|
Ten artykuł dotyczy miasta na Białorusi. Zobacz te?:
Brze??
.
|
Brze??
, do 1923
Brze?? Litewski
[4]
,
Brze?? nad Bugiem
[5]
[6]
(
biał.
Брэст
,
Берасьце
,
Brest
,
Biera?cie
;
ros.
Брест
,
Берестье
,
Brest
,
Bieriestje
,
lit.
Brestas
,
jid.
??????
,
hebr.
???? ???????
) ? miasto w południowo-zachodniej cz??ci
Białorusi
, u uj?cia
Muchawca
do
Bugu
, siedziba administracyjna
obwodu brzeskiego
i
rejonu brzeskiego
. O?rodek przemysłowy,
w?zeł kolejowy
i drogowy na granicy z
Polsk?
, znajduj? si? tu
port rzeczny
i
port lotniczy
. Znajduj? si? tu
uniwersytet
(1995) i
politechnika
(1989). O?rodek kultury polskiej na Białorusi,
polski konsulat generalny
. W 2020 roku miasto liczyło 339,7 tys. mieszka?cow.
Miasto krolewskie
, poło?one w ko?cu XVIII wieku w
powiecie brzeskolitewskim
wojewodztwa brzeskolitewskiego
[7]
. Miejsce obrad
Sejmu Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego
[8]
. Miejsce obrad
sejmikow ziemskich
powiatu brzeskolitewskiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku
[9]
. Do 1945 w Polsce
[10]
, od 1921 stolica
wojewodztwa poleskiego
, siedziba
powiatu brzeskiego
.
Brze?? jest szostym pod wzgl?dem liczby mieszka?cow i drugim pod wzgl?dem zajmowanego obszaru
miastem Białorusi
.
Du?y o?rodek przemysłowy (m.in. produkcja maszyn i mebli), kulturalny (muzeum twierdzy brzeskiej) i naukowy (uczelnie). Działa tam tak?e polski
konsulat generalny
.
Miasto jest siedzib?
prawosławnej
eparchii brzeskiej i kobry?skiej
.
Miasto Brze?? poło?one jest na prawym brzegu
Bugu
i
Muchawca
, u zbiegu tych dwoch rzek. Przestrze? miasta obecnie obejmuje 14?526 ha. Historyczne centrum miasta zaj?te przez
twierdz? brzesk?
, zbudowan? według projektu in?. gen. K. Oppermana, podzielon? obecnie granicami Polski i Białorusi. Kobry?ski forsztadt twierdzy albo miasto XIX-wieczne składa si? z regularnej sieci ulic i zwartej zabudowy z XIX i XX wieku, obj?ty obecnie ochron? jako zabytek sztuki urbanistycznej
[11]
. Pierwszy powojenny generalny plan Brze?cia uło?ony w 1947. Obecnie
[
kiedy?
]
odbywa si? korygowanie Generalnego Planu Brze?cia z 2003. Głownymi ulicami przebiegaj?cymi ze wschodu na zachod s?: Sergo Ord?onikidze, Adama Mickiewicza, Puszki?ska, Władimira Majakowskiego, Nikołaja Gogola (dawna Tadeusza Ko?ciuszki), Siemiona Budionnego, Feliksa Dzier?y?skiego, Moskiewska (dawna Jagiello?ska), Internacjonalna (dawna Szpitalna). Głowne ulice przebiegaj?ce z połnocy na południe to: Włodzimierza Lenina, Karola Marksa, Komsomolska, Pogranicznikow Sowieckich, 17 Wrze?nia, Sowiecka, Waleriana Kujbyszewa, Dmitrija Karbyszewa, Bulwar Kosmonautow, Tarasa Szewczenki. Centralnym punktem miasta jest
plac Lenina
(dawny Traugutta) poło?ony u zbiegu ulic Lenina (dawnych Bulwarnej), Unii Lubelskiej i Puszki?skiej (dawna 3 maja).
W połowie XX wieku miasto przekroczyło granic? dawnego forsztadtu.
Obszary przemysłowe i mieszkalne w II połowie XX w. z dominuj?c? zabudow? blokow? zostały ulokowane w dzielnicach wschodnich (Wschod-1, Wschod-2 itd). Pocz?tek wieku XXI charakteryzuje si? powi?kszeniem zabudowy mieszkalnej w dzielnicach poło?onych w południowych cz??ciach miasta Kowalewo i Wulka. Znajduj? si? tam tak?e m.in. dwa polskie cmentarze
[12]
. Według korygowanego obecnie
[
kiedy?
]
planu miasta w jego obr?b doł?czono wsie Guli i Wołki.
