Франц оронд хуучин чулуун зэвсгийн ?ед хамаарах хадны с?г зураг их байдаг. ^[12] Алдарт Ласко агуйн с?г зураг гэхэд 19600 жилийн тэртээ зурагджээ. ^[13] М?с?н галавын т?гсг?лд (МЭ? 10000) дулаарч, МЭ? 7000 оны ?еээс шинэ чулуун зэвсгийн ?ед дэвшиж, газар тариалан ??ссэн. ^[13] МЭ? 3000 оноос алт, зэс, х?рэл т?мрийн эринд дэвшжээ. Энэ ?еийг т?л??лс?н Карнакийн чулуу гэж газар байдаг.

МЭ? 600 оны орчим грек худалдаачид Францын ?мн?д эргийг ≪Массал≫ (?н?? Марсель ) хэмээн суусан нь Францын хамгийн эртний хот юм. ^[14] Энэ ?ед Альпийг дагаад кельт угсааны отог аймаг Францад нэвтрэн байжээ. Ромын т??х бичигт бичсэнээр энэ ?е, т??нээс хойш Францыг ≪ Галл≫ ( лат. Gallia ) хэмээж байв. Галл нь Францыг т?дийг?й, умар Итали гэх мэт эргэн тойрныг хамарсан нэр. МЭ? 390 онд галлын Бренн хэмээх толгойлогч Ромыг довтлож байв. МЭ? 125 онд Галлын ?мн?д хэсгийг Ром эзэлж Provincia Romana ^[15] гэсэн нь ?дг?? ≪ Прованс≫ нутгийн нэр болон хоцорчээ. МЭ? 52 онд кельтийн аверн аймгийн Верцингеториг галлын цэргийг хураан засч Юлий Цезарьтай тэмцээд барааг?й. ^[16] Ромын мэдэлд байсан таван зуун жилийн Галлд Лион (Галлын т?в байсан) мэтийн олон хот балгас ром хийцээр зээл , театр , амфитеатр , халуун усны онгоцтой байдлаар баригдаж байжээ. ^[17] V зуунд герман угсааны аймгийн довтолгоо шир??сч ^[18] Ромын ?еийг т?гсг?с?н. ^[19]

Умард хязгаарт байсан франкууд давшиж т?в Галлыг эзэлж авав. 498 онд 1-р Хлодвиг ван католик шашинд орсон анхны герман байлдан дагуулагч болжээ. Франкууд христэд итгэж, аажмаар герман бус роман т?рлийн хэлтэн болж галлчуудаас ялгарсанг?й тул Галлыг хойшид ≪Франк≫ гэдэг болжээ. I Хлодвигийг ?нг?рсний дараа д?рв?н х?в??н нь улсыг хуваан захирч, дараа нь гурав, хоёр болоод 679 онд 3-р Теодорих дахин нэгтгэж авчээ. Хааны ургийн чадал доройтох ?ед ордны даамал Пипин т?р эрг??лж улсын ван (752?768) суугаад т??ний ор залгасан Их Карл (800?814) хойд, урдг?й газар нутгаа ихээр тэлэв. 843 онд Вердений гэрээгээр Карлын гурван ач эзэнт г?рнийг хуваахад баруун хэсэг нь Халзан 2-р Карлд ирсэн нь томорсоор XIII зуунаас хойш т??хнээ ≪Франц≫ гэгдсэн юм. ^[20]

IX зуунд викингч??д довтолсоор умард эрэгт Нормандын г?нт улс (911?1204)-ыг байгуулж, харин Францын вангийн х?ч доройтож нийслэл хавиа л захирч байв. Иймээс 987 онд каролийн удам т?лхэгдэж, капетийнхан (987?1328) хаан ширээнээ гарч ирсэн. Тэгээд Загалмайтны аян дайн , дотоодын шашны бослоготой (1170 оны вальдены х?д?лг??н, 1209?1229 оны Альбигойн дайн) тэмцэж байлаа. Вангийн титэм 1328 онд валуа , хоёр зууны дараа бурбон (1589?1792) овогтонд шилжжээ. Зуун жилийн дайн (1337?1453)-д эхлээд Англи эзэрхэн давшсан ч Франц ялж газар нутгаа хадгалж т?гсс?н энэ ?ед зоригт Жанна д’Арк тодорсон билээ. XI Луи (1461?1483) хааны ?еэс вангийн эрх хязгаарг?й ?сч, Франц ч дараагийн зуунуудад Европын улс т?рийн гол тоглогч, франц хэл Европын орнуудын язгууртаны хэл болжээ. 1494?1559 онд Франц улс Италийн дайнд оролцов. Улс дотор шинэ протестант , хуучин католик номлолоор талцан дайтаж 1572 оны Варфоломейн ш?н? 30000 х?н хядагдаж байсан т??хтэй. 1635?1659 онд Испани , 1672?1678 онд Нидерландтай байлдаж, 1688?1697 онд Пфальцийн , 1701?1713 онд Испанийн ?вийн т?л?? дайнд оролцож байжээ.

