De
Vesuvius
is een actieve
vulkaan
aan de westkust van
Italie
ten zuidoosten van
Napels
. De naam "Vesuvius" is afkomstig van het
Oskisch
"fesf"
, wat rook betekent. De vulkaan ligt in de vlakte van
Campanie
, heeft een doorsnede van acht kilometer en is 1281 meter hoog.
De Vesuvius is een
stratovulkaan
; strato- is afgeleid van
stratum
, Latijn voor 'laag'. Een stratovulkaan bestaat uit een afwisseling van lagen as en
lava
, die in de twee stadia van een uitbarsting van dit type vulkaan worden gevormd. De Vesuvius ligt in de
caldera
van een oudere vulkaan, de
Monte Somma
. De caldera is ongeveer 18.300 jaar geleden gevormd.
[1]
Een vulkaan in een caldera wordt ook wel
sommavulkaan
genoemd.
In het jaar
79
kwam de
Vesuvius tot uitbarsting
, waarbij de Romeinse steden
Pompei
,
Herculaneum
,
Oplontis
en andere nederzettingen werden verwoest. Tijdens de uitbarsting werd een wolk van
stenen
,
as
en vulkanische gassen tot wel 30 km in de lucht geworpen.
[2]
De omgeving werd bedolven onder enorme hoeveelheden
pyroclastisch materiaal
. Bij de uitbarsting zouden meer dan duizend mensen zijn omgekomen. Het enige overgebleven ooggetuigenverslag van de gebeurtenis zijn de twee brieven van
Plinius de Jongere
aan de historicus
Tacitus
.
De Vesuvius is sindsdien vele malen uitgebarsten; de laatste keer was in 1944. De Vesuvius wordt beschouwd als een van de gevaarlijkste vulkanen ter wereld vanwege de miljoenen mensen die dichtbij genoeg wonen om door een uitbarsting te worden getroffen. In de eigenlijke gevarenzone wonen ongeveer 600.000 mensen, meer dan bij enige andere vulkaan in de wereld het geval is. Sinds 1995 wordt de Vesuvius (en het omliggende gebied) beschermd als
Nationaal park Vesuvius
.
De Vesuvius kent een rijke historische en literaire traditie, en is mede hierdoor een van de bekendste en best bestudeerde vulkanen ter wereld. Aan de Vesuvius werden ten tijde van het
Romeinse Rijk
goddelijke eigenschappen toegeschreven (
Genius
). De Vesuvius verschijnt onder meer in de decoratieve
fresco's
die in de ruines van Pompei zijn ontdekt. In de Romeinse mythologie werd de Vesuvius onder meer in verband gebracht met
Hercules
.
[3]
Het is onduidelijk of de nabijgelegen historische stad
Herculaneum
naar deze figuur vernoemd is. Een epigram van de dichter
Marcus Valerius Martialis
uit 88 na Christus wekt de indruk dat zowel
Venus
, de patrones van Pompei, als Hercules werden aanbeden in het gebied dat verwoest werd tijdens de uitbarsting van 79.
[3]
Uitzicht op de Italiaanse havenstad
Napels
met Vesuvius in de zonsondergang. De
somma-caldera
links en de actieve
krater
rechts.
De Vesuvius is een middelgroot vulkanisch complex, bestaande uit een
krater
(
Gran Cono
) die gedeeltelijk omgeven wordt door een steile
caldera
, die ontstaan is bij de ineenstorting van een eerdere (en oorspronkelijk veel hogere) structuur genaamd
Monte Somma
. De Gran Cono werd grotendeels gevormd tijdens de uitbarsting van 79. Om deze reden wordt de vulkaan ook wel de Somma-Vesuvius genoemd. De oorspronkelijke caldera werd gevormd tijdens een uitbarsting van ongeveer 17.000?18.000 jaar geleden.
[4]
De hoogte van de hoofdkrater is 1281 meter. Monte Somma is 1132 meter hoog, en wordt gescheiden van de hoofdkrater door een vallei (
Atrio di Cavallo
) die ongeveer 5 km lang is. Grote delen van de hellingen van de vulkaan zijn dicht begroeid met struikgewas of bossen, en
wijngaarden
op lagere hoogten. Hoewel de Vesuvius beschouwd wordt als een actieve vulkaan, is zijn huidige activiteit beperkt tot zwavelige stoom uit kleine openingen aan de onderkant en in de wanden van de krater.
De Vesuvius is een
stratovulkaan
op de
Adriatische
plaat, de
convergente plaatgrens
tussen de
Afrikaanse plaat
en de
Euraziatische plaat
. Lagen van
lava
,
as
,
scoria
en
puimsteen
vormen de vulkanische krater. In mineralogisch opzicht vertonen deze gesteenten een diverse samenstelling, maar over het algemeen zijn ze arm aan
silica
en rijk aan
kalium
. Bij de meer explosieve uitbarstingen werd het uitvloeiingsgesteente
fonoliet
gevormd.
[5]
- Bij de uitbarstingen worden in het eerste stadium grote hoeveelheden as, stof en stenen uitgebraakt gedurende de eerste vier tot acht uren. De hoeveelheden stenen en as kunnen enorm zijn en een metersdikke laag vormen. Gebouwen worden hierdoor vernield.
- In de tweede fase van de eruptie is er de gloeiendhete pyroclastische golf die langs de flanken van de Vesuvius naar beneden stroomt. Er is berekend dat het slechts vier minuten duurde voor deze massa de stad
Herculaneum
bereikte, terwijl die stad op zeven kilometer van de krater ligt.
