Улис
(
англиски
:
Ulysses
) ? роман на ирскиот писател
?е?мс ?о?с
и едно од капиталните дела на
модернистичката
книжевност.
Де?ствието се случува во
Даблин
, во четвртокот на
16 април
1904
г, од зората до три часот по полно?. Главни ?унаци се Леополд Блум, 38 годишен добавувач на огласи во весници, неговата жена, 33-годишната пе?ачка Моли Блум и синот на неговиот при?ател младиот професор Стефан Дедалус (22 годишен). Де?ствието е исполнето со разни настани низ кои поминуваат овие тро?ца во текот на денот.
Романот започнува со описот на буде?ето на Дедалус, и по?адокот во еден од историските замоци некаде на брегот на
Ирска
, во провинци?а, каде Дедалус работи како професор, а живее со при?ателите во замокот. Директорот на коле?от каде што предава го моли да му помогне да об?ави во весниците текст, биде??и слушнал дека ово? има врски.
Потоа следува опис на настаните кои му се случиле тоа утро на Леополд Блум. То? по?адува, прима писмо од ?убовницата, оди во ?авна ба?а, и на закоп на еден сво? при?ател каде присуствува и таткото на Стефан. Потоа се прикажува редакци?ата на весникот во ко? работи Блум, каде доа?а таткото на Стефан да ?а предаде стати?ата на директорот, а Блум работи на еден оглас за еден богат трговец. Потоа излегува надвор, сре?ава многу познаници, руча ка? еден при?ател. Следи неговата посета на музе?от и народната библиотека, каде група студенти дискутираат со младиот Дедалус. Потоа Блум оди низ книжарници, и во една ?а купува книгата ?Сластите на гревот“.
Следи делот во ко? се прикажува друштвото во хотелот Ормонд, каде Блум и неговите при?атели слушаат еден од нив како свири. Подоцна во неко?а кафана, Блум за малку ?е добиел ?отек од неко? антисемитист. После тоа, на морскиот брег сре?ава една дево?ка ко?а се в?убува во него, па следи посета на породилиште, каде се зборува за една негова познаничка.
Блум и Стефан Дедалус се сре?аваат во бордел, излегуваат заедно, а некои во?ници го претепуваат Стефан. Блум се грижи за него, одат во
крчма
на кафе, а оттаму ка? Блум дома. Стефан се одмара малку и си оди. На последните 60 страници од книгата се нао?а детален приказ на мислите и чувствата кои течат низ свеста на жената на Блум додека леже??и во постела се обидува да заспие.
Улис не е роман ?за чита?е“, секако не е дело ?за гледа?е“ или ?за слуша?е“. Во Улис нема многу филозофи?а, нема непознати термини, нема ништо што не би можело да се сфати во контекст на секо?дневието. Единствено бро?ните алузии го отежнуваат разбира?ето, но дури ни тие не се на?главната причина поради ко?а е тешк ода се чита. ?Улис“ содржи фрагменти, различни по тема, поврзани со тенки нишки. Со ова дело, во современата
проза
влегува и една нова техника, а тоа е таканаречениот ?внатрешен монолог“, во ко? писателот буквално ?а следи стру?ата на непосредното забележува?е и се?ава?е на сво?от лик, не почитува??и ги при тоа ни граматичките правила. Таа техника станала важно обележ?е на еден нов тип на роман - ?романот на стру?ата на свеста“. Вистински внатрешен
монолог
е само последниот дел од делото. Оваа техника ?а нао?аме и пред
?о?с
, на пример, во деловите на ?
Ана Каренина
“, кога Ана се решава на самоубиство.
Улис е латинското име на
Одисе?
, а романот на ?о?с не го носи само насловот на
Хомеровиот
еп
, туку се развива и низ посто?аната аналоги?а ме?у ?митските“ скита?а на Одисе? и ?вистинските“ скита?а на нововековниот Одисе? - Леополд Блум. Строго земено, Леополд Блум и не патува никаде во
просторот
, туку со се?ава?ата ?патува“ низ
времето
. И сите други ликови и нивните ме?усебни односи се неко?а
пароди?а
или деградаци?а на ликовите и односите опишани во
Одисе?a
. На пример,
Пенелопа
е претставена во ликот на Моли Блум ко?а е
нимфоманка
, па не?зината невера е пароди?а на верноста на Пенелопа.
