Constantinopel
(
Grieks
: Κωνσταντινο?πολι?, K?nstantinoupolis;
Latijn
: Nova Roma of Constantinopolis;
Ottomaans
: ?????????, Kostantiniyye) is de in het
Nederlands
niet langer gebruikte naam van de stad
Istanbul
, die gelegen is aan een natuurlijke haven van de
Gouden Hoorn
op de
zeestraat
van de
Bosporus
tussen de
Zwarte Zee
en de
Zee van Marmara
.
De stad was de hoofdstad van achtereenvolgens het
Romeinse
, het
Oost-Romeinse of Byzantijnse
, het
Latijnse
, opnieuw het Byzantijnse en vervolgens het
Ottomaanse Rijk
. De naam werd officieel gewijzigd in Istanbul bij het uitroepen van de Republiek
Turkije
in 1923.
[2]
In 330 werd de stad, tot dan toe
Byzantion
(Latijn: Byzantium) genaamd, door keizer
Constantijn de Grote
hoofdstad van zijn rijk gemaakt. Gedurende het grootste deel van de middeleeuwen was Constantinopel de grootste en meest welvarende stad van
Europa
en het
Midden-Oosten
.
[3]
De
stadsmuren van Constantinopel
omsloten de stad tot in de
15e eeuw
volledig. De zeemuren, en de landmuur van Theodosius aan de westkant van de stad, waren gedurende de gehele
middeleeuwen
bij potentiele veroveraars berucht om hun onneembaarheid.
Byzantium was een van oorsprong
Griekse
stad, gesticht door kolonisten uit
Megara
in
667 v.Chr.
Volgens de legende noemden zij de stad
Byzantion
naar hun koning
Byzas
; Byzantium is de
gelatiniseerde
versie van deze naam. Lange tijd was Byzantium een welvarende Griekse
stadstaat
totdat ze door de
Macedoniers
werd veroverd. Toen Macedonie enkele eeuwen later werd verslagen door de Romeinen werd ze een belangrijke stad in het
Romeinse Rijk
.
De stad stelde zich aan de zijde van
Pescennius Niger
in diens strijd om de Romeinse keizerstroon, en werd van 193-195 belegerd door diens rivaal
Septimius Severus
. De stad werd ernstig beschadigd in deze belegering, maar Septimius Severus, nu keizer, herbouwde de stad en zij herwon snel haar vroegere welvaart.
Hoofdstad van het Romeinse en Byzantijnse Rijk
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
Keizer Constantijn de Grote
, die het bestuurscentrum van het
Romeinse Rijk
naar het belangrijkere Oosten van het rijk wilde verplaatsen, werd door de geschikte locatie van de stad aangetrokken, en in 330 werd Byzantium ingewijd als nieuwe keizerlijke hoofdstad. De stad werd vanaf deze tijd aangeduid als
Konstantinoupolis
/
Constantinopolis
(
Oudgrieks
voor
stad van Constantijn
, in het Nederlands Constantinopel) of
Nova Roma
.
[4]
[5]
Naar werd beweerd, werd de plaats van de stad aangewezen in een profetische droom die Constantijn kreeg toen hij zich afvroeg welke locatie voor zijn nieuwe hoofdstad het gunstigste was. Constantinopel werd een nieuwe hoofdstad van het Rijk, hoewel
Rome
een tijdje haar politieke en economische privileges behield.
Vanaf 395, bij de dood van
Theodosius I
, toen het
westelijke deel van het Rijk
definitief afgescheiden was, werd Constantinopel de hoofdstad van het oostelijke deel, dat later het
Byzantijnse Rijk
zou worden genoemd. Constantinopel werd voortdurend uitgebreid en verfraaid door de opeenvolgende keizers en vooral
Justinianus I
heeft vele grootse bouwwerken laten oprichten, zoals de
Hagia Sophia
, dat door de grote koepel
bouwkundig
een bijzonderheid was. Tijdens de regering van Justinianus werd de stad ook getroffen door rampspoed. Een groot deel van de stad werd verwoest tijdens het
Nika-oproer
van 532 tegen de politiek van Justinianus waarbij tienduizenden mensen werden vermoord. Omstreeks 500 telde de stad ongeveer 500.000 inwoners, maar tijdens de
pest van Justinianus
van 541 verloor misschien wel twee derde daarvan het leven. Later trad er weer een herstel op, maar het is twijfelachtig of het aantal van 500.000 inwoners weer werd gehaald.
Maar ook met 300.000 inwoners, of iets meer, zou Constantinopel, door de Griekssprekende Byzantijnen ook wel
I Polis
, De Stad, genoemd, eeuwenlang de grootste stad van Europa en het Midden-Oosten zijn. Het vormde het economische en bestuurlijke centrum van het Byzantijnse Rijk en ook het culturele leven was voor een groot deel in de hoofdstad geconcentreerd. De Griekse taal had nu volledig de overhand gekregen op het Latijn. Keizer Constantijn had in 335 het
christendom
tot officiele staatsgodsdienst uitgeroepen en de bevolking was, deels gedwongen, overgegaan op het christelijke geloof in allerlei varianten.
[6]
Behalve om
dogmatische
en politieke geschillen konden de gemoederen ook hoog oplopen om de paardenraces in het grote
Hippodroom
van de stad, waar de fans van de "Groenen" en de "Blauwen", twee concurrerende teams van wagenrenners, vaak bloedig met elkaar op de vuist gingen. In de stad bevonden zich een
universiteit
en verschillende belangrijke
bibliotheken
. Het
Stoudiosklooster
was een invloedrijk religieus centrum.
