Амнести?а (од грчки amnestia, oblivion ) се донесува во облик на закон со ко? одреден бро? лица се ослободуваат од гоне?е, потполно или делумно се ослободуваат од извршува?е на казните, им се заменува изразената казна со поблага, се одредува брише?е на осуда или се укинуваат правните последици од таа осуда.

Облици на амнести?а [ уреди | уреди извор ]

Амнести?ата како правен институт потекнува уште од на?стари времи?а и произлегува од неприкосновеното право на државата да казнува и, оттука, и да им простува на ве?е казнетите. Таа се применува како израз на добра вол?а кон осудените лица и како обид за нивна реадаптаци?а и ресоци?ализаци?а. ^[1] По правило, амнести?ата се применува по период на завршена во?на и вооружен конфликт, заради ресоци?ализаци?а на учесниците и за помирува?е во општеството . Исто така, таа редовно се применува и во мирновременски услови, како чин на делумно простува?е на казните на сторителите на помалку сериозни кривични дела, но и како исправка на судската неправда извршена во времето на недемократските политички режими. ^[2]

Ме?ународни искуства со амнести?ата како правен институт [ уреди | уреди извор ]

Во многу држави, правните основи на амнести?ата лежат во нивните устави. На пример, Уставот на Франци?а пропишува дека надлежен орган за дава?е амнести?а е парламентот . За оваа зем?а е карактеристична т.н. бланко-амнести?а со ко?а ослободува?ето или намалува?ето на затворската казна се однесува на сите лица кои сториле некое кривично дело што е опфатено со амнести?ата. И во Итали?а , правото за дава?е амнести?а му припа?а на парламентот, ко? таа одлука ?а носи со двотретинско мнозинство. За Итали?а е специфична т.н. општа амнести?а со ко?а се опфа?аат сите затвореници. Исто така, парламентот е надлежен за амнести?ата и во Шва?цари?а и во Турци?а , додека во Обединетото Кралство таа надлежност ?а има монархот. ^[1] Итали?а има интересен пример со амнести?ата во времето кога премиер бил Силвио Берлускони , кога биле амнестирани сите затвореници осудени за зата?ува?е данок . Притоа, ослободените биле задолжени да уплатат во државниот бу?ет по 5% од вредноста на нивниот имот. Во 2006 година, Итали?а повторно спровела општа амнести?а со ко?а биле помилувани сите категории затвореници. САД применуваат делумна амнести?а со ко?а на затворениците им се простува дел од казната, друг дел се заменува со општокорисна работа со ко?а тие се соци?ализираат и им се дава одредено време во кое не смеат повторно да сторат ново кривично дело. Притоа, во пове?е наврати, САД ?а применувале амнести?ата за да им овозможат на нелегалните имигранти да доби?ат работна дозвола или држав?анство. Во 1996 година, Босна и Херцеговина ги амнестирала сите осуденици за дела против системот и сигурноста на државата . Во 2001 година, Словени?а прогласила аменсти?а за намалува?е на затворската казна за една четвртина, за лицата кои не ?а извршиле казната. Срби?а , пак, во 2010 година ги амнестирала делата поврзани со избегнува?ето попис и преглед, извршува?е матери?ални обврски, избегнува?е на воената служба и бега?е од српската арми?а . Подоцна, во 2012 година биле амнестирани осудените според националните закони или според законите што престанале да важат. Всушност, во Срби?а и во Црна Гора пове?епати била применувана т.н. степенеста амнести?а при што казните на осудените лица им се намалувале за 10-50% или пак тие целосно се ослободувале, во зависност од тежината на кривичното дело и времето поминато во затвор. Исто така, и Хрватска применувала амнести?а во врска со делата поврзани со воениот конфликт. ^{[1] [3]}

Примената на амнести?ата како правен механизам во Македони?а [ уреди | уреди извор ]

