David Hume

David Hume, portret z 1766
Data i miejsce urodzenia	26 kwietnia/ 7 maja 1711 Edynburg
Data i miejsce ?mierci	25 sierpnia 1776 Edynburg
Wa?ne dzieła
Traktat o naturze ludzkiej
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

David Hume (ur. 26 kwietnia ^? / 7 maja   1711 w Edynburgu , zm. 25 sierpnia 1776 tam?e) ? szkocki filozof, historyk i ekonomista. Był przedstawicielem sensualizmu , sceptycyzmu pragmatycznego i agnostycyzmu . Zakładał krytyk? poj?cia substancji, przyczynowo?ci i siły. W ekonomii popierał wolny handel i krytykował merkantylizm ^[1] .

Urodzony w Szkocji , wychowany w Anglii, a ?yj?cy we Francji i w Anglii. Za ?ycia znany głownie jako historyk ? popularyzator historii ?redniowiecznej Anglii. Od XIX w. jest pami?tany przede wszystkim jako filozof. Ceni? go rownie? socjolodzy i przedstawiciele innych nauk społecznych, głownie za jego przemy?lenia dotycz?ce metodologii nauk empirycznych i rozro?nienie s?dow o faktach i warto?ciach. Epistemologia Hume’a była podstaw? po?niejszego pozytywizmu w filozofii nauki ? zwłaszcza II i III fali, tzn. empiriokrytycyzmu i pozytywizmu logicznego ^[2] .

Jego najwi?ksze dzieła filozoficzne to: Traktat o naturze ludzkiej , Badania dotycz?ce rozumu ludzkiego oraz Badania dotycz?ce zasad moralno?ci .

Jego wszystkie dzieła ( opera omnia ) umieszczone zostały w index librorum prohibitorum dekretami z 1761 i 1827 roku ^[3] .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

David Hume urodził si? 7 maja 1711 roku w Edynburgu. Pochodził ze ?rednio zamo?nej ziemia?skiej rodziny spokrewnionej z hrabiami Home. Dzieci?stwo sp?dził w maj?tku rodzinnym Ninewells w pobli?u Chirnside w południowo-wschodniej Szkocji (hrabstwo Scottish Borders ). Uczył si? w Edynburgu. Jako młodszy syn nie odziedziczył maj?tku, lecz otrzymywał niewielk? pensj?, ktora zapewniała mu skromne utrzymanie w trakcie studiow we Francji ^[4] .

W latach 1734?1737 przebywał we Francji, w miejscowo?ci Fleche w regionie Kraj Loary . Tam te? stworzył swoje najwa?niejsze dzieło ? zawarty w trzech tomach Traktat o naturze ludzkiej . Dzieło to jednak zostało ?le przyj?te przez owczesn? opini? publiczn?, a ?miałe pogl?dy Hume’a na temat ludzkiej moralno?ci zamkn?ły mu drog? do kariery uniwersyteckiej.

W czasie pobytu na francuskiej prowincji, stworzył Hume rownie? szereg studiow etycznych i politycznych , ktore zostały wydane w roku 1744. Dwukrotnie bezskutecznie ubiegał si? o katedr? na uniwersytetach: Najpierw w 1744 roku ? o katedr? filozofii moralnej na Uniwersytecie w Edynburgu , a nast?pnie w 1751 r. o katedr? logiki w Glasgow ^[5] .

W latach 1752?1757, b?d?c bibliotekarzem w Edynburgu, zainteresował si? prac? historyczn?. Owocem jego zainteresowa? było stworzenie ?Historii Anglii” ( The History of England ), czyli dzieła składaj?cego si? z sze?ciu tomow ? wydanych kolejno w latach 1754?1762. W roku 1748 Hume napisał prac? Philosophical Essays concerning Human Understanding , po?niej wydan? jako Badania dotycz?ce rozumu ludzkiego ^[6] .

