Symbolisme var ei litterær og biletkunstleg retning som vart utvikla i Frankrike pa 1880-talet og 1890-talet, og sidan fekk avleggarar i andre land. Dei franske symbolistane vert rekna til dekadansen , dei kunstnarane som mot slutten av 1800-talet ville fri litteraturen fra nyttetenkinga og fra den radande samfunnsmoralen.

Symbolismen i 1880-talets Frankrike vart skapt som ein reaksjon mot naturalismen i romanen , særleg slik naturalismen framstod hja Emile Zola og i parnasskulen sin plastisk-maleriske poesi. Symbolistane prøvde a kalle fram att og fornye idealismen og romantikken fra tidleg 1800-tal. I staden for naturalismen sitt positivistiske vitskapssyn, sosiale engasjement og realistiske røyndomsspegling, ville symbolistane vie seg til det indre livet og stille seg i avstand til samfunnet og samfunnsproblema. Dei fleste symbolistiske forfattarane var poetar.

Forgjengarar til symbolismen [ endre | endre wikiteksten ]

Edgar Allan Poe , Charles Baudelaire og Alfred de Vigny var dei fremste inspiratorane for symbolistane. Dei let seg og inspirere av tyske komponistar , særleg Richard Wagner , av engelsk poesi og innan malarkunsten framfor alt av prerafaelittane . Som sine næraste forgjengarar proklamerte dei Stephane Mallarme , Paul Verlaine , Villiers de l'Isle-Adam , Arthur Rimbaud og Tristan Corbiere .

Symbolistiske malsettingar [ endre | endre wikiteksten ]

Symbolistane oppfatta kunsten som ein slags religion. Dei gav seg til kunsten for kunstens eiga skuld; ein tanke som finst uttrykt hos Friedrich von Schiller . I fylgje symbolismen har poesien ikkje til oppgave fotografisk a spegle røyndomen; den bør i staden prøve fange sjela i tingen. Der parnasskulen skildra eit landskap, der søkte symbolismen a mane fram stemninga i landskapet. Til skilnad fra det klare, nøyaktige og logiske som herska i naturalismen, streva symbolismen etter a syne det dunkle, det mystiske, til og med det ubegripelege. Retninga deler prerafaelittane sin store kjærleik til allegorien . Symbolistane laga teoriar utifra Poe sin mate a fortelje sine historier pa; under den synlege meininga skjuler seg ein annan og djupare symbolikk.

Symbola , meinte ein, burde helst oppsta av seg sjølv utan medvete strev og i eit naivt sinn, som ikkje ein gong forstod a skilje det synlege innhaldet fra det abstrakte innhaldet. Ein kjenner i desse teoriane att tankar hos Dante , visse tyske nyromantikarar og Richard Wagner si oppfatning av poesien.

Teknisk sett kjempa symbolismen for større metrisk fridom. For a forsta rørsla sine malsettingar, ma ein ha med at fram til dess hadde den franske tradisjonen om korleis det lyriske spraket skulle vere, vore meir konservativ enn den germanske, og at romantikken i Frankrike ikkje hadde lukkast gjennomføre same fridomen i behandlinga av verset som i Tyskland eller England . Det var den fridomen ein søkte vinne, dels gjennom a behandle aleksandrinen mindre konvensjonelt, dels gjennom a skrive sakalla frie vers.

Retningar innanfor litterær symbolisme [ endre | endre wikiteksten ]

Symbolistar i Frankrike [ endre | endre wikiteksten ]

Symbolismen kan sporast tilbake til byrjinga av 1880-talet. Nokre unge skaldar byrja da, fyrst uavhengig av kvarandre, sidan meir i samband med einannan a gje ut sma tidsskrift der dei publiserte versa sine og kjempa for ideane sine. Mellom desse unge kan nemnast Jean Moreas, Charles Morice, Laurent Tailhade, Maurice Barres , Charles Viguier, Felix Feneon, Gustave Kahn. Seinare kom Rene Ghil, Francis Jammes , Jules Laforgue , Stuart Merrill og Francis Viele-Griffin til. Mellom dei som ma reknast for retningas fremste representantar bør iallfall Henri de Regnier, Emile Verhaeren , Maurice Maeterlinck nemnast .

