Litouwen
(tot ver in de 20e eeuw meestal als
Litauen
of
Lithauen
gespeld;
Litouws
:
Lietuva
), officieel de
Republiek Litouwen
(
Lietuvos Respublika
), is een land in het noordoosten van
Europa
, tussen
Letland
in het noorden,
Wit-Rusland
in het oosten,
Polen
en
Rusland
(
Kaliningrad
) in het zuiden, en de
Oostzee
in het westen.
Van de drie
Baltische staten
is Litouwen de grootste en zuidelijkste en de enige overwegend
rooms-katholieke
staat. De
geschiedenis
loopt pas relatief kort synchroon met die van de beide andere Baltische landen. Anders dan
Letland
en
Estland
was Litouwen ooit een machtig land; het
Grootvorstendom Litouwen
reikte zelfs tot de
Zwarte Zee
.
Van 1795 tot 1918 was het onderdeel van het
Keizerrijk Rusland
, daarna tot 1940 een
onafhankelijke staat
. Van 1940 tot 1941 was het land door de Russen bezet, daarna van 1941 tot 1944 door
Nazi-Duitsland
. De tweede helft van de twintigste eeuw verliep grotendeels onder
Sovjetbewind
, waarvan Litouwen zich op 11 maart 1990 als eerste Baltische land definitief ontdeed en weer een zelfstandige staat werd.
Op 1 mei 2004 trad het land toe tot de
Europese Unie
. Toch is Litouwen nog deels afhankelijk van Rusland, met name op het gebied van energie,
[4]
al probeert het daar verandering in te brengen door vloeibaar gas uit Noorwegen te betrekken.
[5]
Litouwen is lid van de
Verenigde Naties
, Europese Unie,
Raad van Europa
,
NAVO
,
OESO
,
OVSE
,
Internationaal Monetair Fonds
en de
Wereldhandelsorganisatie
, en is onderdeel van de
Schengenruimte
.
Een geografische bijzonderheid van Litouwen is dat het
middelpunt van Europa
binnen de Litouwse grenzen ligt.
- Lengte van landgrenzen: 1747 km (724 km met
Wit-Rusland
, 610 km met
Letland
, 303 km met
Rusland
(Russische
exclave
Kaliningrad
) en 110 km met
Polen
).
- Kustlijn: 99 km
- Langste
rivier
:
Memel
, 475 km op het grondgebied van Litouwen
- Grootste stuwmeer:
Kauno Marios
, 63,5 km²
- Grootste natuurlijk meer:
Dr?k?iaimeer
, 44,79 km²
- Hoogste punt:
Auk?tojas
in het Hoogland van
Medininkai
, 294 meter
- De officiele taal is
Litouws
, hoewel er Poolse, Russische en Wit-Russische minderheden zijn.
- Munt: de
euro
Enkele steden in Litouwen met aantal inwoners per 1 januari 2014 zijn:
De Republiek Litouwen is een
parlementaire democratie
met als president
Gitanas Naus?da
sedert 12 juli 2019 en premier
Ingrida ?imonyt?
sedert 25 november 2020. Het parlement (Seimas) kent een kamer met 141 leden met een zittingstermijn van vier jaar. Van de Seimas-zetels worden er 71 verdeeld onder de zeven
kiesdistricten
. De overige 70 worden verdeeld in
evenredigheid
met de nationale verhoudingen.
Litouwen is verdeeld in tien districten, die zijn vernoemd naar hun hoofdstad.
Litouwen heeft in februari 2015 de herinvoering van de
dienstplicht
aangekondigd vanwege de dreigende situatie met Rusland.
[6]
Dit zal in ieder geval voor de komende vijf jaar gelden en elke dienstplichtige zal negen maanden moeten dienen. Circa 3000 jongeren tussen de 19 en 26 jaar zullen iedere lichting worden opgeroepen.
[6]
Litouwen schafte de dienstplicht in 2008 af en werd in 2004 lid van de
NAVO
. Het Litouwse leger telt zo’n 15.000 man, maar heeft geen
tanks
of gevechtsvliegtuigen. Litouwen gaat de defensie-uitgaven verhogen en wil ten minste tien stuks
gemechaniseerde artillerie
en 130 nieuwe
pantservoertuigen
kopen.
[6]
Tussen de volkstelling van 2001 en die van 2011 is de bevolking gedaald van 3,48 miljoen naar 3,04 miljoen inwoners. Dit werd veroorzaakt door emigratie naar
West-Europa
, aldus het Litouws Bureau voor de Statistiek.
[7]
Bovendien heeft Litouwen sinds 1994 te kampen met een
negatieve natuurlijke bevolkingsgroei
. In 2019 werden er bijvoorbeeld slechts 27.729 kinderen geboren (
geboortecijfer
: 9,9‰), terwijl er 38.378 mensen stierven (
sterftecijfer
: 13,7‰). Een vrouw in Litouwen krijgt gemiddeld 1,6 kinderen gedurende haar vruchtbaarheidsperiode, een vergelijkbaar aantal met de meeste andere Europese landen.
De bevolkingsontwikkeling van Litouwen sinds 1923
|
Jaar
|
1923
|
1959
|
1970
|
1979
|
1989
|
2001
|
2011
|
2020
|
Litouwse bevolking
|
2.028.971
|
2.711.445
|
3.128.236
|
3.391.490
|
3.674.802
|
3.483.972
|
3.043.429
|
2.794.329
|
Bevolkingsaantal: de CIA geeft voor 2014 in het World Factbook
[8]
echter een andere schatting van 2.731.464 (2020) mensen.
Bevolkingssamenstelling in 2011
[8]
:
De
Poolse minderheid
is vooral geconcentreerd in het zuidoosten van het land. Dit gedeelte van Litouwen behoorde tussen de twee wereldoorlogen tot de
Tweede Poolse Republiek
.
De
Russische minderheid
stamt voornamelijk uit de tijd dat Litouwen door de Sovjet-Unie bezet was (1940-1990). Met name aan het begin van de Tweede Wereldoorlog vonden er
massale verplaatsingen
plaats, van Litouwers naar Siberie en van Russen naar Litouwen. De etnische Russen zijn vooral in de steden te vinden. Na de dood van
Stalin
in 1953 ondernam de
Litouwse SSR
pogingen om de immigratie van etnische Russen te beperken. In Litouwen is het aandeel van de Russen in de totale bevolking hierdoor aanzienlijk lager dan in Estland en Letland.
Litouws (code
lt
) als moedertaal spreken ongeveer 2.700.000 inwoners. Het Litouws behoort tot de
Baltische talen
waartoe ook het Lets (
lv
) hoort.
De meeste inwoners in Litouwen zijn
christelijk
. Met ruim 2,35 miljoen aanhangers is de
Rooms-Katholieke Kerk
de grootste geloofsgemeenschap in Litouwen (77,2% van de bevolking). De Russische minderheid behoort vooral tot de
Russisch-Orthodoxe Kerk
en de
oudgelovigen
(4,1% en 0,8% van de Litouwse bevolking respectievelijk). Kleinere aantallen zijn aanhangers van het
lutheranisme
(0,6%), het
calvinisme
(0,2%) en de
Grieks-Katholieke Kerk
.
Het
jodendom
telde in 2011 slechts 1.229 aanhangers (0,04% van de Litouwse bevolking), terwijl er 3.050 etnische
Joden
werden geteld (0,1%). Het
karaitisch jodendom
had toen 310 aanhangers. Deze aantallen zijn zwakke herinneringen aan het verleden. Litouwen telde in 1923 bijvoorbeeld 153.743 etnische
Joden
(7,6% van de bevolking toentertijd).
In de volkstelling van 2011 telde Litouwen voorts 2.727
soennitische moslims
. Deze moslims, ook wel bekend als
Lipka-Tataren
, zijn nakomelingen van
Tataren
die zich vanaf het begin van de 14e eeuw in het toenmalige
Grootvorstendom Litouwen
vestigden.
De Litouwse cultuur is verwant aan de Poolse en die van de andere Baltische staten.
Vanwege de late kerstening heeft Litouwen slechts een beperkt aantal gebouwen in gotische stijl. Er waren ? in tegenstelling tot Estland en Letland ? geen belangrijke Hanzesteden of bolwerken van de Duitse Ridderorde.
De Litouwse steden Vilnius en Kaunas kregen niettemin de status van stad volgens de Maagdenburgse wet en ondergingen culturele invloeden uit het westen. De bijdrage van Litouwen aan de gotische architectuur bestaat vooral uit bakstenen gevels zoals die van de Annakerk in Vilnius, gebouwd rond 1500 in de buurt van het Bernhardt-klooster, met een uniek rondboogvenster.
Napoleon Bonaparte
sprak tijdens zijn Rusland-campagne zijn bewondering uit voor deze bijzondere kerkgevel. Het laatgotische Perk?nashuis in
Kaunas
, kort na het jaar 1500 gebouwd door Hanzekooplieden als een gecombineerd pakhuis en ontvangsthal en vernoemd naar de Baltische donder- en hemelgod Perk?nas, vertoont meer westerse invloeden.
In 2011 was de economie van Litouwen 31 miljard euro groot. Het
bruto binnenlands product
(BBP) is ten opzichte van het jaar 2000 ruimschoots verdubbeld.
[9]
Het BBP per hoofd van de bevolking was 62% van het Europese gemiddelde, maar in 2000 lag dit nog maar op iets meer dan 40%.
