Кирилица

Уреди врски
Од Википеди?а ? слободната енциклопеди?а
Кирилица
Тип
Период
Старата кирилица  постоела од околу 940 година
Правец на пишува?е од лево кон десно  Уреди на Википодатоците
?азици Национално писмо на:

  Белоруси?а
  Босна и Херцеговина (покра? латиничното)
  Бугари?а
  Казахстан (покра? латиничното)
  Киргистан
  Македони?а
  Монголи?а (покра? монголското)
  Црна Гора (покра? латиничното)
  Руси?а
  Срби?а (покра? латиничното)
  Та?икистан

  Украина
Сродни писма
Матични системи
Сродни системи
Латиница
Коптска азбука
Ерменска азбука
Грузиска азбука
Грчка азбука
ISO 15924
Уникод
 Оваа страница може да содржи фонетски симболи од ме?ународната фонетска азбука (МФА) .

Кирилица  ? писмо што се користи за различни азбуки низ Евроази?а (посебно во Источна Европа , Кавказ , Средна Ази?а  и Северна Ази?а ). Таа е заснована на старата кирилица  развиена во кра?от на IX век од н.е. во  Преславската книжевна школа за време на  Првото Бугарско Царство . [2] [3] [4] Таа е основата на азбуките кои се користат за разни ?азици, особено оние од православно словенско потекло и несловенски ?азици кои биле под вли?ание на рускиот ?азик. Во 2011 околу 252 милиони лу?е во Евроази?а ?а користеле како офици?ална азбука на нивните национални ?азици, со што пола од нив се во  Руси?а . [5] Со влегува?ето на Бугари?а во Европската Уни?а на 1 ?ануари 2007 година, кирилицата стана третото офици?ално писмо на Европската Уни?а , по латиничното писмо  и грчкото писмо . [6]

Кирилицата е изведена од грчкото  унци?ално писмо потпомогнато од буквите од постарата  глаголичка азбука , вклучува??и и некои лигатури. Овие дополнителни букви биле користени за старословенските звуци кои не постоеле на грчки. Писмото е именувано во чест на бра?ата [7] Свети Кирил и Методи?  кои ?а создале глаголицата. Современите научници веруваат дека кирилицата била развиена и формализирана од првите ученици на Кирил и Методи?.

На почетокот на 18 век, кирилицата користена во Руси?а во голема мера била реформирана од страна на Петар Велики  по неговото вра?а?е од неговата Голема амбасада во Западна Европа . Новата форма на писмото беше послична на латиницата, неколку архаични букви биле отстранети и неколку букви биле лично создадени од страна на Петар Велики (како што е Я ко?а беше инспирирана од латиничната R). Типографската култура на Западна Европа исто така беше усвоена. [8]

Букви [ уреди | уреди извор ]

Кирилицата се проширила низ источнословенските и некои од ?ужнословенските територии и се користела за пишува?е на локалните ?азици како што е  старорускиот . Не?зината адаптаци?а од локалните ?азици произвела голем бро? на кирилични азбуки.

Старословенската азбука [9] [10]
А Б В Г Д Е Ж ? [11] ? И ? К Л М Н О П Р С Т ОУ [12] Ф
Х ? Ц Ч Ш Щ Ъ Ъ? [13] Ь ? ? ? Ю ? ? ? ? ? ? ? ? ? [14]
Страница од Црквнословенска граматика од Мелети? Смотрицки (1619).

Буквите исто така имале бро?чени вредности кои не биле засновани на кириличниот азбучен ред, туку биле наследени од грчките претходници на буквите.

Кирилични бро?ки
1 2 3 4 5 6 7 8 9
А В Г Д ? ? З И ?
10 20 30 40 50 60 70 80 90
? К Л М Н ? ? П Ч ( ? )
100 200 300 400 500 600 700 800 900
Р С Т ? Ф Х ? ? Ц

Старата кирилица тешко се претставувала на комп?утерите. Многу од формите на буквите се разликувале од тие на современата кирилица, се разликувале во голема мера во разните ракописи и се менувале со текот на времето. Неколку фонтови вклучуваат соодветни глифи за создава?е на азбуката.

