł ksi?cia Qionggu (dzis. Xichang ), łami?c reguł? zgodnie z ktor? tytuł ten mogł przysługiwa? tylko członkom rodu cesarskiego. Ju? jednak w 38 Guangwu cofn?ł swoje uznanie, wysyłaj?c Ren Gui jedynie insygnia namiestnika komanderii Yuexi (ze stolic? w Qionggu). Kiedy w 43 generał Liu Shang przybył by stłumi? lokaln? rebeli? znienacka zaatakował Ren Gui, po czym po jego uj?ciu dokonał na nim egzekucji. W ten sposob zako?czył si? okres wzgl?dnej niezale?no?ci Yuexi. W 47 wodz ludu Ailao (by? mo?e b?d?cych Tajami ) Xianli zaatakował komanderi? Yizhou (ze stolic? w Dianchi, dzis. Kunming ), jednak chocia? atak zako?czył si? powodzeniem, to w drodze powrotnej wielu jego ludzi uton?ło podczas sztormu na rzece Mekong . Osłabiony Xianli w 51 uznał chi?sk? zwierzchno?? ^{[51] [52]} .

Jak ju? pisali?my powy?ej, po tym jak Cen Peng w 29 opanował komanderi? Nan władz? nowego cesarza uznali tak?e namiestnicy prowincji poło?onych na południe od Jangcy. Formalnie rzecz bior?c od tej pory cesarstwo rozci?gało si? ponownie a? po Gory Południowochi?skie , południowe wybrze?e Chin i dzisiejszy Wietnam . Region jednak był niespokojny i w trakcie panowania Guangwu wybuchły w nim dwie powa?ne rebelie. Najpierw wiosn? 40 wybuchł bunt Yue pod przywodztwem siostr Zheng Ce i Zheng Er ( wiet. Tr?ng Tr?c i Tr?ng Nh? ) w komanderii Jiaozhi, w delcie Rzeki Czerwonej . Insurekcja rozprzestrzeniła si? na komanderi? Hepu (ze stolic? w dzis. Beihai ) i dopiero w roku 42 Ma Yuan przybył na Południe i zebrał wystarczaj?co siln? armi?, by po 12 miesi?cach kampanii w nast?pnym roku pokona? i zabi? siostry Zheng oraz wielu ich zwolennikow. W ramach pacyfikacji Yue Ma Yuan nakazał przetopi? plemienne b?bny z br?zu na statu? konia, ktor? wysłano do Luoyangu w darze cesarzowi ^{[53] [54]} .

Drugim ?rodłem kłopotow na Południu były niechi?skie ludy komanderii Wuling, zamieszkuj?ce wzgorzyste tereny na zachod od jeziora Dongting w dzisiejszym Hunanie . W 46 Liu Shang stłumił rewolt? w poło?onej w s?siedztwie komanderii Nan i kiedy zim? 47/48 wybuchł bunt w Wuling został wysłany przeciwko powsta?com. Jego armia znalazła si? jednak w pułapce miejscowych wzgorz i przeł?czy, tak ?e poniosła druzgoc?c? kl?sk?, w ktorej Liu Shang zgin?ł. Ma Yuan, ktory został wysłany na jego miejsce, miał wi?cej szcz??cia, i chocia? on sam zmarł w 49 to rebelianci zostali zmuszeni do kapitulacji ^[53] .

Wuling pozostało jednak ogniskiem zapalnym przez reszt? Po?niejszej dynastii Han, z wi?ksz? liczb? buntow ni? w jakimkolwiek innym regionie prowincji Jing. Było to spowodowane przede wszystkim tym, i? Wuling było poło?one na głownym szlaku migracji Chi?czykow na Południe, ktora rozpocz?ła si? za czasow Wang Manga i wojny domowej. Wiele rebelii miało przyczyn? w resentymencie miejscowej ludno?ci w sytuacji rosn?cej presji na ich ziemi?, a sprzyjały im trudny teren oraz siła tubylczych plemion ^{[53] [55]} .

Xiongnu i połnocne pogranicze [ edytuj | edytuj kod ]

W latach 30. połnocno-zachodnie pogranicze borykało si? z niepokojami ze strony Qiangow , ktorzy ostatecznie zostali jednak pokonani przez Ma Yuana. Jak miała pokaza? przyszło??, to zwyci?stwo nie było ostateczne, szczegolnie w sytuacji gdy wielu Chi?czykow opu?ciło niespokojny region, a Ma Yuan prowadził polityk? osiedlania pokonanych Qiangow na terytorium cesarstwa. Za panowania Guangwu głownym problemem tego regionu pozostawali jednak Xiongnu ^[53] .

