?ырым со?ысы
.
?ырым со?ысы
(1853 ? 1856),
Ресей империя
мен
?лыбритания
,
Франция
,
Т?ркия
,
Сардиния
ода?тары арасында ?ткен. 19 ?-ды? орта кез?нде ?лыбритания мен Франция Ресейд? Таяу Шы?ыс нары?ынан ы?ыстырып, Т?ркияны ?з ы?палына ба?ындырды. Олар Ресейд?
?ара те??з
жа?алауынан шеттет?п,
?ырым
мен
Кавказды
иеленуд? ма?сат етт?. Т?ркия ел?ндег? кейб?р топтар Батыс Еуропа дипломатиясыны? ?олдауына с?йен?п, ?ырым мен Кавказды Ресейден тартып алуды к?здед?. Солай
Таяу Шы?ыс?а
ы?палын ж?рг?зуге жанталас?ан патшалы? Ресей мен оны? ?арсыластары арасында?ы ?айшылы? шиелен?се т?ст?. Ресей б?к?л Т?ркияны, оны? астанасы
Стамб?лды
,
?ара те??з?
жа?алауларын,
Босфор
мен
Дарданелл
б??аздарын,
М?рм?р те??з?н
?з?не толы? ?аратуды к?здеп, батысты? ?р?птестер?мен ?атынасын шиелен?ст?р?п алды. Ресей православие ш?ркеу? Палестинада?ы “?асиетт? орындар” ?ш?н 1852 ж. католик ш?ркеу?мен дау-дамай?а барды. Ресейд?? “Еуропа жандармы” болуы ж?не
Таяу Шы?ыста?ы
, Орталы? Азияда?ы озбырлы? саясаты батыс елдер?н шошындырып, оларды тойтарыс беруге итермелед?. Ал Ресей патшасы Николай ? мен Сырт?ы ?стер министр?л?г Еуропа мемлекеттер?н?? жоспары туралы ?ате п?к?рде болды. Олар Т?ркия?а ?арсы со?ыста Аустрия мен
Пруссия
т?келей ?олдау к?рсетпеген?мен, де ?арсы шы?пайды, ал ?лыбритания?а Осман империясынан Египет пен Крит аралын алып берсек, ол со?ан ?ана?аттанады деп ойлады. Франция болса 1848 ж. революциядан ?л? ес?н жина?ан жо?, ал Т?ркияны о?ай же?ем?з деп т?жырымдады. Сондай-а? Бал?ан елдер?н?? т?р?ктерге ?арсы азатты? ?оз?алысына ?м?т артты. Б?ра? ?лыбритания Ресейд?? Таяу Шы?ыс пен Бал?анда?ы ы?палыны? артуын ?аламады, Франция императоры Наполеон ??? ?з бедел?н к?теру ?ш?н же??спен ая?талатын со?ыс ?здеп, оны Ресеймен болатын со?ыс деп санады. Бал?ан т?бег?ндег? елдерге ?з ы?палын ны?айту?а
Австрия
да м?ддел? болды. Т?ркия да осыны к?здед?. Ресей Т?ркия?а ?арсы со?ыста жал?ыз ?алды. Со?ысты? басталуына Ресейд?? 1853 ж. а?панда т?р?к с?лтанынан православие д?н?ндег?лер ???ы?ын арттыруды талап ету? ж?не
Молдавия
мен
Валахия?а
?скер ж?беру? (1853 ж. ш?лде) т?ртк? болды. С?лтан о?ан к?нбей 4 ?азанда Ресейге со?ыс жариялады. ?лыбритания, Франция ?скери кемелер? Дарданелге енг?з?л?п, Т?ркия?а ?олдау к?рсетт?. Со?ыс ?имылдары
Дунай
бойында, Армения мен Грузия жерлер?нде, ?ара те??зде ж?рд?. Т?р?к ?скерлер? с?тс?зд?кке ?шырады. Т?р?ктерд?? же??л?с? а?ылшындар мен француздарды? со?ыс?а к?р?су?н тездетт?. 1853 ж. желто?санда а?ылшын-француз флоты ?ара те??зге к?рд?. 1854 ж. 9 а?панда Ресей
Франция
мен ?лыбритания?а со?ыс жариялады. 11 наурызда орыс ?скерлер? Дунайдан ?т?п, Солт?ст?к Добруджа?а жиналды.
?ырым со?ысы
.
10 с?у?рде а?ылшын-француз эскадрасы
Одессаны
зе?б?рекпен ат?ылады. Ал маусым ? ш?лдеде ода?тастар ?скер? Варна?а т?с?р?лд?. А?ылшын-француз-т?р?к флотыны? басым к?штер?