In de periode dat vanuit het Byzantijnse Rijk grote
militaire
veldtochten werden georganiseerd, bekend als kruistochten, verkregen Venetie en andere Italiaanse steden van de Byzantijnse keizers handelsconcessies in ruil voor politieke en militaire steun. Vanaf die tijd vestigden zich grote aantallen Venetiaanse, Pisaanse en Genuese kooplieden aan de zogenaamde
Gouden Hoorn
, waar ze hun eigen wijken oprichtten. Spanningen met de lokale bevolking kwamen tot uitbarsting in 1182, toen in een vlaag van volkswoede duizenden Italianen werden vermoord.
Bij een zware miltaire expeditie vanuit West-Europa die
Vierde Kruistocht
wordt genoemd, georganiseerd en gefinancierd door de latijnse
Katholieke kerk
, werd de stad in 1204
door het kruisvaardersleger ingenomen
, geplunderd en grotendeels verwoest. Ondersteuning kwam van
feodale
heren en de stadstaat
Venetie
. De meeste in eeuwen verzamelde schatten, waarvan vele nog uit het keizerlijke Rome afkomstig waren, werden naar West-Europa versleept, vernietigd of omgesmolten. Veel van de gestolen kostbaarheden gingen naar
Venetie
, waar ze vandaag de dag nog zijn te zien.
De Venetianen waren actief betrokken bij deze plundertocht want ze wilden de gelegenheid aangrijpen om de handelsconcurrentie van Constantinopel uit te schakelen. De Venetianen hadden aangeboden het Kruisvaardersleger met hun handelsvloot tegen betaling naar het Midden-Oosten te vervoeren en Constantinopel als 'tussenstop' te gebruiken. Eenmaal ontscheept bij de stad wist de meegereisde
doge
van Venetie,
Enrico Dandolo
, de Europese ridders over te halen om de 'ketterse' Byzantijnen uit te plunderen. Vermoed wordt, dat dit het vooropgezet voornemen van de Venetianen was. Over het hervatten van het oorspronkelijke doel van de kruistocht: de gewelddadige inname van Jeruzalem en grondvesten van katholieke heerschappij over het gebied door herovering op de
moslims
, werd niet meer gesproken.
Na de verovering werd hier een kleine nieuwe staat gesticht, het
Latijnse Keizerrijk
. De stad bleef tot 1261 in
Latijnse
handen, waarna de Grieken erin slaagden de stad weer te
heroveren
.
Sinds de plundering was de stad flink verarmd en slaagde ze er ook niet meer in om de handelsroutes rond de
Zwarte Zee
te beheersen, waar vroeger haar grootste inkomsten vandaan kwamen. Hiermee begon het verval, er werd niet veel meer gebouwd en hele wijken raakten zelfs verlaten. De gebouwen werden afgebroken om de stenen te kunnen hergebruiken.
De stad werd op 29 mei 1453 door het leger van de Ottomaanse
sultan Mehmet II
ingenomen, wat tevens het einde van het
Byzantijnse Rijk
betekende, een gebeurtenis die soms wel wordt beschouwd als het einde van de
middeleeuwen
. De Ottomanen maakten de stad, die zij Constantinopel bleven noemen, tot hoofdstad van hun rijk. In de volksmond werd de stad ook Istanbul of Stambul (dat in het Grieks "in de stad" betekent) genoemd, zowel voor als na de inname van 1453. De naam Constantinopel werd officieel gewijzigd in Istanbul bij het uitroepen van de
Turkse republiek
in 1923.
[2]
Veel intellectuelen ontvluchtten na de verovering door de Ottomanen hun stad en gingen naar West-Europa, vooral naar
Italie
. Deze
vlucht van kennis
wordt als een van de belangrijke factoren gezien voor de ontwikkeling in Italie van de
renaissance
.
Voetnoten
- ↑
Bibliotheque nationale de France, Departement des manuscrits, Francais 9087,
f. 207v
.
Gearchiveerd
op 6 oktober 2022.
- ↑
a
b
Howard (2017), p. 113
- ↑
(
en
)
Pounds, Norman John Greville.
An Historical Geography of Europe, 1500-1840
, p. 124. CUP Archive, 1979.
ISBN 0521223792
.
- ↑
Inhuldigingspenningen onder vermelding van deze naam werden geslagen in de jaren 330-333. C. Odahl,
Constantine and the Christian Empire
(Londen: Routledge, 2010), p. 243.
- ↑
Het is niet geheel duidelijk of dit een officiele naam was en wat de implicaties ervan waren voor de status van Constantinopel. Zie L. Grig & Gravin Kelly, “Introduction: From Rome to Constantinople”, in Lucy Grig & Gavin Kelly (red.),
Two Romes: Rome and Constantinople in Late Antiquity
(OUP, 2012), pp. 3-30; p. 11, en B. Ward-Perkins, "Old and New Rome compared: The rise of Constantinople", ibid., pp. 53-78; 53, n. 1.
- ↑
Christendom: de eerste 400 jaar ? Katholiek.nl
.
Gearchiveerd
op
27 juni 2022
. Geraadpleegd op
31 augustus 2022
.
Literatuur
- (
en
)
Howard, D.A.
2017
:
A History of the Ottoman Empire
, Cambridge University Press,
ISBN 978-0-521-89867-6
.
- Fik Meijer,
Twee steden: opkomst van Constantinopel, neergang van Rome (330-608)
, Uitgever Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2014,
ISBN 9789025301248
|