한국   대만   중국   일본 
Nagorno-Karabakh - Wikipedija Aqbe? għall-kontentut

Nagorno-Karabakh

Minn Wikipedija, l-en?iklopedija l-ħielsa
Nagorno-Karabakh

Nagorno-Karabakh (/n????ːrno? k?ːr??b?ːk/ n?-GOR-noh kar-?-BAHK [1] ; bir-Russu: Нагорный Карабах, b’ittri Rumani: Nagorny Karabakh , litteralment “Karabakh muntanju?”, u jfisser “Karabakh ta’ Fuq”; bl-Armen: ???????? ???????, b’ittri Rumani: Le?nayin ?araba? ; bl-A?erbaj?ani: Da?lıq Qaraba? jew Yuxarı Qaraba? ) huwa re?jun interkju? fin-Nofsinhar tal- Kawkasu , fi ħdan il-katina muntanju?a tal-Karabakh, bejn il-Karabakh t’Isfel u Zangezur , u jkopri l-parti tax-Xlokk tal-muntanji tal-Kawkasu Inferjuri. ll-bi??a l-kbira tar-re?jun huwa muntanju? u bil-foresti.

Nagorno-Karabakh huwa territorju ta’ di?gwid. Internazzjonalment huwa rikonoxxut bħala parti mill- A?erbaj?an [2] , i?da fil-bi??a l-kbira huwa ggvernat mir-Repubblika mhux rikonoxxuta ta’ Artsakh (li qabel kienet magħrufa bħala r-Repubblika ta’ Nagorno-Karabakh) minn ?mien l-ewwel Gwerra ta’ Nagorno-Karabakh. Minn mindu l-gwerra ntemmet fl-1994, ir-rappre?entanti tal-gvernijiet tal- Armenja u tal-A?erbaj?an organizzaw taħditiet ta’ pa?i bil-medjazzjoni tal-Grupp ta’ Minsk tal-OSCE rigward l-istatus tar-re?jun li huwa l-qofol tad-di?gwid.

Is-soltu r-re?jun jitqies skont il-fruntieri amministrattivi tal-Eks Oblast Awtonomu ta’ Nagorno-Karabakh li fih erja ta’ 4,400 kilometru kwadru. Madankollu, i?-?ona storika tar-re?jun fiha bejn wieħed u ieħor 8,223 kilometru kwadru. [3] [4]

Fis-27 ta’ Settembru 2020, faqqgħet ?werra ?dida f’Nagorno-Karabakh u fit-territorji tal-madwar, li wasslet biex il-forzi armati tal-A?erbaj?an u tal-Armenja rrapportaw li kien hemm vittmi militari u ?ivili. [5] L-A?erbaj?an għamel kisbiet sinifikanti matul il-gwerra, u re?a’ kiseb il-bi??a l-kbira tat-territorji okkupati madwar Nagorno-Karabakh kif ukoll partijiet kbar ta’ Nagorno-Karabakh stess, inklu? il-belt sinifikanti kulturalment ta’ Shusha . Il-gwerra ntemmet fl-10 ta’ Novembru 2020, meta ?ie ffirmat ftehim trilaterali ta’ waqfien mill-?lied bejn l-A?erbaj?an, l-Armenja u r-Russja, which forced Armenia to return all the remaining occupied territories surrounding Nagorno-Karabakh.

Etimolo?ija [ immodifika | immodifika s-sors ]

Ritratt satellitari tal-Kawkasu Inferjuri miksi bil-borra. Lejn is-sena 1800, il-Karabagh immexxi mill-Khan kien ibba?at fix-Xlokk tal-Kawkasu Inferjuri. Dan kien esti? fil-Lvant sal-parti muntanju?a t’isfel, u għalhekk kien jintu?a Nagorno- Karabagh għall-parti tal-Punent.

Il-prefiss Nagorno- jori?ina mill-a??ettiv attributtiv Russu nagorny (нагорный), li jfisser “art muntanju?a”. L-ismijiet tar-re?jun bl-A?erbaj?ani jinkludu l-a??ettivi simili da?lıq (muntanju?) jew yuxarı (ta’ fuq). Tali kelmiet ma jintu?awx fl-isem bl-Armen, i?da kienu pre?enti fl-isem uffi?jali tar-re?jun matul l-era Sovjetika bħala Oblast Awtonomu ta’ Nagorno-Karabakh. Lingwi oħra japplikaw il-kelmiet ekwivalenti tagħhom għal muntanju? , ta’ fuq , jew art muntanju?a ; pere?empju, l-isem uffi?jali bil-Fran?i? għar-Repubblika ta’ Nagorno-Karabakh huwa Haut-Karabakh , li jfisser “Karabakh ta’ Fuq”.

L-ismijiet tar-re?jun bid-diversi lingwi lokali kollha jfissru “Karabakh muntanju?” jew “?onna sewda muntanju?a”:

  • bl-Armen: ???????? ???????, tra?litterat Le?nayin ?araba? ( IPA: [l?rn??jin ?????b??]),
  • bl-A?erbaj?ani: Da?lıq Qaraba? , Да?лыг Гараба? (Karabakh muntanju?; IPA: [d???l?? ?????b??]) jew Yuxarı Qaraba? , ?ухары Гараба? (Karabakh ta’ Fuq; IPA: [jux???? ?????b??]),
  • bir-Russu: Нагорный Карабах, tra?litterat Nagorny Karabakh ( IPA: [n???orn?j k?r??bax]).

L-Armeni li jgħixu fi?-?ona jsejħu lil Nagorno-Karabakh bħala Artsakh (bl-Armen: ?????), li huwa l-isem tal-għaxar provin?ja tar-Renju antik tal-Armenja. Iskrizzjonijiet Urartjani (tas-sekli 9 sa 7 Q.K.) ju?aw l-isem Urtekhini għar-re?jun. Sorsi Griegi Antiki kienu jirreferu għal din i?-?ona bħala Orkhistene . [6]

Storja [ immodifika | immodifika s-sors ]

Antikita u Medju Evu Bikri [ immodifika | immodifika s-sors ]

Il-Monasteru ta’ Amaras

Nagorno-Karabakh jinsab fl-artijiet li kienu okkupati minn popli magħrufa fost l-arkeologi moderni bħala l-kultura ta’ Kura-Araxes, li kienu jgħixu bejn i?-?ew? xmajjar Kura u Araxes .

