Bernard de Mandeville
|
| Data urodzenia
|
1670
|
| Data ?mierci
|
1733
|
| Zawod, zaj?cie
|
ekonomista
|
| Narodowo??
|
holenderska, angielska
|
|
|
The Fable of The Bees
, trzecie wydanie ? rok 1724
Bernard de Mandeville
(ur.
15 listopada
1670
, zm.
21 stycznia
1733
) ?
filozof
,
ekonomista
, my?liciel polityczny i
satyryk
. Urodzony w
Holandii
, lecz wi?kszo?? ?ycia sp?dził w
Anglii
. Znany jest ze swojej "Bajki o Pszczołach" (
The Fable of the Bees
).
Mandeville urodził si?
15 listopada
1670
roku, niedaleko
Rotterdamu
w Holandii. Jego ojciec był cenionym lekarzem. Uczył si? w szkole zało?onej niegdy? w Rotterdamie przez
Erazma
. Szybko zacz?ł publikowa? własne prace medyczne:
Oratio scholastica de medicina
(1685), i w roku 1689 teza:
De brutorum operationibus
, w ktorej bronił pogl?du
Kartezjusza
o automatyzmie w?rod zwierz?t. W roku 1691 uzyskał uprawnienia lekarskie i tytuł naukowy. Wyjechał do Anglii i szybko nauczył si? j?zyka tak dobrze, ?e wielu Anglikow nie wierzyło, i? jest on Holendrem. Ojciec Bernarda uciekł z Rotterdamu ju? w roku 1690 ze wzgl?du na zamieszanie w afer? podatkow? holenderskiego polityka Costermana i zwi?zane z tym zamieszki. Syn rownie? mogł by? uwikłany w spraw?.
Był bardzo ceniony jako lekarz, a jego publikacje dobrze opłacane. Jako dobrego kompana w dyskusji docenił go
Lord Macclesfield
(brytyjski
chief justice
? jeden z głownych s?dziow od
1710
do
1718
), i przedstawił Holendra
Josephowi Addisonowi
, ktorego Mandeville nazywał "a parson in a tye-wig". Mandeville zmarł na gryp? 21 stycznia 1733 roku w dzielnicy
Londynu
Hackney
.
Mało wiadomo o prywatnym ?yciu czy pochodzeniu Mandeville'a. Nazwisko Mandeville sugeruje francuskie korzenie, lecz rodzina mieszkała w Holandii od
XVI
wieku. Nic nie wiadomo o jego zwi?zkach z
XIV
-wiecznym Anglikiem (Sir
John Mandeville
).
W roku 1705 opublikował długi poemat:
The Grumbling Hive, or Knaves Turn'd Honest
(
Brz?cz?cy pie?, lub łotry staj? si? uczciwi
). W roku
1714
wydano go po raz drugi jako głown? cz??? dzieła filozoficznego:
Fable of the Bees: or, Private Vices, Publick Benefits
(
Bajka o pszczołach, czyli wady prywatne ? zyskiem publicznym
), zawieraj?ce tak?e uwagi do artykułow prasowych i wydarze?, a tak?e esej:
An Enquiry into the Origin of Moral Virtue
(
Badanie dotycz?ce przyczyn Moralno?ci
). W roku
1723
nast?piła kolejna edycja, do ktorej Mandeville doł?czył nowy esej:
An Essay on Charity and Charity Schools
(
Esej o filantropii i szkołach charytatywnych
) i
A Search into the Nature of Society
(
Poszukiwania natury społecze?stwa
). Dzieła te były zwalczane przez wielu. Atakowali je mi?dzy innymi: biskup
George Berkeley
i
William Law
, autor
The Serious Call
. A w
1729
zorganizowano ?ledztwo w sprawie rzekomych niemoralnych tendencji dzieła. Oburzano si? krytyk? szkoł charytatywnych, ktore w swym zamy?le miały "uczy? biedakow moralno?ci". Mandeville nie zgadzał si? z pogl?dem, ?e biedni s? mniej moralni od bogatych i uwa?ał te?, ?e uczenie biednych abstrakcyjnych przedmiotow wzmaga u nich po??danie dobr materialnych, co nie zgadza si? ze skromno?ci? propagowan? przez szkoły.
