한국   대만   중국   일본 
Gubernator ? Wikipedia, wolna encyklopedia Przejd? do zawarto?ci

Gubernator

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Gubernator ( łac. ?sternik, kierownik, rz?dca” od gubernare ?sterowa?, kierowa?, rz?dzi?” z gr. kybernan ?sterowa?, kontrolowa?”) [1] ? tytuł wysokich urz?dnikow w niektorych pa?stwach .

Charakterystyka [ edytuj | edytuj kod ]

Gubernator jest urz?dem, nale??cym do najwy?szych w danym pa?stwie, odpowiadaj?cym rang? głowie pa?stwa albo rz?dowi pa?stwa, w imieniu ktorego działa, posiadaj?cym władz? wykonawcz? cywiln? lub wojskow?, albo obie jednocze?nie. Wyst?puje zazwyczaj w pa?stwie o charakterze federalnym , w prowincji pa?stwa albo w kolonii .

W pa?stwie federalnym gubernator rz?dzi, w imieniu władzy centralnej, je?eli jest mianowany (np. Rosja ), albo w sposob autonomiczny, je?eli jest wybierany (np. USA ). W koloniach , rz?dzi w imieniu pa?stwa b?d?cego metropoli? . Odległo?? powoduje, ?e przyznawane s? mu wtedy bardzo szerokie prerogatywy.

Dawniej tytuł ten był rownie? nadawany przedstawicielom kompanii handlowych, ktore posiadały pełnomocnictwa potwierdzone dokumentem wystawionym przez pa?stwo i kontrolowały z tego tytułu obszary zamorskie, jak to było w przypadku kompanii wschodnioindyjskich.

Wojskowa władza wykonawcza była powierzana osobie, ktora dowodziła twierdz?, zamkiem, cytadel?, fortec?, albo okr?giem wojskowym. St?d cz?sto urz?d ten nazywany był generał-gubernatorem , ze wzgl?du na fakt, ?e najcz??ciej oficer w tym stopniu pełnił ten urz?d. Tytuł gubernatora bywa wspołcze?nie przyznawany osobie kieruj?cej wielk? korporacj? albo bankiem, nierzadko kontrolowanym przez pa?stwo albo organizacj? mi?dzynarodow?. W krajach anglosaskich tytuł ten nadawany bywa dyrektorowi szkoły. W dawnej Polsce mianem tym okre?lano rz?dc? wielkich maj?tkow ziemskich.

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Korona Krolestwa Polskiego i I Rzeczpospolita [ edytuj | edytuj kod ]

W Polsce w okresie XIV-XVIII w. uprawnienia odpowiadaj?ce stanowisku gubernatora posiadał starosta generalny , zast?puj?cy krola na danym obszarze i dysponuj?cy szerokimi kompetencjami w zakresie władzy prawodawczej, wykonawczej i s?downiczej. Instytucja gubernatora, jako przedstawiciela władzy cywilnej lub wojskowej, albo obu jednocze?nie, pojawiła si? w Polsce dopiero w pocz?tkach XIX w.

Ksi?stwo Warszawskie [ edytuj | edytuj kod ]

Po wkroczeniu na ziemie polskie wojsk napoleo?skich jesieni? 1806 r. zacz?to stosowa? francuskie prawo wojenne, przewiduj?ce ustanawianie w twierdzach lub w miastach o strategicznym znaczeniu komendantow placu , posiadaj?cych szerok? władz? wojskow?. Z chwil? powstania zagro?enia wojennego (wojna, obl??enie) otrzymywali nieograniczone zwierzchnictwo nad władzami cywilnymi i wojskowymi na podległym sobie terenie z tytułem gubernatora. Pocz?tkowo funkcje te pełnili oficerowie francuscy. Ale ju? 30 sierpnia 1808 r. komendantem twierdzy w Toruniu został mianowany gen. Stanisław Woyczy?ski , ktory w grudniu tego roku został gubernatorem Torunia i departamentu bydgoskiego. Polscy gubernatorzy, mianowani przez polskie władze pojawiaj? si? w 1809 r. w okresie wojny polsko-austriackiej. Powołano wowczas gubernatora m. st. Warszawy. Odr?bnego gubernatora miały Praga i twierdze w Modlinie, Serocku, Zamo?ciu i Toruniu. W okresie drugiej wojny polskiej (1812?1813) mianowano gubernatora w Warszawie z kompetencjami na cały obszar Ksi?stwa. Został nim gen. dyw. Adriena Jean-Baptiste Amable Ramond du Bosc , hrabia du Taillis. Podobnie było na Litwie, gdzie gubernatorem Wilna został gen. bryg. Antoine Henri Jomini . Uprawnienia gubernatora regulowało pocz?tkowo Prawo tycz?ce si? zachowania, podziału miejscowo?ci warownych i posterunkow wojskowych, policji fortyfikacji, itd. z 10 lipca 1791 r., a po?niej napoleo?ski dekret imperialny dotycz?cy organizacji i słu?by sztabow miejscowo?ci z 24 grudnia 1811 r.

