Dario Fo
[
?
d
a
ː
r
j
o
?
f
?
]
(ur.
24 marca
1926
w
Sangiano
, zm.
13 pa?dziernika
2016
w
Mediolanie
[1]
)
[2]
[3]
?
włoski
satyryk
, autor sztuk
teatralnych
, re?yser teatralny oraz
kompozytor
. Przewodnim tematem jego dzieł s? idee
komunizmu
i
anarchizmu
. Dario Fo otrzymał w roku 1997
Nagrod? Nobla w dziedzinie literatury
[4]
[5]
. Jego sztuka nawi?zuje do
komedii dell’arte
. Wiele prac Dario Fo stworzył razem ze swoj? ?on?
Franc? Rame
.
Dzieci?stwo i II wojna ?wiatowa
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Dario Fo urodził si? 24 marca 1926 roku w
San Giano
pod
Varese
[4]
. Jego ojciec był kierownikiem stacji kolejowej
[4]
. Amatorsko zajmował si? aktorstwem. Był te? członkiem partii socjalistycznej. Jako dziecko cały czas si? przeprowadzał, bo jego ojciec cz?sto musiał zmienia? stacje, na ktorych pracował. Dario Fo uczył si? opowiadania historii od swojego dziadka (po stronie matki) oraz
lombardzkich
rybakow
.
W roku 1940 Fo przeniosł si? do
Mediolanu
[4]
, aby studiowa? w Akademii Sztuk Pi?knych ?Brera”. W roku 1943 wst?pił do oddziałow spadochronowych
Włoskiej Republiki Socjalnej
utworzonej pod kuratel?
Niemcow
na połnocy
Włoch
przez
Benita Mussoliniego
.
Po wojnie Fo powrocił do Mediolanu, aby studiowa?
architektur?
. Zaanga?ował si? w ruch
piccoli teatri
(
małych teatrow
), w ktorych zacz?ł prezentowa? swoje
monologi
. W roku 1950 rozpocz?ł prac? w firmie teatralnej nale??cej do
Franca Parenti
i porzucił poprzednie zaj?cie, asystenta architekta.
W roku 1951 Dario Fo spotkał
Frank? Rame
, ktora stała si? towarzyszk? jego ?ycia i tworczo?ci
[6]
. Jej rodzina od pokole? zajmowała si? teatrem. Wielu jej członkow pracowało przy
Sette giorni a Milano
. Dario cz??ciowo zaanga?ował si? w to przedsi?wzi?cie. W tym samym roku Dario wyst?pił w sztuce radiowej
Cocorico
w stacji
RAI
, włoskim
nadawcy publicznym
. Dario wykonał 18
monologow
, w ktorych poł?czył historie
biblijne
z
satyr?
polityczn?.
Cenzura
ko?cielna
usun?ła jego program z anteny.
W roku 1953 Dario Fo wyre?yserował sztuk?
Il dito nell’occhio
(Palec w oko). Po kilku przedstawieniach jego trupa została wyrzucona przez ko?cielnych dygnitarzy z ich teatru i uniemo?liwiono im zorganizowanie nowego miejsca do przedstawiania swojej sztuki. Publiczno?ci przedstawienia bardzo si? podobały.
Dario Fo i
Franca Rame
wzi?li ?lub 24 czerwca 1954 roku
[4]
. Fo kontynuował swoj? prac? w Teatrze Piccolo, jednak wiele swoich przedstawie? sam ocenzurował.
W roku 1955 Fo i Rame zaanga?owali si? w produkcj?
filmu
w Rzymie. Fo wspołtworzył kilka scenariuszy filmowych mi?dzy innymi do filmu
Dino De Laurentiisa
. W roku 1956 Fo oraz Rame razem pracowali nad filmem
Carlo Lizzaniego
pod tytułem
Lo svitato
.
W roku 1959 Fo i Rame powrocili do Mediolanu, aby zało?y? trup? teatraln?
Compagnia Dario Fo-Franca Rame
[5]
. Fo był autorem scenariuszy, wyst?pował, re?yserował oraz projektował kostiumy i scenografi?, a Rame zaj?ła si? administracj?. Grupa cz?sto wspołpracowała z Piccolo Teatro, ale potem rozpocz?ła seri? wyst?pow w całych Włoszech. W roku 1960 wystawili sztuk?
Archangels Don’t Play Pinball
w mieszcz?cym si? w
Mediolanie
Teatrze Odeon. W roku 1961 kilka sztuk Fo wystawiono w
Szwecji
oraz w
Polsce
.
W roku 1962 Fo napisał oraz wyre?yserował program
Canzonissima
dla
RAI
. Jednym z epizodow przedstawienia było morderstwo popełnione przez
mafi?
na
dziennikarzu
. Bossowie najwi?kszych rodzin mafijnych poczuli si? tym ura?eni i
mafia
wydała na Fo wyrok ?mierci
[4]
, jednak
policja
zapewniła mu ochron?. Stacja RAI te? nie była do ko?ca zadowolona z programu i za??dała kilku zmian. Fo si? na to nie zgodził, co spowodowało zaprzestanie wspołpracy z RAI na nast?pne 15 lat. Jednak Fo razem z ?on? ci?gle wystawiali swoje sztuki w Teatrze Odeon.
Problemy z wiz? ameryka?sk?
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Kolejna słynna sztuka pod tytułem
La Signorina da buttare
w roku 1967 otarła si? o temat
wojny wietnamskiej
i zabojstwo prezydenta
Kennedy’ego
. Rz?d
ameryka?ski
uznał, ?e przedstawienie było obraz? dla prezydenta
Johnsona
. W efekcie przez wiele lat Fo odmawiano wizy ameryka?skiej.
Fo zyskał ?wiatow? sław? dzi?ki wystawieniu
Gli arcangeli non gioccano a flipper
w
Zagrzebiu
na terenie owczesnej
Jugosławii
(dzi?
Chorwacja
).
W roku 1968 Fo oraz Ramo zało?yli grup?
Associazione Nuova Scena
[5]
, ktora wystawiała sztuki w całych
Włoszech
. W
Mediolanie
zamienili opuszczon? fabryk? w
teatr
, ktory nazwali
Il Capannone di Via Colletta
. Niektore sztuki krytykowały polityk?
Włoskiej Partii Komunistycznej
, co doprowadziło Fo do rezygnacji z członkostwa w tej organizacji.
W roku 1968
agresja Układu Warszawskiego na Czechosłowacj?
bardzo wzburzyła Fo, ktory z tego powodu zabronił wystawia? swoje sztuki w krajach za
?elazn? kurtyn?
.
Najbardziej znanym przedstawieniem Fo stało si?
Mistero Buffo
(
Komiczne Misterium
). Sztuka opierała si? na
monologach
ł?cz?cych
?redniowieczne
historie z tematami
politycznymi
. Przedstawienie wystawiono 5000 razy. Kilka razy widzow zebrało si? tak wielu, ?e wyst?py organizowano na stadionach sportowych.
Konflikt doprowadził do rozłamu w
Associazione Nuova Scena
i Fo oraz Rame zało?yli w roku 1970 kolejn? trup? teatraln?
Colletivo Teatrale La Comune
. Ich wyst?py opierały si? na
improwizacjach
dotycz?cych polityki. Jedn? ze sztuk była
Przypadkowa ?mier? Anarchisty
, ktor? wystawiono po ataku terrorystycznym na Narodowy Bank Rolny w Mediolanie. Sztuka
Fedain
wystawiona w roku 1971 odnosiła si? do
konfliktu izraelsko-palesty?skiego
. W przedstawieniu wyst?powali prawdziwi członkowie
Organizacji Wyzwolenia Palestyny
. W latach 1981?1985 trupa teatralna przekazywała cz??? swoich dochodow na rzecz włoskich
zwi?zkow zawodowych
.
W roku 1973 trupa teatralna przeniosła si? do kina Rossini w
Mediolanie
. 8 marca 1973 roku grupa neofaszystow porwała Frank? Rame
[4]
. Rame była torturowana i wielokrotnie gwałcona
[4]
, ale udało jej si? prze?y?. Wrociła na scen? po dwoch miesi?cach
[4]
.
Sprawa Chile i problemy z policj?
[
edytuj
|
edytuj kod
]
W tym samym roku grupa artystyczna Fo zaj?ła opuszczony rynek w centrum Mediolanu. Nazwali swoj nowy teatr
Palazzina Liberty
. We wrze?niu 1973 wystawili sztuk?
Guerra di popolo in Cile
o buncie przeciwko
chilijskiej juncie wojskowej
. Inspiracj? było zamordowanie
Salvadora Allende
. Fo został aresztowany podczas starcia z policj?, ktora probowała ukroci? nielegalne przedstawienia.
Pierwsze zgłoszenie do Nagrody Nobla
[
edytuj
|
edytuj kod
]
W roku 1974 Fo napisał sztuk?
Nie mamy pieni?dzy, wi?c nie zapłacimy,
fars? o parze młodych ludzi niepłac?cych za nic w wielkich marketach. Rok po?niej Fo zaanga?ował si? w referendum na temat
aborcji
, tworz?c sztuk?
Fanfani rapito
, a potem odwiedził
Chiny
. Na ko?cu roku pierwszy raz znalazł si? w?rod kandydatow do Nagrody Nobla
[4]
.
W roku 1975 w RAI zmieniło si? kierownictwo i Fo zaproszono do nowego programu
Il teatro di Dario
. Druga wersja
Mistero Buffo
została zaprezentowana w telewizji w roku 1977.
Ko?cioł katolicki
uznał t? sztuk? za obra?aj?c? uczucia religijne.
Franca Rame
otrzymała nagrod? IDI dla najlepszej telewizyjnej aktorki.
W roku 1978 powstała trzecia wersja
Mistero Buffo
oraz
La Storia di an soldato
(
Historia ?ołnierza
) oparta na operze
Igora Strawinskiego
. Fo zrobił adaptacje kilku oper
Gioacchino Rossiniego
.