Brze?? jest jedn? z najstarszych miejscowo?ci na
Polesiu
. W pocz?tkach XI wieku powstał grod b?d?cy centrum politycznym i gospodarczym, ktory obok grodow w
Zbuczu
,
Klukowiczach
i
Zaj?czkach
, był najbardziej na wschod poło?onym grodem zwi?zanym z ?mazowieck?” fal? zasiedlenia dorzecza ?rodkowego Bugu
[13]
i po zało?eniu przez Piastow wchodził w skład pa?stwa
Bolesława Chrobrego
[14]
. Brze?? został zdobyty przed 1019 podczas zbrojnego podbijania tych terenow przez ksi???t kijowskich. Po raz pierwszy w ?rodłach pisanych pojawił si? pod nazw?
Berestie
w ruskim
latopisie
pt.
Powie?? minionych lat
pod dat? 1019
[15]
, jako miasto na
Rusi Kijowskiej
. W 1020 został zdobyty przez
Bolesława I Chrobrego
i wł?czony do Polski. Z kolei w 1044 został zdobyty przez kniazia kijowskiego
Jarosława M?drego
, po czym jeszcze kilkakrotnie, na krotko, zajmowany był przez władcow polskich, m.in.
Bolesława II ?miałego
i
Kazimierza II Sprawiedliwego
. W czasie rozpadu dzielnicowego Rusi Brze?? wchodził w skład
Ksi?stwa Turowskiego
, a nast?pnie
halicko-woły?skiego
[15]
.
W 1180 nale??ce do ksi?cia
Wasylka
, szwagra ksi?cia
Leszka
, zagarn?ł ksi??? mi?ski
Włodzimierz
. Po długiej i wyczerpuj?cej wojnie Włodzimierza z polskimi ksi???tami ? Leszkiem i Kazimierzem Sprawiedliwym ? Brze?cia ostatecznie nie udało si? odzyska?; ale Wasylko przekazał wszelkie prawa do swoich wło?ci Leszkowi, po ktorym dziedziczył ksi???
Kazimierz II Sprawiedliwy
. Brze?? został wkrotce opanowany przez ?wiatosława M?cisławowicza, siostrze?ca Kazimierza, ktory jednak został w 1182 wygnany z grodu, w zwi?zku z czym poprosił o pomoc krewniaka, ktory pokonał odsiecz
Wsiewołoda Woły?skiego
z
Bełza
i po 12 dniach obl??enia zdobył Brze??. Po otruciu ?wiatosława, rownie? dzi?ki interwencji Kazimierza w 1183, władc? Brze?cia został brat ?wiatosława ?
Roman Halicki
.
Kazimierz ponownie na trwałe zaj?ł Brze?? w 1191.
W 1241 grod spalili
Tatarzy
[15]
.
Ziemie w widłach
Bugu
i
Muchawca
zaj?ł po 1258
Wojsiełk
, syn
Mendoga
. Przypuszczalnie to on zbudował wie?? obronn? na planie czworok?ta, ktora została rozebrana w latach 30. XIX wieku podczas rozbudowy nowo?ytnej twierdzy. W 1282 Brze?? przył?czył ponownie do Polski ksi???
Leszek Czarny
.
Ponownie do Litwy przył?czył Brze?? ksi??? litewski
Giedymin
około 1320. W 1349, po dziewi?ciu dniach obl??enia, zdobył Kazimierz Wielki, jednak na mocy traktatu z 1351 Brze?? wrocił do Litwy, co potwierdził te? traktat z 1366. Zabudowania otaczaj?ce wie?? były w ?redniowieczu zdobywane kilkakrotnie przez
Krzy?akow
, m.in. w 1379. Po drugiej stronie rzeki rozbudowała si? osada ? po?niej tak?e ufortyfikowana.
Na mocy
unii w Krewie
w 1386 wraz z Wielkim Ksi?stwem Litewskim Brze?? został formalnie wł?czony do
Krolestwa Polskiego
. W 1390 grod, jako pierwszy spo?rod miejscowo?ci le??cych na terytorium dzisiejszej Białorusi, otrzymał od ksi?cia
Witolda Kiejstutowicza
magdeburskie prawa miejskie
[15]
.
W pocz?tku grudnia 1409 r. w Brze?ciu odbył si? zjazd
krola
Władysława Jagiełły
, ksi?cia Witolda Kiejstutowicza, wodza Tatarow ? sułtana
Kipczaku
Salladyna i podkanclerzego arcybiskupa
Mikołaja Tr?by
w celu zaplanowania wojny z zakonem krzy?ackim. Miasto wystawiło własnymi siłami chor?giew, ktora nast?pnie brała udział w
bitwie pod Grunwaldem
. W 1413 Brze?? stał si? siedzib? starostwa w nowo utworzonym
wojewodztwie trockim
Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego
. Rozwojowi miasta sprzyjało poło?enie na skrzy?owaniu szlakow handlowych i wodnych. Było tak?e cz?stym miejscem spotka? polskich i litewskich dostojnikow
[15]
.
