Ten artykuł od 2018-12 zawiera tre?ci, przy ktorych brakuje odno?nikow do ?rodeł . Nale?y doda? przypisy do tre?ci niemaj?cych odno?nikow do ?rodeł. Dodanie listy ?rodeł bibliograficznych jest problematyczne, poniewa? nie wiadomo, ktore tre?ci one u?rodławiaj?. Sprawd? w ?rodłach: Encyklopedia PWN  • Google Books  •  Google Scholar  •  Federacja Bibliotek Cyfrowych  • BazHum  • BazTech  • RCIN  • Internet Archive ( texts / inlibrary ) Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tego artykułu . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

Geopolityka ? termin wprowadzony w 1916 r. przez szwedzkiego teoretyka pa?stwa, Rudolfa Kjellena , odnosz?cy si? do zale?no?ci zagadnie? geograficznych i politycznych ^[1] .

Problemy definicyjne [ edytuj | edytuj kod ]

Znaczenia [ edytuj | edytuj kod ]

Termin ?geopolityka” mo?e mie? co najmniej pi?? znacze?:

• dziedzina wiedzy badaj?ca wpływ czynnikow geograficznych na prowadzenie polityki zagranicznej ^[2] ;
• interdyscyplinarna nauka badaj?ca zale?no?ci mi?dzy wpływem czynnikow geograficznych i historycznych na powstawanie i funkcjonowanie pa?stw (o?rodkow siły). Za symboliczne narodziny tak rozumianej geopolityki jest uwa?any rok 1889 (publikacja Rudolfa Kjellena);
• paradygmat badawczy charakteryzuj?cy si? rozpatrywaniem zjawisk polityki mi?dzynarodowej przez pryzmat kategorii geograficznych (wielkiej przestrzeni), wykorzystywaniem agregowanych wynikow bada? (zło?onych z wielu danych obejmuj?cych kilka ? kilkana?cie dziedzin wiedzy). W tym znaczeniu geopolityka bywa postrzegana jako subdyscyplina nauk;
• metoda skutecznego wykorzystania wiedzy z zakresu geografii, historii, nauk politycznych, wojskowych i ekonomicznych w celu jak najskuteczniejszej realizacji celow politycznych danego pa?stwa (o?rodka siły). Dla tego znaczenia terminu ?geopolityka” u?ywa si? okre?lenia ?geopolityka stosowana” (w odro?nieniu od geopolityki jako nauki);
• jedna z pi?ciu kategorii okre?laj?cych i badaj?cych pa?stwo według teorii stworzonej przez Rudolfa Kjellena , dotycz?ca jego struktury przestrzennej. Dzieliła si? na fizjopolityk? i morfopolityk? ^[3] .

Wybor definicji [ edytuj | edytuj kod ]

• Geopolityka jest nauk? o zastosowaniu zasad geografii w polityce ?wiatowej ? The Columbia Encyclopedia 1965,
• Geopolityka zajmuje si? badaniami wzajemnych relacji mi?dzy naturalnymi elementami geografii a polityk? pa?stw ? Dictionnaire de Robert 1965,
• Geopolityka jest nauk?, ktora bada relacj? mi?dzy cechami geograficznymi pa?stwa a jego polityk? ? Grand Dictionnaire Larousse 1983,
• Geopolityka jest zastosowaniem wiedzy geograficznej do polityki ?wiatowej ? William T. Fox, Geopolitics and International Relations, [w:] NATO Advanced Research Workshop, Bruksela 1983,
• Geopolityka wspołcze?nie bada rywalizacj? mi?dzy supermocarstwami (układ Wschod-Zachod) o dominacj? nad strefami peryferyjnymi (układ Połnoc-Południe) ? Peter Taylor, Political geography of the Twentieth Century: a Global Analysis, Londyn 1993,
• Geopolityka zajmuje si? zmiennymi układami sił na niezmiennej przestrzeni ? Leszek Moczulski , Geopolityka Pot?ga w czasie i przestrzeni, Warszawa 1999,
• Geopolityka to doktryna polityczna głosz?ca, ?e zjawiska, procesy i fakty polityczne s? wyznaczane przez warunki geograficzne ? Słownik J?zyka Polskiego PWN ^[4] .

Subdyscypliny [ edytuj | edytuj kod ]

Subdyscyplinami geopolityki s?:

• astropolityka
• astrostrategia
• geoekonomia
• geohistoria
• geostrategia .

