Суас Эл Республик
(
Татарстан
,
суасла
Татарстан Республикасы
;
рушла
Республика Татарстан
) ?
Россий Федерацйын
ужашыже, Тудо
Юлсер федерал йырвелыш
пура.
Р?дола ?
Оза?
.
Киров
,
Сембер
,
Самаре
,
Оренбург
велла,
Марий Эл
,
Чуваший
,
Пошкырт Эл
,
Одо Эл
Республик-влак дене йыгыре улеш.
1920
ий 27 агаште негызлыме.
Суас Элын картыже
Суас Эл Россий Федераций покшелне, Элвел-Европысо лапверыште,
Юл
да
Чолман
э?ервлакын иктыш йоген ушнымо верыштыже улеш.
Оза?
Моско
деч эрвел могырышто, 797 ме?ге тораште верланен.
Республикын кужытшо й?двел гыч кечывалвелыш ? 290 ме?ге да касвел гыч эрвелыш ? 460 уштыш.
Республикын территорийже тoрвер да чодрастепян зонышто улеш, Юлын пурла серыштыже изи кyкшакавлак вашлиялтыт. 90% кумдыкшо те??зyмбал деч 200 м марте кyкшытыштo верланен.
Республик территорийын 16% деч утларакшым чодра айла, тушто
тумо
,
писте
,
куэ
,
шопке
,
иман пуше?гевлак
гыч пyнчo, кож кушкыт. Верысе
фауныш
430 тyрлo тупрyдан да ала мыняр шyдo наре тупрyдыдымo янлык вид пура.
Игече
икмардан кукшо. Южгунам пеш чот кукшо (засуха) лиеш. Шорыкйол тылзын (эн йyштo тылзе) кыдалш температуржо ?14 °C, сyрем тылзын (эн шокшо тылзе) кыдалш температуржо +19 °C. Йyр да лум 460 гыч 520 мм марте лиеш. Кушкыл 170 наре кечыште кушкеш да вия?еш.
Рок тyрлo улмыж дене ойыртемалтеш ? республикын йyдвелныже чодрасе сур да ломыж рок гын, кечывалвелне тyрлo сынан шемрок вашлиялтеш (32 % кумдыкышто).
Республикын тy? мландыкoргo поянлыкше ?
нефть
. Республикыште 800 млн тонн лукташ лийме нефть уло; чылаже 1 млрд тонн шапаш лийын кертеш ман шонат.
Республикын кечывалвелныже Ромашкино да Альметьевск ола воктенысе Новоелхово нефть улмо вервлак Российыште ик эн кугу улыт. Республикыште нефть дене пырля эше нефтьысе газым луктыт ? 1 тонн нефтьлан 40 м³. Тыгак ала-мыняр пyртyсгаз да газконденсат улмо вер палыме.
Республикын мландыкoргыштыжo тыгак поркy (известняк), доломит, чо?ымо ошма, кермычым ыштыме шун, чо?ымо кy, сирапор (гипс), шаргy дене варналтше ошма, тургыж (торф) уло. Тыгак нефтебитум, кyреншyй, мландышyй, йyлышo сланец, цеолит, вyргене, боксит уло манын шонат.
- республик кид йымалне улшо олала: 14
- кундем кид йымалне улшо олала: 10
- кундемла: 43
- ола сынан кугыялла
: 17
- ялысе администраций-влак: 872
- ял
илемла
: 3041
2002
ийысе Кугыжаныш калык перепись почеш, Суас Элыште тыгай калык-шамыч илат:
Суас Элын эн кугу илемлан
Оза?
ола шотлалтеш. Тыгак, Республикыште 24 ола, 17 ола сынан поселко, 897 сельсовет уло.
10 т?жем утла калык чотан илем-влак
2007
ий,
Шорыкйол тылзын 1 кечылан
шотлымо почеш|-
|
| Оза?
|
1116,0
|
Камша
|
22,0
|
| Яр Чаллы
|
506,4
|
Буинск
|
19,8
|
| Нижнекамск
|
226,6
|
Агрыз
|
18,7
|
| Алмат
|
141,9
|
Арск
|
17,6
|
| Парат
|
99,0
|
Васильево
|
16,8
|
| Бугульма
|
90,9
|
Кукмарий
|
16,6
|
| Алабога
|
70,0
|
Мензела
|
16,3
|
| Лениногорск
|
65,7
|
Чолман Алан
|
14,9
|
| Чистополь
|
61,5
|
Джалиль
|
14,3
|
| Заинск
|
41,8
|
Мамадыш
|
14,0
|
| Азнакаево
|
34,6
|
Тетюши
|
11,5
|
| Нурлат
|
31,6
|
Уруссу
|
11,1
|
| Бавлы
|
23,0
|
Алексеевское
|
10,2
|
|
Суас Эл Республикын Конституциже почеш тудын Республикын кумдыкшо 57 административ ужашлан шелалтеш: 43 район, 14 республике к?кшытан ола.
Кугу
тюрк
калыкчот дене эл да вел-влак