Apartheid

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tabliczka z napisem ?Tylko dla białych”
Pla?a ?tylko dla białych” i ?zakaz dla psow” ( Muizenberg , 1985)
Pla?a ?tylko dla białych” ( Durban , 1989)

Apartheid (z afr.   apartheid [a] ) ? ideologia [1] głosz?ca konieczno?? osobnego rozwoju społeczno?ci ro?nych ras , a tak?e bazuj?cy na tej teorii system polityczny panuj?cy w Południowej Afryce do połowy lat 90 XX wieku, oparty na segregacji rasowej . System segregacji był oparty na przekonaniu o wy?szo?ci rasy białej i dyskryminował ludno?? czarn? i kolorow? [2] . W 1968 został uznany przez Organizacj? Narodow Zjednoczonych za zbrodni? przeciwko ludzko?ci [3] [4] .

Termin ?apartheid” powstał w latach 30 XX wieku, a jako polityczny slogan został u?yty we wczesnych latach 40 przez Parti? Narodow? , jednak polityka apartheidu jako taka si?ga wstecz, ku pocz?tkom białego osadnictwa w Afryce Południowej . Po doj?ciu do władzy Partii Narodowej w 1948 społeczny zwyczaj apartheidu został usystematyzowany pod postaci? prawa. W grudniu tego roku podczas uchwalenia Powszechnej deklaracji praw człowieka delegacja RPA nale?ała do mniejszo?ci wstrzymuj?cej si? od głosu.

Podło?e [ edytuj | edytuj kod ]

U ?rodeł apartheidu le??: skrajna odmiana doktryny predestynacji kalwinistycznej ukształtowana w odr?bno?ci od nurtu europejskiego (rola i pozycja Afrykanerow ), odrzucenie koncepcji społecze?stwa wielorasowego (odr?bny rozwoj), teza o pierwsze?stwie osadniczym Europejczykow przed plemionami Bantu , teza o braku istnienia narodu Bantu a jedynie kilkunastu grup plemiennych [5] . Zwolennicy ideologii apartheidu uznawali, ?e Bog stworzył odr?bne rasy i ka?da z nich ma odmienn?, stał?, obiektywn? charakterystyk? [1] . Zmiana ras była uwa?ana za złamanie woli Boga, w szczegolno?ci uwa?ano, ?e mieszanie si? białych Afrykanerow z czarnymi doprowadzi do wygini?cia ich rasy [1] . Ideologowie apartheidu uwa?ali, ?e RPA powinna by? krajem jedynie dla białych, czarni i kolorowi mieli mieszka? i pracowa? w rezerwatach w najbardziej nieprzyjaznych cz??ciach kraju lub mieli pełni? rol? taniej siły roboczej doje?d?aj?cej do pracy w miastach z rezerwatow [1] .

Historia apartheidu [ edytuj | edytuj kod ]

W roku 1949 wprowadzona została ustawa zakazuj?ca mieszanych mał?e?stw . W roku 1950 wprowadzono prawo zakazuj?ce kontaktow seksualnych pomi?dzy przedstawicielami ro?nych ras [6] . Wi?kszo?? post?powa? na podstawie tego prawa była wytaczana białym m??czyznom i czarnym lub kolorowym kobietom, przy czym biali m??czy?ni otrzymywali cz?sto łagodniejsze wyroki ni? czarne lub kolorowe kobiety [7] .

Wprowadzenie polityki apartheidu zostało umo?liwione przez Ustaw? o Spisie Ludno?ci z roku 1950. Apartheid narzucał klasyfikacj? wszystkich mieszka?cow na ?białych”, ?czarnych” i ?kolorowych”. Kryteria klasyfikacji uwzgl?dniały m.in. pochodzenie, wygl?d i zwyczaje. Po?niej dodano czwart? kategori? ? ?Azjatow”, wcze?niej klasyfikowanych jako ?kolorowi”; jednak?e kategoria ?Azjatow” odnosiła si? prawie wył?cznie do Hindusow . System apartheidu ju? w 1950 roku nadał Japo?czykom status ?Honorowej Rasy Białej”, co dawało im takie same prawa jak ludziom rasy białej. W niedługim czasie tytuł ?Honorowej Rasy Białej” został rozszerzony na prawie wszystkie azjatyckie narody rasy ?ołtej (wi?kszo?? Chi?czykow , Korea?czykow , Tajwa?czykow itd.), co całkowicie zrownało ich prawa z ras? biał?.