Il-popolazzjoni antika tar-re?jun kienet tikkonsisti minn diversi tribujiet lokali u migranti awtoktoni, fil-bi??a l-kbira tagħhom, ma kinux Ind-Ewropej. [7] Skont it-teorija prevalenti tal-Punent, dawn it-tribujiet nattivi kienu jitħalltu u ji??ew?u mal-Armeni li kienu ji?u fir-re?jun wara l-inklu?joni tiegħu fl-Armenja fit-tieni seklu, jew possibbilment qabel, fir-raba’ seklu Q.K. Studju?i oħra jissu??erixxu li l-Armeni insedjaw ir-re?jun saħansitra fis-seklu 7 Q.K. [8]

Għall-ħabta tal-180 Q.K., Artsakh sar waħda mill-15-il provin?ja tar-Renju Armen u baqa’ hekk sar-raba’ seklu. [9] Filwaqt li formalment kellu l-istatus ta’ provin?ja ( nahang ), Artsakh x’aktarx li fforma prin?ipat waħdu ? bħall-provin?ja Armena ta’ Syunik . Teoriji oħra jissu??erixxu li Artsakh kien art irjali, u kien proprjeta diretta tar-Re tal-Armenja. [10] Tigran il-Kbir , ir-Re tal-Armenja (li rrenja mill-95-55 Q.K.), sejjes f’Artsakh waħda minn erbat ibliet imsejħa “ Tigranakert ” f’ismu stess. [11] Il-fdalijiet ta’ din il-belt antika, li nstabu 50 km fil-Grigal ta’ Stepanakert , qed ji?u studjati minn grupp ta’ studju?i internazzjonali.

Il-Monasteru ta’ Gandzasar

Fit-387 W.K., wara l-qsim tal-Armenja f’partijiet bejn l- Imperu Ruman u l- Persja taħt is- Sassanidi , ?ew? provin?ji Armeni, Artsakh u Utik, saru parti mis-satrapija tas-Sassanidi tal- Albanija tal-Kawkasu, li min-naħa tagħha, kellha influwenza reli?ju?a u kulturali Armena qawwija. [12] [13] Dak i?-?mien, il-popolazzjoni ta’ Artsakh u ta’ Utik kienet tikkonsisti minn Armeni u minn diversi tribujiet Armenizzati. [7]

Il-kultura u ?-?ivilizzazzjoni Armena tkattret fi?-?mien Medjevali bikri ta’ Nagorno-Karabakh. Fil-ħames seklu, infetħet l-ewwel skola Armena fit-territorju modern ta’ Nagorno-Karabakh?fil-Monasteru ta’ Amaras?bis-saħħa tal-isforzi ta’ San Mesrop Mashtots , l-inventur tal- alfabett Armen. [14] San Mesrop kien attiv ħafna fl-ipprietkar tal-Van?elu f’Artsakh u f’Utik. B’kollox, Mesrop Mashtots għamel tliet mawriet lejn Artsakh u Utik, sa ma fl-aħħar laħaq it-territorji pagani taħt l-għoljiet ta’ qabel il-Kawkasu Superjuri. [15] Stephanos Syunetsi , il-lingwista u grammatiku Armen tas-seklu 7 [16] , iddikjara f’xogħlu li l-Armeni ta’ Artsakh kellhom id-djalett tagħhom stess, u ħe??e? lill-qarrejja tiegħu jitgħallmuh. [17] Fis-seklu 7 stess, Davtak Kertogh , poeta Armen, kiteb l- Ele?ija dwar il- Mewt tal-Prin?ep Juansher il-Kbir , fejn kull silta tibda b’ittra tal-kitba Armena f’ordni alfabetika. [18] L-unika storja komprensiva tal-Albanija tal-Kawkasu nkitbet bl-Armen mill-istoriku tas-seklu 10 Movses Kaghankatvatsi . [19]

Nofs il-Medju Evu [ immodifika | immodifika s-sors ]

Madwar nofs is-seklu 7, ir-re?jun inħakem mill-inva?joni tal-Għarab Musulmani permezz tal-ħakma Musulmana tal-Persja. Sussegwentement, ?ie mmexxi minn gvernaturi lokali li kienu approvati mill-Kaliffat. Skont xi sorsi, fit-821 [20] , il-prin?ep Armen Sahl Smbatian mexxa rivoluzzjoni f’Artsakh u stabbilixxa l-familja ta’ Khachen, li mexxiet lil Artsakh bħala prin?ipat sal-bidu tas-seklu 19. [21] Skont sorsi oħra, Sahl Smbatean “kien parti mill-familja Zamirhakan ta’ rejiet”, u fis-snin 837-838, kiseb is-sovranita fuq l-Armenja, il- Georgia u l-Albanija. [22] [23] L-isem “Khachen” ori?ina mill-kelma Armena “khach”, li tfisser “salib”. [24] Sas-sena 1000, il-familja ta’ Khachen ipproklamat ir-Renju ta’ Artsakh u l-ewwel mexxej kien John Senecherib . [25] Inizjalment Dizak , fin-Nofsinhar ta’ Artsakh, iffurmat renju wkoll immexxi mill-familja antika ta’ Aranshahik, li kienet dixxendenti tal-ewwel Rejiet tal-Albanija tal-Kawkasu. Fl-1261, wara li bint l-aħħar re ta’ Dizak i??ew?et lir-re ta’ Artsakh [26] , il-prin?ep Armen Hasan Jalal Dola , i?-?ew? stati ngħaqdu flimkien fil-Prin?ipat Armen ta’ Khachen. Sussegwentement, Artsakh baqa’ je?isti bħala prin?ipat indipendenti de facto . [27]

L-Aħħar tal-Medju Evu [ immodifika | immodifika s-sors ]

Mappa tal-Ħames Prin?ipati ta’ Karabakh li jitqiesu bħala l-aħħar fdal tal-istati Armeni (is-sekli 15 sa 19). [28] [29]
Il-Fortizza ta’ Askeran

Fis-seklu 15, it-territorju ta’ Karabakh kien parti mill-istati mmexxija sussegwentement mill-konfederazzjonijiet tribali ta’ Kara Koyunlu u Ak Koyunlu Turkic . Skont Abu Bakr Tihrani , matul il-perjodu ta’ Jahan Shah (1438-1468), il-mexxej ta’ Kara Koyunlu, Piri bey Karamanli kellu f’idejh il-governorat ta’ Karabakh. [30] Madankollu, skont Robert H. Hewsen , Jahan Shah (1437-67) assenja l-governorat ta’ Karabakh ta’ Fuq lill-prin?ipijiet Armeni lokali, u b’hekk ippermetta li tfe?? tmexxija Armena nattiva li kienet tikkonsisti minn ħames familji nobbli mmexxija minn prin?ipijiet li kellhom it-titlu ta’ melik (prin?ep). [21] Dawn id-dinastiji kienu jirrappre?entaw il-fergħat tal-familja ta’ Khachen u kienu d-dixxendenti tar-rejiet Medjevali ta’ Artsakh. L-artijiet tagħhom spiss kienu jissejħu bħala l-Pajji? tal-Khamsa ( ħamsa bl- Għarbi ). F’Karta tat-2 ta’ ?unju 1799 tal-Imperatur Pawlu I msejħa “Dwar l-ammissjoni tagħhom fir-relazzjoni statali mar-Russja, l-allokazzjonijiet tal-art, id-drittijiet u l-privile??i”, issemma li l-wirt Kristjan tar-re?jun ta’ Karabakh u l-poplu kollu ?ie ammess fir-relazzjoni statali mar-Russja. [31] Madankollu, skont Robert Hewsen, l-Imperu Russu rrikonoxxa l-istatus sovran tal-ħames prin?ipijiet fid-dominji tagħhom permezz tal-Karta tat-2 ta’ ?unju 1799 tal-Imperatur Pawlu I. [32]