??ний хажуугаар Жак Картье далайчин 1534 онд Америк тивийн Ньюфаундлендад газардсанаас эхлэн Франц улс колоничлох аянд эхэлсэн юм. Эхний ээлжинд Шинэ Франц гэж байсан нь 1760 оноос алдарч АНУ , Канад болон ??рчл?гдс?н бол Карибын тэнгис хавийн Францын ?рн? Энэтхэг колониос ихэнх нь Францын мэдэлд ?лдэж, Хаити , Сент-Льюс зэрэг зарим нь тусгаар тогтножээ. 1624 онд ?рн? Африкийн Сенегалд газардаж, 1763 онд ?мн?д Америк дахь Гвианыг колоничлон авчээ. Британитай колони булаацалдаад 1763 онд Шинэ Францыг алдан ялагдав. ??нээс ван Америкийн тусгаар тогтнолыг дэмжиж, санх??гээ доройтуулаад ??р?? хусуулжээ. Сэргэн мандалтын энэ ?ед А. Лавуазье нарын олон эрдэмтэн т?рж гарсан.

1789 онд Бастилийн цайзыг эзэлж авсанаар эхэлсэн Францын хувьсгал вангийн хэмжээг?й эрхийг хязгаарлаж хэмжээт эрх болгоод зогсолг?й х?ний эрх , иргэний эрхийг тунхаглаж, 1792 онд Б?гд Найрамдах Франц Улсыг байгуулав. ^[21] Европын бусад орны Хаан засаглалтай орнууд шинэ дэглэмд дург?йцэж франц Хаант засгийн хуучин эрхийг сэргээхийг оролдож олон улсын тэмцэлдээн болсон ч х?чээ авсан Францын хувьсгалчид 1792?1802 оны хооронд ялан дийлж чадсан юм. Францад 1793-1796 оны хооронд л гэхэд 200,000?450,000 х?ний амь ?рэгдсэн гэдэг. ^[22] Наполеон I Бонапарт 1799 онд Засгийн эрхэнд гарч 1804 онд Францын хаан болов. Францыг эсэрг??цсэн Их Британи тэрг??тэй Европын орнуудтай Францын дотоодын хамсаатнуудынхаа хамтаар дайтаж б?гдийг ялж нутгаа тэлсэн боловч 1812 онд Оросыг ялж чадалг?й буцаад 1815 онд Ватерлоод Ангилд ялагдснаар угуул нутагтаа эргэн ирж, Бурбон овогтон Хааны суудалд дахин эргэн (1815?1830) гарчээ. ^[23] 1830 оны долоодугаар сард т?р дахин г?нзгий хувьсч, Б?гд найрамдах улсаа хоёр дахь удаагаа байгуулав. ??ний дагуу 1848 онд Европ даяар хувьсгал гарч боолчлолоос татгалзаж, сонгуульд нийгмийн б?х ангийн эрч??д санал ?гд?г эрхтэй болсон юм.

1870 онд Пруссийн Хант Улс нэгдэн байгуулагдахыг с?рж байлдаж байсан бол Дэлхийн нэгд?гээр дайнд Антантын, хоёрдугаар дайнд Холбоотны тал гээд м?н Германы эсрэг талд орж дайтаж байв. I дайнд х?н амынхаа 4% (1.2 сая)-ийг алдсан ^[24] бол II дайнд 55 т?мэн (1.35%) амь ?рэгдсэн байна. Дайны уршигаар туйлдсан Франц улс колони улс руугаа эргэж хандсан. Энэтхэг-Хятадын хойг дахь колонио сэргээхийг х?ссэн ч вьетнам , лаос бууж ?гс?нг?й 1954 оны Женевийн бага хурлаар эдгээр орнууд тусгаар болсон юм. Тэр жил хамгийн чухал колони Алжир Францын эсрэг босоод 1962 онд санасандаа х?рэхтэй зэрэгцэн 1956 онд Тунис , Марокко , 1960 онд бусад олон орон Францаас тусгаар тогтносон. Францын харьяанд ?лдсэн нь бас ц??нг?й б?г??д ?дг?? Францын далайн чанад аймаг, нутаг дэвсгэр гэгддэг.