System apartheidu został wzmocniony przez seri? praw z lat 50. XX wieku. Ustawa o Zbiorowej Przestrzeni ( ang.   Group Areas Act ) z 1950 przypisała poszczegolnym rasom oddzielne strefy mieszkaniowe i komercyjne. Jej skutkiem było przymusowe wysiedlenie 3,5 mln czarnych mieszka?cow RPA na prowincje [8] . Inn? konsekwencj? było masowe wyburzanie domow czarnych w miastach (np. w Johannesburgu ), by przygotowa? grunty dla białych mieszka?cow kraju [2] . Ustawy o Ziemi z lat 1954 i 1955 zabroniły przebywania poszczegolnym rasom w okre?lonych strefach. Wszystkie osoby nie nale??ce do rasy białej musiały nosi? ze sob? specjalne ksi??eczki, podbijane co miesi?c przez pracodawc?, upowa?niaj?ce do pobytu na danym obszarze miejskim [9] .

W 1955 roku wprowadzano w ?ycie segregacj? rasow? w instytucjach edukacyjnych [10] . Biali mieli otrzymywa? tradycyjn? edukacj?. System edukacyjny dla czarnych, kolorowych i Azjatow miał natomiast kształci? ich do zawodu pracownikow fizycznych, minister edukacji kraju stwierdził, ?e nie ma potrzeby uczy? nie-białych dzieci matematyki [10] . Zniesiono obowi?zek szkolny wobec nie-białych [11] . Zakazano czarnym kształcenia si? na uniwersytetach dla białych i powołano dla nich osobne uczelnie o obni?onych wymaganiach [8] .

Wprowadzono rownie? segregacje we wszystkich instytucjach publicznych ? kinach, transporcie publicznym, restauracjach, obiektach sportowych [11] . Stworzono zdefiniowane rasowo kategorie zawodowe . Oddzielono te? władze polityczne, jedynie biali mieli prawo głosu w wyborach do białych władz krajowych (po?niej rozszerzono je rownie? na kolorowych). Regiony zamieszkane przez czarnych ? Transkei , Ciskei , Bophuthatswana , Venda i KwaZulu zostały wydzielone wył?cznie dla czarnych jako bantustany , w ktorych wprowadzono czarne władze i zamierzano docelowo uczyni? z nich pozornie niepodległe pa?stwa . Prowincje były całkowicie uzale?nione od władz centralnych [12] . Poj?cie ?bantustan” było uwa?ane za obra?liwe przez czarnych mieszka?cow RPA [12] . Wi?kszo?? czarnych uzyskała obywatelstwo tych krajow i jednocze?nie została pozbawiona obywatelstwa południowoafryka?skiego.

W zwi?zku z wprowadzeniem polityki apartheidu wprowadzono ustaw? o tłumieniu komunizmu w 1950 roku. Definiowała ona komunizm tak szeroko, ?e praktycznie ka?da aktywno?? polityczna członkow rasy czarnej mogła zosta? ukarana [12] . W ramach tej ustawy rozpocz?to represje wobec liderow zwi?zkow zawodowych, ktorzy sprzeciwiali si? rasizmowi i polityce segregacji rasowej ( Solly Sachs , Ray Alexander ) [12] . Członkostwo w zwi?zkach zawodowych było zakazane czarnym do lat 80. Ka?dy zwi?zek zawodowy o charakterze politycznym był zakazany. Obowi?zywał te? zakaz strajkow .

Mi?dzynarodowy sprzeciw [ edytuj | edytuj kod ]

Mi?dzynarodowa Konwencja o Przeciwdziałaniu i Karaniu Zbrodni Apartheidu (1973): ciemnozielony ? strony, jasnozielony ? podpisana bez ratyfikacji, szary ? pozostałe pa?stwa

Apartheid był wielokrotnie pot?piany przez społeczno?? mi?dzynarodow? .

W 1944 Deklaracja Filadelfijska proklamowała: wszyscy ludzie, bez wzgl?du na ras?, wyznanie czy płe? maj? prawo d??y? zarowno do materialnego dobrobytu, jak i do rozwoju duchowego w warunkach wolno?ci i godno?ci, gospodarczego bezpiecze?stwa i rownych mo?liwo?ci .