Bajka o pszczołach
powstała jako
satyra
na Angli? roku
1705
, kiedy to
Torysi
oskar?ali
ksi?cia Marlborough
i ministerstwo, krytykuj?c zarowno urz?dnikow za złe ich zdaniem prowadzenie wojny z Hiszpani?, a zwłaszcza styl ?ycia ksi?cia opływaj?cego w dostatki. W
The Grumbling Hive
Mandeville opisuje społeczno?? pszczoł, ktore postanawiaj? szuka? moralno?ci i
cnoty
i zatracaj? po??dliwo?? rzeczy materialnych. Przez brak tej wady, ktora w sensie publicznym jest zalet? (chcesz mie?
-i.e.
dbasz i rozwijasz si?) trac? swoj dom, czyli brz?cz?cy pie?. Edycja z roku 1723 była przedstawiana jako krytyka s?dow Middlesex (Grand Jury of
Middlesex
) i os?dzana od czci i wiary w:
London Journal
przez dziennikarza o pseudonimie "Theophilus Philo-Britannus". Atakowali j? te?
Archibald Campbell
(1691?1756) w swej
Aretelogia
(ktor?, zreszt? przywłaszczył sobie
Alexander Innes
i opublikował pod własnym nazwiskiem w
1728
), przez Campbella w 1733 roku (
Enquiry into the Original of Moral Virtue
). Bajka nadal była popularna mimo tych atakow (a mo?e te? cz??ciowo dzi?ki nim)
Fable...
wydano znow w 1729, a w roku
1755
wyszła dziewi?ta edycja tego dzieła (nieprawdopodobny sukces wydawniczy jak na XVIII wiek). Ci?gle budziła zachwyt jednych, a kontrowersje drugich.
George Berkeley
zaatakował j? w swym dialogu
Alciphron
(1732) a
John Brown
w swych:
Essay upon Shaftesbury's Characteristics
(1751).
Premier (
1721
?
1742
)
Robert Walpole
prawdopodobnie znał tre?? i tezy dzieł Mandeville'a, poniewa? jego rz?dy funkcjonowały według podobnych zasad; tj.: korupcja przynosz?ca ład w kraju i dostatek dla wszystkich.
Pogl?dy Mandeville'a były odbierane cz?sto jako obra?liwe, poniewa? znosiły klarowny podział na "wy?sze" i "ni?sze" zachowania ludzkie. Wnioskiem z tej filozofii płyn?cym jest bowiem, ?e tak zwane "wy?sze" czy lepsze ?ycie to fikcja wykreowana przez butnych filozofow-idealistow. "Higher life of man" zostało, zdaniem Mandeville'a wymy?lone przez filozofow, a nast?pnie przez nich i władcow zaadaptowane, by upro?ci? relacje władz i społecze?stwa.
Cnota
(
virtue
) według Mandeville'a to ka?de działanie sprzeczne z odruchem natury, a ktore człowiek ?wiadomie podejmuje, by inni na tym skorzystali, a tak?e maj?c na celu bycie dobrym ("every performance by which man, contrary to the impulse of nature, should endeavour the benefit of others, or the conquest of his own passions, out of a rational ambition of being good").
Wady
to zdaniem holenderskiego filozofa, działania z my?l? o sobie ("self-regarding actions"). Jak wida?, filozofia ta wytycza do?? łatw? drog? dla rozwoju społecze?stw, byleby nie przejmowa? si? za bardzo ideami filozofow-moralistow (tj. Locke'a czy Berkeleya raczej ni? sceptycznych Smitha i Hume'a). W pewnych aspektach Mandeville nawi?zuje do idei, ktore głosił (a wła?ciwie wyznał ich praktykowanie)
Machiavelli
. W nauce o
moralno?ci
Mandeville był kontynuatorem idei
Hobbesa
i
Locke’a
[1]
.
Wady prywatne ? zysk publiczny
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Tak jak potem
Adam Smith
, Mandeville był pewny, ?e to działania jednostek nios? z sob? dobro publiczne. Smith wierzył jednak w cnotliwo?? własnego interesu ("virtuous self-interest"), ktora powoduje powstanie niewidzialnej wspołpracy. Mandeville wierzył w to, ?e wła?nie na wadach mo?na budowa? dobry i skuteczny system ekonomiczny. Poprzedzał on w du?ym stopniu Smithowskie
laissez-faire
. Zasług? Mandeville'a jest to, ?e w ?wiecie zdominowanym przez filozoficzny dualizm rozumu i emocji wykazał, ?e drugie mog? słu?y? pierwszemu i ?e emocje nie s? czym? złym je?li si? je wykorzysta dla dobra publicznego.