Id-diversi melik ingħataw il-kmand suprem fuq il-prin?ipati Armeni ?irien u t-territorji mmexxija mill-Khan Musulmani fil-Kawkasu mir-re Iranjan Nader Shah , bħala tpattija għar-rebħiet tal- melik kontra l-inva?jonijiet tat- Torok Ottomani fis-snin 20 tas-seklu 18. [33] Il-ħames prin?ipati f’Karabakh li ?ejjin kienu mmexxija minn familji Armeni li kienu r?evew it-titlu ta’ melik : [34] [35]

  • il-Prin?ipat ta’ Gulistan ? taħt it-tmexxija tal-familja Melik-Beglarjana;
  • il-Prin?ipat ta’ Jraberd ? taħt it-tmexxija tal-familja Melik- I?raeljana ;
  • il-Prin?ipat ta’ Khachen ? taħt it-tmexxija tal-familja Hasan-Jalaljana;
  • il-Prin?ipat ta’ Varanda ? taħt it-tmexxija tal-familja Melik-Shahnazarjana;
  • il-Prin?ipat ta’ Dizak ? taħt it-tmexxija tal-familja Melik-Avanjana.

Mill-1501 sal-1736, matul l-e?istenza tal-Imperu tas-Safavidi, il-provin?ja ta’ Karabakh kienet iggvernata mid-dinastija ta’ Ziyadoglu Gajar , li mexxiet il-provin?ja ta’ Karabakh sa ma ħa r-riedni f’idejh Nader Shah. [36] Il- melik Armeni ?ammew kontroll sħiħ fuq ir-re?jun tagħhom sa nofs is-seklu 18. Imbagħad, Nader Shah ħa l-kontroll ta’ Karabakh mill-Khans ta’ Ganja bħala kastig talli appo??aw is-Safavidi. [37] F’nofs is-seklu 18, qalb il-kunflitti interni bejn il- melik li dgħajfu lilhom infushom, ?ie ffurmat it-territorju ta’ Karabakh immexxi mill-Khan, li kien wieħed mill-ikbar li kellu relazzjoni statali mal-Iran [38] . Dan kien immexxi mill-Khan Panah-Ali Javanshir . Sabiex isaħħaħ is-setgħa tat-territorju tiegħu, il-Khan Panah-Ali Javanshir bena “il-fortizza ta’ Panahabad (illum Shusha)” fl-1751. Dak i?-?mien, l-Otuziki, il-Javanshir, il-Kebirli, u tribujiet Torok oħra kien jikkostitwixxu l-ma??oranza tal-popolazzjoni ?enerali.

Era moderna [ immodifika | immodifika s-sors ]

Ritratt tal-qerda wara l-massakru li seħħ f’Shusha: in-nofs Armen ta’ Shusha ?ie meqrud mill-forzi armati tal-A?erbaj?an fl-1920.
Kartolina tal-Palazz tal-eks mexxej (khan) ta’ Shusha lejn l-aħħar tas-seklu 19 u l-bidu tas-seklu 20

Karabakh (inklu? Nagorno-Karabakh kif nafuh illum), sar protettorat tal-Imperu Russu permezz tat- Trattat ta’ Kurekchay , li ?ie ffirmat bejn Ibrahim Khalil , il-Khan ta’ Karabakh il-?eneral Pavel Tsitsianov f’isem il-K?ar Alessandru I fl-1805. Skont it-Trattat, il-monarka Russu rrikonoxxa lil Ibrahim Khalil u lid-dixxendenti tiegħu bħala l-uni?i mexxejja ereditarji tar-re?jun. [39] [40] [41] Madankollu, l-istatus ?did tiegħu ?ie kkonfermat biss wara l-e?itu tal-Gwerra bejn ir-Russja u l-Persja (1804-1813) [42] [43] [44] [45] , meta wara li tilfet fil-gwerra, il-Persja ?ediet formalment ir-re?jun ta’ Karabakh lill-Imperu Russu skont it- Trattat ta’ Gulistan (1813), qabel ma l-bqija tat-Transkawkasja ma ?iet inkorporata fl-Imperu fl-1828 permezz tat- Trattat ta’ Turkmenchay , li seħħet bħala l-e?itu tal-Gwerra bejn ir-Russja u l-Persja (1826-1828).

Fl-1822, disa’ snin wara li l-kontroll ta’ Karabakh għadda mingħand il-Persja għar-Russja, it-territorju ta’ Karabakh immexxi mill-Khan ?ie xolt, u t-territorju sar parti mill-Governorat tal-Elisabethpol fi ħdan l-Imperu Russu. Fl-1823, il-ħames distretti li jikkorrispondu bejn wieħed u ieħor għar-re?jun ta’ Nagorno-Karabakh kif nafuh illum kienu 90.8 % Armeni. [46]

Era Sovjetika [ immodifika | immodifika s-sors ]

L-Oblast Awtonomu ta’ Nagorno-Karabakh fl-era Sovjetika.

Il-kunflitt attwali ta’ Nagorno-Karabakh nibet mid-de?i?jonijiet li ħa Joseph Stalin u l-Buro tal-Kawkasu ( Kavburo ) matul is-Sovjetizzazzjoni tat-Transkawkasja. Stalin kien il-A?ent Kummissarju tan-Nazzjonalitajiet għall-Unjoni Sovjetika fil-bidu tas-snin 20 tas-seklu 20, il-fergħa tal-gvern li taħtha nħoloq il-Kavburo. Wara r-Rivoluzzjoni Russa tal-1917, ir-re?jun ta’ Karabakh sar parti mir-Repubblika Federata Demokratika Transkawkasjana, i?da din malajr ?iet xolta fi stati separati tal-Armenja, tal-A?erbaj?an u tal-Georgia. Matul is-sentejn ta’ wara (1918-1920), kien hemm sensiela ta’ gwerer qosra bejn l-Armenja u l-A?erbaj?an rigward diversi re?juni, fosthom Karabakh. F’Lulju 1918, l-Ewwel Assemblea Armena ta’ Nagorno-Karabakh iddikjarat li r-re?jun seta’ jiggverna lilu nnifsu u ħolqot Kunsill Nazzjonali u gvern. Iktar ’il quddiem, truppi Ottomani daħlu Karabakh, u sabu re?istenza armata mill-Armeni. [47]

Wara t-telfa tal-Imperu Ottoman fl- Ewwel Gwerra Dinjija , it-truppi Brittani?i okkupaw lil Karabakh. Il-kmand Brittaniku provi?orjament afferma li Khosrov bey Sultanov (maħtur mill-gvern tal-A?erbaj?an) kien il-gvernatur-?eneral ta’ Karabakh u Zangezur, diment li tittieħed de?i?joni favur mill-Konferenza tal-Pa?i f’ Pari?i . Id-de?i?joni ?iet opposta mill-Armeni f’Karabakh. Fi Frar 1920, il-Kunsill Nazzjonali ta’ Karabakh qabel b’mod preliminari rigward il-?urisdizzjoni tal-A?erbaj?an, filwaqt li l-Armeni f’Karabakh baqgħu ji??ieldu u jikkaw?aw irvelli, u qatt ma a??ettaw il-ftehim. Il-ftehim innifsu ftit wara ?ie annullat mid-Disa’ Assemblea ta’ Karabagh, li ddikjarat unjoni mal-Armenja f’April. [47]

