Balon

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Balony
Afisz z 1808 roku reklamuj?cy lot balonowy Jordakiego Kuparentki z ulicy Foksal w Warszawie .

Balon ? statek powietrzny z grupy aerostatow (statkow l?ejszych od powietrza ), bez nap?du silnikowego [1] . Składa si? z powłoki wykonanej z nieprzepuszczalnej, lekkiej tkaniny nagumowanej lub z tworzywa sztucznego , o du?ej wytrzymało?ci i zawieszonego pod ni? kosza (gondoli) .

Podział balonow [ edytuj | edytuj kod ]

Rozro?nia si?:

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Start balonu
Lec?cy balon SP-BYR ?Wzlot”
Zawody balonowe Krosno 2005
SP-BZP, pierwszy balon Harcerskiego Klubu Balonowego ( najstarszy istniej?cy polski balon n.o.p. )

Pierwszej udokumentowanej proby wzniesienia w powietrze balonu wypełnionego gor?cym powietrzem, dokonał 8 sierpnia 1709 Bartholomeo Lourenco de Gusm?o (1686?1724), kapelan nadworny portugalskiego krola Jana V .

5 czerwca 1783 bracia Joseph Michel (1740?1810) i Jacques Etienne Montgolfier (1745?1799) w Annonay dokonali pierwszej udanej proby wzlotu balonu papierowo-płociennego (?rednica ok. 12 m) Ad Astra ( Ku gwiazdom ), napełnionego gor?cym powietrzem [4] . Balon przeleciał 2336 m, unosz?c si? na wysoko?? ok. 1,8 km.

27 sierpnia 1783 fizyk Jacques Alexandre Charles (1746?1823), wypu?cił w powietrze z Champ de Mars w Pary?u pierwszy balon (?rednica 4 m) napełniony wodorem [4] , zbudowany z pomoc? braci Anne’a Jeana (1758?1820) i Nicolasa Louisa Robert (1761?1828).

19 wrze?nia 1783 w Wersalu odbył si? pierwszy załogowy lot. Bracia Montgolfier wraz ze szwajcarskim fizykiem Ami Argandem zbudowali balon na gor?ce powietrze, na pokładzie ktorego znalazły si? baran, kogut i kaczka. Dzi?ki temu do?wiadczeniu probowano ustali?, jaki wpływ na ?ywe organizmy b?dzie miała podro? powietrzna. Po tej probie rozpocz?to przygotowania do lotu z udziałem ludzi.

15 pa?dziernika 1783 Jean Francois Pilatre de Rozier (1754?1785) wzniosł si? balonem na uwi?zi na wysoko?? 26 m. Powodzenie tych do?wiadcze? zadecydowało o tym, ?e bracia Montgolfier przygotowali balon o pojemno?ci 2000 m³, ktory mogł unie?? dwie osoby. 21 listopada odbył si? pierwszy w historii wolny lot balonu, na pokładzie ktorego znale?li si? de Rozier i Francois Laurent d’Arlandes (1742?1809) [5] .

1 grudnia 1783 Jacques Alexandre Charles wraz z Nicolasem Louisem Robertem podczas lotu balonem wypełnionym wodorem osi?gn?li wysoko?? 524 m. Warto doda?, ?e zaprojektowana przez Charles’a i wykonana przez braci Robert konstrukcja balonu była bardzo nowoczesna. Jego powłoka była wykonana z gumowanego jedwabiu i opleciona siatk?, do ktorej przymocowano gondol?. Balon został wyposa?ony w klap? umo?liwiaj?c? wypuszczenie gazu z powłoki oraz w balast i barometr słu??cy do pomiaru wysoko?ci lotu. Podobne konstrukcje balonow budowano jeszcze przez nast?pne dwa wieki.

Od listopada 1783 proby balonowe rozpocz?to podejmowa? tak?e w innych krajach poza Francj?, a prasa zacz?ła informowa? o kolejnych eksperymentach dokonywanych w Londynie , Rotterdamie , Hadze i Mediolanie [6] .

