Anarchizm kolektywistyczny ( anarchokolektywizm ) ? anarchistyczna doktryna polityczna i ekonomiczna , ktorej tworc? był Michaił Bakunin i ktora zast?piła mutualizm Proudhona jako czołowy nurt w dziewi?tnastowiecznym ruchu anarchistycznym.

Kolektywizm Bakunina [ edytuj | edytuj kod ]

Bakunin odszedł od proudhonizmu około 1868 r., odrzucaj?c pogl?dy Proudhona na własno?? prywatn?, ktorej ten ostatni był zwolennikiem. W koncepcji Bakunina kwesti? podstawow? była wolno?? jednostki, rozumiana jako pełny i swobodny rozwoj potencjału fizycznego, intelektualnego i moralnego. Jednostka jednak zawsze jest jednostk? ?yj?c? w społecze?stwie ; człowiek jest według niego istot? społeczn?, ktora mo?e by? wolna tylko w społecze?stwie, gwarantuj?cym jej t? wolno??. Problem wi?c polega na tym, jakie społecze?stwo jest w stanie zapewni? jednostce pełny i swobodny rozwoj.

Dodatkowo zdaniem Bakunina wolno?? powinna by? nieograniczona: ?nie mo?na człowieka pozbawi? cz?stki wolno?ci, nie pozbawiaj?c go wolno?ci całkowicie. Ta mała cz?stka, ktor? mi zabieracie, stanowi istot? mojej wolno?ci, jest wszystkim” ? jak pisał ^[1] . St?d postulat zast?pienia pa?stwowego przymusu dobrowolnym stowarzyszaniem si? ludzi. Ponadto uwa?ał, ?e człowiek mo?e by? naprawd? wolny tylko w?rod wolnych ludzi ? poniewa? negacja wolno?ci cho?by jednego człowieka stanowi negacj? wolno?ci w ogole. Z tym ł?czył si? postulat rowno?ci społecznej i ekonomicznej, bowiem tylko ona mo?e w takich okoliczno?ciach gwarantowa? wolno?? wszystkim.

Podstawowym postulatem bakuninowskiego kolektywizmu stało si? wi?c po pierwsze zniesienie pa?stwa: ?Jeste?my wrogami wszelkiej rz?dowej, pa?stwowej władzy, wrogami ustroju pa?stwowego w ogole i s?dzimy, ?e lud mo?e by? tylko wowczas szcz??liwy i wolny, gdy sam stworzy swoje ?ycie, gdy sam zorganizuje si? od dołu ku gorze poprzez samodzielne i całkowicie swobodne zrzeszenia bez ?adnej oficjalnej kurateli, cho? oczywi?cie mog? na? swobodnie oddziaływa? najro?niejsze osoby i partie” ^[2] .

Po drugie, celem bakuninowskiego kolektywizmu było zniesienie kapitalizmu , zniesienie własno?ci prywatnej ?rodkow produkcji (ziemi, narz?dzi pracy) i ich uspołecznienie ? przej?cie przez dobrowolne stowarzyszenia produkcyjne, zarowno w miastach, jak i na wsi (w tym ostatnim przypadku gminy). St?d wła?nie nazwa tego nurtu ? wła?cicielami ?rodkow produkcji miały sta? si? kolektywy (w odro?nieniu np. od anarchokomunizmu , gdzie ?rodki produkcji nie maj? nale?e? do jakiej? konkretnej grupy).

Wszystkie osoby miały uczestniczy? w decyzjach podejmowanych przez stowarzyszenie. Udział w wytworzonych przez stowarzyszenie produktach miał by? proporcjonalny do wkładu pracy danej jednostki, z czym zwi?zek miał rownie? nacisk Bakunina na zniesienie dziedziczenia własno?ci, bowiem dziedziczy si? wowczas co?, w czego wytworzeniu nie brało si? udziału. Zniesienie dziedziczenia miało by? tak?e sposobem na zniesienie własno?ci prywatnej.