Il-kompo?izzjoni etnika ta’ Nagorno-Karabakh fl-aħħar tal-era Sovjetika

F’April 1920, filwaqt li l-armata tal-A?erbaj?an kienet impenjata fil-?lied f’Karabakh kontra forzi Armeni lokali, l-A?erbaj?an ?ie assedjat u meħud mill- Bolxeviki . Fl-10 ta’ Awwissu 1920, l-Armenja ffirmat ftehim preliminari mal-Bolxeviki, u qablet li jkun hemm okkupazzjoni Bolxevika temporanja ta’ dawn i?-?oni sakemm jintlaħaq qbil finali. [48] Fl-1921, l-Armenja u l-Georgia ?ew assedjati u meħuda wkoll mill-Bolxeviki. Wara s-Sovjetizzazzjoni tal-Armenja u tal-A?erbaj?an, il-Kavburo dde?ieda li t-territorju ta’ Karabakh kien se jibqa’ fi ħdan l-SSR tal-A?erbaj?an b’awtonomija re?jonali wiesgħa, u bi?-?entru amministrattiv fil-belt ta’ Shusha. [49] Il-fruntieri tal-oblast tfasslu b’tali mod li jinkludu l-villa??i Armeni u jeskludu kemm jista’ jkun il-villa??i tal-A?erbaj?an. Id-distrett li rri?ulta, ?gura ma??oranza Armena.

Peress li l-Unjoni Sovjetika kellha kontroll sod tar-re?jun, il-kunflitt rigward ir-re?jun batta għal diversi de?ennji sal-bidu tax-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika fl-aħħar tas-snin 80 u l-bidu tas-snin 90 tas-seklu 20, meta re?għet fe??et il-kwistjoni ta’ Nagorno-Karabakh. Bl-akku?a lill-gvern tal-SSR tal-A?erbaj?an li kien qed iwettaq l-“A?erifikazzjoni” tar-re?jun, il-popolazzjoni Armena li kienet f’ma??oranza, permezz tal-appo?? ideolo?iku u materjali mill-SSR tal-Armenja, bdiet moviment biex ikun hemm oblast awtonomu ttrasferit lill-SSR tal-Armenja. [50] F’Awwissu 1987, l-Armeni f’Karabakh għamlu petizzjoni għall-unjoni mal-Armenja u bagħtuha Moska b’għexieren ta’ eluf ta’ firem. [51]

Gwerra u se?essjoni [ immodifika | immodifika s-sors ]

Tank tal-gwerra li kien ntu?a fil-gwerra f’Askeran

Fit-13 ta’ Frar 1988, l-Armeni li jgħixu f’Karabakh bdew jagħmlu dimostrazzjonijiet fi Stepanakert favur l-unifikazzjoni mar-Repubblika Armena. Sitt ijiem wara seħħew ukoll protesti tal-massa f’ Yerevan . Fl-20 ta’ Frar, id-Deputati tal-Poplu Sovjetiku f’Karabakh ivvutaw 110 favur u 17 kontra fir-rigward tat-trasferiment tar-re?jun lill-Armenja. Din l-azzjoni mingħajr pre?edent minn re?jun Sovjetiku wasslet biex għexieren ta’ eluf ta’ dimostranti joħor?u fit-toroq kemm fi Stepanakert kif ukoll f’Yerevan, i?da Moska ?aħdet it-talbiet Armeni. Fl-20 ta’ Frar 1988, ?ew?t ibniet A?erbaj?ani ?ew stuprati fi Stepanakert, u dan ħoloq għadab kbir fir-raħal A?erbaj?ani ta’ Agdam , fejn seħħet l-ewwel konfrontazzjoni diretta tal-kunflitt meta grupp kbir ta’ A?erbaj?ani mar jipprotesta minn Agdam għar-raħal ta’ Askeran , b’popolazzjoni kbira ta’ Armeni. Il-konfrontazzjoni bejn l-A?erbaj?ani u l-pulizija ħdejn Askeran idde?enerat fit-taqbida ta’ Askeran, li rri?ultat fil-mewt ta’ ?ew? A?erbaj?ani, li wieħed minnhom allegatament inqatel minn uffi?jal tal-pulizija A?erbaj?ani, kif ukoll 50 ?ittadin Armen u għadd mhux magħruf ta’ A?erbaj?ani u ta’ pulizija midruba. [52] [53] [54] Għadd kbir ta’ refu?jati telqu mill-Armenja u mill-A?erbaj?an malli bdiet il-vjolenza kontra l-popolazzjonijiet f’minoranza tal-pajji?i rispettivi. [55]

Fid-29 ta’ Novembru 1989, it-tmexxija diretta f’Nagorno-Karabakh intemmet u r-re?jun ?ie rritornat lill-amministrazzjoni A?erbaj?ana. [56] Madankollu, il-politika Sovjetika falliet meta sessjoni kon?unta tal-Kunsill Sovjetiku Suprem Armen u tal-Kunsill Nazzjonali, il-korp le?i?lattiv ta’ Nagorno-Karabakh, ipproklamaw l-unifikazzjoni ta’ Nagorno-Karabakh mal-Armenja. Fis-26 ta’ Novembru 1991, l-A?erbaj?an abolixxa l-istatus ta’ Oblast Awtonomu ta’ Nagorno-Karabakh, irran?a d-divi?joni amministrattiva mill-?did, u wassal biex it-territorju jkun taħt il-kontroll dirett tal-A?erbaj?an. [57]

Fl-10 ta’ Di?embru 1991, f’referendum li ?ie bbojkottjat mill-A?erbaj?ani lokali [54] , l-Armeni li jgħixu f’Nagorno-Karabakh approvaw il-ħolqien ta’ stat indipendenti. Proposta Sovjetika għal awtonomija msaħħa għal Nagorno-Karabakh fi ħdan l-A?erbaj?an ma ssodisfat lil ebda waħda mi?-?ew? naħat u sussegwentement faqqgħet gwerra fuq skala kbira bejn l-A?erbaj?an u Nagorno-Karabakh, b’dan tal-aħħar jir?ievi l-appo?? mill-Armenja. [58] [59] Skont l-eks President tal-Armenja, Levon Ter-Petrossian , l-appro?? tat-tmexxija ta’ Karabakh kien massimalista u sostna li “ħasbu li setgħu jiksbu iktar”. [60] [61]

