Litvanya

Ji Wikipediya, ensiklopediya azad.
Lietuvos Respublika
Komara Litvanya
Ala Nîşan
( Ala ) ( Ni?an )
Siruda netewi : Tauti?ka Giesm?
Zimanen fermi Litvani


Paytext Vilnius
Sistema siyasi
 - Serokdewlet
 - Serokwezir
Gitanas Naus?da
Ingrida ?imonyt?
Ruerd
 - Gi?ti

65.301 km 2
Gelhe
 - Gi?ti
 - Berbelavi

3.384.800 kes
52 kes/km 2
Serxwebun 14e sibate , 1009
Dirav Euro
Dem UTC+2
Ni?ana internete .lt
Koda telefone +370

Litvanya an ji Komara Litvanya (bi litvani : Lietuvos Respublika ) dewleteke rojhilati ya Ewropa ye an ji gelek caran mina dewleta bakuri ya Ewropa te nasin. Litvanya li rojhilate ba?ure Deryaya Baltik dimine u ew yek ji Welaten Baltik e. Li bakur Letonya li rojhilate ba?ur Belarus li rojavaye ba?ur Polonya u Rusya bi tixuben xwe dorpeckirine.

Heta sedsala 13emin Litvanya welate mezintirin e Ewropa bu. Belarus, Ukrayna u hin be? ji Polonya u Rusya dibin hikumeta Litvanya ya mezin de bu. Di 1569 de Polonya u Litvanya bune dewleteke hevbe? ( Yekbuyina Lubline ).Ev devleta hevbe? di sala 1795 de ji aliye ciranen ve dewlete va hate dagirkirin. Piraniya welate Litvanya kete bin deste Imperatoriya Rusi ta serxwebuna 16 e sibata 1918a ku vedamezrandina Litvanya nu hat danezanin. Di navbera 1940 u 1945an de Litvanya ji aliye Yekitiya Sovyetan u Almanyaya Naziyan ve hate dagirkirin. Neziki dawiya ?ere cihani ye duyem de (1944) Litvanya ket bin deste Yekitiya Sovyetan de. Di 11e adara 1990i de Litvanya bu dewleta yekemin ku ji Yekitiya Sovyetan veqetiya u ve-serxwebuna xwe diyarkir. Litvanya di 21e kanuna pe?in a 2007a de bi temami bu endame Yekitiya Ewropaye . Di 2009a de Litvanya we 1000 saliya nave xwe piroz ke.

Dirok [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Cara pe?in nave Litvanya di dest niviseke Almani de, di 14e sibata 1009a de derbas dibe. Welaten Litvaniyan di sala 1236 de ji aliye Mindaugas ve hatin civandin. Diroka tac lixwe kirina Hikumdare Litvanya; 6e tirmeha 1253ya ye. Di dema hikumdari ya Gediminiyan (1316-1430) de, heremen Rusya Sipi , Ukrayna u hin be? ji axa Polonya u Rusya ku niha serbixwene hatin dagirkirin. Di dawiya sedsala cardemin de Litvanya dewleta heri mezin a Ewropa bu.Tixuben welat di dema Miritiya Mezin a Litvanya de bi be?ek a mezin a Ewropa,ji Deryaya Baltik e digihi?t heta Deryaya Re? . Zadeganen Litvanya di sala 1386a de Xiristiyani qebul kirin.Di sala 1410a de arte?a Polonya u Litvanya serkeftineke mezin li diji ?ovalyeyen Katolik di ?ere Grunwalde de; ku ?ere mezintirin e di Caxa Navin de li Ewropa hatiye kirin. Di sala 1569a de Litvanya u Polonya bu yek u komara yekbuyi ya Poloni-Litvani hat damezrandin. Litvani weke endameki di ve sisteme de xwedi arte?, dirav u mafen xwe bi xwe yen zagoni bun. Di sala 1795a de ev yekiti ji aliye imparatoriya Rusan we hate hilwe?andin u ji %99 axa Litvanya ket bin deste Rusan u ya mayi ji bu para Prusya . Pi?ti sedsaliya dagirkirina Litvanya di 16e sibata 1918a de ji nu ve serxwebuna xwe dazanin. Di 1940i de Litvanya disa hat dagirkirin di dema ?ere cihani ye duyem de.Cara tali Litvanya ji bin desthilatiya Sovyetan di 11e adara 1990 de derket u rizgar bu. Di 4e sibata 1991i de Islenda weki dewleta pe?in serxwebuna Litvanya pejirand.Litvanya di 17e ilona 1991i de bu endame Neteweyen Yekbuyi u di 1e gulana 2004a de bu endame Yekitiya Ewropaye .

Nex?e; herema Litvanya ji sedsala sezdem heta roja me dide xuyakirin.

Erdnigari [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Litvanya di keve bakure Ewropa. Ruerda we 65,200 km² ye u tixuben we bi temami 1,273 km ye. Ciranen tixube Litvanya: Belarus 502 km, Letonya 453 km, Polonya 91 km u Rusya 227 km xwedi tixubin bi Litvanyare. Rubara we ya sereke Rubara Neman e. Li ser coken ve rubare bazirganiya bi ke?tiya te kirin. Cihe heri bilind e Litvanya Gire Auk?tojas e u xwediye bilindahiyek 294 metreye. Ji %31 e axa Litvanya daristanin u ji %39 axa we keri candiniye te. Paytexta Litvanya,Vilnius li gori daneyen erdnigari tene bi cend kilometreyan bi ba?ur ve dikeve Navrasta Erdnigari ya Ewropa .

Ol [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Di 2005a de ji %79 gele Litvanya oldaren Dera Katoliken Romaye bun. Ev civak ji destpeka xiristiyankirina Litvanya di dawiya sedsala 14em u destpeka sede ya 15emve xwedi hebuneke ye li Litvanya. Di sedsala 16em de bandora Luteriti li ciranen we Livonya u Prusya peyde bu. Di caryeka sedsala 20emin de endamen Protestanen Lutheri neziki 200.000 kesi bu. Komen bicuk en Protestanan li be?en bakur u rojava ye Litvanya belavbun. Der/civak en curbicur en Protestanan li Litvanya ji salen 1990i ve hatin damezrandin.

Dera darin li Pal??? . Litvanya xwedi kevne?opiyen xurte di derbare ola Katolik de.

Di nifusa Litvanya de ji %4.9 Ortodoksen Rojhilati, ji %1.9 Protestan u ji % 9.5 be ol in. Li welat her wiha Cihu , Misilman u aligiren Karaizme ji neziki %1.6 e nifusa Litvanya ye ne.

Litvaniyen navdar [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Nex?eya Fiziki ya Litvanya (Li ser wene bitikine bo ditina berfireh).

Bajaren Litvanya [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Giredanen derve [ biguhere | cavkaniye biguhere ]