Krolestwo Polskie [ edytuj | edytuj kod ]

Władze polskie ponownie wrociły do urz?du gubernatora w okresie wojny polsko-rosyjskiej 1830?1831 (powstanie listopadowe) . Ustanowiono ich w Warszawie i w głownych twierdzach Modlinie i Zamo?ciu. Odr?bnego gubernatora miała prawobrze?na Praga. Znane s? szczegołowo kompetencje gubernatora warszawskiego. Okre?lone zostały w postanowieniu Rz?du Narodowego z 20 lutego 1831 r. Uzyskał pełni? władzy wykonawczej w mie?cie. Podlegały jego rozkazom władze wojskowe, cywilne oraz ludno?? cywilna. Miał czuwa?, aby przest?pcy zagra?aj?cy bezpiecze?stwu kraju albo bezpiecze?stwu osob i mienia, a tak?e spokojowi publicznemu nie mieli schronienia w stolicy. Uzyskał w tym celu prawo wydawania wszelkich rozkazow i zarz?dze? zapobiegaj?cych przest?pstwom wszelkiego rodzaju. Do obowi?zkow gubernatora nale?ało czuwanie, aby bez zezwolenia wła?ciwych władz nikt ani nie burzył ani nie budował domow, składow ?ywno?ci, składow drewna, mostow, okopow i t.p. Gubernator mogł usun?? z miasta osoby podejrzane, mogł zatrzyma? rzemie?lnikow potrzebnych do obrony lub takich mogł sprowadzi?, podobnie je?li chodzi o zbo?e, bydło i inne materiały potrzebne dla utrzymania garnizonu lub ludno?ci. Ponadto mogł wewn?trz murow miejskich usuwa? wszelkie przeszkody utrudniaj?ce obron?, podobnie poza murami mogł usuwa? wszystko co ułatwiałoby nieprzyjacielowi podej?cie do miasta, albo stanowiło osłon? przed atakami obro?cow. Obowi?zkiem gubernatora było zadbanie, wespoł z Komisj? Rz?dow? Wojny , o odpowiedni garnizon wojska i nale?yte wyposa?enie go w bro? i amunicj?. Działania te mogł wykonywa? na rozkaz wodza naczelnego, Komisji Rz?dowej Wojny lub generała b?d?cego naczelnie dowodz?cym. Bez takiego rozkazu gubernator mogł przedsi?wzi?? niezb?dne kroki, gdy tylko stwierdził zbli?anie si? wojsk nieprzyjacielskich.

II Rzeczpospolita [ edytuj | edytuj kod ]