Pierwszy balon z palnikiem na paliwo płynne wynale?li lwowianie Ignacy Martynovych i Nepomuk Herman. W 1784 roku nad Ogrodem Bilskim we Lwowie wzbił si? balon bez pasa?erow z automatycznym palnikiem na paliwo płynne [7] .

Baloniarstwo w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

Polska była jednym z pierwszych pa?stw, w ktorych rozpocz?to samodzielne eksperymenty w tej dziedzinie. Pod wzgl?dem liczby i jako?ci do?wiadcze? z balonami Polska w XVIII wieku znalazła si? zaraz po Francji na drugim miejscu [8] . Prekursorem awiacji w Polsce był polski wynalazca włoskiego pochodzenia Tytus Liwiusz Burattini , ktory ok. 1637 roku napisał traktat Il volare non e imposible come fin hora universalmente e stato creduto (pol. Latanie nie jest niemo?liwe, tak jak to dotychczas powszechnie s?dzono ). W pracy tej, na 133 lata przed balonem braci Montgolfier , wysun?ł koncepcj? wykonywania lotow z wykorzystaniem gazu l?ejszego od powietrza [9] .

17 stycznia 1784 w Krakowie , w dzielnicy Wesoła , rozpocz?ły si? udane eksperymenty ze wzlotem balonu [ potrzebny przypis ] . Inicjatorami byli krakowscy uczeni: Jan ?niadecki , Jan Dominik Ja?kiewicz , Franciszek Scheidt i Jan Szaster [10] . 12 lutego 1784 roku wypuszczono w przestrze? powietrzn? pierwszy balon w Warszawie [11] . Dokonał tego nadworny chemik i mineralog krolewski Stanisław Okraszewski (1744?1824) [12] [8] . Balon, maj?cy niespełna 1 m ?rednicy, został napełniony wodorem . Utrzymywany na linie, wzniosł si? na wysoko?? ok. 180 m i pozostawał w powietrzu ok. 3 minut, a przeniesiony nast?pnie do wysokiej sali, utrzymywał si? pod jej sufitem ok. 1 godziny [11] . Proba odbyła si? w obecno?ci krola Stanisława Augusta Poniatowskiego i licznych widzow. Kolejne do?wiadczenie przeprowadził Stanisław Okraszewski nad brzegiem Wisły 6 marca 1784. Przy wystrzałach z dział balon, utrzymywany na linach, wzbijał si? w powietrze dwukrotnie. Po raz trzeci za? wzleciał bez uwi?zi, kieruj?c si? w stron? Kobyłki . Po 22 min stracono go z oczu. Spadł w pobli?u Słupna koło Radzymina , w odległo?ci ponad 20 km od miejsca startu [11] . W tym samym miesi?cu w Krakowie ponownie dokonano prob z balonem papierowym, wypełnionym gor?cym powietrzem. 1 kwietnia 1784 balon w kształcie poł?czonych podstawami piramid wzniosł si? na wysoko?? ok. 4700 m i utrzymywał si? w powietrzu przez 33 minuty [13] . W marcu podobne proby odbyły si? we Lwowie [14] .

Pierwszy w Polsce lot balonu załogowego odbył si? za? 10 maja 1789. Z ogrodu Foksal w Warszawie, w obecno?ci krola Stanisława Augusta Poniatowskiego, wystartował aerostat pilotowany przez Francuza Jeana Pierre’a Blancharda (1753?1809), ktory wzniosł si? na wysoko?? 2 km, a po 45 minutach wyl?dował w Białoł?ce . Francuz ponownie wzleciał podczas pobytu w Warszawie dnia 14 maja 1790 roku. W locie tym brał udział rownie? podro?nik oraz pisarz znany z powie?ci R?kopis znaleziony w Saragossie Jan Potocki . Został on pierwszym w historii polskim aeronaut?, ktory wzniosł si? w powietrze [12] . Lotow balonem w Warszawie oraz Wilnie dokonywał rownie? polski pionier awiacji rumu?skiego pochodzenia Jordaki Kuparentko (1784?1844). W 1806 podczas lotu balonem sklejonym z afiszy cyrkowych unikn?ł ?mierci, wyskakuj?c na spadochronie z pal?cego si? aerostatu. Jest uznawany za pierwszego człowieka na ?wiecie, ktory prze?ył katastrof? lotnicz?, wykorzystuj?c ten wynalazek [15] .