W 1500
zamek w Brze?ciu
wytrzymał obl??enie 15 tys.
Tatarow
pod wodz? chana krymskiego
Mengli I Gireja
, jednak samo miasto zostało spalone. Od 1520 Brze?? był siedzib? powiatu w nowo utworzonym
wojewodztwie podlaskim
Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego
[15]
. W 1554 krol
Zygmunt II August
nadał miastu
herb
. W 1563 w Brze?ciu
Mikołaj Radziwiłł Czarny
wydał w j?zyku polskim
Bibli? brzesk?
. W 1566 krol Zygmunt August utworzył
wojewodztwo brzeskie (brze?cia?skie
) ze stolic? w Brze?ciu.
Na mocy
unii lubelskiej
w 1569 Brze?? znalazł si? w granicach
Rzeczypospolitej Obojga Narodow.
Miasto jest znane z zawartej w 1596
unii brzeskiej
mi?dzy
katolikami
a
prawosławnymi
, ktora przetrwała na tych terenach 300 lat.
Brze?? został zdobyty podczas obl??enia
Kozakow
Chmielnickiego
w 1648. W latach 1654?1655 wydano konstytucje sejmowe w sprawie fortyfikacji miasta, dzi?ki czemu Brze?? otrzymał do?? nowoczesne obwarowania. W tym czasie zamek i miasto były tak silnie ufortyfikowane, ?e w 1655 wojska moskiewskie pod dowodztwem Urusowa i Boraty?skiego odst?piły od obl??enia po odmowie poddania twierdzy przez kasztelana
Melchiora Stanisława Sawickiego
.
Podczas
potopu szwedzkiego
wojska szwedzkie rozpocz?ły obl??enie zamku i miasta w dniu 21 maja 1657
[16]
. W zwi?zku z nieuko?czeniem na czas fortyfikacji Brze?? poddała si? oddziałom
Karola Gustawa
i wojskom
ksi?cia siedmiogrodzkiego
Rakoczego
, ale polski garnizon wierny krolowi Janowi Kazimierzowi wyszedł z Brze?cia przy rozwini?tych chor?gwiach, pod broni?, maj?c zagwarantowany swobodny przemarsz. Kozacy Rakoczego z Wołoszy i z Ukrainy dowodzeni przez Ferencza Serpina zapuszczali gł?boko zagony na
Woły?
i Polesie t?pi?c uni? brzesk? i morduj?c jej obro?cow; np. ksi?cia Czartoryskiego i jego rodzin? oraz setki ksi??y. Zamek odbiła szlachta
wojewodztwa brzeskiego
pod dowodztwem
podczaszego litewskiego
M. Radziwiłła
. By wzmocni? obronno?? w 1659 wydano nast?pn? konstytucj? sejmow?. Podczas odbudowy w 1660, 13 stycznia zamek z zaskoczenia zdobyły wojska moskiewskie pod dowodztwem
Iwana Chowa?skiego
. Wojska polskie odbiły Brze?? w 1661.
Po tym okresie bezustannego zdobywania i odbijania zamku, nast?pił nieco spokojniejszy okres, przerwany dopiero w 1706 opanowaniem zamku przez
Szwedow
pod dowodztwem Meyerfeldena. W 1769 Brze?? był wa?nym o?rodkiem
konfederacji barskiej
i oparciem dla oddziału
Kazimierza
i
Franciszka
Pułaskich
[17]
. W 1792 Polacy pod wodz?
Szymona Zabiełły
stoczyli po Brze?ciem
bitw?
z Rosjanami.
Po
III rozbiorze Polski w 1795
Brze?? przypadł
Imperium Rosyjskiemu
.
W 1833 imperator
Mikołaj I Romanow
nakazał budow? twierdzy w Brze?ciu. Miał to by? system fortyfikacji, trzymaj?cych w ryzach podbit? Polsk?
[17]
.
Na terenie zamku i miasta zbudowano twierdz? według projektow Maleckiego, Opermana i Feldmana. Zabudow? miejsk? podobnie jak w
Bobrujsku
wyburzono, poza niektorymi budynkami murowanymi jak np. klasztorem jezuitow z 1623, gdzie umieszczono kancelari? i klasztorem bazylianow (Białym Pałacem) z 1629, gdzie umieszczono kasyno oficerskie. W Białym Pałacu wła?nie w marcu 1918 podpisano
pokoj brzeski
pomi?dzy Imperium Rosyjskim i
Cesarstwem Niemieckim
. Twierdza składała si? z Cytadeli i trzech dzieł obronnych (Kobry?skiego, Woły?skiego i Terespolskiego) poł?czonych czterema mostami i bramami. Umocnienie Woły?skie powstało na miejscu ?redniowiecznego grodziska i klasztoru bernardynow z 1781, ktory przebudowano na szpital.
