Арилжааны телевиз ( Орос хэл :Коммерческое телевидение, Англи хэл :Commercial television) гэдэг нь сурталчилгааны ?йл ажиллагаанаас олсон орлогыг санх??гийн гол эх ??свэр болгодог телевизийг хэлнэ. ?нг?рс?н зууны 50-иад оны ?ед телевизийг зохион байгуулах, санх??ж??лэх арилжааны хувийн, олон нийтийн, улсын гэсэн гурван ?ндсэн хэв маяг бий болжээ. 1941 онд АНУ -ын Мэдээлэл харилцааны холбооны комисс (FСС) теле нэвтр??лэгт арилжааны сурталчилгааг ашиглахыг з?вш??рс?н нь арилжааны телевиз эрчимтэй х?гжих?д н?л??лс?н гэж ?здэг. Энэ онд радиокорпораци СВS, хоёр жилийн дараа АНУ-ын нэвтр??лгийн гурав дахь том корпораци болох АВС теле нэвтр??лэг явуулж эхэлжээ. Дээрх арилжааны компаниуд телевизийн салбарт шинжлэх ухаан техникийн шинэ ололтыг нэвтр??лж, технологийн шинэчлэл хийж, АНУ-ын телевизийн ?йлдвэрлэлийн манлайлагчид болжээ. АНУ-д арилжааны телевиз т?л?вших?д ?ндэсний теле с?лжээ, салбар с?лжээ буюу с?лжээн??дтэй “холбоотой” телестанциуд, бие даасан станциуд гэсэн гурван гол хувилбарыг ??рт?? агуулсан телекорпорациуд шийдвэрлэх ??рэг г?йцэтгэжээ. ?ндэсний теле с?лжээ гэдэг нь тэрг??лэх теле компаниудад харьяалагддаг, тэдний удирдлагын дор ажилладаг теле станциудын б?лэг юм. ?нг?рс?н зууны наяад оны ?ед эфирийн ?ндсэн теле с?лжээ болох NBC, CBS, ABC-тэй 1986 онд медиа-магнат Р.Мэрдокийн ??сгэн байгуулсан томоохон с?лжээ Foх нягт хамтран ажиллах болов. М?н кабелийн телес?лжээ ч ?ндэсний телес?лжээнд хамрагддаг. Ерээд оны эхний хагаст АНУ-д Тurner Вroadcasting System ? TBS, Discovery Network зэрэг теле с?лжээг хамарсан 60 гаруй кабелийн телевизийн с?лжээ ?йл ажиллагаа явуулж байжээ. Салбар с?лжээн??д гэдэг нь теле с?лжээний эздийн ?мчинд байдаг, гэхдээ с?лжээтэй тодорхой гэрээний ?ндсэн дээр харилцаатай ажилладаг бие даасан телестанциуд юм. ??нд гол т?л?в ??рийн томоохон ?йлдвэрлэлийн баазг?й орон нутгийн станциуд багтдаг. С?лжээн??д салбаруудыг арилжааны ?ндсэн дээр нэвтр??лгийн х?т?лб?р??р хангадаг б?г??д т??нд ??рсдийн арилжааны зар сурталчилгааг оруулахыг з?вш??рд?г. Энэ нь салбаруудыг ??рсдийн х?чээр нэвтр??лгийн б?х х?т?лб?рийг бэлтгэхээс х?нг?лд?г боловч тэд ?ндэсний теле с?лжээний сурталчилгааг ?з??лэх зорилгоор хамгийн оновчтой цагийг, т??ний дотор оройн ≪прайм-тайм≫-ыг ?г?х ??рэгтэй байдаг. Ерээд оны ?ед ?ндэсний тэрг??лэх гурван теле с?лжээний аль аль нь дунджаар 200 телестанцитай хамтран ажиллаж байжээ. Бие даасан станциуд гэдэг нь ямар нэгэн теле с?лжээтэй холбоотой бус, нэвтр??лгийн х?т?лб?рийг ??рсдийн х?чээр бэлтгэдэг, эсвэл бусад телекомпаниудаас худалдаж авдаг, заримдаа х?т?лб?рийг харилцан солилцдог телестанциуд юм. Арилжааны телекомпаниуд реклам олгогчдоос аль болохоор их м?