Стандардниот Unicode 5.1 об?авен на 4 април 2008 година, во голема мера ?а подобри поддршката на комп?утерите во однос на Старата кирилица и современиот  црковнословенски  ?азик. Во Microsoft Windows, фонтот на корисничкиот интерфе?с на Segoe UI има целосна поддршка за архаичните кирилични букви дури од Windows 8.

Кирилични букви
А
A 		Б
Be 		В
Ve 		Г
Ge 		?
Ge upturn 		Д
De 		?
Dje 		?
Gje 		Е
Ye 		Ё
Yo 		?
Yest 		Ж
Zhe
З
Ze 		З?

Zje

?
Dze 		И
I 		?
Dotted I 		?
Yi 		Й
Short I 		?
Je 		К
Ka 		Л
El 		?
Lje 		М
Em
Н
En 		?
Nje 		О
O 		П
Pe 		Р
Er 		С
Es 		С?

Sje

Т
Te 		?
Tshe 		?
Kje 		У
U 		?
Short U
Ф
Ef 		Х
Kha 		Ц
Tse 		Ч
Che 		?
Dzhe 		Ш
Sha 		Щ
Shcha 		Ъ

Hard sign (Yer)

Ы
Yery 		Ь
Soft sign (Yeri) 		Э
E 		Ю
Yu
Я
Ya
Важни несловенски кирилични букви
?

Palochka

?

Cyrillic Schwa

?

Ayn

?

Bashkir Dhe

?

Bashkir The

?

Bashkir Qa

?

Zhje

?

Ka with
descender

?

Ng

?

En-ghe

?

Barred O

?

Straight U

?

Straight U
with stroke

?

Shha (He)

?

Kha with
descender

?

A with
breve

Кирилични букви користени во минатото
?

A iotified

?

E iotified

?
Yus small 		?
Yus big 		?
Yus small iotified 		?
Yus big iotified 		?
Ksi 		?
Psi 		?

Yn

?
Fita 		?
Izhitsa 		?

Izhitsa okovy

?
Koppa 		ОУ
Uk 		?
Omega 		?

Ot

?
Yat

Облици на буквите и типографи?а [ уреди | уреди извор ]

Текот на разво?от на кириличната типографи?а преминал директно од средновековната  фаза при кра?от на барокот , без ренесансна фаза како во Западна Европа . Доцносредновековните кирилични букви (кои с? уште посто?ат на многу иконски  натписи денес) имале карактеристична тенденци?а да бидат многу издолжени и тесни, вообичаено со споен начин на пишува?е.

Петар Велики , цар на Руси?а, ?а направил задолжителна употребата на латинизираните форми на писмото во почетокот на XVIII век. Со текот на времето, овие форми биле во голема мера прифатени и во другите ?азици кои го користиле писмото. На то? начин, за разлика од поголемиот дел од модерните грчки фонтови кои ги задржале принципите на диза?н на малите букви (како што се поставува?ето на серифи, правилата за дебелината на буквите, иако грчките големи букви ги користат принципите на диза?н на латиницата), современите кирилични фонтови се во голема мера исти со тие на модерните латинични фонтови во рамките на исто фонтско семе?ство. Создава?ето на некои од кириличните сметачки фонтови според латиничните исто така придонесе за нагледна латинизаци?а на кирилицата.

Букви во регуларни (печатни) и курзивни (рачни) вари?анти.

Големите и малите букви на кириличните облици немаат големи разлики како во латиничната типографи?а. [15]

Кириличните фонтови како и латиничните имаат обични и курзивни форми (практично сите популарни современи фонтови вклучуваат паралелни групи на латиница и кирилица, каде што многу од глифите, на било големи или мали букви, едноставно се исти за двете). Сепак, терминологи?ата за фонтот во пове?ето словенски ?азици (на пример македонскиот, рускиот итн.) не ги користи зборовите "римски" и "италски" во оваа смисла. [16] Наместо тоа, номенклатурата ги следи германските начини на именува?е:

Курзивна кирилица.