W połowie lat 20. pretensje do cesarskiego tronu podtrzymywał niejaki Lu Fang , ktory pocz?tkowo działał w gornym biegu Huang He w komaderii Anding, by po?niej przenie?? si? w rejon jej połnocnego zakola do komanderii Shuofang i Wuyuan. Jego pozycja nie była zbyt silna, popierał go jednak shanyu Xiongnu Yu (18?46), ktoremu podobało si? posiadanie pretendenta, za pomoc? ktorego mo?na było wywiera? presj? na Chiny. W 30 siły Lu Fanga okupowały komanderi? Dai (ze stolic? w Dai, nieopodal dzis. Yuzhou w Hebei ) i wojska cesarstwa zostały zepchni?te do defensywy. Po pokonaniu Wei Ao w 33/34 Hanowie przyst?pili jednak do ataku i w 36 zmusili Lu Fanga do ucieczki do Xiongnu. Region był jednak nadal otwarty na rajdy tych ostatnich i w 39 Lu Fang powrocił do komanderii Dai, by niedługo po?niej doj?? do porozumienia z Guangwu, ktory uznał go ksi?ciem Dai za cen? rezygnacji z jego cesarskich roszcze?. Wkrotce Lu Fang ponownie si? zbuntował, by w 42 raz jeszcze uda? si? na wygnanie do Xiongnu, tym razem na zawsze ^[57] .

Ucieczka Lu Fanga nie przyniosła ulgi cesarstwu, gdy? Xiongnu nadal pozostali agresywni i ich presja i rajdy doprowadziły do tego, ?e wi?ksza cz??? połnocnego pogranicza została opuszczona. Na szcz??cie dla Chin w 46 shanyu Yu zmarł i w?rod Xiongnu wybuchła wojna o sukcesj? pomi?dzy jego synem Punu (48??) a kuzynem Bi (48?56). Ten drugi był znacznie słabszy od swojego przeciwnika tote? w roku 50 zdecydował si? uzna? chi?sk? zwierzchno??. W rezultacie Xiongnu ulegli podziałowi na Połnocnych, nadal koczuj?cych na odległym stepie, oraz Południowych, ktorzy osiedlili si? w regionie Ordosu tworz?c tam zale?ne od cesarstwa pa?stwo. Ta nagła zmiana sytuacji pozwoliła siłom Hanow na odbicie pogranicznych terenow zaj?tych wcze?niej przez Xiongnu, ktorzy przestali stanowi? powa?ne zagro?enie. Tak?e Wuhuan i Xianbei uznali nominaln? chi?sk? zwierzchno??, a ich lojalno?? była podtrzymywana przez system subsydiow. Rownie? Trzy Krolestwa Korei przysłały trybut, a w ostatnim roku swojego ?ycia Guangwu przyj?ł te? misj? władcy z odległej Japonii ^{[58] [59]} .

Pokolenia historykow obwiniały Guangwu o niewykorzystanie okazji do ostatecznego pokonania Połnocnych Xiongnu i obarczały go odpowiedzialno?ci? za po?niejszy tragiczny upadek zachodniej dynastii Jin (265?316). Dla przykładu Hans Bielenstein uwa?ał, ?e Guangwu powinien w przymierzu z Południowymi Xiongnu zniszczy? Połnocnych Xiongnu raz na zawsze i jego bierno?? w tym wzgl?dzie opisywał jako najwi?kszy bł?d jego panowania ^{[60] [61]} . Rafe de Crespigny uwa?a, ?e rzeczywistym problemem było opuszczenie przez chi?skich osadnikow niespokojnych połnocnych terenow i w powstałej w ten sposob sytuacji lokalnej chi?skiej słabo?ci zgoda na osiedlenie Południowych Xiongnu była rozs?dnym rozwi?zaniem. Upadło ono dopiero na skutek nadmiernych ambicji Dou Xiana pod koniec stulecia ^[45] . Z kolei Wicky W.K. Tse zauwa?a, ?e rozumowanie Bielensteina zakłada, i? Połnocni Xiongnu zostaliby w decyduj?cy sposob pokonani przez wspoln? ekspedycj? cesarstwa i Południowych Xiongnu, a ci ostatni powrociliby na rodzime stepy, gdy ani jedno ani drugie nie było wcale pewne. Ponadto nie istniała tak?e gwarancja, ?e po takiej kampanii stosunki pomi?dzy Południowymi Xiongnu a Chinami pozostałyby przyjazne. Przede wszystkim jednak Bielenstein ?upraszcza i bagatelizuje wyzwania przed jakimi stał Liu Xiu oraz opcje - zasoby i narz?dzia - jakie miał do dyspozycji” ^[62] .