нг? авах сонирхолтой байдаг. Теле дэлгэцээр нэвтр??лж буй сурталчилгааны ?нэлгээ нь тухайн телекомпанийн рейтингээс буюу телекомпанийн, эсвэл тодорхой нэвтр??лгийг х?лээн авагчдын тоо, хэмжээ, б?тэц б?рэлдэх??нээс шалтгаалдаг. Рейтингийг тодорхойлох аргыг 30-аад оны эхэнд радиод хэрэглэсэн б?г??д т??нээс хойш ?ргэлж боловсронгуй болсоор ирсэн т??хтэй юм. ?н??д?р теленэвтр??лгийн амжилтын ?з??лэлт нь т??ний рейтингийн т?вшин болж, нэвтр??лж буй б?тээгдэх??ний чанар нь ач холбогдлын хувьд хоёрдугаар зэрэгт орж байна. Арилжааны телекомпаниуд ??рийнх?? рейтингийг ?сг?хийн тулд чанартай нэвтр??лгээс татгалзаж, шоу, асуулт хариулт, уралдаант, цэнгээнт, ≪савангийн дуурь≫ (?з) зэрэг оюуны хэрэгцээ сонирхол ?нд?р бус ?зэгчдэд зориулсан х?нг?н чанарын нэвтр??лгийн араас хэт х??ц?лд?ж, х?лээн авагчдын сэтгэл з?йгээр тоглох хандлага т?гээмэл ажиглагддаг. М?н теле нэвтр??лгийн рейтинг, ?р н?л??г дээшл??лэх зорилгоор ямагт олон т?мний анхаарлын т?вд байдаг ≪анкорууд≫ (англи хэлний the anchor?≪зангуу≫, ≪дэгээ≫) буюу нэртэй телевизийн х?тл?гч, тайлбарлагч, ≪одуудыг≫ урьж оролцуулдаг. Мэдээллийн нэвтр??лэгт ?йл явдлын хамгийн ээдрээтэй, з?рчилтэй, шуугиан дэгдээсэн хэсгийг ?з??лэхийг эрмэлздэг. Ер нь арилжааны аливаа телевизийн мэдээлэл-нийтлэлийн нэвтр??лгийн нэг онцлог шинж нь х?чирхийлэл, харгис хэрцгий явдал, аваар осол, дайн байлдаан, нийгмийн эмх замбарааг?й байдал зэргийг ямагт тэрг??н байранд тавьж, нийгмийн ач холбогдолтой ?йл явдлыг ?л хайхрах, эсвэл хоёрдугаар байранд тавих явдал байдаг. ?н??д?р арилжааны телекомпаниуд, тэдний дотор 1955 оноос тогтмол нэвтр??лэг явуулж эхэлсэн Британийн хувийн нэвтр??лгийн байгууллагуудын б?лэг ITV, 1975 онд Италийн улсын телевизийн тогтолцоог ??рчл?н шинэчилсний дараа ??ссэн С.Берлусконигийн хувийн сувгуудын нэвтр??лэгт дээр дурдсан шинж гол байр эзэлдэг байна. Арилжааны телекомпаниуд эдийн засгийн хувьд ашигтай, ?р ?г??жтэй ажиллах шаардлага нь нэвтр??лгийн бодлогод аль болохоор х?р?нг? м?нгийг хэмнэх зарчмыг баримтлахад х?ргэдэг. Тиймээс арилжааны телекомпаниуд ?нд?р рейтинг б?хий х?т?лб?р, фильм??дийг олон дахин давтах, сонирхолтой х?гж??нт нэвтр??лгийг худалдан авах, нэвтр??лэг бэлтгэхэд гадны бие даасан уран б?тээлчдийн хамтлагийг ашиглах, ц??н орон тоогоор ажиллах, нэг х?н хэд хэдэн мэргэжилтний ажил, ??ргийг хасвран г?йцэтгэх, ≪ц??н х?ний≫ х?д?лм?рийг шаарддаг компьютерийн технологийг нэвтр??лэх замаар дээрх асуудлуу-дыг шийдвэрлэхийг чухалчилдаг байна. Эфирийн телевизтэй харьцуулахад кабелийн телевизийн зар сурталчилгаанаас олох орлого нь ?лэмж бага учраас тэдний ?р ашигтай ажиллах асуудлыг шийдвэрлэх гол арга нь нэвтр??лгийн сувгийг хэрэглэгчдэд т?лб?ртэй ашиглуулах (захиалгаар) явдал юм.