Во стандардниот македонски и стандардниот српски ?азик за некои курзивни букви е дозволено да бидат различни од оние што се користат во другите ?азици, а во регуларните форми нема разлики од други ?азици [17] . Овие форми исто така често се користат и во регуларните фонтови особено за реклами, патни знаци, натписи, постери и слично, тие помалку се користат во весници или книги.

Дистрибуци?а на кирилицата низ светот.
   Кирилицата е единственото офици?ално писмо.
   Кирилица е ко-офици?ална со друга азбука. Во случаите на Молдави?а и Грузи?а, ова е во отцепените региони кои не се признати од централната власт.
   Кирилицата не е офици?ална, но е во општа употреба како наследено писмо.
   Кирилицата не се користи.

Кирилични азбуки [ уреди | уреди извор ]

Ме?у другите, кирилицата е стандардно писмо за пишува?е на следниве ?азици:

Кириличното писмо исто така се користи за ?азиците на Ал?аска, [19] словенска Европа (освен за западните Словени и некои ?ужни Словени ), Кавказ , Сибир  и рускиот Далечен Исток.

Првата азбука изведена од кирилицата била Абур ко?а се користи за Коми . Други кирилилни азбуки се  молдоцовската азбука за комскиот ?азик и разни азбуки на  кавказките ?азици .

Македонска кирилица [ уреди | уреди извор ]

Главна стати?а: Македонска азбука

Македонската кирилична азбука била составена во 1945 година по налог на АСНОМ . Има 31 буква и е на?слична со српската кирилична азбука со исклучок на буквите ?, ? и ?. Македонската кирилица ги содржи следниве букви (гласови):

А а Б б В в Г г Д д ? ? Е е Ж ж З з ? ? И и
? ? К к Л л ? ? М м Н н ? ? О о П п Р р
С с Т т ? ? У у Ф ф Х х Ц ц Ч ч ? ? Ш ш

Име [ уреди | уреди извор ]

Биде??и писмото било измислено и популаризирано од страна на следбениците на  Св. Кирил и Методи? , името ?а означува почитта кон нив наместо нивно авторство. Името "Кирилица" често ги збунува лу?ето кои не се запознаени со истори?ата на писмото биде??и тоа не се идентификува со зем?ата на потекло (за разлика од "грчка азбука"). Некои ?а нарекуваат "руска азбука" биде??и руската е на?популарната и на?вли?ателната азбука заснована на писмото. [20]

На македонски, бугарски, руски и српски кириличното писмо е исто така познато како азбука , збор добиен од старите ими?а на првите две букви од пове?ето кирилични азбуки (исто како што терминот алфабет  потекнува од првите две грчки букви, алфа и бета ).

Истори?а [ уреди | уреди извор ]

Страница од Азбука, првиот учебник за рутени?анскиот ?азик, испечатена од Иван Ф?одоров во 1574 година. Оваа страница ?а вклучува кирилицата.

Кирилицата беше создадена во Првото Бугарско Царство . [21] Првата вари?анта, Старата кирилица , беше создадена во Преславската книжевна школа . Таа била изведена од грчкото унци?ално писмо , дополнето со лигатури и согласки од постарата  глаголичка азбука за звуците кои не постоеле во грчкиот ?азик. Според традици?ата кирилицата и глаголицата биле формализирани или од страна на Свети Кирил и Методи?  кои го шириле христи?анството ме?у ?ужните Словени, или од страна на нивните ученици. [22] [23] [24] [25] Пол Куберле? смета дека иако Кирил ?а има кодифицирано и проширено глаголицита, неговите учениците биле тие кои ?а создале кирилицата од грчки букви во 890-тите како посоодветно писмо за црковните книги. Подоцна кирилицата се проширила ме?у другите словенски народи, како и ме?у несловенските Власи и Молдавци .

Кирилицата и глаголицата се користеле за црквнословенскиот ?азик , особено за  старословенската вари?анта. Оттука, изразите како што се "И е десеттата кирилична буква" обично се однесуваат на редоследот на црквнословенската азбука; не секое кирилично писмо ?а користи секо?а буква ко?а постои во писмото.