1958 оны 10 дугаар сарын 14-д Францад шинэ ?ндсэн хууль м?рд?ж эхэлснээр ?н?? х?ртэл ?ргэлжилж буй ≪Тавдугаар Б?гд найрамдах улс≫ хэмээх эрин эхэлжээ. ^[25] Гол ??рчл?лт гэвэл парламентын эрх мэдэл давамгайлж байсныг халж ер?нхийл?гчийн эрх мэдэл давамгай болсон хэрэг юм. Тэр ?ед генерал Шарль де Голль (1959?1969) ер?нхийл?гч байсан. Дайны дараа хурдацтай аж ?йлдвэржиж , нийгмийн б?х салбар дэвшин х?гжс?н байна. 1960 онд ц?мийн зэвсэгтэй болж дэлхийн тавцанд н?л??г?? тэлэн ?рг?с?н юм. М?н НАТО , Европын холбоог байгуулахад ??рийн хувь нэмрээ оруулсан юм.

Франц улс нэгдмэл т?рийн тогтолцоо б?хий, Ер?нхийл?гчийн эрх мэдэл давуу б?гд найрамдах засагт т?рийн хэлбэртэй, ардчилсан улс т?рийн тогтолцоотой орон юм. ^[26] Одоо ?йлчилж буй ?ндсэн хууль нь 1958 оны 10 дугаар сарын 4-нд батлагджээ. Шинэ ?ндсэн хуулийн дагуу т?р улс болон Засгийн газрын тэрг??н нь ер?нхийл?гч б?г??д б?х нийтийн шууд сонгуулиар 5 жилийн хугацаатай (2000 оны ?ндсэн хуулийн ??рчл?лт??с ?мн? 7 жил байсан) сонгогддог. Одоогийн буюу улсын т??хэн дэх 25 дахь ер?нхийл?гч Эмманюэл Макрон 2017 оны 5 сард Тангараг ?рг?ж ажлаа х?лээж авсан.

Франц улсын хууль тогтоох байгууллага бол хоёр танхимтай Парламент. ??нд 348 суудал, 9 жилийн хугацаатай Дээд танхим Сенат ( Senat ), 577 т?л??л?гч 5 жилээр сонгогддог Доод танхим ?ндэсний Ассамблей ( Assemblee nationale ) хоёр орно. Францын Сенат Засгийн газрын ?йл ажиллагааг хянадаг бол ?ндэсний ассамблей г?цэтгэх засаглалыг (сайд нар)-ыг томилж, огцруулах эрхтэй. Харин н?г?? талаас улсын Ер?нхийл?гч ?ндэсний Ассамблейг тарааж, шинэ сонгууль зарлан явуулах онцгой эрхтэй.

2020 оны 7 дугаар сараас Засгийн газрыг Жан Кастекс тэрг??лж байна.

1980-аад оноос хойш Францын намууд ?ндсэн хоёр чигтэй болж тогтсон. Энэ нь:

• Социалист Нам (одоо эрх барьж буй) манлайлж, Европ Экологи Ногоон, З??ний Нам, Эрс З??н Нам зэрэг намыг багтаасан з??н-т?вийн баримжаатай;
• Ардын Х?д?лг??ний Холбоо нам тэрг??лж байгаа, урьд Францын Ардчилсан Холбоо гэдэг нам байсан баруун-т?вийн баримжаатай хоёр юм.

Франц улс Нэгдсэн ?ндэстний Байгууллага (1945), Н?Б-ын Аюулг?йн З?вл?л (1973), ДХБ (1995), Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа ба Х?гжлийн Байгууллага зэрэг олон улсын байгууллагын гиш??н юм.

Франц улсын нийт нутаг дэвсгэр 673,843 кв.км. Европ дахь ?ндсэн их газрын Франц орон, далайн чанад газар гэж хоёр хуваан ?здэг.

?ндсэн Франц орон 18 ≪режион≫ ( муж ) болж хуваагдана (2015 оны х?ртэл 22 муж). Дотроо 96 ≪ департаменттай≫ . Далайн чанадын олон нутгаас 5 нь муж буюу аймаг газар болно. Ингэхээр Франц улс нийлээд 27 муж, т??ний 101 нь департамент. Департамент цааш 342 ≪рондисман≫, 4058 ≪кантон≫, 36766 ≪коммун≫ (суурин) болж задардаг.