Od 1906 do I wojny ?wiatowej , nast?pnie w okresie mi?dzywojennym oraz ponownie od 1983 s? rozgrywane najbardziej presti?owe w sporcie balonowym zawody o Puchar Gordona Bennetta .

Zastosowanie [ edytuj | edytuj kod ]

Meteorologia [ edytuj | edytuj kod ]

Balony wykorzystywane s? w meteorologii do pomiarow wy?szych warstw atmosfery i mierzenia temperatury oraz ruchu mas powietrza. W Polsce pierwsze pomiary meteorologiczne podczas lotu balonem wykonał w czasie lotu w Warszawie w 1808 roku polski pionier awiacji Jordaki Kuparentko [16] .

Archeologia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Archeologia lotnicza .

Balony wykorzystuje si? do wykonywania dokumentacji fotograficznej stanowisk archeologicznych. Pionierem takiego zastosowania balonow w Polsce był polski archeolog Wojciech Ko?ka , ktory wraz ze Zdzisławem Rajewskim zaprojektował balon na uwi?zi do wykonywania zdj?? terenu wykopalisk z lotu ptaka, staj?c si? w ten sposob jednym z pionierow archeologii lotniczej . Po raz pierwszy metod? t? zastosowano w latach 1934?1938 podczas dokumentacji stanowiska archeologicznego w Biskupinie , a tak?e w latach 1937?1938 w Gnie?nie oraz podczas inwentaryzacji grodzisk wczesno?redniowiecznych na terenie Wielkopolski [17] [18] .

Wojskowo?? [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Balon obserwacyjny .
  Osobny artykuł: Wojska balonowe (II RP) .

Po wielu udanych probach lotow balonow zacz?to zastanawia? si? nad wykorzystaniem ich dla potrzeb rozpoznania, zwłaszcza do prowadzenia obserwacji w artylerii, a tak?e nad ich zwalczaniem w razie u?ycia go jako ?rodka rozpoznania lub walki.

Przez prawie 10 lat we Francji prowadzono ro?nego rodzaju do?wiadczenia z balonami. Dopiero w 1793 Francuzi dokonali po raz pierwszy prob wykorzystania balonow do prowadzenia obserwacji przez załogi twierdz Conde i Valenciennes obleganych przez wojska austriackie i pruskie. W zwi?zku z tym francuski Komitet Ocalenia Publicznego ( le Comite de Salut Public ), z inicjatywy gen. Lazare’a Nicolasa Carnota (1753?1823), zdecydował podczas posiedzenia 24 listopada 1793 o u?yciu balonow do celow wojskowych. Jednocze?nie komisja pod przewodnictwem Louisa Bernarda Guytona de Morveau (1737?1816) poleciła skonstruowa? balon napełniany wodorem, mog?cy unie?? dwoch obserwatorow. Zadanie to otrzymał in?. mechanik Nicolas Jacques Conte (1755?1805). ?ci?le z nim wspołpracował fizyk ? kpt. Jean Marie Coutelle (1748?1835), ktory przedstawił now? technologi? otrzymywania wodoru w warunkach polowych (w wyniku rozkładu wody w specjalnym piecu). Jeszcze pod koniec 1793 balon był gotowy. Komisja pozytywnie oceniła jego mo?liwo?ci i poleciła skierowa? do armii gen. Jeana Baptiste Jourdana (1762?1833).