Кирилицата ?а замени глаголицата во 12 век. Литературата произведена на старословенски ?азик наскоро се прошири на север и стана language franca на Балканот и Источна Европа. [26] [27] [28] [29] [30] Азбуката што се користи за современиот црковнословенски ?азик во православните  и источно-католичките обичаи с? уште изгледа како Старата кирилица. Сепак, во текот на милениумот по создава?ето, кирилицата се адаптирала на промените во говорниот ?азик, развила регионални вари?ации за да одговара на одликите на националните ?азици и беше подложна на академски реформи и политички декрети. Еден познат пример за таквите ?азични реформи може да му се припише на Вук Стефанови? Кара?и?  ко? од  српската кирилица  отстранил одредени графеми кои ве?е не биле застапени во говорниот ?азик и вовел графеми специфични за српскиот (односно ? ? ? ? ? ?), дистанцира??и ?а од црквнословенската азбука во употреба пред реформата. Денес, многу ?азици на Балканот, Источна Европа и северниот дел на Евроази?а користат кирилични азбуки.

Поврзаноста со другите писма [ уреди | уреди извор ]

Латиница [ уреди | уреди извор ]

Мапата го покажува шире?ето на употребата на латиницата во областите на поранешна ?угослави?а .

Голем бро? на ?азици пишувани со кирилично писмо исто така се пишуваат и со латиницата, како што се азербе??анскиот , узбечкиот , српскиот и романскиот (во Република Молдави?а до 1989 година, во Романи?а во текот на 19 век). По распа?а?ето на Советскиот Со?уз во 1991 година, некои од поранешните републики офици?ално ?а замениле кирилицата со латиницата. Транзици?ата заврши во поголемиот дел од Молдави?а (со исклучок на отцепениот регионот на Приднестровие , каде молдовската кирилица е офици?ална), Туркменистан , Азербе??ан , но Узбекистан с? уште ги користи и двата системи на пишува?е. Според р уската влада кирилицата мора да се користи за сите ?авни комуникации во сите федерални суб?екти на Руси?а , за да се промовираат поблиски врски низ федераци?а. Ова е доста контроверзно за говорниците на многу од словенските ?азици; за другите како што се говорниците на  чеченски  и ингушетски , законот имал политички последици. На пример, сепаратистичката чеченска владата ?а направила офици?ална латиничната скрипта ко?а с? уште се користи од страна на многу Чечени. Оние во ди?аспората, особено одбиле да ?а користат чеченската кирилица ко?а ?а поврзуваат со рускиот импери?ализам.

Мапа на европските зем?и покажува??и го писмото на националниот ?азик.
Писма во Европа
   Грчко
   Грчко и латинично
   Латинично
   Латинично и кирилично
   Кирилично
   Грузиско
   Ерменско

Стандардниот  српски  ги користи и  кирилицата и латиницата . Кирилицата е номинално офици?алното писмо на српската администраци?а според српскиот устав; [31] сепак, законот не ги регулира писмата на стандардниот ?азик или пак самиот стандарден ?азик воопшто. Во практиката писмата се еднакви, со што латиницата се користи почесто за нежслужбени работи. [32]

Жуангското писмо, користено ме?у 1950-тите и 1980-тите години во делови од Народна Република Кина, користело мешавина од латинични, фонетски, нумерично-засновани и кирилични букви. Нелатиничните букви вклучува??и ?а и кирилица биле отстранети од азбуката во 1982 година и се замениле со латинични букви кои изгледале слично на буквите кои ги замениле.

Романизаци?а [ уреди | уреди извор ]

Посто?ат различни системи за романизаци?ата на кириличниот текст, вклучува??и транслитераци?а на кириличниот правопис во латинични букви и транскрипци?а во однос на  изговорот .