Секо? дел од ?Улис“ е обликуван според поинаков стил, а секогаш во неко? вид пароди?а на познатите и признати стилови од минатото. Така со ред, се менуваат стилот на средновековната хроника,
реалистичното
раскажува?е,
натуралистичкото
нафрла?е на податоци, како и некои видови на драмски ди?алози, за на кра?от да се по?ави внатрешниот монолог, ко? повторно може да се сфати како еден вид пароди?а на стилот на т.н. ?
психолошки роман
“. Ме?утоа, треба посебно да се истакне ?о?совата виртуозна вештина на ме?усебно поврзува?е на мноштвото наизглед потполно безнача?ни податоци, на таков начин што целината составена од безбро? баналности и бесмислици ве?е не е банална бесмислица.
?Улис“ може да се наб?удува и како еден вид продолжение на претходниот роман на ?о?с, ?
Портрет на уметникот во младоста
“, т.е. претставува продолжение на приказната започната во ?Портретот“. Исто така, двата романа содржат
автобиографски
елементи. Притоа, сите проблеми што ?о?с ги започнал во ?Портретот“ во ?Улис“ се наметнуваат со сета сила, а авторот целосно ?а развива сво?ата постапка на текот на свеста. За да ги издиференцира ликовите ?о?с ?а применува музичката постапка следе??и ги главните ликови преку
ла?тмотиви
. На прмиер, Стивен се се?ава на неправдата што му се случила во коле?от Клонгоус, каде што бил неправедно казнет (истата случка е опишана и во ?Портрет на уметникот во младоста“), а исто така го прогонува и визи?ата на ма?ка му на умира?е, ко?а му префрла поради неговото одбива?е да ? се врати на
црквата
. Леополд го прогонува се?ава?ето на смртта на синот Руди, а вториот ла?тмотив е неверството на Моли ко?а се споменува на почетокот на романот за да се по?ави на кра?от од делото. Притоа, не?зиниот грандиозен монолог од над 60 страници без ниту еден
интерпункциски
знак претставува на?чист пример на
психоаналитичка
исповед. Преку овие три текови, ?о?с ?а опфа?а целокупната човечка личност, т.е. сите три текови може да се сфатат како видови на една иста сложена личност.
[1]
Доследно спроведува??и ?а внатрешната постапка на ?текот на свеста“, ?о?с отстапува од нормативната
граматика
и си зема слобода во поглед на
синтаксата
: без никакво предупредува?е преминува од едно на друго лице, од една на друга епизода. Сето тоа го прави делото тешко за чита?е. Педантери?ата го тера авторот да прави прецизна паралела со ?
Одисе?ата
“ од ко?а ?а презел само рамката, да натрупува во делото паметни дигресии и бесконечни дискусии, а фактот дека авторот подобро слушал отколку што гледал го прави делото да биде повпечатливо
акустички
отколку визуелно.
[2]
Романот ?Улис“ извршил огрмоно вли?ание врз разво?от на романот како жанр. Според критичарот Левин, ?Улис“ претставува кра? на сите романи, а
Т. С. Елиот
го поставил праша?ето: дали по
Флобер
и ?о?с, романот не се надживеал себеси и не е ли подобро ?Улис“ да го сметаме за епос?
[3]
- ↑
Vida E. Markovi?, ?D?ems D?ojs“, во: D?ems D?ojs,
Portret umetnika u mladosti
. Beograd: Rad, 1964, стр. 272-273.
- ↑
Vida E. Markovi?, ?D?ems D?ojs“, во: D?ems D?ojs,
Portret umetnika u mladosti
. Beograd: Rad, 1964, стр. 274.
- ↑
О. Биха?и-Мерин, ?Натурализам и гра?ански дух“, во: Томас Ман,
Чаробни брег
. Београд: Просвета, 1956, стр. XXIX.
- Ulysses
на
Проектот ?Гутенберг“
- Ulysses
? аудиокнига на англиски.
- The Little Review
at The
Modernist Journals Project
includes all 23 serialized installments of
Ulysses
(in issues 4.11-12, 5.1-3, 5.5-6, 5.9-12, 6.1-5, 6.7-11, 7.1-3)
- The Little Review
, March 1918
, contains original publication of
Ulysses
, via
Семрежен архив
(scanned books)
- Schemata of
Ulysses
Архивирано
на 31 ?ули 2013 г.
- The text of Joseph Collins's 1922
New York Times
review of
Ulysses
- Publication history of
Ulysses
- Ulysses in real life
Архивирано
на 9 ?ули 2011 г.
by Bridget Hourican, historian