Id-di?gwid rigward Nagorno-Karabakh skala wara li kemm l-Armenja kif ukoll l-A?erbaj?an kisbu l-indipendenza mill-Unjoni Sovjetika fl-1991. Fl-ewwel snin wara l-Unjoni Sovjetika, l-azzjoni militari bejn l-A?erbaj?an u l-Armenja kienet influwenzata bil-kbir mill-militar Russu. Barra minn hekk, kemm il-militar Armen kif ukoll il-militar A?erbaj?ani impjegaw għadd kbir ta’ mer?enarji mill- Ukrajna u mir-Russja. [62] Mijiet ta’ mu?aħiddin Afgani pparte?ipaw fil-?lied man-naħa tal-A?erbaj?ani, filwaqt li l-Armeni kellhom artillerija tqila u tankijiet tal-gwerra mogħtija mir-Russja. [54] Diversi mill-persuni A?erbaj?ani li ħelsuha ħafif mill-gwerra sabu kenn fi 12-il kamp ta’ emer?enza li ?ew stabbiliti f’partijiet oħra tal-A?erbaj?an biex ilaħħqu mal-għadd dejjem jikber ta’ persuni li spi??aw spustjati internament minħabba l-ewwel gwerra ta’ Nagorno-Karabakh. [63]

Sal-aħħar tal-1993, il-kunflitt kien ikkaw?a eluf ta’ persuni midruba u mwiet kif ukoll mijiet ta’ eluf ta’ refu?jati fuq i?-?ew? naħat. Sa Mejju 1994, l-Armeni kellhom il-kontroll ta’ 14 % tat-territorju tal-A?erbaj?an. F’dak l-istadju, għall-ewwel darba matul il-kunflitt, il-gvern A?erbaj?ani rrikonoxxa lil Nagorno-Karabakh bħala parti terza fil-gwerra u beda negozjati diretti mal-awtoritajiet ta’ Karabakh. B’ri?ultat ta’ dan, intlaħaq ftehim ta’ waqfien mill-?lied fit-12 ta’ Mejju 1994 permezz ta’ negozjati Russi. [64]

Wara l-ftehim ta’ waqfien mill-?lied tal-1994 [ immodifika | immodifika s-sors ]

Ilham Aliyev, Dmitry Medvedev u Serzh Sargsyan f’Moska fit-2 ta’ Novembru 2008

Minkejja l-ftehim ta’ waqfien mill-?lied, xorta waħda baqa’ jkun hemm imwiet minħabba kunflitti armati bejn s-suldati Armeni u A?erbaj?ani. [65] Fil-25 ta’ Jannar 2005, l-Assemblea Parlamentari tal-Kunsill tal-Ewropa (PACE) adottat ir-Ri?oluzzjoni 1416 tal-PACE, li kienet tikkundanna t-tindif etniku kontra l-A?erbaj?ani. [66] Bejn il-15 u s-17 ta’ Mejju 2007, l-34 sessjoni tal-Kunsill tal-Ministri tal-Affarijiet Barranin tal-Organizzazzjoni tal-Konferenza I?lamika adottat ir-Ri?oluzzjoni Nru 7/34-P, fejn l-okkupazzjoni tat-territorju tal-A?erbaj?an ?iet meqjusa bħala aggressjoni tal-Armenja kontra l-A?erbaj?an u l-azzjonijiet kontra l-persuni A?erbaj?ani ?ew rikonoxxuti bħala reat kontra l-umanita, filwaqt li ?iet ikkundannata wkoll il-qerda tal-monumenti arkeolo?i?i, kulturali u reli?ju?i fit-territorji okkupati. Il-11-il sessjoni tas-summit tal-Organizzazzjoni tal-Konferenza I?lamika li saret bejn it-13 u l-14 ta’ Marzu 2008 f’ Dakar adottat ir-Ri?oluzzjoni Nru 10/11-P (IS). Fir-Ri?oluzzjoni, l-Istati Membri tal-organizzazzjoni kkundannaw l-okkupazzjoni tal-artijiet tal-A?erbaj?an mill-forzi Armeni, kif ukoll l-aggressjoni Armena kontra l-A?erbaj?an u t-tindif etniku kontra l-popolazzjoni A?erbaj?ana, u akku?aw lill-Armenja bid-“distruzzjoni ta’ monumenti kulturali fit-territorji A?erbaj?ani okkupati”. Fl-14 ta’ Marzu tal-istess sena, l-Assemblea ?enerali tan-Nazzjonijiet Uniti adottat ir-Ri?oluzzjoni Nru 62/243 li “titlob l-irtirar immedjat, sħiħ u mingħajr kundizzjonijiet tal-forzi Armeni kollha mit-territorji okkupati tar-Repubblika tal-A?erbaj?an”. [67]

Il-fruntieri finali tal-kunflitt wara l-Protokoll ta’ Bishkek

Bejn it-18 u l-20 ta’ Mejju 2010, is-37 sessjoni tal-Kunsill tal-Ministri tal-Affarijiet Barranin tal-Organizzazzjoni tal-Konferenza I?lamika f’ Dushanbe adottat ri?oluzzjoni oħra fejn ikkundannat l-aggressjoni tal-Armenja kontra l-A?erbaj?an, filwaqt li rrikonoxxiet l-azzjonijiet kontra ?-?ivili A?erbaj?ani bħala reat kontra l-umanita u kkundannat id-distruzzjoni tal-monumenti arkeolo?i?i, kulturali u reli?ju?i fit-territorji okkupati. Fl-20 ta’ Mejju tal-istess sena, il- Parlament Ewropew fi Strasburgu adotta r-Ri?oluzzjoni dwar “Il-ħtie?a għal Strate?ija tal-UE għall-Kawkasu tan-Nofsinhar” abba?i tar-rapport ta’ Evgeni Kirilov , Membru Bulgaru tal-Parlament Ewropew. [68] Ir-Ri?oluzzjoni tiddikjara b’mod partikolari li “r-re?juni A?erbaj?ani okkupati madwar Nagorno-Karabakh iridu ji?u lliberati mill-iktar fis possibbli”. [69] Fis-26 ta’ Jannar 2016, l-Assemblea Parlamentari tal-Kunsill tal-Ewropa (PACE) adottat ir-Ri?oluzzjoni 2085, li kkundannat il-fatt li l-okkupazzjoni mill-Armenja ta’ Nagorno-Karabakh u ?oni oħra biswit tal-A?erbaj?an toħloq problemi umanitarji u ambjentali għa?-?ittadini tal-A?erbaj?an, u li kkundannat it-tindif etniku kontra l-A?erbaj?ani, filwaqt li l-Assemblea talbet l-irtirar immedjat tal-forzi armati Armeni mir-re?jun ikkon?ernat. [70] [71]

Bosta mexxejja dinjin iltaqgħu mal-Presidenti tal-Armenja u tal-A?erbaj?an matul is-snin, i?da l-isforzi biex il-waqfien mill-?lied jin?amm fallew. [72]

Fit-2 ta’ April 2016, il-forzi A?erbaj?ani u Armeni re?għu daħlu f’kunflitt bejniethom fir-re?jun. Il-Ministeru tad-Difi?a Armen allega li l-A?erbaj?an vara attakk biex jaħtaf it-territorju fir-re?jun. Mill-inqas 30 suldat inqatlu f’dan il-kunflitt u ħelikopter tat-tip Mil Mi-24 u tank tal-gwerra nqerdu. F’dan l-attakk mietu 12-il suldat tal-forzi A?erbaj?ani u 18-il suldat tal-forzi Armeni. Barra minn hekk, ?ie rrappurtat li 35 suldat Armen oħra ndarbu. [73] [74]