De bekendste
eruptie
van de Vesuvius is die van
79
. Dit was de hevigste uitbarsting die tot nu toe in historische tijden plaatsvond. De top van de vulkaan explodeerde en de Romeinse plaatsen
Pompei
,
Stabiae
en
Oplontis
werden volledig bedolven onder as en
puimsteen
, terwijl een
pyroclastische golf
Herculaneum
trof. Ook verspreidden giftige gassen als
koolstofmonoxide
(CO) zich door Pompei. Ongeveer 10.000 mensen werden gedood, waarvan maar 2300 lichamen zijn teruggevonden. Uit recent wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat mensen levend werden gekookt (in
Herculaneum)
, "gezandstraald" door de gloeiend hete aswolk en vervolgens levend ontvleesd. De hersenpan explodeerde doordat de temperatuur van het superhete gas tussen de 500 en 550 graden Celsius bedroeg.
[6]
Een paar dagen voor de eruptie is Pompei ook getroffen door een aardbeving waar ook nog andere slachtoffers bij vielen.
Het verloop van deze ramp is vooral bekend door een ooggetuigenverslag van
Plinius de Jongere
in een brief aan de geschiedschrijver
Tacitus
(
Epistulae
VI, 16). Plinius Minor maakte aantekeningen gedurende de uitbarsting vanuit Kaap
Misenum
- een stad aan de andere kant van de baai en zo'n 30 kilometer van de Vesuvius. Ondertussen trok zijn oom
Gaius Plinius Secundus maior
, ook wel bekend als "Plinius de Oudere", eropuit om mensen te gaan redden. Hij kon echter nergens aan land gaan. Uiteindelijk besloot hij naar
Stabiae
te gaan, maar Plinius de Oudere zou het niet overleven. Hij overleed aan de giftige gassen van de Vesuvius op het strand van Stabiae. Omvangrijke vulkaanuitbarstingen met een hoge
eruptiekolom
, asregens en
gloedwolken
worden
Plinische erupties
genoemd, naar de oudere en jongere Plinius.
Historische slachtoffers van de eruptie zijn:
In de loop van de geschiedenis heeft de Vesuvius nog verscheidene keren zijn macht getoond en nog vele mensen gedood en steden vernield: in
1631
(deze was bijna even zwaar als de uitbarsting van 79),
1794
,
1826
,
1872
,
1878
,
1906
,
1913
,
1926
,
1929
en voor het laatst in
1944
. Deze uitbarstingen waren echter minder spectaculair en eisten minder slachtoffers dan de uitbarsting in 79. Bij de uitbarsting van 1944 is de lava niet via de bovenkant ontsnapt, maar via de zijkant van de vulkaan, waardoor een groot gat onder de oude korst ontstond. Dit gat is gevuld geraakt doordat de korst erboven instortte. De kraterbodem van voor 1944 is als een donkere laag te zien vlak onder de huidige kraterrand.
De
Giro d'Italia
kende op 29 mei 2009 een finish op de Vesuvius. Winnaar van de etappe werd
Carlos Sastre
. Dat was overigens geen primeur, want de Giro deed al twee keer eerder deze vulkaan aan. In 1959 kwam
Charly Gaul
er in de roze trui als eerste boven. 31 jaar later won de Spanjaard
Eduardo Chozas
op de Vesuvius.
Over de uitbarsting van de Vesuvius in 79 na Christus zijn meerdere films gemaakt. Een voorbeeld is
Pompeii: The Last Day
, een docudrama uit 2003 over de uren van de uitbarsting van de Vesuvius. De film werd geproduceerd door de
BBC
. In de film
Pompeii
uit 2014 werd een vrij realistisch beeld geschetst van de
pyroclastische stroom
die in het jaar 79 de bevolking trof.
In enkele talen, waaronder het
Duits
, heet de Vesuvius "Vesuv", dat door Italianen wel als afkorting van "Vesuvius" wordt gebruikt en, door verschillende oorzaken, ook min of meer als "
koosnaampje
". De Vesuvius is in de wijde omtrek te zien als een soort herkenningspunt, een zekere mate van vertrouwen dat er geen ramp zal gebeuren als hun "Vesuv" echt zou uitbarsten (onder andere menend dat er tijdige waarschuwing zal zijn door vulkanologen en
seismografen
) en vooral het
toerisme
waarvan men in de wijde omgeving van de Vesuvius profiteert.
Referenties
- ↑
Summary of the eruptive history of Mt. Vesuvius
- ↑
(
en
)
Woods A.
(2013).
Modeling Volcanic Processes: The Physics and Mathematics of Volcanism
. Cambridge University Press, Cambridge, "Sustained explosive activity", p. 158.
ISBN 978-0-521-89543-9
.
- ↑
a
b
(
en
)
Kozak J, Cermak V.
(2010).
The Illustrated History of Natural Disasters
. Springer, "Vesuvius-Somma Volcano, Bay of Naples, Italy", 45?54.
ISBN 978-90-481-3325-3
.
- ↑
(
en
)
Summary of the eruptive history of Mt. Vesuvius
. Osservatorio Vesuviano, Italian National Institute of Geophysics and Volcanology (2006). Gearchiveerd op
2 januari 2014
. Geraadpleegd op
5 augustus 2022
.
- ↑
Stoppa F, Principe C, Schiazza M, Liu Y.
(2017).
Magma evolution inside the 1631 Vesuvius magma chamber and eruption triggering
.
Open Geosciences
9
(1): 24?52.
DOI
:
10.1515/geo-2017-0003
.
- ↑
National Geographic Channel - Vesuvius: Countdown to Eruption
|