W latach 1763?1766 był sekretarzem poselstwa w Pary?u. Okres ten jest w ?yciu filozofa okresem wielkich powodze? w ?yciu politycznym i ?wiatowym ? z osoby kontrowersyjnej i nieakceptowanej ze wzgl?du na pogl?dy, stał si? lubiany i podziwiany. Po powrocie z Francji zajmował stanowisko podsekretarza stanu w ministerstwie spraw zagranicznych. Po roku 1769 odsun?ł si? od ?ycia politycznego i powrocił do Edynburga ^[7] .

Pogl?dy filozoficzne [ edytuj | edytuj kod ]

David Hume, mimo ?e uznawany jest za filozoficznego kontynuatora Johna Locke’a , w gruncie rzeczy obalił w du?ym stopniu wypracowane przez niego zasady czystego empiryzmu ^[8] .

Filozofia Hume’a to przede wszystkim polemika z kartezja?skim racjonalizmem . Dotyczy to zarowno epistemologii , jak i etyki i filozofii politycznej . Zadeklarowanym we wst?pie do Traktatu o naturze ludzkiej celem bada? humowskich było oparcie całej wiedzy na do?wiadczeniu. W?rod badaczy my?li Hume’a toczy si? dyskusja, czy ten cel został zrealizowany i na ile koncepcja Hume jest spojna . Mo?na spotka? stanowisko, ?e Hume nie stworzył spojnego systemu filozoficznego, a podstawowa warto?? jego analiz ma charakter negatywny (krytyczny) ^[9] .

Zało?enia empirystyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Zagadnieniem, od ktorego wyszedł Hume, było zało?enie (najpierw za Lockiem), ?e cała dost?pna człowiekowi informacja pochodzi z do?wiadczenia. Jednak cech? specyficzn? tej informacji jest jej chaotyczno?? i zmienno??. Dlatego ?wiadoma wiedza powstaje w wyniku zło?onych procesow przetwarzania informacji zmysłowej (impresji) w obrazy mentalne (idee) ^[10] .

Hume stwierdził, ?e nasz ?wiadomy obraz ?wiata jest kształtowany przez cztery rodzaje informacji ? bezpo?rednie impresje wywołane bod?cami (impresje zmysłowe), u?wiadomione odczucia zmysłowe (impresje reflektywne) oraz dwa rodzaje obrazow mentalnych: idee pami?ci i idee wyobra?ni ^[11] .

Obrazy mentalne stanowi? podstawowy ?budulec” ?wiadomej wiedzy: idee proste, ktorych modyfikacje i poł?czenia, dokonywane przez władze umysłu (pami?? i wyobra?ni?), tworz? zło?ony obraz ?wiata w ludzkiej ?wiadomo?ci.

Hume podkre?lał, ?e tworzenie ?wiadomego obrazu ?wiata zachodzi cz?sto pod wpływem nawykow oraz emocji , st?d jego koncepcja daje pocz?tek psychologii zachowa? irracjonalnych ^[12] .

Analiza idei zło?onych [ edytuj | edytuj kod ]

Hume stworzył podstawy uniwersalnej epistemologii naukowej. Doszedł do wniosku, ?e warto?ciowa jest tylko taka wiedza, ktora dotyczy logicznych relacji mi?dzy ideami (np. matematyczna) lub zjawisk obserwowalnych empirycznie (przyrodniczych, historycznych). Wiedza, ktora nie dotyczy ani jednego, ani drugiego jest iluzoryczna i zb?dna ^[13] .

Analiza poj?? metafizycznych, takich jak Bog czy Absolut , przekonała Hume’a, ?e wszystkie one nie dotycz? ani empirycznej wiedzy, ani logicznych własno?ci samego my?lenia. Jednak Hume sceptycznie analizuje tak?e poj?cia materialistycznej metafizyki, takie jak: materia, energia, ciepłota. Jego perspektywa jest konceptualistyczna, tzn. Hume wskazuje na postrzeganie przez człowieka konkretnych zjawisk, a nie uniwersalnych własno?ci. Np. na podstawie znajomo?ci przedmiotow, ktore postrzegamy jako gor?ce, wytwarzamy w naszym umy?le poj?cie ciepłoty, ktorego uniwersalno?? jest jednak postulatem naszego umysłu, a nie uniwersaln? własno?ci? rzeczy ^[6] .