Tse wi??e niech?? Guangwu do walki z Xiongnu rownie? z charakterem Po?niejszej dynastii Han, ktorej elita wywodziła si? ze wschodu, a nie jak w przypadku Wcze?niejszej dynastii Han połnocnego zachodu, st?d interesy tego ostatniego nie miały dla niej tak istotnego znaczenia jak dla poprzednikow. W 45 delegacja szesnastu pa?stw Regionow Zachodnich prosiła Guangwu o przywrocenie chi?skiego protektoratu, cesarz jednak odmowił, o?wiadczaj?c ?e pa?stwa regionu powinny post?powa? tak jak zechc?. Guangwu po prostu nie zamierzał anga?owa? si? w konflikty Azji ?rodkowej ^{[63] [64]} .

Cesarska rodzina, polityka frakcyjna i kwestia nast?pstwa tronu [ edytuj | edytuj kod ]

Jak ju? pisali?my powy?ej, zwyci?stwo Guangwu oznaczało tak?e zwyci?stwo rodow z jego rodzinnej komanderii, Nanyang, za? oprocz nich w skład nowej elity rz?dz?cej weszły jeszcze dwa rody z połnocnego zachodu, ktorych przywodcami byli Dou Rong oraz Ma Yuan . Przynajmniej pocz?tkowo niemal ?adnego udziału w rz?dach na poziomie centralnym nie uzyskały natomiast klany z połnocnego wschodu, dzi?ki ktorym Guangwu uzyskał samodzieln? pozycj?, pozwalaj?c? mu w 25 ogłosi? si? cesarzem. To dlatego w 26 wybuchły bunty Liu Yanga i Peng Chonga . Niezadowolenie połnocnego wschodu musiało by? w jaki? sposob opanowane i Guangwu dokonał tego wybieraj?c na swoj? cesarzow? siostrzenic? Liu Yanga, Guo Shengtong . Uroczysta ceremonia ogłoszenia nowej cesarzowej odbyła si? 10 lipca 26 i jednocze?nie jej najstarszy syn z Guangwu, Liu Qiang , został ogłoszony nast?pc? tronu. To ust?pstwo zadowoliło połnocne rody, poniewa? otwierało bezpo?redni dost?p do władcy poprzez cesarzow? ^{[65] [21]} .

Gdy wojna domowa si? zako?czyła, poparcie połnocy przestało by? tak wa?ne i zacz?ły rosn?? naciski na to, by cesarzowa wywodziła si? z Nanyang. Wi?zało si? to tak?e z kwesti? nast?pstwa tronu, poniewa? dziedzicem cesarza był zazwyczaj najstarszy syn z jego zwi?zku z cesarzow?. Je?li nast?pca Guangwu wywodziłby si? z Nanyang zarowno ze strony ojca, jak i matki, pozycja frakcji z tej komanderii uległaby dalszemu wzmocnieniu. Guangwu przez długi czas opierał si? tym naciskom, ostatecznie jednak uległ, i 1 grudnia 41 rozwiodł si? z Guo Shengtong, ktor? w roli cesarzowej zast?piła Yin Lihua , wywodz?ca si? z wpływowego rodu z Nanyang. Niemal dwa lata po?niej, 20 sierpnia 43, nast?pc? tronu przestał by? Liu Qiang, stał si? nim za? najstarszy syn Guangwu i Yin Lihua, Liu Zhuang ^[66] .