Po?niej Rosjanie wielokrotnie rozbudowywali twierdz?. W jednej z fos twierdzy pochowano potajemnie ksi?dza
Stanisława Brzosk?
(1831?1865), ktory był jednym z najdłu?ej działaj?cych dowodcow w
powstaniu styczniowym
.
Według imperialnych danych w 1897 Brze?? liczył 46?568 mieszka?cow, b?d?c trzecim najludniejszym miastem
guberni grodzie?skiej
po
Białymstoku
i
Grodnie
.
W 1902 w Brze?ciu sformowano jeden z pierwszych imperialnych oddziałow
aeronautycznych
wyposa?onych w
balony
obserwacyjne (pi?ty, po Ossowcu, Modlinie (Nowogeorgijewsk), D?blinie (Iwangorod) i Warszawie)
[18]
. W 1906 otwarto Park Miejski.
W latach 1911?1914 Rosjanie ponownie rozbudowali umocnienia twierdzy, wznosz?c zewn?trzn? lini? obronn? o długo?ci 45 km, zło?on? z czternastu fortow poło?onych w odległo?ci 6?7 km od twierdzy
[19]
.
Podczas
I wojny ?wiatowej
twierdza nie została jednak wykorzystana w celach obronnych. Rosjanie opu?cili j? bez walki we wrze?niu 1915, podpalaj?c miasto, ktore spłon?ło w 80%. W 1918 Cesarstwo Niemieckie i
Austro-W?gry
podpisały w Brze?ciu dwa traktaty pokojowe: z
Ukrai?sk? RL
i z
Rosyjsk? FSRR
. Do lutego 1919 Brze?? pozostawał pod okupacj? niemieck?
[19]
.
W granicach odrodzonej Polski
[
edytuj
|
edytuj kod
]
9 lutego 1919 Brze?? został odbity z r?k Niemcow przez polski ochotniczy oddział
Samoobrony Wile?skiej
pod dowodztwem podrotm.
Jerzego D?browskiego
. Polski oddział poniosł niewielkie straty, zdobywaj?c jednocze?nie na Niemcach znaczne ilo?ci sprz?tu. Wkrotce do Brze?cia dotarły od zachodu jednostki
9 Dywizji Piechoty
dowodzonej przez gen.
Antoniego Listowskiego
. Ochotnicy z Samoobrony Wile?skiej weszli w jej skład jako Dywizjon Jazdy Wile?skiej
[19]
.
Po wojnie Brze?? wraz z zachodnim
Polesiem
wszedł w skład
Rzeczypospolitej Polskiej
i stał si? w 1921 stolic?
wojewodztwa poleskiego
. Wojewod? był m.in.
Wacław Kostek-Biernacki
. W 1930 w
twierdzy brzeskiej
przetrzymywano wielu wi??niow opozycyjnych (m.in.
Wincenty Witos
,
Wojciech Korfanty
,
Norbert Barlicki
,
Stanisław Dubois
,
Herman Lieberman
), ktorzy za swoj? działalno?? w
Centrolewie
stan?li przed s?dem w słynnym
procesie brzeskim
.
W mie?cie stacjonowało wiele jednostek
Wojska Polskiego
, w tym dowodztwa
Okr?gu Korpusu nr IX
i
9 Grupy Artylerii
oraz
35 Pułk Piechoty
,
82 Syberyjski Pułk Piechoty
,
4 batalion pancerny
i
6 batalion saperow
.
W 1929 i 1933 do miasta wł?czano cz??ci gmin
Kamienica ?yrowiecka
i
Kosicze
[20]
[21]
. W 1933 terytorium miasta powi?kszono tak?e kosztem
gminy Kobylany
[22]
.
W 1931 miasto liczyło 48?431 mieszka?cow. Brze?? był wowczas pi?tym (po
Lwowie
,
Wilnie
,
Stanisławowie
i Grodnie) najludniejszym miastem spo?rod utraconych przez Polsk? 14 lat po?niej.
W maju 1937 w mie?cie doszło do
rozruchow anty?ydowskich
, w ktorych zgin?ło trzech
[
wymaga weryfikacji?
]
?ydow a ponad pi??dziesi?ciu zostało rannych. Dzielnica ?ydowska została zdemolowana. Starosta i policja pozostali bierni. Rownie? wojsko, mimo obecno?ci w mie?cie, nie interweniowało. W rezultacie zamieszki trwały 16 godzin
[23]
.