W 1945 Karta Narodow Zjednoczonych do celow ONZ zaliczyła popieranie praw człowieka i zach?canie do poszanowania tych praw i podstawowych wolno?ci dla wszystkich bez wzgl?du na ro?nice rasy, płci, j?zyka lub wyznania.

W 1946 ?wiatowa Organizacja Zdrowia ogłosiła w preambule swej Konstytucji: Korzystanie z najwy?szego, osi?galnego poziomu zdrowia jest jednym z podstawowych praw ka?dej istoty ludzkiej bez ro?nicy rasy, religii, przekona? politycznych, warunkow ekonomicznych lub społecznych .

W 1958 Mi?dzynarodowa Organizacja Pracy zainicjowała Konwencj? nr 111 zabraniaj?c? m.in. dyskryminacji rasowej w zatrudnieniu.

W 1960 pod auspicjami UNESCO powstała Konwencja w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie o?wiaty zabraniaj?ca wszelkiego wyro?niania, wykluczania, ograniczania lub uprzywilejowania m.in. ze wzgl?du na ras? lub kolor skory (art. 1).

W 1961 Republika Południowej Afryki została zmuszona do wyst?pienia ze Wspolnoty Narodow przez pa?stwa członkowskie krytyczne wobec systemu apartheidu.

W 1966 pot?piła apartheid Mi?dzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Przyj?ty w tym samym roku Mi?dzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w art. 2.1 głosi Ka?de z Pa?stw-Stron niniejszego Paktu zobowi?zuje si? przestrzega? i zapewni? wszystkim osobom, ktore znajduj? si? na jego terytorium i podlegaj? jego jurysdykcji, prawa uznane w niniejszym Pakcie, bez wzgl?du na jakiekolwiek ro?nice, takie jak: rasa, kolor skory, płe?, j?zyk, religia, pogl?dy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja maj?tkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczno?ci. Podobnie Mi?dzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych w art. 2.2: Pa?stwa Strony niniejszego Paktu zobowi?zuj? si? zagwarantowa? wykonywanie praw wymienionych w niniejszym Pakcie bez ?adnej dyskryminacji ze wzgl?du na ras?, kolor skory, płe?, j?zyk, religi?, pogl?dy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacj? maj?tkow?, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczno?ci.

W 1968 Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzko?ci zaliczyła apartheid do zbrodni przeciw ludzko?ci [3] [13] . W tym samym roku pot?piła go Proklamacja tehera?ska .

W 1973 Zgromadzenie Ogolne ONZ uchwaliło Mi?dzynarodow? Konwencj? o Przeciwdziałaniu i Karaniu Zbrodni Apartheidu . Dora?n? intencj? Konwencji było dostarczenie podstaw prawnych do nało?enia sankcji celem wywarcia presji na rz?d Republiki Południowej Afryki. Konwencja weszła w ?ycie w 1976 .

W 1979 Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet głosi we wst?pie eliminacja apartheidu, wszelkich form rasizmu, dyskryminacji rasowej, kolonializmu, neokolonializmu, agresji , obcej okupacji i dominacji oraz ingerencji w wewn?trzne sprawy pa?stw ma podstawowe znaczenie dla pełnego korzystania przez m??czyzn i kobiety z ich praw .

W 1981 Afryka?ska Karta Praw Człowieka i Ludow zabroniła dyskryminacji ze wzgl?du na ras?, przynale?no?? do grupy etnicznej, kolor skory, płe?, j?zyk, przekonania religijne, polityczne lub jakiekolwiek inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, urodzenie albo inny status (art. 2).

W 1986 w zwi?zku z szerok? kampani? mi?dzynarodowego protestu przeciw apartheidowi (m.in. koncerty rockowe i pikiety pod placowkami dyplomatycznymi) i pod naciskiem opinii publicznej rz?dy Stanow Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii nało?yły na Republik? Południowej Afryki sankcje ekonomiczne w prote?cie przeciwko prowadzonej przez jej rz?d polityce rasowej (mimo i? obydwa kraje czerpały ogromne korzy?ci z bogactw naturalnych i strategicznego poło?enia RPA, traktuj?c ten kraj jako swojego sojusznika w zimnej wojnie ). W 1987, na skutek olbrzymiej presji Stanow Zjednoczonych, wspołprac? (głownie militarn?) z RPA zerwał Izrael [14] .