Ekonomiczny aspekt anarchokolektywizmu był zarazem podstaw? ustroju politycznego . Stowarzyszenia rolnicze i przemysłowe miały ł?czy? si? ze sob? w federacje regionalne, krajowe i mi?dzynarodowe (a ostatecznie w federacj? ogolno?wiatow?), gdzie federacje krajowe zast?powa? miały dotychczasowe pa?stwa ( anarchia ). Zasada oddolnego stowarzyszania si? gmin ( komun ) zast?powała odgornie tworzone, scentralizowane pa?stwo. Była to druga cecha charakterystyczna anarchokolektywizmu, odro?niaj?ca go od pogl?dow Proudhona, dla ktorego ustroj federacyjny miał by? tylko etapem na drodze do ?pełnego anarchizmu” ? w kolektywizmie był to jeden z głownych elementow składowych ustroju anarchistycznego.

Ukoronowaniem tej wizji była idea zast?pienia pa?stw i narodow przez lu?ne federacje komun (gmin) z form? systemu przedstawicielskiego, lecz pozbawione elementow władzy wykonawczej .

W 1874 r. w Brukseli, De Paepe jako delegat miejscowej sekcji Mi?dzynarodowki, podczas kongresu przedstawił raport ?O organizacji słu?b publicznych”. Akceptował powszechnie uznawany trojczłonowy model przyszłego społecze?stwa:

• komuna ( gmina )
• regionalne i krajowe federacje komun
• ogolno?wiatowa federacja federacji

Komuna pomy?lana była w tym systemie jako podstawowa jednostka organizacji politycznej porewolucyjnego społecze?stwa, organizuj?ca wszystkich członkow i samowystarczalna w swoich funkcjach ustawodawczych, s?downiczych i policyjnych. Transport i komunikacja tj. poczta, koleje, ?egluga miały podlega? regionom, za? kompetencje federacji ogolno?wiatowej sprowadzałyby si? do ogolnej koordynacji działa? oraz podejmowania przedsi?wzi?? naukowych lub gospodarczych o skali globalnej.

Przyszły ustroj by unikn?? niebezpiecze?stw centralizacji miał by? organizowany od dołu ku gorze przez dobrowolne zrzeszenia, federacje kolektywow lokalnych, krajowych, a w ko?cu wielkiej federacji ?wiatowej.

W ramach federacji, Bakunin postuluje wprowadzenie kolektywow/rad, powszechne szkolnictwo jako inicjacja ku wolno?ci, domy opieki nad starymi, chorymi i niezdolnymi do pracy. ?Rewolucyjna federacja” jest bowiem tworem dobrowolnych uzgodnie?. ?aden człowiek, nawet ?yj?c na terenie tej federacji, nie ma obowi?zku przynale?enia do niej, ani do zrzeszonej w niej gminy, prowincji czy kraju. Tak samo, jak i ?adna gmina, prowincja czy kraj nie maj? obowi?zku przynale?enia do federacyjnych struktur wy?szego rz?du. Rzecz jasna i? taka jednostka, nie nale??ca do ?adnej społeczno?ci nie korzysta z jej praw politycznych oraz gwarancji ochrony. Mo?e ona jednak organizowa? swe własne niezale?ne struktury, b?d? korzysta? z ochrony innych osob.

Ponadto nawet takim osobom, członkowie bakuninowskich kolektywow nie mogliby ogranicza? wolno?ci. Podatki za? w jego systemie miały mie? charakter dobrowolnych opłat za usługi ?wiadczone ze strony federacji. Jednostki mogłyby same wybiera? za jakie usługi chc? płaci?, eliminuj?c w ten sposob ?wiadczenia niepotrzebne. Cho? mo?e by? te? tak, ?e w anarchistycznym społecze?stwie wszelkie organizacje za??dałby od swoich członkow pewnych ogranicze? w zamian za przynale?no??.