Analiza idei przyczynowo?ci [ edytuj | edytuj kod ]

Najciekawsz? cz??ci? tej analizy poj?? była krytyka idei przyczynowo?ci. Hume słusznie zauwa?ył, ?e to, co wiemy na temat dochodz?cych do nas bod?cow, to tylko one same i ich nast?pstwo czasowe. Je?li np. bierzemy strzelb? i naciskamy cyngiel, to dochodzi do nas przez palec bodziec naciskania cyngla, a po chwili słyszymy huk i widzimy błysk wystrzału. Na tej podstawie tworzymy sobie ide?, ?e naci?ni?cie cyngla spowodowało wystrzał.

Mo?e si? jednak tak zło?y?, ?e zło?liwy słu??cy wyj?ł nam naboj ze strzelby, stan?ł za nami i hukn?ł w momencie, gdy my nacisn?li?my cyngiel. B?dziemy wtedy mieli dokładnie to samo wra?enie, ?e to my spowodowali?my wystrzał, mimo ?e naprawd? b?dzie inaczej.

Dostrzegamy zjawisko, a nast?pnie, dysponuj?c ide? pami?ci danego zjawiska, postrzegamy zjawisko inne, o ktorym domniemywamy, ?e jest skutkiem pierwszego. Jednak naraz obserwujemy tylko jedno zjawisko.

Zatem zwi?zku mi?dzy przyczyn? i skutkiem nie jeste?my w stanie obserwowa?, gdy? znajdujemy si? (jako obserwatorzy) tylko w jednym punkcie czasoprzestrzeni a zwi?zek przyczynowo-skutkowy ma charakter continuum ł?cz?cego kilka momentow czasowych ^[14] .

Krytyka owcze?nie dominuj?cej szerokiej definicji idei przyczynowo?ci i wykazanie, ?e nie ma ona bezpo?redniego odzwierciedlenia w faktach eksperymentalnych, była pierwszym w historii przykładem dogł?bnej krytyki z pozoru tak oczywistego poj?cia. Tego rodzaju podej?cie krytyczne było nast?pnie kontynuowane przez innych filozofow, od Immanuela Kanta przez przedstawicieli XIX-wiecznego empiriokrytycyzmu i XX-wiecznych pozytywistow logicznych .

Sceptycyzm [ edytuj | edytuj kod ]

Skoro ka?da idea powstaje na podstawie impresji, to tak?e idea zwi?zku przyczynowego musi mie? odpowiadaj?c? sobie impresj?. Pierwszym ze ?rodeł szukanej idei mo?e by? ?wiat zewn?trzny. Jednak nie odnajdujemy tam niczego, co mogłoby wyja?ni? działanie przyczyn i ich konieczno??, czyli ?adna impresja zewn?trzna nie jest ?rodłem dla idei zwi?zku przyczynowego; drugim ze ?rodeł, w ktorym Hume szuka idei, jest ?wiat wewn?trznych impresji. Niestety obserwowany ruch np. ciała, ktory postrzegamy jako zwi?zany z nasz? wol?, nie musi z niej koniecznie wynika?, bo tak jak w przypadku przedmiotow zewn?trznych, tutaj te? nie mo?emy spostrzec ?adnej siły, ktora mogłaby wyja?ni? zwi?zek impresji wewn?trznej ze ?wiatem zewn?trznym:

?Umysł ma dost?p jedynie do percepcji i niemo?liwym jest, by kiedykolwiek nabył do?wiadczenia dotycz?cego ich zwi?zku z przedmiotami”.