Gwerra tal-2020 u ftehim ieħor ta’ waqfien mill-?lied [ immodifika | immodifika s-sors ]

Fis-27 ta’ Settembru 2020, faqqgħet gwerra ?dida f’Nagorno-Karabakh u fit-territorji tal-madwar, li wasslet għall-imwiet ta’ suldati u ?ivili mi?-?ew? naħat. [5] In-Nazzjonijiet Uniti kkundannaw il-kunflitt b’mod sod u appellaw li?-?ew? naħat biex ma jkomplux jeskalaw it-tensjonijiet u minflok ikomplu n-negozjati mingħajr dewmien. [75]

L-A?erbaj?an għamel kisbiet sinifikanti matul il-gwerra, u re?a’ kiseb it-territorji okkupati madwar Nagorno-Karabakh u partijiet kbar ta’ Nagorno-Karabakh, inklu? il-belt sinifikanti kulturalment ta’ Shusha. [76]

Il-gwerra ntemmet fl-10 ta’ Novembru 2020, meta ?ie ffirmat ftehim trilaterali ta’ waqfien mill-?lied bejn l-A?erbaj?an, l-Armenja u r-Russja, li ?iegħel lill-Armenja tirritorna t-territorji okkupati kollha madwar Nagorno-Karabakh. [77]

?eografija [ immodifika | immodifika s-sors ]

Veduta tal-muntanji bil-foresti ta’ Nagorno-Karabakh

Nagorno-Karabakh għandu erja totali ta’ 4,400 kilometru kwadru. [78] Bejn wieħed u ieħor nofs it-territorju ta’ Nagorno-Karabakh għandu elevazzjoni ta’ 950 metru ’l fuq mil-livell tal-baħar. [79] Il-fruntieri ta’ Nagorno-Karabakh jixbħu fa?ola ħamra b’feles fuq in-naħa tal-Lvant. Għandu muntanji għoljin tul it-tarf tat-territorju fit-Tramuntana, fil-Punent u fin-Nofsinhar. Il-parti ħdejn il-feles tal-fa?ola ħamra hija wied pjuttost ?att, bi?-?ew? trufijiet tal-fa?ola, id-distretti ta’ Martakert u ta’ Martuni , għandhom artijiet ?atti wkoll. Je?istu widien iktar ?atti madwar il-?ibjun ta’ Sarsang , madwar Hadrut , u fin-Nofsinhar. Ir-re?jun kollu, bħala medja, għandu elevazzjoni ta’ 1,100 metru ’l fuq mil-livell tal-baħar. Q?a?et notevoli jinkludu l-muntanja Murovdag fil-fruntiera u l-katina muntanju?a tal-Kirs il-Kbar fejn id-distetti ta’ Shusha u Hadrut. It-territorju ta’ Nagorno-Karabakh attwalment jifforma parti mir-re?jun storiku ta’ Karabakh, li jinsab bejn ix-xmajjar Kura u Araxes , u l-fruntiera moderna bejn l-Armenja u l-A?erbaj?an. Nagorno-Karabakh, bil-fruntieri moderni tiegħu, huwa parti mir-re?jun ikbar tal-Karabakh ta’ Fuq. [79]

Il-?ibjun ta’ Sarsang

Nagorno-Karabakh ma għandux fruntiera mal-Armenja i?da r-repubblika mhux rikonoxxuta tikkontrolla l-kuritur ta’ Lachin , mogħdija muntanju?a li tikkollegaha mal-Armenja. [79]

L-ambjent ta’ Nagorno-Karabakh ivarja bejn steppa fl-artijiet baxxi ta’ Kura għal foresti densi tal-ballut, tal-karpin u tal-fagu fi?-?oni muntanju?i iktar fil-baxx, għal mergħat alpini u tal-betula iktar ’il fuq. Ir-re?jun fih għadd kbir ta’ fawwara naturali u depo?iti ta?- ?ingu , tal- faħam , ta?- ?omb , tad- deheb , tal- irħam u tal- ?ebla tal-?ir . [80] Il-bliet ewlenin tar-re?jun huma Stepanakert , li sservi bħala l- belt kapitali tar-repubblika mhux rikonoxxuta ta’ Nagorno-Karabakh, u Shusha, li parzjalment hija fdalijiet. Id-dwieli, is-si?ar tal- frott , u s-si?ar ta?- ?awsli għad-dud tal- ħarir jitkabbru fil-widien. [81]

Demografija [ immodifika | immodifika s-sors ]

Mappa etnika tar-re?jun fl-1995 wara d-deportazzjoni tal-A?erbaj?ani

Stħarri? imħejji mill-awtoritajiet imperjali Russi fl-1823 wera li l-Armeni kollha f’Karabakh kienu jirresjedu b’mod kumpatt fl-artijiet b’elevazzjoni għolja, ji?ifieri fit-territorju tal-ħames prin?ipalitajiet Armeni tradizzjonali, u kienu jikkostitwixxu ma??oranza demografika assoluta f’dawk l-artijiet. Tant li 90.8 % tal-villa??i fl-istħarri? kienu Armeni, filwaqt li 9.2% kienu Tatari jew A?erbaj?ani. [82]

Fl-1989, l-Oblast Awtonomu ta’ Nagorno-Karabakh kellu popolazzjoni ta’ 192,000 ruħ, li minnhom 76 % kienu Armeni u 23% kienu A?erbaj?ani, b’minoranzi Russi u Kurdi. [83]

Trasport [ immodifika | immodifika s-sors ]

Post ICAO DAFIF IATA Isem l-ajruport Koordinati
Stepanakert UBBS UB13 Stepanakert Airport 39°54′05″N 46°47′13″E

Matul it-tmexxija tal-Unjoni Sovjetika, il-linja Yevlakh?Agdam?Stepanakert kienet tikkollega lir-Re?jun Awtonomu ta’ Nagorno-Karabakh mal-parti ewlenija tal-A?erbaj?an. Wara l-gwerra ta’ Nagorno-Karabakh u l-abbandun ta’ A?dam , is-servizz tal-linja beda jopera biss bejn Yevlax u K?t?lparaq , mingħajr ebda sezzjoni fir-Repubblika ta’ Nagorno-Karabakh. Il-linja pre?edenti tal-ferrovija bejn K?t?lparaq u Stepanakert kwa?i nqerdet għalkollox.

Is-sezzjoni f’Nagorno-Karabakh bejn Ordubad u Horadiz tal-linja tal-ferrovija prin?ipali (Tbilisi?Gyumri?)Yerevan?Nakhchivan?Horadiz?Shirvan(? Baku ) ?iet ?armata wkoll flimkien ma’ linja sekondarja minn Mincivan għall-belt Armena ta’ Kapan. Attwalment, il-ferroviji A?erbaj?ani jivvja??aw biss lejn Horadiz. Is-sezzjoni Ordubad?Horadiz tneħħiet, u b’hekk f’Nagorno-Karabakh ma fadal l-ebda linja ferrovjarja attiva. Il-linja ferrovjarja fir-Repubblika Awtonoma ta’ Nakhchivan għadha topera, i?da hija separata mil-linji A?erbaj?ani prin?ipali, u għandha biss konnessjoni mal-Iran.

Referenzi [ immodifika | immodifika s-sors ]

  1. ^ "Definition of Nagorno-Karabakh | Dictionary.com" . www.dictionary.com (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-03-23 .
  2. ^ "GENERAL ASSEMBLY ADOPTS RESOLUTION REAFFIRMING TERRITORIAL INTEGRITY OF AZERBAIJAN, DEMANDING WITHDRAWAL OF ALL ARMENIAN FORCES | Meetings Coverage and Press Releases" . www.un.org . Mi?bur 2021-03-23 .
  3. ^ Robert H. Hewsen. "The Meliks of Eastern Armenia: A Preliminary Study". Revue des etudes Armeniennes . NS: IX, 1972, p. 288.
  4. ^ Robert H. Hewsen (2001). Armenia: A Historical Atlas . The University of Chicago Press. p. 264. ISBN 978-0-226-33228-4 .
  5. ^ a b "Fighting erupts between Armenia, Azerbaijan over disputed region" . www.aljazeera.com (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-03-23 .
  6. ^ "Strabo, Geography, Book 6, chapter 1, section 1" . www.perseus.tufts.edu . Mi?bur 2021-03-23 .
  7. ^ a b Hewsen, Robert H. (1982). "Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians". In Samuelian, Thomas J. (ed.). Classical Armenian Culture. Influences and Creativity . Chicago: Scholars Press. pp. 27?40. ISBN 0-89130-565-3 .
  8. ^ Hewsen, Robert H. Armenia: a Historical Atlas . Chicago, IL: University of Chicago Press, 2001, p. 32-33, il-mappa 19.
  9. ^ Hewsen, Robert H. "The Kingdom of Artsakh", in T. Samuelian & M. Stone, eds. Medieval Armenian Culture . Chico, CA, 1983.
  10. ^ Hewsen. Armenia, pp. 100?103.
  11. ^ "ИСТОРИЯ ИМПЕРАТОРА ИРАКЛА. Сочинене епископа Себеоса, писателя VII века. Пер. с армянского К.Патканяна" . vehi.net . Mi?bur 2021-03-24 .
  12. ^ "Azerbaijan | History, People, & Facts" . Encyclopedia Britannica (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-03-24 .
  13. ^ Walker, Christopher J. (1991). Armenia and Karabagh: The Struggle for Unity . Minority Rights Group Publications. p. 10.
  14. ^ Viviano, Frank. "The Rebirth of Armenia", National Geographic Magazine , March 2004, p. 18.
  15. ^ Movses Kalankatuatsi. History of the Land of Aluank , Book I, chapters 27, 28 and 29; Book II, chapter 3.
  16. ^ The Oxford History of Historical Writing: 400?1400 / Edited by Sarah Foot, Chase F. Robinson. ? Oxford University Press, 2012. ? Vol. 2. ? p. 189.
  17. ^ Н.Адонц. ≪Дионисий Фракийский и армянские толкователи≫, Пг., 1915, p. 181-219.
  18. ^ Movses Kalankatuatsi. History of the Land of Aluank , translated from Old Armenian by Sh. V. Smbatian. Yerevan: Matenadaran (Institute of Ancient Manuscripts), 1984, Elegy on the Death of Prince Juansher.
  19. ^ Agop Jack Hacikyan, Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk. The Heritage of Armenian Literature . Wayne State University Press (December 2002), pp. 94?99.
  20. ^ The Cambridge History of Iran. ? Cambridge University Press, 1975. ? vol. 4. ? p. 506.
  21. ^ a b Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas . The University of Chicago Press, 2001, pp. 119, 155, 163, 264?65.
  22. ^ Movses Dasxuranci (1961). The History of Caucasian Albanians: By Movses Dasxuranci .
  23. ^ Тер-Григорян Т.И. Неизданные страницы "Истории Албанской страны"Моисея Каланкайтукского. Архив Ин-та истории АН Азерб. ССР, № 1386, p.18 .
  24. ^ Christopher Walker. The Armenian presence in Mountainous Karabakh, in John F. R. Wright et al.: Transcaucasian Boundaries (SOAS/GRC Geopolitics). 1995, p. 93.
  25. ^ Hewsen, Robert H. "The Kingdom of Artsakh", in T. Samuelian & M. Stone, eds. Medieval Armenian Culture . Chico, CA, 1983.
  26. ^ "AR??N ?Q? ? Encyclopaedia Iranica" . iranicaonline.org . Mi?bur 2021-03-24 .
  27. ^ "Armenia | Geography, Population, Map, Religion, & History" . Encyclopedia Britannica (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-03-24 .
  28. ^ Robert H. Hewsen. Russian?Armenian relations, 1700?1828. Society of Armenian Studies, N4, Cambridge, Massachusetts, 1984, p. 37.
  29. ^ George A. Bournoutian (1994). A History of Qarabagh: An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi's Tarikh-e Qarabagh . Mazda Publishers. ISBN 1-56859-011-3 .
  30. ^ Ab? Bakr ?ihr?n?. Kit?b-i Diy?rbakriyya. (original) ???? ?????????: ?? ??????? ????????? ? ??????. ??????: ?????? ??????. ?? ?????? ? ???????: ?????? ??????? ?????? ?????. ?????? : ???????? ???????????? . p. 138
  31. ^ Полное Собрание Законов Российской Империи c 1649 года. Том XXV. 1798-1799. СПб.: Печатано в Типографии II Отделения Собственной Его Императорского Величества Канцелярии, 1830, № 18.990, c.674-675. (Complete Collection of Laws of the Russian Empire since 1649. Volume XXV. 1798-1799. SPb .: Printed at the Printing House of the II Branch of His Imperial Majesty's Own Office, 1830, No. 18.990, p.674-675) .
  32. ^ Robert H. Hewsen. Russian?Armenian relations, 1700?1828 . Society of Armenian Studies, N4, Cambridge, Massachusetts, 1984, p 37.
  33. ^ Walker, Christopher J. Armenia: Survival of a Nation . London: Routledge, 1990 p. 40 ISBN 0-415-04684-X .
  34. ^ Raffi, The History of Karabagh's Meliks, Vienna, 1906, bl-Armen.
  35. ^ Raffi, The Five Melikdoms of Karabagh tradott bl-Ingli? minn Ara Stepan Melkonian, Garod Books Ltd. 2010, London. ISBN 9781903656570 .
  36. ^ Павлова И.К. Хроника времен Сефевидов. Соч. Мухаммад-Масума Исфахани "Хуласат ас-сийар". М.:Наука, 1993, c.59-61 .
  37. ^ "АББАС-КУЛИ-АГА БАКИХАНОВ->ГЮЛИСТАН-И ИРАМ->ПЕРИОД V" . vostlit.info . Mi?bur 2021-03-24 .
  38. ^ Bournoutian, George A. (2016). The 1820 Russian Survey of the Khanate of Shirvan: A Primary Source on the Demography and Economy of an Iranian Province prior to its Annexation by Russia . Gibb Memorial Trust. p. xvii. ISBN 978-1909724808 .
  39. ^ "KM.RU - новости, экономика, автомобили, наука и техника, кино, музыка, спорт, игры, анекдоты, курсы валют | KM.RU" . www.km.ru . Mi?bur 2021-03-24 .
