Giambattista Vico (ur. 23 czerwca 1668 w Neapolu , zm. 23 stycznia 1744 tam?e) ? włoski filozof , historiozof , najsłynniejszy przedstawiciel o?wiecenia włoskiego.

Jego najwa?niejszym dziełem, stale poprawianym, była Nauka nowa , wydana po raz pierwszy w 1725 roku (trzecia i ostatnia wersja ukazała si? ju? po ?mierci autora).

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Urodził si? i prze?ył niemal całe ?ycie w Neapolu . W wieku siedmiu lat spadł z wysokiej drabiny, w wyniku czego doznał p?kni?cia czaszki ^[1] . Chirurg - balwierz operował tak niewprawnie, ?e oczekiwano ?mierci chłopca. Po kilkuletniej rekonwalescencji Vico powrocił jednak do zdrowia, ale przez całe ?ycie był człowiekiem fizycznie w?tłym.

Vico zasadniczo był samoukiem, mimo ?e ucz?szczał do paru szkoł wy?szych. Po obj?ciu funkcji preceptora w domu Domenica Rocca znalazł czas na studiowanie tekstow licznych my?licieli staro?ytnych oraz nowo?ytnych ? np. Bacona , Hobbesa , Locke’a , Pascala , Newtona , Leibniza oraz w szczegolno?ci Kartezjusza ^[1] . W wieku trzydziestu lat wygrał konkurs na wykładowc? retoryki Uniwersytetu Neapolita?skiego i na tym stanowisku pozostał do ko?ca ?ycia.

Pogl?dy [ edytuj | edytuj kod ]

Vico wspołtworzy historyzm. Doszukuje si? w procesach dziejowych prawidłowo?ci. Podkre?la, ?e jest chrze?cijaninem i przyjmuje istnienie Boga jako opatrzno?ci (tylko to zbli?a go do ?w. Augustyna i jego traktatu O pa?stwie Bo?ym ), jednak zajmuj? go wewn?trzne prawidłowo?ci procesu dziejowego: rozpoznawalne w toku analizy historii i powtarzalne jako proces.

Miał nadziej?, ?e zostanie w ten sposob napisana ?historia idealna” czy te? ?historia idei” ( storia ideal' eterna ). Badania zacz?ł od j?zyka (zwłaszcza etymologii słow) oraz poezji i mitow historycznych. Dzieje ludzko?ci jego zdaniem przechodziły przez trzy cykle ( corso ):

• epok? bogow ? w ktorych dominuje religia, prawa s? surowe, a j?zyk jest obrazowy ( hieroglify );
• epok? bohaterow (herosow) ? panuj? surowe obyczaje, w j?zyku dominuje poezja ;
• epok? ludzi ? człowiek osi?ga pełn? samowiedz?, ufa własnym zdolno?ciom, pojawia si? j?zyk prozaiczny oraz historiografia.

W dalszym rozwoju nast?puje powrot do dawnego stanu rzeczy ( ricorso ) i proces dziejowy zaczyna si? od pocz?tku.

Powtarzalno?? w historii tych trzech cykli oznacza, zdaniem Vica, powtarzaj?ce si? (i powracaj?ce) narz?dzia poznania. S? to kolejno: wiara, wyobra?nia (ujawniana w poezji) oraz intelekt. Vico dowodzi historycznej zmienno?ci ludzkiego poznania (zajmuj?c stanowisko antykartezja?skie), a w sposob nowatorski wskazuje wyobra?ni? jako władz? poznawcz?. Traktuje te? poezj? jako poznanie metafizyczne i zasob wiedzy, wskazuj?c imiennie Homera : poet? pierwotnego jako poet?-m?drca. Wszystko to czyni z dzieła Vica oryginalny przykład historiozofii .

Wpływ ideowy [ edytuj | edytuj kod ]

Nauka nowa , zlekcewa?ona przez wspołczesnych, została z entuzjazmem przyj?ta przez romantyzm (pogl?dy Vica cenił np. Adam Mickiewicz ), wpływaj?c na estetyk? tej epoki i jej fascynacj? wyobra?ni?. W XX wieku Bolesław Le?mian przej?ł od Vica sw? koncepcj? poety jako pierwotnego m?drca, stale czerpali z jego my?li George Sorel ^[2] i Stanisław Brzozowski , a James Joyce nawi?zał do jego historiozofii w swej ostatniej powie?ci Finneganow tren .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Dzieła [ edytuj | edytuj kod ]

Przekłady na polski

• Giambattista Vico, Nauka nowa , tłum. Jan Jakubowicz, oprac. Sław Krzemie?-Ojak. Warszawa 1966.

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Michał Głowi?ski , Le?mian, czyli poeta jako człowiek pierwotny , [w:] tego? Za?wiat przedstawiony , Warszawa 1981.
• Paul Hazard , My?l europejska XVIII wieku , tłum. Halina Suwała, Warszawa 1972.
• ?Literatura na ?wiecie” 1973, nr 5 - numer po?wi?cony Jamesowi Joyce'owi.
• Max Horkheimer , Pocz?tki mieszcza?skiej filozofii dziejow , tłum. Halina Walentowicz , Warszawa 1995.
• Rena Syska-Lamparska, Stanisław Brzozowski . A Polish Vichian , Firenze 1987.
  Pierwotnie rozprawa doktorska na Uniwersytecie Harvarda : Joachim T. Baer. Reviewed Work: Stanisław Brzozowski, A Polish Vichian, Studia Historica et Philologica XVIII by Rena A. Syska-Lamparska . ? The Polish Review ”. 34 (2), s. 186-188, 1989. JSTOR : 25778430 . ( ang. ) .  

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Timothy T.   Costelloe   Timothy T. , Giambattista Vico , [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy , CSLI, Stanford University , 2 sierpnia 2018 , ISSN 1095-5054 [dost?p 2018-08-03]   ( ang. ) .
• Vico, Giambattista (1668?1744) ( ang. ) , Routledge Encyclopedia of Philosophy , rep.routledge.com [dost?p 2023-05-12].