W okresie wojny polsko-bolszewickiej , po załamaniu si? wiosennej ofensywy polskiej i gwałtownym cofaniu si? oddziałow polskich, nast?pił rozkład morale nie tylko w wojsku, ale tak?e w?rod urz?dnikow cywilnych. Wydawano chaotyczne decyzje, porzucano samowolnie urz?dy, zarz?dzaj?c bez uzgodnienia z rz?dem ewakuacj? poszczegolnych obszarow. Na posiedzeniu Rady Obrony Pa?stwa w dniu 20 lipca 1920 r. omawiano spraw? przekazania cywilnej władzy administracyjnej władzom wojskowym. Na tym samym posiedzeniu uchwalono rozporz?dzenie upowa?niaj?ce ministra spraw wewn?trznych do cz??ciowego przekazania władzy wykonawczej władzom wojskowym. W dniu 31 lipca 1920 r. ministrowie spraw wewn?trznych i spraw wojskowych wydali wspolne rozporz?dzenie przewiduj?ce mianowanie na zagro?onych działaniami wojennymi obszarach gubernatorow wojskowych. 6 sierpnia ROP uchwaliła rozporz?dzenie o stanie obl??enia. W dniu 29 lipca specjalnym rozkazem minister spraw wojskowych mianował gen. dyw. Franciszka Latinika wojskowym gubernatorem Warszawy. Gubernatorowi przyznane zostało prawo: wysiedlania ludno?ci z miejsc zamieszkania, je?li byłoby to uzasadnione wzgl?dami obrony, wysiedlania pojedynczych jednostek z tych samych powodow, niszczenia i usuwania wszystkich rzeczy mog?cych utrudnia? przeprowadzania operacji wojskowych b?d? ułatwia? zadanie nieprzyjacielowi, wydawania zarz?dze? pozwalaj?cych kontrolowa? działalno?? stowarzysze? i zgromadze?, zawieszania działalno?ci stowarzysze? utrudniaj?cych po?rednio lub bezpo?rednio działania wojskowe, kontrolowania, zamykania, sekwestru lub ustanowienia zarz?du przymusowego w przedsi?biorstwach handlowych i przemysłowych, je?li okazałoby si?, ?e ich działalno?? mo?e mie? po?rednie lub bezpo?rednie znaczenie dla celow obronnych albo by? dla nich szkodliwa, wydawania postanowie? aprowizacyjnych dla wojska i ludno?ci cywilnej. Niewykonanie zarz?dze? gubernatora zagro?one było kar? do roku wi?zienia lub grzywn? w wysoko?ci 500 000 marek polskich, albo obiema karami ł?cznie.

Polscy gubernatorzy i komendanci miast [ edytuj | edytuj kod ]

Ksi?stwo Warszawskie [ edytuj | edytuj kod ]

Komendanci m. st. Warszawy

  1. płk Target (? ? 02.09.1808)
  2. płk Louis Saunier (02.09.1808 ? 23.04.1809)
  3. płk Jozef Hornowski (03.06.1809 ? 04.06.1809, 14.06.1809 ? 06.07.1809)

Komendanci twierdzy Modlin

  1. płk Cyprian Godebski (? ? 12.04.1809)
  2. gen. bryg. Michał Piotrowski (12.04.1809 ? 16.04.1810)
  3. gen. bryg. Stanisław Mojaczewski (16.04.1810 ? 22.06.1812)
  4. gen. Herman Willem Daendels (22.06.1812 ? 25.12.1813)

Komendanci twierdzy Serock

  1. gen. bryg. Jozef Niemojewski (?.04.1809 ? ?. 06.1809)
  2. płk Neyman (?.06.1809 ? 16.04.1810)
  3. płk Hilary Krasi?ski (16.04.1810 ? ?)

Komendanci twierdzy Zamo??

  1. gen. bryg. Maurycy Hauke (20.05.1809 ? 03.02.1813)

Gubernatorzy m. st. Warszawy

  1. gen. dyw. Antoni Amilkar Kosi?ski (04.06.1809 ? 14.06.1809)
  2. gen. dyw. Henryk Kamieniecki (06.07.1809 ? ?.10.1809)

Gubernatorzy twierdzy Praga (wcze?niej komendant twierdzy)

  1. płk Jozef Hornowski (?.03.1809 ? 16.04.1810)

Gubernatorzy twierdzy Toru? (wcze?niej komendant twierdzy)

  1. gen. dyw. Stanisław Woyczy?ski (12.09.1808 ? 22.06.1812)

Gubernatorzy twierdzy Zamo??