Tak?e w 1985 Zgromadzenie Ogolne Narodow Zjednoczonych przyj?ło Mi?dzynarodow? Konwencj? przeciwko apartheidowi w sporcie , ktora weszła w ?ycie w roku 1988 , wszystkie strony, ktore podpisały konwencj? zobowi?zały si? nie utrzymywa? kontaktow sportowych z pa?stwami apartheidu. Dopiero w 1992 Mi?dzynarodowy Komitet Olimpijski dopu?cił Republik? Południowej Afryki do udziału w igrzyskach olimpijskich .

Kres polityki apartheidu [ edytuj | edytuj kod ]

W latach 50. XX wieku Afryka?skim Kongresem Narodowym zacz?ł kierowa? Nelson Mandela . Za działalno?? terrorystyczn? i proby obalenia rz?du został skazany w roku 1962 na do?ywotnie wi?zienie. Stał si? on symbolem walki z apartheidem.

We wczesnych latach 90. XX wieku, w wyniku narastaj?cej presji przeciwko polityce apartheidu (zarowno wewn?trznej, jak i zewn?trznej), rz?d Republiki Południowej Afryki na czele z prezydentem Frederikiem Willemem de Klerkiem rozpocz?ł demonta? systemu apartheidu. W 1990 rz?d pod kierunkiem Partii Narodowej rozpocz?ł reformy zaczynaj?c od uwolnienia w 1990 roku Nelsona Mandeli i zalegalizowania uprzednio zakazanych partii politycznych: Afryka?skiego Kongresu Narodowego (ANC), Kongresu Panafryka?skiego (PAC) i Południowoafryka?skiej Partii Komunistycznej (SACP) oraz uwolnienia wi?zionych czarnych działaczy.

W 1994 krajowa konstytucja została napisana na nowo. Odbyły si? te? pierwsze powszechne wybory w historii kraju. Pierwszym czarnoskorym prezydentem Republiki Południowej Afryki został Nelson Mandela. Rok wcze?niej, w 1993 roku, Nelson Mandela i Frederik Willem de Klerk zostali laureatami pokojowej Nagrody Nobla.

Po zako?czeniu apartheidu Partia Narodowa i Frederik Willem de Klerk przez krotki okres rz?dzili u boku Afryka?skiego Kongresu Narodowego. Biali posiadaj? wci?? znacz?c? reprezentacj? polityczn? w prowincjach Przyl?dkowej Zachodniej i Gauteng . Nie s? te? wykluczeni z władzy na poziomie kraju: Ronnie Kasrils był ministrem słu?b bezpiecze?stwa, Afrykaner Alec Erwin ministrem skarbu, a były lider Partii Narodowej, Marthinus van Schalkwyk jest ministrem ds. rozwoju i turystyki.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ IPA: [??part??it], od apart ?osobno” i sufiksu -heid ; Apart z fr.   a part ?oddzielnie, osobno; na bok; na uboczu; z wyj?tkiem, oprocz” z łac.   partiri ?dzieli?” od pars dpn. partis ?cz???” ( Słownik Wyrazow Obcych )

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ a b c d Caliendo 2011 ↓ , s. 103.
  2. ↑ a b Berger 2009 ↓ , s. 114.
  3. ↑ a b Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzko?ci . [dost?p 2020-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-24)].
  4. ↑ Norval 1996 ↓ , s. 2.
  5. ↑ Apartheid, czyli odr?bny rozwoj. W: Arnold Bianke: Wszystko o...Pa?stwo apartheidu . Warszawa: KAW, 1986.
  6. ↑ Worden 2012 ↓ , s. 104.
  7. ↑ Kopano 2009 ↓ , s. 171.
  8. ↑ a b Berger 2009 ↓ , s. 115.
  9. ↑ Worden 2012 ↓ , s. 107.
  10. ↑ a b Crompton 2006 ↓ , s. 22.
  11. ↑ a b Worden 2012 ↓ , s. 105.
  12. ↑ a b c d Berger 2009 ↓ , s. 116.
  13. ↑ Tak samo okre?la apartheid Statut MTK z 1998 w art. 7. 1 i 2.
  14. ↑ Dyplomatyczna wojna Izraela z RPA ? wszystko przez metk? ? Wiadomo?ci ? WP.PL .

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Apartheid&oldid=73862258 ”