Skoro w ?adnym ze ?rodeł impresji nie mo?na odnale?? podstaw dla idei zwi?zku przyczynowo-skutkowego, to znaczy, ?e znajduje si? tylko w umy?le i nie mo?na jej odnosi? do faktow. Zwi?zek ten nie jest konieczny, bo wszystkie impresje s? tylko poł?czone, ale nie s? ze sob? jakkolwiek zwi?zane. Chocia? jedno ze zdarze? nazywamy przyczyn?, a drugie skutkiem, to nie dzieje si? tak na mocy trwałego ich poł?czenia, lecz na podstawie przyzwyczajenia. Tylko nawyk umysłu sprawia, ?e na podstawie przeszłych do?wiadcze? oczekujemy powtorzenia skutkow w przyszło?ci. W ten sposob Hume skrytykował konieczno?? idei zwi?zku przyczynowego, twierdz?c, ?e podstaw? wnioskowania o nim jest subiektywny nawyk i przyzwyczajenie.

Poj?ciem, ktore ma podobn? funkcj? jak zasada przyczynowo?ci, jest poj?cie substancji. Człowiek ł?czy w swoim umy?le wyst?puj?ce obok siebie idee w jedn? cało??, twierdz?c, ?e jest obiektywna podstawa usprawiedliwiaj?ca takie post?powanie, ktor? nazywa substancj?. Niestety tak jak zasada przyczynowo?ci, tak i substancja jest tylko ide? powstał? na podstawie przyzwyczajenia i nie ma ?adnych logicznych racji dla swej konieczno?ci.

W swojej teorii poznania Hume poddał te? krytyce podmiot poznaj?cy. Tak samo jak w przypadku idei zwi?zku przyczynowego, musi by? jaka? impresja, na podstawie ktorej powstała idea. Oczywi?cie w rzeczywisto?ci zewn?trznej nie ma takiej impresji, wi?c trzeba jej szuka? w umy?le. W umy?le jednak znajduj? si? tylko pojedyncze, niczym niezwi?zane impresje i idee:

?W zwi?zku z działaniami umysłu warto zwroci? uwag? na fakt, ?e chocia? uobecniaj? si? nam one w najbli?szy sposob, to kiedy staj? si? przedmiotem naszej refleksji wydaj? si? niejasne; nasz wzrok nie potrafi odnale?? linii i granic, ktore je wyro?niaj? i dziel?. Przedmioty te s? zbyt zmienne, by pozostawa? zbyt długo w jednym aspekcie czy sytuacji i trzeba je uj?? bezpo?rednio”.

Nie ma jednej, stałej impresji, ktora byłaby podstaw? idei ?ja”, co znaczy, ?e podmiot nie istnieje obiektywnie jako jedna cało??. W swoich pogl?dach na poznanie Hume wyszedł od wiedzy do?wiadczalnej, jako tej, ktora mowi cokolwiek o rzeczywisto?ci. Wiedza empiryczna jest pewna jedynie, gdy dotyczy samych impresji, w innych przypadkach jest tylko prawdopodobna. W tym miejscu Hume zrezygnował z plato?skiej koncepcji episteme , dotycz?cej relacji mi?dzy ideami, ktora ? jako wiedza rozumowa ? chocia? całkowicie pewna, nie dotyczy rzeczywisto?ci. Wiedza do?wiadczalna, jakkolwiek warto?ciowa, nie usprawiedliwia wnioskow dotycz?cych relacji mi?dzy faktami, ani dotycz?cych poł?czenia mi?dzy umysłem a faktami. Wszelkie wnioski na ten temat s? wynikiem nawykow umysłu i s? całkowicie subiektywne ^[15] .