Okupacja radziecka i niemiecka
[
edytuj
|
edytuj kod
]
W czasie
kampanii wrze?niowej
stacjonowały tu
151.
i
152. eskadry my?liwskie
[24]
, a tak?e
16 Eskadra Towarzysz?ca
[25]
. W dniach 7-11 wrze?nia 1939 w mie?cie przebywał marszałek
Edward Rydz-?migły
wraz z Kwater? Głown? Naczelnego Wodza
[26]
. 11 wrze?nia sformowano tu improwizowane
Zgrupowanie ?Brze??”
, ktore w dniach 14?17 wrze?nia broniło twierdzy przed atakami niemieckiego
XIX Korpusu Armijnego (mot.)
[27]
.
W Brze?ciu ?ołnierze Armii Czerwonej z 29. Brygady Czołgow pod dowodztwem kombryga
Siemiona Kriwoszeina
przej?li miasto i twierdz? od dowodcy niemieckiego XIX KA (mot.).
Po 17 wrze?nia 1939 miasto zostało
zaanektowane
przez
ZSRR
i przekazane do
Białoruskiej SRR
jako o?rodek administracyjny nowo powołanego
obwodu brzeskiego
. 22 wrze?nia 1939, na ulicy Unii Lubelskiej odbyła si? wspolna defilada wojsk niemieckich i radzieckich.
W 1941 odbyła si?
obrona twierdzy przed wojskami niemieckimi
.
W czasie okupacji niemieckiej działało w mie?cie
getto
, a Niemcy wymordowali wi?kszo?? miejscowych ?ydow w Bronnej Gorze. Niemcy okupowali Brze?? do lipca 1944, po czym rozpocz?ła si? ponowna okupacja radziecka.
Po II wojnie ?wiatowej Brze?? wszedł w skład
Białoruskiej SRR
i stał si? centrum administracyjnym
obwodu brzeskiego
. Miasto stało si? jednym z najwi?kszych o?rodkow przemysłowych republiki, stacjonował w nim silny radziecki garnizon wojskowy, działało tak?e najwa?niejsze z trzech przej?? granicznych pomi?dzy Polsk? a ZSRR. Liczba mieszka?cow gwałtownie wzrastała
[28]
. W latach 40. i 50. miały miejsce akcje przesiedle?cze Polakow z Brze?cia na terytoria w nowych granicach Polski. Z Brze?cia wyjechało 70,10% osob zarejestrowanych jako ch?tni do przesiedlenia, co stanowiło najwy?szy odsetek na terenie Białoruskiej SRR
[29]
.
W 1981 uruchomiona została w Brze?ciu
komunikacja trolejbusowa
.
Od 1991 nale?y do
Białorusi
, jest siedzib? władz obwodu.
Obwod brzeski uczestniczy w polsko-ukrai?sko-białoruskim
Euroregionie Bug
.
istniej?ce:
zabytki modernistyczne z okresu
II RP
(1918?1939)
- Bank, proj.
Marian Lalewicz
- Dom Harcerza z 1932, proj.
Jozef Rybicki
- Urz?d Wojewodzki z 1938, proj.
Stanisław Papiewski
- Bank Polski z 1926, proj.
Stanisław Filasiewicz
- Szkoła Rzemiosł z 1937, proj.
Jerzy Beill
- Kolonia mieszkaniowa ?Narutowicza” z lat 1921?1939, proj.
Julian Lisiecki
,
Marcin Weinfeld
, ul. Lewaniewskiego (d. Pułaskiego)
- Hotel oficerski z 1938, proj.
Jan Zachwatowicz
- Kasa Chorych z 1929, proj.
Szymon Syrkus
z ?on? Helen?
- Kasyno Urz?dnicze z lat 30. XX wieku
- dom wojewody poleskiego (obecnie Konsulat Rosji)
nieistniej?ce:
- Zamek w Brze?ciu
- Monaster ?w. Symeona Słupnika
- Ko?cioł Trynitarzy pw. ?w. Barbary i klasztor
- Ko?cioł Bernardynek pw. Niepokalanego Pocz?cia NMP i klasztor
- Ko?cioł Bernardynow pw. ?w. Jana Chrzciciela i ?w. Anny i klasztor
- Ko?cioł parafialny ?w. Krzy?a
- Ko?cioł Brygidek pw. Zwiastowania NMP i klasztor (od 1855 wi?zienie)
- Ko?cioł Jezuitow pw. Imienia Jezus i ?w. Kazimierza i Collegium Sapiehanum (przy rynku)
- Ko?cioł Dominikanow pw. ?w. Zofii i klasztor
- Ko?cioł Augustianow pw. ?w. Trojcy i klasztor (przy rynku)
- Cerkiew katedralna ?w. Mikołaja
- Cerkiew ?w. Michała Archanioła
- Cerkiew unicka ??. Piotra i Pawła i klasztor greckokatolicki
- Cerkiew ?w. Przemienienia Pa?skiego
- Cerkiew ?w. Trojcy
- Monaster Narodzenia Matki Bo?ej
- Synagoga Wielka
- synagoga choralna z poł. XIX wieku
- Muzeum Miasta
- Muzeum Odzyskanych Dzieł Sztuki
[30]
- Mezeum Krajoznawcze
[30]
- Muzeum Archeologiczne ?Berestje”
- Muzeum Techniki Kolejowej
- Muzeum Obrony Twierdzy Brzeskiej
Wa?ny w?zeł kolejowy i drogowy; port rzeczny na
kanale Dniepr-Bug
; poło?ony 17 km od miasta
port lotniczy
(
Telmy Rz?dowe
? Тельмы 2).
Linie kolejowe
ł?cz? Brze?? z wieloma miastami (poł?czenia bezpo?rednie):
Głown? stacj? kolejow? miasta, a jednocze?nie stacj? graniczn?, jest
Brze?? Centralny
.
Przez połnocne obrze?a Brze?cia przebiega
droga magistralna M1
, cz???
trasy mi?dzynarodowej E30
Cork
?
Omsk
. W mie?cie znajduj? si? trzy przej?cia graniczne ? dwa drogowe (
Terespol-Brze??
,
Kukuryki-Kozłowiczy
) i jedno
kolejowe
.
Komunikacj? miejsk?
w Brze?ciu obsługuj?
autobusy
i
trolejbusy
.
26 grudnia 2017 r. zostało przez prezydenta Białorusi
Aleksandra Łukaszenk?
podpisane rozporz?dzenie, ktore umo?liwiło podro? do Brze?cia bez posiadania
wizy
. Od turystow wymaga si? jednak wykupienia wycieczki na Białoru?. Do bezwizowej strefy obok Brze?cia zostały rownie? wł?czone rejony:
brzeski
,
?abinecki
,
pru?a?ski
,
?wisłocki
,
kamieniecki
w tym
Puszcza Białowieska
na terenie Białorusi
[31]
.
Przed wojn? w mie?cie działało kilka
polskich
klubow piłkarskich, m.in. wojskowe
WKS 82 pp Brze??
(trzykrotny mistrz
Polesia
),
WKS 4 dsp Brze??
(dwukrotny mistrz Polesia) oraz
WKS Brze??
,
Ruch Brze??
i
Pogo? Brze??
(jednokrotni mistrzowie Polesia). Obecnie w Brze?ciu na boisku kompleksu sportowego “Brzeski” ogl?da? mo?na m.in. piłkarzy
Dynama Brze??
, wyst?puj?cych w
białoruskiej ekstraklasie
i hokeistow
HK Brze??
w
Brzeskim pałacu lodowym
.
- Nina Andrycz
? polska aktorka,
- Menachem Begin
? izraelski polityk, premier Izraela, laureat Nagrody Nobla,
- Alaksandr Cwikiewicz
? białoruski historyk i polityk,
- Bolesław Drukier
? polski pedagog i historyk, działacz komunistyczny,
- Sykstus Estko
? polski dowodca wojskowy,
generał brygady
armii Ksi?stwa Warszawskiego,
- Jerzy Fedorowski
? polski paleontolog, geolog, profesor, rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
- Zdobysław Tomasz Flisowski
? polski profesor, wykładowca Politechniki Warszawskiej, polityk, minister edukacji narodowej w latach 1992?1993,
- Emilia Hi?owa
? polska architektka, działaczka społeczna i polityk,
- Władysław Jaskolski
? major Wojska Polskiego, obro?ca Twierdzy Brzeskiej,
- Władysław Jaszczołt
? polski prawnik, polityk, działacz pa?stwowy II Rzeczypospolitej,
- Piotr Karpusiuk
? białoruski duchowny prawosławny, biskup
Egzarchatu Białoruskiego
,
- Uładzimir Karwat
? białoruski pilot wojskowy,
- Roman Klim
? polski regionalista, tworca
Muzeum Wisły w Tczewie
,
- Sławoj Kucharski
? polski farmaceuta, profesor,
- Władysław Kufko
? polski artysta malarz,
- Abraham Kupchik
? ameryka?ski szachista pochodzenia ?ydowskiego
- Julija Nie?ciarenka
? białoruska lekkoatletka,
- Jan Lebenstein
? polski artysta, malarz i grafik,
- Jerzy Lileyko
? polski historyk sztuki, emerytowany
profesor zwyczajny
KUL
,
- Jerzy Lipman
? polski operator filmowy,
- Jerzy Maj
? polski farmakolog,
- Mitrofan (Znosko-Borowski)
?
rosyjski
biskup
prawosławny
,
- Janina Natusiewicz-Mirer
? polska działaczka społeczna, historyczka sztuki i archeolo?ka, działaczka opozycji demokratycznej w PRL, zgin?ła w 2010 w katastrofie prezydenckiego samolotu pod Smole?skiem,
- Jan Ursyn Niemcewicz
? polski wła?ciciel ziemski i działacz społeczny na Polesiu, pierwszy w II Rzeczypospolitej prezydent Brze?cia Litewskiego,
- Jan Wojciech Osiecki
? polski mechanik specjalizuj?cy si? w teorii drga?, dynamice maszyn oraz zajmuj?cy si? sterowaniem pociskami rakietowymi,
profesor
Politechniki ?wi?tokrzyskiej
,
- Juliusz Pietrachowicz
? polski
puzonista
, profesor Akademii Muzycznej w Warszawie,
- Stanisław Potrzebowski
? polski duchowny
rodzimowierczy
,
- Aleksandr Prochorow
? rosyjski piłkarz pochodzenia białoruskiego,
- Siarhiej Pryłucki
? białoruski poeta i tłumacz,
- Stefan Rudnia?ski
? polski filozof i pedagog, profesor filozofii na
Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie
,
- Stefan Sawicki
? polski uczony, emerytowany
profesor zwyczajny
KUL
,
- Stanisław Antoni Salmonowicz
? polski prawnik, profesor historii prawa na
Uniwersytecie Mikołaja Kopernika
w
Toruniu
,
- Michał Sulej
? polski kompozytor, pedagog, dyrygent,
- Janusz Ignacy Symonides
? polski
prawnik
,
dyplomata
i wykładowca uniwersytecki,
- Bolesław Ulanowski
? polski historyk prawa, prawa ko?cielnego, profesor,
- Ganna Walska
? ameryka?ska sopranistka pochodzenia polskiego,
- Nadie?da Zi?ba
? polska badmintonistka białoruskiego pochodzenia,
- Aleksy Znosko
? białoruski duchowny.
Zwi?zani z Brze?ciem przez swoj? działalno??
[
edytuj
|
edytuj kod
]
- Władysław Byszek
? polski pedagog, członek kierownictwa Ruchu Miecz i Pług,
- Adolf Bon
? polski nauczyciel, społdzielca i działacz chłopski, poseł na Sejm I kadencji (1922?1927),
- Łukasz Dzieku?-Malej
? białoruski
duchowny
baptystyczny
, działacz narodowy Białorusi, w latach 1921?1945 mieszkaniec Brze?cia
- Henryk Julian Gay
? polski architekt i in?ynier, autor licznych projektow budynkow w Brze?ciu,
- Alina Jaroszewicz
? polska działaczka społeczna i o?wiatowa, prezes Klubu Polskiego w Brze?ciu oraz oddziału brzeskiego ZPB, redaktor naczelny ?Ech Polesia”,
- Władysław Milewicz
? polski lekarz, wieloletni dyrektor szpitali miejskich w Brze?ciu nad Bugiem, senator V kadencji (1938?1939),
- Konstanty Plisowski
? polski dowodca wojskowy, dowodca obrony twierdzy brzeskiej w 1939
- ↑
Государственный земельный кадастр Республики Беларусь
. gki.gov.by. [zarchiwizowane z
tego adresu
(2015-09-24)].
(по состоянию на 1 января 2012 г.).
- ↑
Решение Брестского Областного Совета Депутатов 11 сентября 2012 г. № 219 Об изменении границ некоторых административно-территориальных единиц Брестской области
.
- ↑
Численность населения на 1 января 2020 г. и среднегодовая численность населения за 2019 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа
[online]
[dost?p 2020-10-17]
[zarchiwizowane z
adresu
2021-03-08]
(
ros.
)
.
- ↑
Nazwa przyj?ta w
I Rzeczypospolitej
dla odro?nienia od
Brze?cia Kujawskiego
, stolicy
wojewodztwa brzeskokujawskiego
.
- ↑
Od 20 marca 1923 (
M.P. z 1923 r. nr 65, poz. 70
).
- ↑
Wiktor Mondalski, autor monografii
Brze?? Podlaski (Brze?? Litewski, Brze?? nad Bugiem). Zarys geograficzno-historyczny
(1929) uwa?ał, ?e nazwa ?Brze?? nad Bugiem” powstała pod wpływem nazewnictwa niemieckiego i jest niezgodna z prawd? geograficzno-historyczn?. Dlatego nale?y miastu przywroci? pierwotn? nazw? ?Brze??” lub zastosowa? dopowiedzenie geograficzne ?Podlaski”. (
Wiktor
W.
Mondalski
Wiktor
W.
,
Brze?? Podlaski (Brze?? Litewski, Brze?? nad Bugiem). Zarys geograficzno-historyczny
, Turek 1929, s. 7
[dost?p 2010-09-07]
.
).
- ↑
Вял?к? г?старычны атлас Беларус? Т.2
, Mi?sk 2013, s. 106
.