Det var fyrst med Huysmans roman A rebours fra 1884, der han viser den nye typen poet, dekadenten , og etter Gabriel Vicaire og Henri Beauclair gav ut sin vittige parodi Deliquescences, d'A. Floupette, poete decadent i 1885, at symbolismen padrog seg merksemd i vidare krinsar. Samstundes oppdaga kunstkrinsane i Paris Paul Verlaine og han vart hylla som leiar for retninga, kalla prince des poetes . Tidsskrifta byrja myldre fram, og etter maten mange diktsamlingar av dei nye poetane sag dagen. Jean Moreas skreiv retninga sitt program, men det lukkast ikkje a samle medlemene kring eit felles tidsskrift. Til det var meiningane for ulike, spreidde.

Symbolismen hadde som litterær og kunstnerisk retning ei kort blomstringstid. Retninga var det kraftigaste uttrykket for ein allmenn tendens i tidsanda, og knapt nokon dalevande, fransksprakleg forfattar unngjekk a verte paverka av rørsla. Den braut med naturalismen og virtuositeten frigjorde fransk versekunst.

Symbolistar utanfor Frankrike [ endre | endre wikiteksten ]

Rørsla forplanta seg til andre europeiske land, sa som Tyskland med Stefan George og fleire, Danmark med Johannes Jørgensen , og Noreg med ein framifra representant i Sigbjørn Obstfelder .

Symbolismen i biletkunsten [ endre | endre wikiteksten ]

Symbolismen i biletkunsten voks fram or ein annan grunn enn den litterære symbolismen, trass i ein likearta ideologi og tidsand. Biletkunsten henta fram dei mørkare og meir gotiske sidene av romantikken. Der romantikken var hissig og rebelsk, var symbolismen statisk og religiøs-andeleg. Den maleriske symbolismen var ei vidareføring av dei mystiske tendensene i den romantiske tradisjonen med kunstnarar som Caspar David Friedrich , Fernand Khnopff og Henry Fuseli og var sterkt knytt til den sjølvbevisste, mørke og private dekadansen .

Det fanst fleire og til dels ganske ulike grupper av symbolistiske malarar, mellom dei Gustave Moreau , Odilon Redon , Pierre Puvis de Chavannes , Henri Fantin-Latour , Edvard Munch , Felicien Rops og Jan Toorop. Symbolistisk maleri nadde geografisk mykje vidare enn den symbolistisk poesien, der i mellom fleire russiske malarar og til Elihu Vedder i USA. Auguste Rodin vert tidvis rekna som ein symbolistisk bilethoggar.

Symbolistiske malarar biletla mytologi og draumebilete for a synleggjere eit visuelt sprak for sjela. Dei søkte a skape stemningsskapande og suggestive maleri som førte tankane til ei statisk verd der stilla radde. Symbola ein nytta var ikkje den velkjende ikonografien , men intenst personlege, private, obskure og fleirtydige. Meir filosofisk enn stilmessig paverka symbolismen den samtidige Art Nouveau -rørsla og Les Nabis (≪profetane≫). I deira utforsning av draumliknande subjekt er dei ogsa forløparar til surrealistane : Bernard Delvaille har omtala Rene Magritte si surrrealisme som ≪symbolisme pluss Freud ≫.

Eit utval symbolistiske malarar [ endre | endre wikiteksten ]

• Pierre Puvis de Chavannes
• Gustave Moreau
• Arnold Bocklin
• Odilon Redon
• John William Waterhouse
• Felicien Rops
• Fernand Khnopff
• Gustav Klimt
• Edvard Munch
• Hugo Simberg

Kjelder [ endre | endre wikiteksten ]