2 kwietnia 1794 Francuzi przyst?pili do formowania pierwszego pododdziału ?eglarzy powietrznych (tzw. Aerostiers ) ? kompanii balonowej w składzie: kapitan, porucznik i podporucznik, 5 podoficerow, 25 szeregowych i 1 dobosz. Jej dowodc? został kpt. Jean Marie Coutelle . ?ołnierze kompanii nosili niebieskie mundury z czarnym kołnierzem i wyłogami oraz czerwonymi wypustkami . Na guzikach był umieszczony napis Aerostiers . Kompania dysponowała pocz?tkowo balonem L’Entreprenant ( Zuchwały ), a nast?pnie sze?cioma balonami na uwi?zi o ?rednicy 9,8 m.

Nowo utworzony pododdział został 2 czerwca 1794 u?yty po raz pierwszy do celow zwiadowczych pod Maubeuge (w pobli?u obecnej granicy francusko-belgijskiej) podczas wojny francusko-austriackiej. Balon (na uwi?zi na długich linach) wznosił si? ? z 2 obserwatorami w gondoli ? na wysoko?? ok. 300 m. Kartki z informacjami o ruchach oddziałow austriackich były zrzucane przez obserwatora na ziemi? w obci??onych woreczkach, a nast?pnie wysyłane do dowodz?cego francuskimi wojskami gen. Jeana Baptiste Jourdana.

Francuzi pocz?tkowo bezpiecznie prowadzili obserwacj? pola walki. Austriacy jednak szybko dostrzegli nowy element ugrupowania bojowego francuskich wojsk, doceniaj?c jego znaczenie. Dlatego te? podj?li prob? likwidacji balonu ogniem artyleryjskim .

21 czerwca 1794 kompania balonowa zaj?ła stanowisko w pobli?u miejscowo?ci Charleroi . I znow Austriacy ostrzelali balon z haubicy. Tym razem jednak strzelali tak dobrze, i? jeden z pociskow przeleciał mi?dzy balonem a gondol?.

Pi?? dni po?niej kompani? u?yto z powodzeniem tak?e w bitwie pod Fleurus , gdzie wyniki obserwacji z balonu walnie przyczyniły si? do zwyci?stwa Francuzow. W tym wypadku, aby ułatwi? przekazywanie informacji, balon wypuszczono w przestrze? powietrzn? bezpo?rednio w pobli?u miejsca rozmieszczenia sztabu armii gen. Jeana Baptiste Jourdana.

W działaniach wojennych prowadzonych w latach 1794?1801 wzi?ły udział dwie francuskie kompanie balonowe. 3 wrze?nia 1796 podczas bitwy pod Wurzburgiem Austriacy wzi?li do niewoli cał? 2. kompani? wraz z balonem Hercule . Pierwsz? kompani? Napoleon Bonaparte (1769?1821) skierował za? do Egiptu , lecz po drodze transport został zatopiony przez Brytyjczykow.

W ostatniej ?wierci XIX w. kilka pa?stw przyst?piło do formowania etatowych pododdziałow balonowych [19] :

  • 1872 ? Niemcy,
  • 1877 ? Francja,
  • 1879 ? Wielka Brytania,
  • 1885 ? Włochy i Rosja,
  • 1892 ? Stany Zjednoczone,
  • 1893 ? Austro-W?gry,

Balony były stosowane do obserwacji i kierowania ogniem artylerii w czasie I i II wojny ?wiatowej.

W miar? rozwoju lotnictwa bombowego zacz?to stosowa? balony zaporowe . U?ywane one były do osłony wa?nych celow przed bombardowaniem do okresu II wojny ?wiatowej , m.in. w systemie obrony przeciwlotniczej Londynu podczas bitwy o Angli? , czy w czasie obrony przed pociskami V-1 .

Balony na innych planetach [ edytuj | edytuj kod ]

Zdolno?? balonow do poruszania si? w powietrzu przy minimalnym wydatku energii czyni z nich narz?dzie do badania planet posiadaj?cych atmosfer?. Aerostat mo?e obserwowa? powierzchni? planety z wysoko?ci kilku kilometrow. Znajduje si? na du?o mniejszej wysoko?ci ni? sondy orbitalne. Na balonie mo?na umie?ci? analizatory badaj?ce parametry fizyczne oraz skład atmosfery. W 1984 radziecka sonda Vega wystrzeliła do atmosfery Wenus dwa balony wyposa?one w zestawy sensorow. Przez 2 dni przekazywały one dane telemetryczne dotycz?ce atmosfery tej planety .

