Emilian Czyrnia?ski

Data i miejsce urodzenia	20 stycznia 1824 Florynka
Data i miejsce ?mierci	14 kwietnia 1888 Krakow
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Emilian Czyrnia?ski ( j. łemkowski : Ем?лиян Чырняньск?й ), ur. 20 stycznia 1824 we Florynce , zm. 14 kwietnia 1888 w Krakowie ) ? polski chemik , łemkowskiego pochodzenia, wspołzało?yciel Akademii Umiej?tno?ci , rektor Uniwersytetu Jagiello?skiego w l. 1874-75. Dziadek Jozefa Retingera ^[1] .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Wychował si? w greckokatolickiej rodzinie łemkowskiej (ruskiej ^[2] ). Jego ojciec Hryhorij był proboszczem w rodzinnej Florynce, zajmuj?c jednocze?nie stanowiska w administracji o?wiaty (inspektora szkolnego w Muszynie i radcy Konsystorza Przemyskiego ds. szkolnych). Matk? Emiliana była Chrystyna Czyrnia?ska z domu Kaniuk.

Po uko?czeniu szkoły elementarnej i gimnazjum w Nowym S?czu Emilian Czyrnia?ski zapragn?ł zosta? ksi?dzem. Rozpocz?ł dwuletnie przygotowanie z zakresu teologii i organizacji Ko?cioła unickiego przy Instytucie Teologicznym w Przemy?lu . Po uko?czeniu kursu wst?pił w 1844 r. na Wydział Teologiczny Uniwersytetu Lwowskiego . Ci??ka choroba, na ktor? zapadł po dwoch miesi?cach pobytu we Lwowie , zmusiła go do przerwania nauki, jednak do Lwowa wrocił w 1846 r., ale tym razem rozpoczynaj?c nauk? w niemieckoj?zycznej Akademii Technicznej .

Czyrnia?ski wykazywał ogromny talent i zainteresowanie zagadnieniami przyrodoznawczymi, zwłaszcza chemi?. Ju? po pierwszym roku studiow został asystentem profesora chemii. Dzi?ki jego pomocy został zaproszony do udziału w pracach naukowo-badawczych organizowanych przez Galicyjskie Towarzystwo Gospodarcze . Po przedłu?eniu mu asystentury wyjechał w ?lad za swoim profesorem kontynuowa? badania w laboratorium uniwersytetu w Pradze . Tam, w 1850 r. opracował oryginaln? teori? tłumacz?c? przyczyny tworzenia si? wi?zania chemicznego opisan? w dziele Wiruj?ce niedziałki . W 1851 r. rozpocz?ł prac? pedagogiczn? i naukow? na Uniwersytecie Jagiello?skim otrzymuj?c tytuł profesora nadzwyczajnego chemii ogolnej.

Pocz?tkowy okres był bardzo trudny dla jednego z najmłodszych profesorow uniwersytetu w Krakowie, prowadził własn? walk? z zaborc? austriackim, nie u?ywaj?c wbrew zaleceniom j?zyka niemieckiego podczas zaj??. Jego postawa sko?czyła si? tylko nagan?, ale był ju? o krok od dymisji.

Czyrnia?ski podj?ł si? proby usystematyzowania polskiej terminologii chemicznej. Swoje spostrze?enia opublikował w pracy Słownictwo polskie chemiczne (1853). Propozycja Czyrnia?skiego została szeroko przyj?ta przez polskich chemikow. Potwierdza to fakt przyj?cia jego systemu za oficjaln? terminologi? dla szkolnictwa polskiego w Galicji , stosowan? przez blisko poł wieku ^[3] .

Niedługo po tym wydał Wykład chemii nieorganicznej zastosowanej do przemysłu, rolnictwa i medycyny , w przyst?pnym j?zyku wyja?niaj?c praktyczne zastosowanie wiedzy chemicznej. W 1859 r. Czyrnia?ski otrzymał tytuł profesora zwyczajnego, aby w 1874 r. obj?? stanowisko dziekana Wydziału Filozoficznego UJ. W badaniach praktycznych poddawał probom chemicznym wody mineralne , ktore w jego do?wiadczeniach pochodziły z Krynicy i Iwonicza . Tym samym Czyrnia?ski przyczynił si? do rozwoju turystyki sanatoryjnej w tych miejscowo?ciach ^[3] .

Prace teoretyczne Czyrnia?skiego obejmowały takie tytuły, jak Teoryja tworzenia si? poł?cze? chemicznych na podstawie ruchu wirowego atomow (1862), Rozwini?cie krytyczne teoryi chemicznej opartej na ruchach wirowych niedziałek (1876), Teoryja mechaniczno-chemiczna oparta na ruchach wirowych niedziałek (1876), Teoryja chemiczno-fizyczna na podstawie przyci?gania si? i ruchu wirowego niedziałek (1884) ^[3] .

Dokonał syntezy owczesnej wiedzy chemicznej opracowuj?c dwa niezale?ne podr?czniki, osobno opisuj?ce chemi? organiczn? i nieorganiczn? ? Chemija nieorganiczna i organiczna zastosowana do przemysłu, rolnictwa i lekarstwa (t. 1-2, 1866-1867). Opublikował rownie? prace Chemija nieorganiczna uło?ona dla uniwersytetow i akademij technicznych (1874) oraz Chemija nieorganiczna mniejsza uło?ona dla szkoł realnych (1874) ^[3] .

Zmarł na atak serca 14 kwietnia 1888 ^[4] . Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie ^[5] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Tadeusz Estreicher : Czyrnia?ski Emilian. W: Polski Słownik Biograficzny . T. IV. Krakow , 1938, s. 378-379.
• Stanisław Grodziski : Sejm Krajowy Galicyjski 1861-1914 . Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1993. ISBN  83-7059-052-7 . OCLC 830051670 . brak strony w ksi??ce
• Bogdan Horbal: Obecno?? Łemkow w nauce i kulturze polskiej . W: B. Machul-Telus (red): Łemkowie . Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2013, s. 155. ISBN  978-83-7666-232-9 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Czyrnia?ski Emilian , [w:] Encyklopedia PWN [dost?p 2011-06-17]   .
• Prace Emiliana Czyrnia?skiego dost?pne w Sieci (Katalog HINT)