Ji Wikipediya, ensiklopediya azad.
Litvanya
an ji
Komara Litvanya
(bi
litvani
:
Lietuvos Respublika
) dewleteke rojhilati ya
Ewropa
ye an ji gelek caran mina dewleta bakuri ya Ewropa te nasin. Litvanya li rojhilate ba?ure
Deryaya Baltik
dimine u ew yek ji
Welaten Baltik
e. Li bakur
Letonya
li rojhilate ba?ur
Belarus
li rojavaye ba?ur
Polonya
u
Rusya
bi tixuben xwe dorpeckirine.
Heta sedsala 13emin Litvanya welate mezintirin e Ewropa bu. Belarus, Ukrayna u hin be? ji Polonya u Rusya dibin hikumeta Litvanya ya mezin de bu. Di 1569 de Polonya u Litvanya bune dewleteke hevbe? (
Yekbuyina Lubline
).Ev devleta hevbe? di sala 1795 de ji aliye ciranen ve dewlete va hate dagirkirin. Piraniya welate Litvanya kete bin deste
Imperatoriya Rusi
ta serxwebuna 16 e sibata 1918a ku vedamezrandina Litvanya nu hat danezanin. Di navbera 1940 u 1945an de Litvanya ji aliye
Yekitiya Sovyetan
u
Almanyaya Naziyan
ve hate dagirkirin. Neziki dawiya
?ere cihani ye duyem
de (1944) Litvanya ket bin deste Yekitiya Sovyetan de. Di 11e adara 1990i de Litvanya bu dewleta yekemin ku ji Yekitiya Sovyetan veqetiya u ve-serxwebuna xwe diyarkir. Litvanya di 21e kanuna pe?in a 2007a de bi temami bu endame
Yekitiya Ewropaye
. Di 2009a de Litvanya we 1000 saliya nave xwe piroz ke.
Cara pe?in nave Litvanya di dest niviseke
Almani
de, di 14e sibata 1009a de derbas dibe. Welaten Litvaniyan di sala 1236 de ji aliye
Mindaugas
ve hatin civandin. Diroka tac lixwe kirina Hikumdare Litvanya; 6e tirmeha 1253ya ye. Di dema hikumdari ya
Gediminiyan
(1316-1430) de, heremen
Rusya Sipi
,
Ukrayna
u hin be? ji axa
Polonya
u
Rusya
ku niha serbixwene hatin dagirkirin. Di dawiya sedsala cardemin de Litvanya dewleta heri mezin a
Ewropa
bu.Tixuben welat di dema
Miritiya Mezin a Litvanya
de bi be?ek a mezin a Ewropa,ji
Deryaya Baltik
e digihi?t heta
Deryaya Re?
. Zadeganen Litvanya di sala 1386a de
Xiristiyani
qebul kirin.Di sala 1410a de arte?a Polonya u Litvanya serkeftineke mezin li diji ?ovalyeyen
Katolik
di
?ere Grunwalde
de; ku ?ere mezintirin e di
Caxa Navin
de li Ewropa hatiye kirin. Di sala 1569a de Litvanya u Polonya bu yek u komara yekbuyi ya Poloni-Litvani hat damezrandin. Litvani weke endameki di ve sisteme de xwedi arte?, dirav u mafen xwe bi xwe yen zagoni bun. Di sala 1795a de ev yekiti ji aliye imparatoriya Rusan we hate hilwe?andin u ji %99 axa Litvanya ket bin deste Rusan u ya mayi ji bu para
Prusya
. Pi?ti sedsaliya dagirkirina Litvanya di 16e sibata 1918a de ji nu ve serxwebuna xwe dazanin. Di 1940i de Litvanya disa hat dagirkirin di dema ?ere cihani ye duyem de.Cara tali Litvanya ji bin desthilatiya Sovyetan di 11e adara 1990 de derket u rizgar bu. Di 4e sibata 1991i de
Islenda
weki dewleta pe?in serxwebuna Litvanya pejirand.Litvanya di 17e ilona 1991i de bu endame
Neteweyen Yekbuyi
u di 1e gulana 2004a de bu endame
Yekitiya Ewropaye
.
Litvanya di keve bakure Ewropa. Ruerda we 65,200 km² ye u tixuben we bi temami 1,273 km ye. Ciranen tixube Litvanya:
Belarus
502 km,
Letonya
453 km,
Polonya
91 km u
Rusya
227 km xwedi tixubin bi Litvanyare. Rubara we ya sereke
Rubara Neman
e. Li ser coken ve rubare bazirganiya bi ke?tiya te kirin. Cihe heri bilind e Litvanya
Gire Auk?tojas
e u xwediye bilindahiyek 294 metreye. Ji %31 e axa Litvanya daristanin u ji %39 axa we keri candiniye te. Paytexta Litvanya,Vilnius li gori daneyen erdnigari tene bi cend kilometreyan bi ba?ur ve dikeve
Navrasta Erdnigari ya Ewropa
.
Di 2005a de ji %79 gele Litvanya oldaren Dera
Katoliken Romaye
bun. Ev civak ji destpeka xiristiyankirina Litvanya di dawiya sedsala 14em u destpeka sede ya 15emve xwedi hebuneke ye li Litvanya. Di sedsala 16em de bandora
Luteriti
li ciranen we
Livonya
u
Prusya
peyde bu. Di caryeka sedsala 20emin de endamen
Protestanen
Lutheri
neziki 200.000 kesi bu. Komen bicuk en Protestanan li be?en bakur u rojava ye Litvanya belavbun. Der/civak en curbicur en Protestanan li Litvanya ji salen 1990i ve hatin damezrandin.
Di nifusa Litvanya de ji %4.9
Ortodoksen
Rojhilati, ji %1.9
Protestan
u ji % 9.5 be
ol
in. Li welat her wiha
Cihu
,
Misilman
u aligiren
Karaizme
ji neziki %1.6 e nifusa Litvanya ye ne.
|
---|
Endamen Yekitiya Ewropaye
| | |
---|
Endamen bere
| Britanya
(Keyaniya Yekbuyi ya Britaniya Mezin u Bakure Irlendaye), 1973-2020
|
---|
Berendam
| |
---|
|
---|
Navneteweyi
| |
---|
Neteweyi
| |
---|
Cografi
| |
---|
Akademik
| |
---|
Insan
| |
---|
Yen din
| |
---|