Najwi?kszym problemem sondy umieszczonej w balonie stanowi przemieszczanie si? w wybranym kierunku. Prace badawcze prowadzone na zlecenie NASA wykazały, ?e balon w atmosferze Marsa , po wyposa?eniu w odpowiedni ?agiel, mogłby korzystaj?c z siły wiatru, przemieszcza? si? w okolice interesuj?ce dla badaczy [20] .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Krupa (red.) 2007 ↓ , s. 66.
  2. ↑ AERO30NG. Captive air balloon [online], Aerophile [dost?p 2019-08-12] ( ang. ) .
  3. ↑ HiFlyer [online], Lindstrand Technologies Ltd [dost?p 2019-08-12] ( ang. ) .
  4. ↑ a b Orłowski 1983 ↓ , s. 6?7.
  5. ↑ Orłowski 1983 ↓ , s. 9?10.
  6. ↑ Orłowski 1983 ↓ , s. 12?13.
  7. ↑ Як у Львов? винайшли пов?тряну кулю на р?дкому палив? ? ilvivyanyn.com [online], 2 listopada 2022 [dost?p 2022-11-14] ( ukr. ) .
  8. ↑ a b Iłowiecki 1981 ↓ , s. 150.
  9. ↑ Orłowski 2001 ↓ .
  10. ↑ Orłowski 1983 ↓ , s. 14.
  11. ↑ a b c Orłowski 1983 ↓ , s. 13.
  12. ↑ a b Bolesław Orłowski : Nie tylko szabl? i piorem . Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Ł?czno?ci, 1985, s. 119?124. ISBN  83-206-0509-1 .
  13. ↑ Opisanie do?wiadczenia czynionego z bania powietrzn? w Krakowie dnia 1 kwietnia roku 1784, puszczon? z Ogrodu Botanicznego na Wesołej. 1784, Jan ?niadecki.
  14. ↑ Orłowski 1983 ↓ , s. 15.
  15. ↑ David Mondey, The Guinness Book of Aircraft , edition of 1996, s. 65, chapter ?Parachutes”, rozdział ?Spadochrony”.
  16. ↑ Jerzy Konieczny, Kronika lotnictwa polskiego 1241?1945 , Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Ł?czno?ci, 1984, s. 11.
  17. ↑ Antoni G?siorowski, Jerzy Topolski (red.): Wielkopolski Słownik Biograficzny . Warszawa-Pozna?: Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 341?342. ISBN  83-01-02722-3 .
  18. ↑ Z. Kobyli?ski, Archeologia lotnicza w Polsce. Osiem dekad wzlotow i upadkow. Warszawa 2005.
  19. ↑ Pocz?tki aeronautyki wojskowej. W: Hubert Mordawski: Siły powietrzne w I wojnie ?wiatowej . Wrocław: Wydawnictwo Dolno?l?skie, 2008, s. 11. ISBN  978-83-245-8661-5 .
  20. ↑ Sailing The Planets: Exploring Mars With Guided Balloons ( ang. ) .

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

  • Andrzej Krupa (red.): Encyklopedia wojskowa: dowodcy i ich armie, historia wojen i bitew, technika wojskowa . T. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN , 2007. ISBN  978-83-01-15175-1 .
  • Bolesław Orłowski: Tytus Liwiusz Burattini . [w:] In?ynierowie polscy XIX i XX wieku, 100 najwybitniejszych polskich tworcow techniki (red. Jozef Piłatowicz) [on-line]. Polskie Towarzystwo Historii Techniki, 2001. s. 24?26. [dost?p 2014-02-21]. ( pol. ) .
  • Bolesław Orłowski . Pocz?tek opanowywania przestworzy . ?Młody Technik”. 7/1983, 1983.  
Rodzaje statkow powietrznych
Aerodyny
Stałopłaty
Wiropłaty
Aerostaty
Hybrydy
?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Balon&oldid=73454271 ”