  1. gen. dyw. Maurycy Hauke (03.02.1813 ? 25.11.1813)

Krolestwo Polskie: wojna polsko-rosyjska 1830?1831 [ edytuj | edytuj kod ]

Komendanci m. st. Warszawy

  1. gen. bryg. Jan Kanty Julian Sierawski (30.11.1830 ? 04.12.1830)

Gubernatorzy m. st. Warszawy

  1. gen. dyw. Piotr Szembek (04.12.1830 ? 19.12.1830)
  2. gen. dyw. Stanisław Woyczy?ski (19.12.1830 ? 02.03.1831)
  3. gen. broni Jan Stefan Krukowiecki (02.03.1831 ? 30.05.1831)
  4. gen. bryg. Andrzej Ruttie (14.06.1831 ? 06.08.1831) (zast?pca gubernatora)
  5. gen. dyw. Henryk Dembi?ski (07.08.1831 ? 13.08.1831)
  6. gen. bryg. Emilian W?gierski (13.08.1831 ? 15.08.1831) (zast?pca gubernatora)
  7. gen. broni Jan Stefan Krukowiecki (15/16.08.1831 ? 18.08.1831)
  8. gen. dyw. Wojciech Chrzanowski (18.08.1831 ? 06.09.1831)
  9. gen. bryg. Wacław Sierakowski (06.09.1831 ? 08.09.1831)

Wicegubernatorzy m. st. Warszawy

  1. gen. bryg. Ksawery Franciszek Niesiołowski-Korzbok (19.12.1830 ? 02.03.1831)
  2. płk Ludwik Kamie?ski (02.03.1831 ? 08.09.1831)

Gubernatorzy twierdzy Praga

  1. gen. bryg. Walenty Andrychiewicz (?.02.1831 ? ?.03.1831)
  2. płk Franciszek Koss (?.03.1831 ? 22.07.1831)
  3. gen. bryg. Kazimierz Dzieko?ski (22.07.1831 ? 08.09.1831)

Gubernatorzy twierdzy Modlin (wcze?niej komendant twierdzy)

  1. gen. bryg. Ignacy Hilary Ledochowski (07.02.1831 ? 09.10.1831)

Gubernatorzy twierdzy Zamo?? (wcze?niej komendant twierdzy)

  1. gen. bryg. Jan Kanty Julian Sierawski (04.12.1830 ? 07.02.1830)
  2. gen. bryg. Jan Krysi?ski (07.02.1831 ? 21.11.1831)

II Rzeczpospolita: wojna polsko-bolszewicka 1919?1920 [ edytuj | edytuj kod ]

Wojskowy Gubernator Warszawy

  1. gen. dyw. Franciszek Latinik (05.08.1920 ? 08.09.1920)

Okupacja niemiecka i austriacka (I wojna ?wiatowa) [ edytuj | edytuj kod ]

Podczas okupacji Krolestwa Kongresowego w l. 1914?1918 przez Niemcy i Austro-W?gry zostały utworzone jednostki administracyjne:

Okupacja niemiecka (II wojna ?wiatowa) [ edytuj | edytuj kod ]

W pa?dzierniku 1939 hitlerowskie Niemcy na okupowanych obszarach Polski utworzyły Generalne Gubernatorstwo okupowanych polskich obszarow . Gubernatorem został mianowany przez Adolfa Hitlera Hans Frank , ktory pełnił t? funkcj? do ko?ca ? czyli do stycznia 1945 (cho? mienił si? Gubernatorem do kapitulacji Rzeszy w maju 1945).

Inne pa?stwa [ edytuj | edytuj kod ]

Obecnie urz?d gubernatora, sprawuj?cego sw? funkcj? w imieniu głowy pa?stwa istnieje w nast?puj?cych pa?stwach:

Pa?stwa Commonwealth realm

W ka?dym z tych pa?stw ? z wyj?tkiem Wielkiej Brytanii ? krola Karola III reprezentuje Gubernator generalny , ktory wykonuje jego obowi?zki jako głowy pa?stwa.

Pa?stwa stowarzyszone z Now? Zelandi? :

Dependencje korony brytyjskiej ? reprezentantem krolowej w Guernsey, Jersey i na Wyspie Man jest Gubernator porucznik [2] :

  Andora

Funkcj? głowy pa?stwa pełni? dwaj wspołksi???ta : francuski (?wiecki) ? prezydent Francji , obecnie Emmanuel Macron i episkopalny ? biskup Seo de Urgel ( Hiszpania ), aktualnie Joan Enric Vives Sicilia .
Wspołksi???ta s? reprezentowani przez przedstawicieli, ktorzy rezyduj? na stałe w Andorze. Przedstawicielem wspołksi?cia francuskiego jest Sylvie Hubac , za? wspołksi?cia episkopalnego ? Josep Maria Mauri .

  Watykan

Głow? pa?stwa Watyka?skiego jest Papie? jako Suweren Pa?stwa Watyka?skiego ? obecnie Franciszek
W imieniu Papie?a Pa?stwem Watyka?skim zarz?dza Prezydent Gubernatoratu [5] ? obecnie Fernando Vergez Alzaga .

  Stany Zjednoczone
  Osobny artykuł: Gubernator (Stany Zjednoczone) .
  Osobny artykuł: Gubernatorzy stanow i terytoriow Stanow Zjednoczonych .

W Stanach Zjednoczonych gubernator ( ang. Governor ) oznacza zwierzchnika administracji stanu albo wyspy. Uprawnienia okre?la konstytucja danego stanu. Gubernatorzy nie podlegaj? urz?dom federalnym poza sprawami wyszczegolnionymi w Konstytucji federalnej . Stanowisko jest obieralne. Blisko trzy czwarte stanow (36) wybiera gubernatora w ?rodku czteroletniej kadencji prezydenta USA. Jedena?cie stanow ma wybory gubernatorskie w tym samym roku, jak prezydent, pozostałe pi?? stanow w latach s?siaduj?cych z wyborami prezydenckimi.

Przed otrzymaniem statusu stanu liczne dzisiejsze stany bywały zorganizowanymi terytoriami , czyli zal??kami stanow, ale bez konstytucji stanowej i typowej dla stanu autonomii. Wiele kwestii nadzorowanych było przez rz?d federalny. Gubernatorow mianował prezydent i zatwierdzał Senat Stanow Zjednoczonych . Je?li liczba mieszka?cow wzrosła, stawały si? stanami, otrzymywały autonomi? i prawo do powoływania swoich gubernatorow w wyborach.

Pa?stwa stowarzyszone z USA [6]

Uznaj? za głow? pa?stwa prezydenta USA ? obecnie Joe Bidena ? ktorego uprawnienia wykonuj? gubernatorzy:

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Władysław Kopali?ski : gubernator; generał-gubernator; generalny gubernator . [w:] Słownik wyrazow obcych i zwrotow obcoj?zycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dost?p 2014-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-15)].
  2. ↑ W Guernsey i Jersey krolowej przysługuje rownolegle tytuł "Ksi??? Normandii", za? na Wyspie Man ? tytuł "Pani Man".
  3. ↑ Pełna nazwa: Baliwat Guernsey.
  4. ↑ Pełna nazwa: Baliwat Jersey.
  5. ↑ Prawo Fundamentalne Watykanu po angielsku . vaticanstate.va. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
  6. ↑ Oficjalne okre?lenie Wspolnota USA ( US Commonwealth ).

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

  • P. K. Marszałek, Polscy gubernatorzy miasta stołecznego Warszawy w okresie porozbiorowym 1807?1831 , [w:] ?Studia Lubuskie” z 2010, t. VI, ss. 13?48.
  • P. K. Marszałek, Wojskowy Gubernator Warszawy. Sierpie? ? wrzesie? 1920 roku , [w:] ?Acta Universitatis Wratislaviensis” z 2004, No 2616, seria PRAWO CCLXXXVIII, ss. 237?260.
  • J. Strychalski, Wojskowe Gubernatorstwo Warszawy 29.7?23.9.1920 roku , [w:] "Wojskowy Przegl?d Historyczny" z 1995, nr 3?4.
?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gubernator&oldid=72637174 ”