Од осамосто?ува?ето до 2015 година, општата амнести?а била применета во Македони?а четири пати. Првиот закон за амнести?а бил донесен во 1991 година, кога биле амнестирани 907 лица, од кои некои биле затвореници , додека другите биле осудени со правосилни пресуди, но не отпочнале со издржува?е на затворските казни. Во 1999 година, Собранието донело уште еден, но порестриктивен закон за амнести?а. Тогаш, целосно биле ослободени од казните сторителите на криивчни дела со кои била предизвикана верска, национална и расна омраза. Притоа, на некои осуденици им биле намалени казните за 25%, на некои за 15%, додека за 10% им биле намалени казните на осудените за незаконско поседува?е оруж?е и тргови?а со дрога . Всушност, ово? закон бил дел од политичкиот договор ме?у коалиционите партнери во владата, ВМРО-ДПМНЕ и ДПА , со ко? биле ослободени градоначалниците на Тетово и на Гостивар , Ала?дин Демири и Руфи Османи , како и учесниците во обидот за отвора?е на незаконскиот универзитет на албански ?азик во Мала Речица . Во 2002 година, како последица на Охридскиот рамковен договор , бил донесен третиот закон за амнести?а, со ко? се предвидувало ослободува?е од гоне?е, запира?е на судските постапки и ослободува?е на затворениците поврзани со во?ната од 2001 година. Од ово? закон биле изземени само воените злосторства. Во 2003 година и со ревизи?ата од 2004 година, бил донесен четвртиот закон за амнести?а, ко? ги опфатил гра?аните кои ?а одбегнувале воената обврска неодговара?ето на поканата за служе?е во арми?ата и самоволно оддалечува?е од вооружените сили). ^{[1] [2]}

Есента 2015 година биле поведени посебни две иници?ативи за донесува?е петти закон за амнести?а, поднесени од Демократскиот со?уз и од гра?анската активистка Мери Николова. Активистката Николова успеала да ги собере потребните 10.000 потписи за не?зиниот предлог да влезе во законска процедура, но предлог-законот не бил усвоен, биде??и предвидувал ослободува?е на сите лиза кои издржале 40% од времето на казната, вклучува??и ги и уби?ците, педофилите и другите сторители на тешки кривични дела. Од друга страна, предлогот на Демократскиот со?уз, ко? исто така влегол во собраниска процедура, предлагал ослободува?е или намалува?е на казната на сторителите на одредени кривични дела кои издржале дел од казната или воопшто не започнале со не?зиното издржува?е. Така, според ово? предлог било предвидено да се ослободат осудените за кривичното дело ?шверцува?е мигранти“ кои биле осудени на казна затвор до три месеци, додека за оние кои го сториле ова криивчно дело како дел од група и оние кои биле осудени на затворска казна до шест месеци било предвидено намалува?е на казната за 50%. Понатаму, предлог-законот предвидувал намалува?е на казната за 33% (на неиздржаниот дел од казната) за осудените на затворска казна до една година и за осудените за кривичното дело ?дава?е или зема?е поткуп“. За осудените за кривични дела кои предвидуваат затворска казна до 10 години (попречува?е на изборите, поткуп при гласа?е, тешки кражби, дела против здрав?ето и животната средина, финансиски криминал, тешки измами итн.) било предвидено намалува?е на казната за 25% од неиздржаниот дел, односно за 10% од неиздржаниот дел (за оние кои се повторници на наведените кривични дела). На?после, предлог-законот предвидувал на лицата на возраст од 60 години, а кои биле осудени на затворска казна до пет години, да им се намали казната за 40% од неиздржаниот дел. Ме?утоа, предложената амнести?а не важела за осудените на затвор од 10 или пове?е години, осудените на доживотна роби?а, како и осудените за убиство, за дела против државата, за дела против човечноста и ме?ународното право, за кривични дела против половата слобода и половиот морал, производство и тргови?а со дрога и слично. ^{[2] [4]} Сепак, предлог-законот на Демократскиот со?уз не добил мнозинство во Собранието и не бил изгласан. ^[5]

Наводи [ уреди | уреди извор ]