Стандардни системи на транслитераци?а на кирилицата во латиница се:

  • Научна транслитераци?а, ко?а се користи во лингвистиката врз основа на босанската и хрватската латиница .
  • Работната група за романизациски системи [33] на Обединетите Нации препорачува различни системи за одредени ?азици. Овие се на?често користeните во целиот свет.
  • ISO 9:1995, од Ме?ународната организаци?а за стандардизаци?а.
  • Американското библиотечно здружение и библиотеката на конгресот за романизаци?ата на словенските азбуки (АLА-LC романизаци?а), што се користи во библиотеките во Северна Америка.
  • BGN/PCGN Романизаци?ата (1947), Американскиот одбор за географски ими?а и Посто?аниот комитет за географски ими?а за британска службена употреба).
  • GOST 16876, сега непостоечки советски транслитерациски стандард. Заменет од GOST 7.79 ко? е еквивалент на ISO 9.
  • Волапукското кодира?е, неформална транслитераци?а на кириличен текст преку латинична ASCII.

Поврзано:  Транслитераци?а на белорускиот , бугарскиот  и  македонскиот .

Кирилизаци?а [ уреди | уреди извор ]

Претставува?ето на другите системи на пишува?е со кирилични букви се нарекува кирилизаци?а.

Поврзано [ уреди | уреди извор ]

Наводи [ уреди | уреди извор ]