W roku 1980 Fo z rodzin? przeniosł si? do
Libera Universit di Alcatraz
na wzgorzach koło
Gubbio
i
Perugii
.
W roku 1981 Fo został zaproszony do
USA
przez istniej?cy w Cambridge America Repertory Theater. Pocz?tkowo władze ameryka?skie nie chciały wyda? Fo wizy, ale po protestach wielu znanych pisarzy Fo został wpuszczony do USA na 6 dni w roku 1984 i drugi raz w 1985. Sztuki Fo wystawiono na Uniwersytecie Harvarda, Repertory Theater, New Haven University Repertory Theatre, Centrum Kennedy’ego w
Waszyngtonie
, Theater of Nations w
Baltimore
i Joyce Theater w
Nowym Jorku
.
W roku 1989 Fo napisał
Lettera dalla Cina
w prote?cie przeciwko
masakrze na Placu Niebia?skiego Spokoju
. W tym samym roku Fo jako pierwszy Włoch został zaproszony do
Comedie Francaise
.
Na skutek
udaru mozgu
Fo stracił wzrok 17 czerwca 1995 roku. Odzyskał wzrok po rocznej rekonwalescencji.
Wi?kszo?? prac Dario Fo poruszało tematy polityczne i społeczne. Fo krytykował Ko?cioł ? a szczegolnie zakaz aborcji ? a tak?e morderstwa polityczne, mafi?, korupcj?,
konflikt ?ydowsko-arabski
[7]
. W sztukach cz?sto posługiwał si? wywodz?c? si? z
commedia dell’arte
sztuk? improwizacji.
Mistero buffo
przetłumaczono na ponad 30 j?zykow. Okazało si?, ?e na całym ?wiecie problemy polityczne s? bardzo podobne. Nale?ał te? do przeciwnikow
Silvia Berlusconiego
, ktorego krytyce po?wi?cił jedno ze swoich nowszych przedstawie?,
Anomalo Bicefalo
(
Zdumiewaj?cy dwumozgowiec
) o tym, jak wskutek zamachu bombowego ranni zostaj? Berlusconi i
Władimir Putin
; bł?d lekarski powoduje, ?e w głowie Berlusconiego zaszyty zostaje kawałek mozgu Putina.
Przedstawienia/sztuki teatralne
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Tytuły polskie:
- Gli arcangeli non gioccano a flipper
(
Archaniołowie nie graj? we flippera
,
1959
)
- On miał dwa pistolety i czarno-białe oczy
(
1960
)
- Kto ukradnie stop? b?dzie szcz??liwy w miło?ci
(
1961
)
- Mistero Buffo
(
Komiczne misterium
,
1969
)
- Robol zna 300 słow, a jego szef 1000 i dlatego on jest szefem
(1969)
- Przypadkowa ?mier? anarchisty
(
1970
)
- Fedain
(
1971
)
- Nie mamy pieni?dzy, wi?c nie zapłacimy
(
1974
)
- Cały ten dom ło?ko i ko?cioł
(
1977
)
- Historia tygrysa
(
1978
)
- Tr?bki i truskawki
(
1981
)
- Coppia Aperta
(
Zwi?zek otwarty
,
1983
)
- El?bieta: Prawie kobieta losu
(
1984
)
- Jeden jest nagi, a drugi zało?ył krawat
(
1985
)
- Ogl?daj?c Dian?
(
1986
)
- Papie? i czarownica
(
1989
)
- Kobieta samotna i inne sztuki
(
1991
)
- Pierwszy cud małego Jezuska
- Orgasmo Adulto ucieka z Zoo
- Trzy Zbiry
- Zdumiewaj?cy dwumozgowiec
(
Anomalo Bicefalo
)
- Manuale Minimo dell’Attore
(
Sztuczki sprzedawcy
,
1987
)
- ↑
Jonathan
J.
Kendell
Jonathan
J.
,
Dario Fo, Whose Plays Won Praise, Scorn and a Nobel, Dies at 90
[online], nytimes.com, 13 pa?dziernika 2016
[dost?p 2016-10-13]
[zarchiwizowane z
adresu
2016-10-13]
(
ang.
)
.
- ↑
Dario Fo nie ?yje. Włoski pisarz, laureat Nagrody Nobla, miał 90 lat
. Gazeta Wyborcza. [dost?p 2016-10-13].
- ↑
Dario Fo: Italian playwright dies aged 90
. BBC. [dost?p 2016-10-13].
- ↑
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
Dario Fo ? mowi?, ?e jest szalony!
. Znak. [dost?p 2016-10-13].
(
pol.
)
.
- ↑
a
b
c
Dario Fo
, [w:]
Encyclopædia Britannica
[dost?p 2016-10-13]
(
ang.
)
.
- ↑
Fo, Dario
. Treccani, la cultura italiana. [dost?p 2016-10-13].
(
wł.
)
.
- ↑
Zmarł Dario Fo, laureat literackiej Nagrody Nobla
. Onet.pl. [dost?p 2016-10-13].
(
pol.
)
.