Geneza [ edytuj | edytuj kod ]

Geopolityka narodziła si? pod koniec XIX wieku. Termin ten został u?yty po raz pierwszy przez Szweda, Rudolfa Kjellena , w artykule pt. Studier ofver Sveriges politiska granser , opublikowanym w Sztokholmie na łamach czasopisma ?Ymer” w 1899 r. Do ojcow geopolityki zalicza si? tak?e: Fryderyka Ratzela , Alfreda Mahana , Halforda Johna Mackindera oraz Karla Haushofera , ktorzy tworzyli na przełomie XIX i XX wieku. ^[5]

Kjellen twierdził, ?e pa?stwo nieodł?cznie zwi?zane z ziemi?, na ktorej bytuje, stale wspołzawodniczy z s?siaduj?cymi pa?stwami, chc?c zdoby? prawo do przewodzenia innymi.

Ratzel, niemiecki geograf, stworzył geopolityczne podwaliny pod niemieck? koncepcj? Mitteleuropy . Powi?zał ?ci?le d??enia polityczne z determinantem geograficznym. Mahan, ameryka?ski admirał, stworzył koncepcj? przewagi pot?gi morskiej nad l?dow?. Jego koncepcje odnosz?ce si? do ameryka?skiej supremacji s? nadal stałym elementem kształcenia oficerow i dyplomatow w Stanach Zjednoczonych .

Mackinder, brytyjski geograf, jest autorem najsłynniejszej koncepcji geopolitycznej zwi?zanej z ukutymi przez niego poj?ciami: World Island (?wiatowa Wyspa) i Heartland (Obszar Centralny; pierwotnie Pivot Area ? Obszar Osiowy). Jego zdaniem to na ?wiatowej Wyspie (obejmuj?cej Eurazj? i Afryk? ) rozgrywały si? najwa?niejsze wydarzenia dziejowe. Na tym obszarze wyznaczył rejon krytyczny ? Heartland, usytuowany w jego ?rodkowo-połnocnej cz??ci. Geopolityczne prawo Mackindera sprowadzało si? w skrocie do stwierdzenia: kto panuje nad Wschodni? Europ? , panuje nad Obszarem Centralnym; kto panuje nad Obszarem Centralnym, panuje nad ?wiatow? Wysp?; kto panuje nad ?wiatow? Wysp?, panuje nad ?wiatem ^[6] .
W 1943 zmodyfikował nieco swoj? teori?, stwierdzaj?c, i? morski odpowiednik Heartlandu stanowi Midland Ocean Basin , czyli basen połnocnego Atlantyku od Gor Skalistych w Ameryce Połnocnej do rzeki Wołgi na pograniczu Europy i Azji. I dopiero poł?czenie potencjału głownych mocarstw zarowno w ramach Heartlandu: ZSRR , Chin i Niemiec , jak i basenu połnocnego Atlantyku: USA , Wielkiej Brytanii i Francji spowoduje, ?e oba te o?rodki b?d? w stanie rywalizowa? o panowanie nad ?wiatem ^{[7] [8]} . W ten sposob Mackinder przewidział, ?e z Heartlandu i basenu Atlantyku wyłoni? si? dwie pot?gi: USA i ZSRR, ktore rozpoczn? walk? o władz? nad ?wiatem, a rejonem ich starcia stanie si? Płaszcz Pro?ni: Azja wschodnia, Indie, Bliski Wschod, Afryka Połnocna ^{[9] [10] [11] [12]} .

Haushofer, niemiecki generał, był tworc? koncepcji geopolitycznej zakładaj?cej podział ?wiata na cztery panregiony geopolityczne, rozci?gaj?ce si? południkowo: ameryka?ski, niemiecki, rosyjski i japo?ski. Zało?yciel najsłynniejszego pisma geopolitycznego Zeitschrift fur Geopolitik ^{[13] [14]} .

Ojcowie geopolityki dali pocz?tek geopolityce klasycznej, do przedstawicieli ktorej mo?na zaliczy? m.in.: Nicholasa Spykmana (koncepcja Rimlandu ), Aleksandra de Seversky’ego czy Saula Cohena .

Własn? koncepcj? geopolityczn? wykreował Carl Schmitt , ktory uznał i? ?kluczem” do rozpoznania mechanizmu dziejow jest konflikt mi?dzy pot?gami ?morskimi” ( tallassokracjami ) i ?l?dowymi” ( tellurokracjami ), przy czym uosobieniem pot?gi morskiej miałby by? legendarny ? Lewiatan ”, za? l?dowej ? ? Behemot ” ^{[15] [16]} . Koncepcj? t? rozwin?ł m.in. George Modelski w swojej teorii cykli hegemonicznych .