Anarchokolektywizm w I Mi?dzynarodowce [ edytuj | edytuj kod ]

Mi?dzynarodowy Alians Demokracji Socjalistycznej [ edytuj | edytuj kod ]

Kwestia zniesienia dziedziczenia oraz pogl?dy anarchokolektywistyczne pojawiły si? w programie zało?onego przez Bakunina Mi?dzynarodowego Aliansu Demokracji Socjalistycznej w 1869 r. Po rozwi?zaniu tej organizacji i wst?pieniu jej członkow do I Mi?dzynarodowki wniosek o takiej tre?ci został zgłoszony na kongresie Mi?dzynarodowki w Bazylei w tym samym roku, gdzie uzyskał wi?ksze poparcie ni? analogiczny wniosek Karola Marksa , zakładaj?cy i? sposobem stopniowej likwidacji własno?ci mo?e by? wysoki podatek spadkowy (zniesienie dziedziczenia nie weszło jednak do programu Mi?dzynarodowki, bowiem to poparcie było wci?? zbyt małe, by zacz?ło obowi?zywa? jako zasada).

Belgijska sekcja I Mi?dzynarodowki [ edytuj | edytuj kod ]

Podobne do bakuninowskich kolektywistyczne pogl?dy zacz?ła głosi? ju? w 1868 r. grupa belgijskich działaczy Mi?dzynarodowki, ktorej głownym przedstawicielem był Cesar De Paepe (wcze?niej tak?e zwolennik proudhonizmu). W li?cie z 11 stycznia 1869 r. skierowanym do Mi?dzynarodowego Aliansu Demokracji Socjalistycznej i podpisanym przez 17 czołowych działaczy belgijskich, padło stwierdzenie, i? ?wszystkie obecnie istniej?ce pa?stwa, polityczne i autorytarne, powinny zosta? zredukowane do funkcji czysto administracyjnych w usługach publicznych w swoich krajach, a ostatecznie znikn?? w powszechnym zwi?zku wolnych stowarzysze?, zarowno rolniczych, jak i przemysłowych” ^[3] De Paepe przedstawił to stanowisko na kongresie w Bazylei.

Koncepcja De Paepe, jak si? jednak okazało, ro?niła si? od innych wersji kolektywizmu. W 1874 r. na kongresie Mi?dzynarodowki w Brukseli De Paepe w referacie pt. ?O organizacji słu?b publicznych” zaprezentował co prawda powszechnie uznawany model federacji komun, ale nie wykluczał jednak ewentualno?ci ?odgornej” rewolucji , ktora doprowadziłaby do przej?cia władzy przez proletariat i ustanowienia tymczasowej ?kolektywnej dyktatury ”. Mogłoby to poci?gn?? za sob? nawet upa?stwowienie usług oraz ?rodkow produkcji. Koncepcja ta spotkała si? z krytyk? anarchistow hiszpa?skich , szwajcarskich , a tak?e cz??ci delegacji belgijskiej . Uznano j? za prob? przemycenia ?socjalizmu pa?stwowego”; dopatrywano si? autorytarnych zagro?e? tak?e w formie zarz?dzania na poziomie komun i federacji.

Federacja Jurajska [ edytuj | edytuj kod ]

Inn? koncepcj? stawiaj?c? nie na komuny, ale na stowarzyszenia wytworcze, prezentowali czołowi ideolodzy szwajcarskiej Federacji Jurajskiej ? James Guillaume , Adhemar Schwitzguebel i August Spichiger . Kolektywizm w ich wersji był ?ci?le powi?zany z syndykalizmem i starał si? pogodzi? ze sob? rozwi?zania ekonomiczne Proudhona i Bakunina , proponuj?c pewien rodzaj gospodarki mieszanej. Obok przedsi?biorstw uspołecznionych, koniecznych je?li chodzi o produkcj? w du?ej skali, miałyby tak?e funkcjonowa? małe, indywidualne gospodarstwa rolne i warsztaty rzemie?lnicze. Stowarzyszenia wytworcze nastawione na t? sam? produkcj? powinny zawrze? ze sob? pakt solidarno?ci, daj?cy wszystkim pełny dost?p do wszystkich ?rodkow produkcji i takie same uprawnienia. Zbiorowym wła?cicielem miały wi?c by? tutaj korporacje zawodowe, a nie poszczegolne stowarzyszenia.

Guillaume postulował rownie? zakładanie w poszczegolnych komunach ?bankow wymiany” (podobnych do obecnej praktyki clearingu ) skupuj?cych towary od producentow i odsprzedaj?cych je konsumentom przy pomocy specjalnych kuponow zast?puj?cych pieni?dze . Komuny miały tak?e zajmowa? si? wychowywaniem dzieci, usługami publicznymi i wytwarzaniem ?ywno?ci. Artykuły pierwszej potrzeby, jak chleb, mi?so, produkty mleczne czy wino miałyby by? darmowe.

Był to kolektywizm o charakterze internacjonalistycznym . Podstaw? ustroju politycznego miały stanowi? ?pakty federacyjne” gwarantuj?ce poszczegolnym komunom i federacjom komun pełn? autonomi? .

Podobne pogl?dy reprezentowali emigranci francuscy w Szwajcarii, tworz?cy odr?bne sekcje Mi?dzynarodowki antyautorytarnej. Jean Louis Pindy oraz Paul Brousse silnie akcentowali rol? grup wytworczych. W ich poj?ciu kolektywizm mogł si? wspiera? jedynie na takich zwi?zkach grup, gdy? uwa?ali, i? komuny terytorialne groziły powieleniem wad normalnego pa?stwa.

Z Federacj? Jurajsk? wspołpracowała jedyna polska stricte anarchokolektywistyczna organizacja ? Towarzystwo Polskie Socjalno-Rewolucyjne , istniej?ca w 1872 r.

Hiszpania [ edytuj | edytuj kod ]

Teorie kolektywistyczne trafiły jednak na najbardziej podatny grunt w Hiszpanii . To wła?nie tam przyj?ły si? najbardziej powszechnie i istniały najdłu?ej, z uwagi na silne lokalne tradycje federalistyczne w tym kraju. Anarchokolektywistyczny charakter miała zało?ona w 1870 r. Hiszpa?ska Federacja Regionalna (hiszp. Federacion Regional Espanola ), powstała po wizycie w Hiszpanii wysłannika I Mi?dzynarodowki Giuseppe Fanellego ; działaj?ca w konspiracji i rozwi?zana po 10 latach, daj?c pocz?tek Federacji Robotnikow Regionu Hiszpanii , w ktorej anarchokolektywizm ?cierał si? z anarchokomunizmem , zaczynaj?cym wła?nie dominowa? w ruchu anarchistycznym. Idee anarchokolektywistyczne odegrały te? niebagateln? rol? w Rewolucji hiszpa?skiej w 1936 r.

Generalnie jednak dominacja idei kolektywistycznych w ruchu anarchistycznym nie była długotrwała, poniewa? zamyka si? ona w latach 1868 ? 1876 . Przez nast?pne cztery lata krytykowano anarchokolektywizm i powoli odchodzono od niego, by w ko?cu opowiedzie? si? za anarchokomunizmem.

Obecnie koncepcj? nawi?zuj?c? do anarchistycznego kolektywizmu jest ekonomia uczestnicz?ca .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Nurty anarchizmu

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• M. Bakunin Pisma wybrane , t. 1-2, Warszawa 1965.
• D. Grinberg Ruch anarchistyczny w Europie Zachodniej, 1870-1914 , Warszawa 1994.
• M. Nettlau La Anarquia a traves de los tiempos , Meksyk 2006 (pierwsze wydanie Barcelona 1935).
• J. Uglik, Michała Bakunina filozofia negacji , Warszawa 2007.