W
Bajce o pszczołach
Mandeville pokazuje, ?e zanik miło?ci samego siebie czy egoizmu rowna si? społecznemu marazmowi i apatii. Poszukiwanie cnot nie wnosi nic pozytywnego, a odwraca uwag? od wad, ktore mo?na by wykorzysta?. Mandeville uwa?ał, ?e: "warto?ci moralne s? tym samym dla polityki czym pochlebstwo dla dumy" ("The moral virtues are the political offspring which flattery begot upon pride") tak dociera on do paradoksu, ?e prywatne wady s? zyskiem dla społeczno?ci.
Mandeville argumentuje, ?e nawet najwstr?tniejsze wady nios? z sob? dobro publiczne. Za przykład podaje
libertyna
, jako człowieka pełnego wad, ktory jednak pozwala istnie? krawcom, kucharzom i innym pracownikom, ktorym w dodatku płaci za usług?. A wi?c libertyn przysługuje si? społecze?stwu. Podobnymi argumentami posługiwali si? niektorzy filozofowie angielscy za
Karola II
.
Mandeville był pierwszym my?licielem, ktory ukuł poj?cie: "
podział pracy
" (Division of labour), przygotowuj?c znow grunt dla Adama Smitha.
Autor z pewno?ci? nie miał zamiaru obala? moralno?ci
[
kto tak twierdzi?
]
, lecz raczej poszerza? jej horyzonty. Kontrowersje budziły jego ksi??ki o chrze?cija?stwie, mimo i? nie atakowały bezpo?rednio
Free Thoughts on Religion
(1720) i
An Enquiry into the Origin of Honour and the Usefulness of Christianity
(1732). W swej
A priori and a posteriori
dowodzi, ze wszystkie prawa ustanowione były rezultatem egoistycznych d??no?ci silnych ("selfish aggrandizement") i zapewniania sobie ochrony przez słabych.
Ironiczne paradoksy Mandeville'a s? interesuj?ce jako opozycja wobec "przyjemnej moralno?ci"
Shaftesbury'ego
, i jako inne podej?cie do spraw egoizmu ni? mieli
Thomas Hobbes
i
Helvetius
. Z pewno?ci? Mandeville to jeden z najbardziej oryginalnych i bystrych umysłow XVIII stulecia
[
według kogo?
]
. Pełnymi gar?ciami czerpał z niego
David Hume
, ktory rownie? zastanawiał si? and zwi?zkiem mi?dzy prawami i potrzebami a egoizmem, jak i po?niej
Jeremy Bentham
, tworca
utylitaryzmu
(utilitarianism), głosz?cego prymat u?yteczno?ci nad innymi motywami działa? ludzkich.
- Typhon: a Burlesque Poem
(1704)
- Aesop Dress'd, or a Collection of Fables writ in Familiar Verse
(1704)
- The Planter's Charity
(1704)
- The Virgin Unmasked
(1709, 1724, 1731, 1742), o ciemnej stronie natury ludzkiej.
- Treatise of the Hypochondriack and Hysterick Passions
(1711, 1715, 1730), dzieło to podziwiał
Samuel Johnson
(Mandeville omawia tu medyczne metody, ktore głosili
John Locke
i
Thomas Sydenham
)
- The Fable of the Bees
(1714)
- Free Thoughts on Religion
(1720)
- A Modest Defence of Publick Stews
(1724)
- An Enquiry into the Causes of the Frequent Executions at
Tyburn
(1725)
- The Origin of Honour and the Usefulness of Christianity in War
(1732).
Dzieła bł?dnie mu przypisywane to:
The World Unmasked
(1736) i
Zoologia medicinalis hibernica
(1744).
- w j?zyku angielskim
- Leslie Stephen
,
English Thought in the Eighteenth Century
- Alexander Bain
,
Moral Science
- JM Robertson,
Pioneer Humanists
(1907)
- P Sakmann,
Bernard de Mandeville und die Bienenfabel-Controverse
(Freiburg, 1897)