Alternatywn? wobec powy?szych koncepcj? geopolityczn? przedstawił rosyjski geopolityk Wieniamin Siemonow Tien-Sza?ski (1870?1942), ktory wyodr?bnił na powierzchni ziemi obszar ?krytyczny”, mi?dzy rownikiem a 45 połnocnym rownole?nikiem. W tym obszarze zaznaczył trzy wielkie zatoki oceaniczne: europejskie Morze ?rodziemne wraz z Morzem Czarnym, Morze Chi?skie (Południowe i Wschodnie) wraz z Morzem Japo?skim oraz Morze Karaibskie wraz z Zatok? Meksyka?sk?. Tien-Sza?ski uwa?ał, i? hegemonem ?wiata b?dzie ten kto b?dzie w stanie rz?dzi? jednocze?nie wszystkimi trzema morzami, a trzema ?władcami ?wiata” b?d? te trzy mocarstwa, z ktorych ka?da zawładnie jednym z tych morz. Wyro?nił te? trzy rodzaje globalnych mocarstw.

• pier?cieniowy ? skoncentrowany wokoł morza. Przykłady: Imperium Rzymskie , Cesarstwo Bizanty?skie , Kolonie Wenecji , Imperium Osma?skie ? wokoł Morza ?rodziemnego, Szwecja wokoł Morza Bałtyckiego.
• punktowy ? ktory tworz? pa?stwa mieszcz?ce si? na wyspach i połwyspach i dysponuj?ce siln? flot?. Tworz? one porty, punkty strategiczne, bazy wojenne w strategicznie wa?nych punktach planety, jak czyniły to: Hiszpania , Niderlandy , Wielka Brytania , czy Japonia .
• kontynentalny ? jest oparty na modelu ?od morza do morza”, wn?trze kontynentu obejmuje obszerne terytorium, dwoma kra?cami ?opieraj?ce si?” o obmywaj?ce jej kra?ce oceany. Przykładem takiego modelu były m.in. staro?ytna Persja , imperium Aleksandra Wielkiego , Imperium Mongołow , Imperium Rosyjskie a wspołcze?nie USA oraz ZSRR , a nast?pnie Rosja ^[17] .

Geopolityka polska [ edytuj | edytuj kod ]

W Polsce geopolityka akademicka narodziła si? bardzo wcze?nie, bo na przełomie XIX i XX wieku. Ojcem geopolityki polskiej był Eugeniusz Romer , ktorego sztandarowe dzieła takie jak Rola rzek w historii i geografii narodow (1901), czy Ziemia i pa?stwo . Kilka uwag geopolitycznych (1939) po dzi? dzie? nie straciły swojej aktualno?ci. Polska geopolityka wyłoniła si? z naukowego sporu mi?dzy Eugeniuszem Romerem oraz Wacławem Nałkowskim . Ten ostatni stworzył tez? badawcz? o przej?ciowym charakterze ziem polskich, zarowno w znaczeniu komunikacyjnym, jak i kulturowym. Romer odniosł si? do niej bardzo krytycznie, wskazuj?c na pomostowy charakter ziem polskich, usytuowanych mi?dzy Morzem Bałtyckim a Morzem Czarnym.

Do akademickich geopolitykow polskich zaliczaj? si? tak?e m.in.: Michał Janiszewski , Maria Kiełczewska , Ignacy Matuszewski , Leszek Moczulski , Jerzy Niezbrzycki (ps. Ryszard Wraga), Andrzej Piskozub , Władysław Studnicki , Leszek Sykulski , Zygmunt Wojciechowski , Tomasz Gabi? ^[18] , Jacek Bartosiak ^[19] .

W Polsce działa Polskie Towarzystwo Geopolityczne , Instytut Geopolityki, Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych , odbywaj? si? zjazdy geopolitykow ^[20] .

W Krakowie od 2022 roku na Uniwersytecie Komisji Edukacji Narodowej mo?na studiowa? geopolityk? zarowno jako studia I stopnia (3 lata), albo studia II stopnia (3 lata).

Czasopisma [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz w Wiki?rodłach tekst Geopolityka (Sykulski)

• Geopolityka. Połrocznik Instytutu Geopolityki ? czasopismo naukowe zało?one przez Leszka Sykulskiego, prezesa Instytutu Geopolityki.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Moczulski Leszek, Geopolityka. Pot?ga w czasie i przestrzeni , Warszawa 1999.
• Sykulski Leszek, Geopolityka. Skrypt dla pocz?tkuj?cych , Cz?stochowa 2014, ISBN  978-83-65047-00-7 .
• Polski portal o geopolityce. http://geopolityka.net/
• Białoskorski, R., 2023. Geopolitics of the information age, Przegl?d Geopolityczny , 46, s. 155-165.