?rodła opisuj? te wydarzenia w kategoriach czysto osobistych, twierdz?c i? cesarzowa Guo stała si? m?ciwa i nieposłuszna, podczas gdy Yin Lihua była łagodn?, dobr?, prawdziw? miło?ci? Guangwu. W rzeczywisto?ci cesarz bez w?tpienia ?ywił ciepłe uczucia w stosunku do obu kobiet, ktore obie urodziły mu po pi?ciu synow. Jedyn? prawdziw? przyczyn? rozwodu była polityka i Guangwu zdawał si? ?ałowa? tej konieczno?ci. Guo Shengtong była jedyn? cesarzow? Po?niejszej dynastii Han, ktora po rozwodzie nie została uwi?ziona. Pozwolono jej ?y? w spokoju w Połnocnym Pałacu a? do jej ?mierci 22 lipca 52 ^[66] , po ktorej odbył si? jej pa?stwowy pogrzeb ^[67] .

Wi?zy powinowactwa słu?yły tak?e scementowaniu sojuszu Guangwu z innymi frakcjami na dworze. Dla przykładu zarowno syn Dou Ronga Mu, jego wnuk Xan jak i bratanek Gu o?enili si? z corkami b?d? wnuczkami cesarza. Podczas gdy pozycja frakcji z Nanyang była nienaruszalna ze wzgl?du na pochodzenie samego cesarza, po pewnym czasie wybuchł ukryty konflikt pomi?dzy frakcjami Dou a Ma. Gdy w 48 Ma Yuan walczył z rebeli? w komanderii Wuling na dworze członkowie rodu Dou zacz?li oskar?a? go o niekompetencj?. Ma Yuan zmarł w nast?pnym roku, co stanowiło naturalne osłabienie wpływow Ma, i wkrotce składane jeden po drugim memoriały zacz?ły oczernia? ich zmarłego przywodc?, oskar?aj?c go o korupcj?. W rezultacie Ma Yuan został po?miertnie pozbawiony tytułu markiza i zrownany z gminem, a frakcja Ma straciła swoje wpływy. By? mo?e dostrzegaj?c ?e potraktował Ma Yuana niesprawiedliwie, lub chc?c zrownowa?y? rosn?c? sił? Dou i frakcji z Nanyangu, w 52 Guangwu zgodził si? jednak przyj?? cork? Ma Yuana do haremu nast?pcy tronu. Była to przyszła cesarzowa Ma , dzi?ki ktorej Ma mieli przed sob? lepsz? przyszło?? ^{[68] [69]} .

Guangwu zmarł 29 marca 57, w wieku sze??dziesi?ciu dwoch lat. Otrzymał imi? ?wi?tynne Shizu (Zało?yciel Epoki) za? jego grob, zbudowany na południowy wschod od Luoyangu, został nazwany ?Kopcem Pocz?tku”. Zgodnie z testamentem zmarłego obrz?dy pogrzebowe miały skromny charakter, na wzor cesarza Wena (180 ? 157 p.n.e.) z Wcze?niejszej dynastii Han. Inaczej ni? za poprzedniej dynastii nie został ustanowiony specjalny powiat powi?zany z grobem cesarza i nast?pcy Guangwu mieli post?pi? za jego przykładem w tej kwestii ^[35] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• K.E. Brashier: Ancestral Memory in Early China . Harvard University Press, 2011. ISBN  978-0-674-05607-7 .
• Rafe de Crespigny : A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms (23?220 AD) . Brill, 2007. ISBN  90-04-15605-4 .
• Rafe de Crespigny: Fire over Luoyang. A History of the Later Han Dynasty 23-220 AD . Brill, 2016. ISBN  978-90-04-32520-3 .
• Torquil Duthie: Man’y?sh? and the Imperial Imagination in Early Japan . Leiden, Boston: Brill, 2014. ISBN  978-90-04-26454-0 .
• Paul R. Goldin: Routledge Handbook of Early Chinese History . New York: Routledge, 2020. ISBN  978-0-367-58066-7 .
• Lily Xiao Hong Lee, A.D. Stefanowska: Biographical Dictionary of Chinese Women. Antiquity to Sui . T. 1. An East Gate Book, 2007. ISBN  978-07656-1750-7 . brak strony w ksi??ce
• John Lagerwey, Marc Kalinowski: Early Chinese Religion. Part One: Shang Through Han (1250 BC-220 AD) . Leiden: Brill, 2009. ISBN  978-90-04-16835-0 . ( ang. ) .
• Denis Crispin Twitchett, Michael Loewe: Cambridge History of China. The Ch'in and Han Empires, 221 B. C.-A.D. 220 . Cambridge: Cambridge University Press, 1986. ISBN  0-521-24327-0 .