W ten sposob Hume poddał konkluzywnej krytyce metafizyczn? koncepcj? ?ja ? poznaj?cego” jako niezale?nego od układu odniesienia obserwatora zdolnego do formułowania obiektywnych s?dow. W konsekwencji tego dokonał w swojej teorii poznania zwrotu od metafizycznej koncepcji poznania z jasno wyodr?bnionym podmiotem i przedmiotem do psychologicznej zasady wzgl?dno?ci poznania ^[16] .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz kolekcj? cytatow z Davida Hume’a w Wikicytatach

• Widły Hume’a
• Gilotyna Hume’a
• Hume Studies
• Krytyka religii
• Antyteizm

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Georges Dicker: Hume’s epistemology and metaphysics: an introduction . London ? New York: Routledge, 1998. ISBN  0-415-16319-6 .
• Krzysztof Dowgiałło: Anioł i diabeł w Europie . Warszawa: Dow & Dow, 1997. ISBN  83-905836-1-5 .
• Adam Grzeli?ski: Kategorie ?podmiotu” i ?przedmiotu” w Dawida Hume’a nauce o naturze ludzkiej . Toru?: Wydawnictwo UMK , 2005. ISBN  83-231-1813-2 . OCLC 69354445 .
• Michał Heller : Jak by? uczonym . Krakow: CC Press, 2017. ISBN  978-83-7886-315-1 .
• Anne Jaap Jacobson: David Hume on human understanding. W: Routlege History of Philosophy. British Empiricism and Enlightenment . Stuart Brown (red.). Boca Raton: Routledge, 2003. OCLC 437250747 .
• Harold W. Noonan: Hume . Oxford: Oneworld, 2007. ISBN  978-1-85168-493-9 .
• Stephen Priest: The British empiricists . Wyd. 2. London ? New York: Taylor & Francis, 2007. OCLC 476121346 .
• Bertrand Russell : A History Of Western Philosophy And Its Connection With Political And Social Circumstances From The Earliest Times To The Present Day . Wyd. 13. New York: Simon and Schuster, 1967. OCLC 1288363397 .
• Wiktor Werner , Iwona Werner: Od duszy do ?wiadomo?ci, od jednostki do społecze?stwa. Szkice z historii intelektualnej . Pozna?: Instytut Historii UAM, 2008. ISBN  978-83-89407-36-8 .
• Wiktor Werner: David Hume i problem rzeczywisto?ci historycznej . W: Wzorce postrzegania rzeczywisto?ci w nauce i społecze?stwie . B. Płonka-Syroka (red.). Warszawa: DiG, 2008, s. 31?40. ISBN  978-83-7181-550-8 .
• Wiktor W.   Werner   Wiktor W. , Magiczna latarnia. ?wiadomo?? siebie i ?wiata osob z uszkodzeniami układu nerwowego i ofiar wypadkow w uj?ciu antropologii filozoficznej Davida Hume’a , ?Studia Humanistyczne Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej we Wrocławiu”, 1 (2009), 2008b (Antropologia medycyny i farmacji w kontek?cie kulturowym, społecznym i historycznym), s. 35?50   . ???
• Wiktor Werner: Historyczno?? kultury. W poszukiwaniu my?lowego fundamentu wspołczesnej historiografii . Pozna?: 2009, s. 55?95, seria: Historia / Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. ISBN  978-83-232-2059-6 .
• Leon XIII : Index librorum prohibitorum Ssmi D.N. Leonis XIII iussu et auctoritate recognitus et editus: praemittuntur constitutiones apostolicae de examine et prohibitione librorum . Rzym: Typis Vaticanis, 1900. OCLC 1132501888 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Polskoj?zyczne

• Dzieła Davida Hume'a w bibliotece Polona
• Zbior tekstow Hume’a w czasopi?mie ?Nowa Krytyka”
• David Hume, Traktat o naturze ludzkiej . bacon.umcs.lublin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-20)].
• David Hume, Dialogi o religii naturalnej

Angloj?zyczne

• The Hume Society ( ang. )
• C.M. C.M.   Lorkowski   C.M. C.M. , David Hume: Causation , Internet Encyclopedia of Philosophy , ISSN 2161-0002 [dost?p 2018-06-28]   ( ang. ) .
• Hume, David (1711?76) ( ang. ) , Routledge Encyclopedia of Philosophy , rep.routledge.com [dost?p 2023-05-09].

Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy ( ang. ) [dost?p 2018-08-21]: