Т?рийн эргэлт
(
англи
. Coup d'etat орч. Т?рийн цохилт,
орос
. Государственный переворот,
герман
. Staatsstreich)- т?рийн эрх мэдэлд байгаа х?н болон хэсэг б?лэг х?м??сийг х?ч хэрэглэн зайлуулж эрх мэдлийг гартаа авахыг хэлдэг. ??ний тулд тухайн ?ед т?рийн эрх мэдэлтн??дийг х?чээр устгах буюу тусгаарладаг байна.
Цэрэг, армийн оролцоотой т?рийн эргэлт хийвэл т??нийг
цэргийн эргэлт
гэж нэрэлдэг.
Т?рийн эргэлт,
хувьсгал
хоёрын ялгаа нь хувьсгал нь х?н амын дийлэнх олонхын эрх ашгийн т?л??х эсэрг??цлийн ?йл ажиллагааны ?р д?нд хийгдэж, эрс ??рчл?лт?д х?ргэдэг улс т?рийн ??рчл?лт юм. Т?рийн эргэлт гэж тодорхой х?н буюу хэсэг б?лэг х?м??сийн удирдлага дор х?чээр хийсэн т?рийн эрх мэдлийг гартаа авах ?йлдлийг хэлнэ.
"Т?рийн эргэлт" гэсэн нэр томьёог анх Габриэль Науде (Кардинал Ришельегийн номын санч) "Т?рийн эргэлтийн талаарх улс т?рийн бодол санаа" (1639) б?тээлдээ бичиж гаргажээ.
Америкийн улс т?р судлаач, т??хч
Эдвард Люттвак
"Т?рийн эргэлт" хэмээх сонгодог номдоо т?рийн эргэлт амжилттай болох гурван ?ндсэн н?хц?лийг тодорхойлсон байдаг.
- Улс орны эдийн засгийн дорой байдал. Т?рийн эргэлт??д баян орнуудаас ил?? ядуу оронд олон тохиолддог.
- Улс т?рийн тусгаар тогтнол - т?рийн эрх мэдэл нь дотооддоо биш хилийн чанадад байгаа улсад т?рийн эргэлт хийх боломжг?й.
- Т?вл?рс?н хяналт - эрх мэдлийг нэгдсэн нэг т?в??с удирддаг байх ёстой. Жишээлбэл, б?с нутгуудын тусгаар тогтносон удирдлагатай бол т?рийн эргэлт хэрэгж??лэхэд ихээхэн х?ндрэл учирдаг байна.
Жишээ:
- 1825 онд тусгаар тогтнолоо олж авснаас хойш Боливи улсад 200 орчим т?рийн эргэлт гарч байсан нь жилд нэгээс ил?? удаа т?рийн эргэлт гарч байсан гэсэн ?г юм.
- Африкийн 33 улсад 1952-2000 оны хооронд 85 удаа т?рийн болон цэргийн эргэлт гарч байжээ.