  40. ^ Muriel Atkin. The Strange Death of Ibrahim Khalil Khan of Qarabagh . Iranian Studies, Vol. 12, No. 1/2 (Winter ? Spring, 1979), pp. 79?107.
  41. ^ George A. Bournoutian. A History of Qarabagh: An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi's Tarikh-e Qarabagh . Mazda Publishers, 1994. ISBN 1-56859-011-3, 978-1-568-59011-0.
  42. ^ Tim Potier. M1 Conflict in Nagorno-Karabakh, Abkhazia and South Ossetia: A Legal Appraisal . Martinus Nijhoff Publishers, 2001, p. 2. ISBN 90-411-1477-7.
  43. ^ Leonidas Themistocles Chrysanthopoulos. Caucasus Chronicles: Nation-building and Diplomacy in Armenia, 1993?1994 . Gomidas Institute, 2002, p. 8. ISBN 1-884630-05-7.
  44. ^ The British and Foreign Review . J. Ridgeway and sons, 1838, p. 422.
  45. ^ Taru Bahl, M.H. Syed. Encyclopaedia of the Muslim World . Anmol Publications PVT, 2003 p. 34. ISBN 81-261-1419-3.
  46. ^ Bournoutian, George A. A History of Qarabagh: An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi's Tarikh-E Qarabagh . Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 1994, p. 18.
  47. ^ a b Conflict in Nagorno-Karabakh, Abkhazia, and South Ossetia: A Legal Appraisal by Tim Potier. ISBN 90-411-1477-7 .
  48. ^ Walker. The Survival of a Nation . pp. 285-290.
  49. ^ "Q&A with Arsene Saparov: No Evidence that Stalin "Gave" Karabakh to Azerbaijan" (bl-Ingli?). 2018-12-10 . Mi?bur 2021-03-24 .
  50. ^ Audrey L. Altstadt. The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule . Hoover Press, 1992. ISBN 0817991824, 9780817991821.
  51. ^ Black Garden, Thomas de Waal, p. 292.
  52. ^ Black Garden Thomas De Waal, p.15.
  53. ^ Elizabeth Fuller, Nagorno-Karabakh: The Death and Casualty Toll to Date , RL 531/88, 14 December 1988, pp. 1?2.
  54. ^ a b ? de Waal, Thomas (2003). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War . New York: New York University Press. ISBN 0-8147-1945-7 .
  55. ^ Lieberman, Benjamin (2006). Terrible Fate: Ethnic Cleansing in the Making of Modern Europe . Chicago: Ivan R. Dee. pp. 284?92. ISBN 1-5666-3646-9 .
  56. ^ The Encyclopedia of World History . Houghton Mifflin Harcourt. 2001. p. 906.
  57. ^ Roeder, Philip G. (2007). Where nation-states come from: institutional change in the age of nationalism . Princeton University Press. p. 51. ISBN 978-0-691-13467-3 .
  58. ^ "GENERAL" . www.hrw.org . Mi?bur 2021-03-30 .
  59. ^ "Hsw" . www.hrw.org . Mi?bur 2021-03-30 .
  60. ^ "By Giving Karabakh Lands to Azerbaijan, Conflict Would Have Ended in '97, Says Ter-Petrosian" (bl-Ingli?). 2011-04-19 . Mi?bur 2021-03-30 .
  61. ^ "Первый президент Армении о распаде СССР и Карабахе" . BBC News Русская служба (bir-Russu). 2011-04-15 . Mi?bur 2021-03-30 .
  62. ^ Human Rights Watch. Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh . December 1994, p. xiii, ISBN 1-56432-142-8 .
  63. ^ Refugees, United Nations High Commissioner for. "UNHCR - Document Not Found" . UNHCR (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-03-30 .
  64. ^ De Waal, Thomas (2003). Black Garden (PDF). New York University Press. p. 3.
  65. ^ "No End in Sight to Fighting in Nagorno-Karabakh" . NPR.org (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-04-12 .
  66. ^ "Резолюция ПАСЕ по Карабаху: что дальше?" (bl-Ingli?). 2005-02-04 . Mi?bur 2021-04-12 .
  67. ^ "A/RES/62/243 - E - A/RES/62/243 -Desktop" . undocs.org . Mi?bur 2021-04-12 .
  68. ^ "EU's Ashton Says Nagorno-Karabakh Elections Illegal" . RadioFreeEurope/RadioLiberty (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-04-12 .
  69. ^ "Bulgarian MEPs Urge EU to Be Proactive in South Caucasus - Novinite.com - Sofia News Agency" . www.novinite.com . Mi?bur 2021-04-12 .
  70. ^ "PACE - Resolution 2085 (2016) - Inhabitants of frontier regions of Azerbaijan are deliberately deprived of water" . assembly.coe.int . Mi?bur 2021-04-12 .
  71. ^ Janbazian, Rupen (2016-01-26). "PACE Adopts Anti-Armenian Measure, Rejects Another" . The Armenian Weekly (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-04-12 .
  72. ^ "Azerbaijan military threat to Armenia" . www.telegraph.co.uk . Mi?bur 2021-04-12 .
  73. ^ Hodge, Nathan (2016-04-02). "A Dozen Die in Armenian Separatist Fighting" (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-04-12 .
  74. ^ "Dozens killed in Nagorno-Karabakh clashes" . www.aljazeera.com (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-04-12 .
  75. ^ "UN Security Council calls for immediate end to fighting in Nagorno-Karabakh" . France 24 (bl-Ingli?). 2020-09-30 . Mi?bur 2021-04-12 .
  76. ^ Staff, Reuters (2020-11-09). "Ethnic Armenian forces confirm loss of Karabakh's second city, say enemy nearing capital" (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-04-12 .
  77. ^ "Russia Steps In To End War Between 2 Former Soviet Republics" . NPR.org (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-04-12 .
  78. ^ "Nagorno Karabakh Republic - Country Overview" . www.nkrusa.org . Mi?bur 2021-04-12 .
  79. ^ a b ? Zurcher, Christoph (2007). The post-Soviet wars: rebellion, ethnic conflict, and nationhood in the Caucasus . NYU Press. p. 184. ISBN 978-0814797099 .
  80. ^ DeRouen, Karl R. (ed.) (2007). Civil wars of the world: major conflicts since World War II, Volume 2 . ABC-CLIO. p. 150. ISBN 978-1851099191 .
  81. ^ "Nagorno-Karabakh | History, Map, & Conflict" . Encyclopedia Britannica (bl-Ingli?) . Mi?bur 2021-04-12 .
  82. ^ Bournoutian, George A. A History of Qarabagh: An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi's Tarikh-E Qarabagh . Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 1994, p. 18.
  83. ^ Miller, Donald E. and Lorna Touryan Miller. Armenia: Portraits of Survival and Hope . Berkeley: University of California Press, 2003 p. 7 ISBN 0-520-23492-8 .
Miksub minn " https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Nagorno-Karabakh&oldid=274274 "