[9]
In juli 2014 stelde EU-commissaris
Olli Rehn
aan de ministers van financien van de EU voor Litouwen toe te staan de litas in te ruilen voor de
euro
. Dit is op 1 januari 2015 gebeurd. Litouwen voldeed namelijk aan alle toetredingscriteria; de inflatie is laag en het begrotingstekort is 2,1% van het
bruto binnenlands product
en de overheidsschuld 39%. Beide liggen ruim beneden de Maastrichtcriteria van respectievelijk 3% en 60%.
[10]
Het Litouwse wegennet is nog in opbouw. De belangrijkste verbindingen zijn de
autosnelwegen
(
Vilnius
-
Kaunas
-
Klaip?da
(dt. Memel) en Vilnius -
Panev??ys
.
In Klaipeda bevindt zich een van de belangrijkste zeehavens met personenvervoer van de gehele Oostzee. De haven is het gehele jaar
ijsvrij
. Schepen niet langer dan 250 meter en met een maximale
diepgang
van 13,5 meter kunnen de haven gebruiken. Er zijn spoor- en autowegen voor het vervoer van en naar het achterland. In 2013 werd zo’n 33 miljoen ton lading overgeslagen. Daarnaast is de
Nemunas
voor scheepvaartverkeer geschikt.
In Litouwen is er 1762 km aan spoorwegen aangelegd.
Er is een spoorlijn van
Kaliningrad
naar
Minsk
en verder, via
Kaunas
en
Vilnius
in Litouwen. Bepaalde Russische goederen mogen in 2022 niet meer vervoerd worden via deze spoorroute, wegens sancties van de EU tegen Rusland.
[11]
Er zijn ook sporen aangelegd naar
Warschau
in
Polen
, maar ook naar steden in de andere Baltische staten. Er wordt momenteel aan een nieuwe
Rail Baltica
-lijn gewerkt, die
Tallinn
met
Riga
, Litouwen en
Warschau
gaat verbinden in 2026.
Litouwen beschikt ook over een internationale luchthaven gelegen in de hoofdstad Vilnius. Deze luchthaven hoort tot de 100 drukste luchthavens van Europa. Jaarlijks zijn er ongeveer 3,6 miljoen passagiers (2016). Kaunas,
Palanga
en
?iauliai
hebben ook internationale luchthavens, maar zijn minder belangrijk dan die van Vilnius. De luchthaven van Kaunas is ook bekend om het vele goederenvervoer.
Het toerisme is in Litouwen langzaam in opkomst. Een van de belangrijkste toeristische attracties is het kasteel en plaatsje
Trakai
, ten westen van Vilnius, te midden van de vele meren in het natuurpark Trakai. Het kasteel is gebouwd in een voor Litouwen karakteristieke stijl: roodbruine baksteen, ronde torens en rode daken.
De binnenstad van
Vilnius
, die beschermd wordt door de
UNESCO
, kent tientallen oude kerken en gebouwen.
Veel toeristen bezoeken de
Koerse Schoorwal
, een uniek natuurgebied aan de westkant van het land. Het plaatsje
Nida
krijgt jaarlijks vele duizenden bezoekers.
De meeste toeristen komen uit
Duitsland
(174.000),
Wit-Rusland
(172.000) en
Rusland
(151.000).
[12]
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
(
en
)
Verenigde Naties 2013
- ↑
a
b
(
en
)
Laatste census 1 maart 2011 (via V.N.)
- ↑
Niet-officiele schatting CIA Factbook juli 2020
, berekend door US Bureau of the Census (gearchiveerd)
- ↑
Lithuania pushes back on Russian energy dominance
, The Baltic times, 20 februari 2013.
Gearchiveerd
op 20 januari 2024.
- ↑
Independence: een eigen gasinstallatie voor Litouwen - Bureau Buitenland
.
VPRO
.
Gearchiveerd
op
20 juli 2022
. Geraadpleegd op
2 april 2022
.
- ↑
a
b
c
Volkskrant
Litouwen voert dienstplicht in, 24 februari 2015
, geraadpleegd op 26 februari 2015
- ↑
Het Parool, 29 september 2012
- ↑
a
b
CIA World Factbook: Lithuania, people
- ↑
a
b
(
en
)
Eurostat
National accounts-GDP, p. 21
, geraadpleegd op 4 juni 2014.
Gearchiveerd
op 17 september 2014.
- ↑
NRC Handelsblad
Europese Commissie: Litouwen kan de euro gaan invoeren, 4 juni 2014
, geraadpleegd op 4 juni 2014
- ↑
EU dient Rusland van repliek: geen sprake van blokkade exclave Kaliningrad
.
Gearchiveerd
op 14 september 2023.
- ↑
(
en
)
tourism.lt,
Number of arrivals and bednights in Lithuanian commercial accommodation establishments (excl. rural tourism) in 2016 and 2015
.
Gearchiveerd
op 16 maart 2023.
|