  1. ↑ Oldest alphabet found in Egypt . BBC. 1999-11-15. Retrieved 2015-01-14.
  2. ↑ Dvornik, Francis (1956). The Slavs: Their Early History and Civilization . Boston: American Academy of Arts and Sciences. стр. 179. The Psalter and the Book of Prophets were adapted or "modernized" with special regard to their use in Bulgarian churches, and it was in this school that glagolitic writing was replaced by the so-called Cyrillic writing, which was more akin to the Greek uncial, simplified matters considerably and is still used by the Orthodox Slavs.
  3. ↑ Florin Curta (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages, 500?1250 . Cambridge Medieval Textbooks. Cambridge University Press. стр. 221?222. ISBN   0521815398 .
  4. ↑ J. M. Hussey, Andrew Louth (2010). ?The Orthodox Church in the Byzantine Empire“. Oxford History of the Christian Church . Oxford University Press. стр. 100. ISBN   0191614882 .
  5. ↑ List of countries by population
  6. ↑ Leonard Orban (24 May 2007). ?Cyrillic, the third official alphabet of the EU, was created by a truly multilanguagel European“ (PDF) . europe.eu . Посетено на 3 August 2014 .
  7. ↑ Columbia Encyclopedia , Sixth Edition. 2001?05, s.v. "Cyril and Methodius, Saints"; Encyclopædia Britannica , Encyclopædia Britannica Incorporated, Warren E. Preece ? 1972, p. 846, s.v., "Cyril and Methodius, Saints" and "Eastern Orthodoxy, Missions ancient and modern"; Encyclopedia of World Cultures , David H. Levinson, 1991, p. 239, s.v., "Social Science"; Eric M. Meyers, The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East , p. 151, 1997; Lunt, Slavic Review , June 1964, p. 216; Roman Jakobson, Crucial problems of Cyrillo-Methodian Studies ; Leonid Ivan Strakhovsky, A Handbook of Slavic Studies , p. 98; V. Bogdanovich, History of the ancient Serbian literature , Belgrade, 1980, p. 119
  8. ↑ ?Civil Type and Kis Cyrillic“ . typejournal.ru . Посетено на 22 March 2016 .
  9. ↑ А. Н. Стеценко. Хрестоматия по Старославянскому Языку , 1984.
  10. ↑ Cubberley, Paul. The Slavic Alphabets , 1996.
  11. ↑ Variant form ?
  12. ↑ Variant form ?
  13. ↑ Variant form ЪИ
  14. ↑ Lunt, Horace G. Old Church Slavonic Grammar, Seventh Edition , 2001.
  15. ↑ Bringhurst (2002) writes "in Cyrillic, the difference between normal lower case and small caps is more subtle than it is in the Latin or Greek alphabets,..." (p 32) and "in most Cyrillic faces, the lower case is close in color and shape to Latin small caps" (p 107).
  16. ↑ Name ital'yanskiy shrift (Italian font) in Russian refers to a particular font family JPG Архивирано на 26 септември 2007 г. , whereas rimskiy shrift (roman font) is just a synonym for Latin font, Latin alphabet.
  17. ↑ Peshikan, Mitar; Jerkovi?, Jovan; Pi?urica, Mato (1994). Pravopis srpskoga jezika . Matica Srpska. стр. 42.
  18. ↑ Reuters (2017-10-26). ?Alphabet soup as Kazakh leader orders switch from Cyrillic to Latin letters“ . The Guardian (англиски). ISSN   0261-3077 . Посетено на 2017-10-30 .
  19. ↑ "Orthodox Language Texts" Архивирано на 4 септември 2010 г. , Retrieved 2011-06-20
  20. ↑ Tsanev, Stefan. Български хроники, том 4 (Bulgarian Chronicles, Volume 4) , Sofia, 2009, p. 165
  21. ↑ Paul Cubberley (1996) "The Slavic Alphabets". In Daniels and Bright, eds. The World's Writing Systems. Oxford University Press. ISBN   0-19-507993-0 .
  22. ↑ Columbia Encyclopedia , Sixth Edition. 2001?05, s.v. "Cyril and Methodius, Saints"; Encyclopædia Britannica , Encyclopædia Britannica Incorporated, Warren E. Preece ? 1972, p.846, s.v., "Cyril and Methodius, Saints" and "Eastern Orthodoxy, Missions ancient and modern"; Encyclopedia of World Cultures , David H. Levinson, 1991, p.239, s.v., "Social Science"; Eric M. Meyers, The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East , p.151, 1997; Lunt, Slavic Review , June, 1964, p. 216; Roman Jakobson, Crucial problems of Cyrillo-Methodian Studies ; Leonid Ivan Strakhovsky, A Handbook of Slavic Studies , p.98; V. Bogdanovich, History of the ancient Serbian literature , Belgrade, 1980, p.119
  23. ↑ The Columbia Encyclopaedia, Sixth Edition. 2001?05, O.Ed. Saints Cyril and Methodius "Cyril and Methodius, Saints) 869 and 884, respectively, “Greek missionaries, brothers, called Apostles to the Slavs and fathers of Slavonic literature."
  24. ↑ Encyclopædia Britannica, Major alphabets of the world, Cyrillic and Glagolitic alphabets , 2008, O.Ed. "The two early Slavic alphabets, the Cyrillic and the Glagolitic, were invented by St. Cyril, or Constantine (c. 827?869), and St. Methodii (c. 825?884). These men from Thessaloniki who became apostles to the southern Slavs, whom they converted to Christianity."
  25. ↑ Kazhdan, Alexander P. (1991). The Oxford dictionary of Byzantium . New York: Oxford University Press. стр. 507. ISBN   0-19-504652-8 . Constantine (Cyril) and his brother Methodius were the sons of the droungarios Leo and Maria, who may have been a Slav.
  26. ↑ "On the relationship of old Church Slavonic to the written language of early Rus'" Horace G. Lunt; Russian Linguistics, Volume 11, Numbers 2?3 / January, 1987
  27. ↑ Schenker, Alexander (1995). The Dawn of Slavic . Yale University Press. стр. 185?186, 189?190.
  28. ↑ Lunt, Horace. Old Church Slavonic Grammar . Mouton de Gruyter. стр. 3?4.
  29. ↑ Wien, Lysaght (1983). Old Church Slavonic (Old Bulgarian)-Middle Greek-Modern English dictionary . Verlag Bruder Hollinek.
  30. ↑ Benjamin W. Fortson. Indo-European Language and Culture: An Introduction , p. 374
  31. ↑ ?Serbian constitution“ . Архивирано од изворникот на 2011-07-23 . Посетено на 2018-03-03 .
  32. ↑ http://www.csmonitor.com/World/Europe/2008/0529/p20s01-woeu.html
  33. ↑ UNGEGN Working Group on Romanization Systems

Дополнителна литература [ уреди | уреди извор ]

  • 'The Lives of St. Tsurho and St. Strahota', Bohemia, 1495, Vatican Library
  • Philipp Ammon: Tractatus slavonicus . Архивирано на 19 ?ули 2020 г. in: Sjani (Thoughts) Georgian Scientific Journal of Literary Theory and Comparative Literature , N 17, 2016, pp. 248?56

Надворешни врски [ уреди | уреди извор ]

Преземено од ? https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Кирилица&oldid=5175452 “