Эх газрын Францын газрын гадаргын гуравны хоёр нь тэгш тал юм. ?лдэх хэсэгт нь Альпийн нуруу (Баруун Европын хамгийн том нуруу), Пиренейн уулс , Юра, Т?в ?нд?рл?г, Восжийн толгод зэрэг уул нурууд байна. Далайд 4 гарцтай: Ла Манш , Хойд тэнгис , Атлантын далай , Газар дундын тэнгис . Франц улсын эргийн б?с нутаг нь 5500 км.

Х ?д?? аж ахуй ба ойн ?йлдвэрийн 48 сая га талбайгаас 82% нь томоохон хотуудад бий.

Франц улсад 136 нэр т?р?л модны эфирийн тос гаргаж авч байгаа нь Европын орнуудын хувьд онцгой тохиолдол юм. Франц улс байгалийнхаа н??ц ?вийг хадгалан хамгаалахын тулд т?р??с дараах газруудыг бий болгожээ. ??нд:

• Байгалийн н??ц газар 132
• Биологийн хамгаалалтай б?с нутаг 463
• Далайн эрэг хавийг хамгаалах байгууллага 389 газрыг хамгаалалтад авчээ.

Газар нутгийн 7%-тай тэнцэх хэмжээний талбай б?хий 35 дархан цаазтай газар байгуулсан. Байгаль орчныг хамгаалахад 22,1 тэрбум евро зарцуулсан ба оршин суугч б?рээс 378 евро буюу 2480 франк гаргасан. Нийт т?свийн д?р?вны гурвыг бохир ус, хог хаягдлын асуудлыг шийдвэрлэхэд зарцуулдаг. Олон улсын хэмжээнд Н?Б -аас гаргасан байгаль цаг уур, ц?лжилтийн тухай гэрээ, хэлцэлд Франц улс идэвхтэй оролцсоор ирсэн.

Уур амьсгалын гурван т?л?втэй:

• баруун хэсэгтээ далайн чийглэг уур амьсгалтай
• ?мн? з?гт Газар дундын тэнгисийн дулаан уур амьсгалтай
• т?в ба з??н хэсгээрээ эх газрын уур амьсгалын шинж давамгайлдаг.

2013 оны 1-р сарын 1-ны байдлаар Франц оронд 63,702,000, далайн чанад нутаг дэвсгэрт 2,692,000, тэдгээрийн нийлбэр Франц улсад 66,394,000 х?н амьдарч байна. ^[28] Х?н амын тоо жилд дунджаар +0.6%-иар ?сч байгаа. ^[29] Х?н амын олноор дэлхийн 194 улсаас 21-р байранд , 1 км ² талбайд 116 х?н ноогддогоороо 89-рт жагсдаг.

2018 оны байдлаар нийт 14 сая цагаачид ба тэдний ?р удам (Францын х?н амын 20.9%) байжээ. Францын ГХЯ-ны мэдээлсэнээр Франц улсад 5 сая орчим лалын шашинтан амьдарч байгаа ажээ.

Францын 1-3 сая х?н амтай хотууд: Парис ? 2,2 сая (2009), Марсель ? 1,6 сая (2007), Лион ? 1,4 сая (2007), Лилль ? 1,3 сая (2007), Тулуз ? 1,1 сая (2007).

Кельт , ром , герман угсааны овог аймгаас эрт дээр б?рэлдсэн франц ?ндэстэн бол Франц улсын ?ндсэн х?н ам. Колонит орны онцлогоор Франц х?н амын их н??дэл шилжилтэд ?ртс?н. Цагаачид Франц руу ирж, францчуудаас Америк тив гэх мэт орноо суусан нь тоймг?й болсон тул 1872 оноос эхлэн х?н ардын яс ?ндсийг б?ртгэхээ байжээ. 2004 оны судалгаанд Франц орныхны 85 хувь нь цагаан арьстан , 10 хувь нь Умард Африкийн цагаач, 3.5 хувь нь хар арьстан , 1.5 хувь нь Азийн цагаачид байна гэжээ. Онцловол XIX зуунаас Итали , м?н эргэн тойрны Испани , Португал , Грек , Польш , Туркээс олон мянгааар шилжин ирж байв. 1950-иад оноос хойш магреб ( Алжир , Марокко , Тунисаас ) х?м??с ирж франц соёлтон болжээ.