- ↑
Матвей Кузьмич Любавский, Литовско-русский Сейм. Опыт по истории учреждения в связи с внутренним строем и внешней жизнью государства, Москва 1900, s. 188.
- ↑
Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33.
- ↑
Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy mi?dzy Rzecz?pospolit? Polsk? a Zwi?zkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy pa?stwowej. (
Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5
).
- ↑
R?kowski 2005 ↓
, s. 36.
- ↑
R?kowski 2005 ↓
, s. 43.
- ↑
D.
D.
Krasnod?bski
D.
D.
,
Badania Instytutu Archeologii i Etnologii PAN na terenie woj. białostockiego (podlaskiego) w latach 1990?2005
, [w:]
H.
H.
Karwowska
,
A.
A.
Andrzejewski
(red.),
Stan bada? archeologicznych na pograniczu polsko-białoruskim od wczesnego ?redniowiecza po czasy nowo?ytne
, Białystok: Muzeum Podlaskie, 2006, s. 74,
ISBN
83-87026-70-0
.
- ↑
El?bieta
E.
Kowalczyk
El?bieta
E.
,
Momenty geograficzne pa?stwa Bolesława Chrobrego: na styku historii i archeologii
, ?Kwartalnik Historyczny R. 107 nr 2 (2000)”, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ?Semper”, 2000, s. 54?55
,
ISSN
0023-5903
.
- ↑
a
b
c
d
e
f
R?kowski 2005 ↓
, s. 21?22.
- ↑
Karol
K.
Łopatecki
Karol
K.
,
Karol Łopatecki, Mi?dzy włosk? a holendersk? sztuk? fortyfikacyjn?. Plan rozbudowy Brze?cia Litewskiego w ?wietle ?Geometrich Plan der Statt Brzesche in Littawen” z 1657 roku, ?Zapiski Historyczne” 74 (2009), z. 4, s. 77?94
[online]
[dost?p 2019-04-16]
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
Jozef
J.
Geresz
Jozef
J.
,
Twierdza niepokonana, Obrona cytadeli w Brze?ciu nad Bugiem we wrze?niu 1939 roku
, Biała Podlaska ? Warszawa: Civitas Christiana,
ROPWiM
, 1994, s. 8
.
- ↑
Pocz?tki aeronautyki wojskowej. W: Hubert Mordawski:
Siły powietrzne w I wojnie ?wiatowej
. Wrocław: Wydawnictwo Dolno?l?skie, 2008, s. 12.
ISBN
978-83-245-8661-5
.
- ↑
a
b
c
R?kowski 2005 ↓
, s. 29.
- ↑
Dz.U. z 1929 r. nr 43, poz. 354
.
- ↑
Dz.U. z 1933 r. nr 93, poz. 716
.
- ↑
Dz.U. z 1933 r. nr 94, poz. 719
.
- ↑
Ronald
R.
Modras
Ronald
R.
,
Ko?cioł katolicki i antysemityzm w Polsce w latach 1933?1939
, Krakow: Homini, 2014, s. 311
.
- ↑
Jerzy Pawlak
:
Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939
. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Ł?czno?ci, 1991, s. 123, 129.
ISBN
83-206-0795-7
.
- ↑
Jerzy Pawlak
:
Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939
. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Ł?czno?ci, 1991, s. 352.
ISBN
83-206-0795-7
.
- ↑
Jak władze sanacyjne uciekały z Polski
[online], Przegl?d, 14 wrze?nia 2020
[dost?p 2023-10-04]
(
pol.
)
.
- ↑
WojtekG
,
14 wrze?nia 1939 roku rozpocz?ła si? obrona twierdzy brzeskiej ≫ Historykon.pl
[online], Historykon.pl, 13 wrze?nia 2023
[dost?p 2023-10-04]
(
pol.
)
.
- ↑
R?kowski 2005 ↓
, Kobry?, s. 34.
- ↑
Bobryk 2005 ↓
, s. 129.
- ↑
a
b
[1]
Transgraniczny Portal Informacji Kulturalnej.
- ↑
Do Brze?cia na Białoru? bez wizy
[online], bezviz.by
(
pol.
)
.
- Adam Bobryk
: Przemiany pozycji Polakow w stratyfikacji społecznej mieszka?cow Brze?cia jako miasta pogranicza. W:
Polska-Białoru?. Problemy s?siedztwa
. Henryk Chałupczak, El?bieta Michaluk (red.). Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 2005.
ISBN
83-227-2388-1
.
- Brze?? ? brama Polesia. W:
Grzegorz R?kowski
:
Czar Polesia
. Pruszkow: Rewasz, 2005, seria: Smak Kresow.
ISBN
83-85557-92-X
.
|
Zobacz w indeksie
Słownika geograficznego Krolestwa Polskiego
hasło
Brze??
|
Stolice rejonow obwodu brzeskiego