Севастопольде
орыс флотын
?оршау?а алды. Австрияны?,
Пруссияны?
ж?не
Швецияны?
Ресейге ?арсы ода? жа?ында со?ыс?а араласу ?ауп? орыс ?скерлер?н?? басты к?ш?н батыс шекарада ?стау?а м?жб?р етт?. Дунайда?ы орыс ?скер? 5 мамырда Силистрия ?амалын ?оршады. Алайда
Аустрияны?
д?шпанды? ба?ытын ескере отырып, орыс ?скер?н?? бас командашысы фельдмаршал И.Ф. Паскевич ?скерге Дунайдан шег?нуге б?йры? берд?. ?ырк?йект?? бас кез?нде орыс ?скер? Прут ?зен?нен шег?н?п, боса?ан жерге Австрия ?скер? басып к?рд?. Балты? те??з?нде а?ылшын-француз эскадрасы орысты? Балты? флотын Кронштадт пен Свеаборгте ?оршау?а алды. 26 ш?лдеде ода?тастарды? 11 мы? десант ?скер? Аланд аралына т?с?р?л?п, Бомарзундты алды. К?зде ода?тастар эскадрасы Балты? т-н тастап шы?ты. 1854 ж. Венада со?ысып жат?ан елдер арасында дипломат. кел?сс?з басталды. Франция мен ?лыбритания Ресейге ?ара т???зде со?ыс флотын ?стау талабын ?ойып, Молдавия мен Валахия протекторатынан, Дунайда “ерк?н ж?зу” ???ы?ынан, с?лтанды?ты? православие д?н?ндег?лерге ?ам?орлы? жасауын с?рау ?рекет?нен бас тартуын талап етт?. 2 желто?санда Австрия Франция ж?не ?лыбританиямен ода?тасатынын м?л?мдед?. 28 желто?санда ?лыбритания, Франция, Австрия ж?не Ресей елш?лер?н?? конференциясы ашылды, ол 1855 ж. с?у?рде то?татылды. 1855 ж. 14 ?а?тарда со?ыс?а Сардиния к?р?ст?. Ол ?ырым?а 15 мы?ды? корпус ж?берд?. Евпаторийде 35 мы?ды? т?р?к корпусы т?рды. 5 а?панда орыс ?скер?н?? Евпаторийд? алма? бол?ан шабуылына тойтарыс бер?лд?. Орыс ?скер?н?? ?олбасшысы А.С. Меньшиков М.Д. Горчаковпен алмастырылды. 5 ?азанда
Севастополь
?ор?анысын бас?ар?ан ген. В.А. Корнилов, ал 1855 ж. 7 наурызда оны? орнын бас?ан В.И. Истомин ?аза тапты. Олардан кей?н ?ор?анысты бас?ар?ан адмирал П.С. Нахимов 28 маусымда о??а ?шты. 1855 ж. 27 тамызда Малахов бек?н?с? ?иратыл?ан со? орыс те??зш?лер? Севастопольд? тастап шы?ты. Орыс армиясыны? жа?а ?олбасшысы Горчаковты? ?ырымда?ы жа?дайды жа?сарту ?рекет?нен ешн?рсе шы?пады. 1855 ж. 4 тамызда бол?ан ?ара те??здег? орыс ?скер?н?? шабуылы с?тс?зд?кке ?шырады. ?лыбритания мен Франция со?ыс?а аралас?аннан кей?н Т?ркия Кавказ жа?та?ы ?рыстар?а ?ызу к?р?ст?. Солт?ст?к Кавказдан т?р?ктерге к?мекке Ш?м?л ?скер? келмек болды. Оларды грузиндер ?тк?збед?. А?ылшын-француз флоты Свеаборг ж?не Кронштадт бек?н?стер?н басып алу?а ?м?ттен?п, Ресейд?? Балты? жа?алауларын ?оршаумен шектелд?. ?ара те??зде ода?тастар Новороссийск?ге десант т?с?р?п, Кинбурнды басып алды. 1855 жылды? ая?ына ?арай со?ыс ?имылдары нег?з?нен то?татылды. Венада кел?сс?здер ?айта жал?асты. 1856 ж. 18 наурызда
Париж бейб?т кел?с?м?не
?ол ?ойылды. Кел?с?м бойынша Ресей Дунайды? са?асын ж?не Бессарабияны? о?т. б?л?г?н Т?ркия?а бермек болды. ?ара те??зде ?скери флот пен ?скери-те??з к?штер?н ?стау ???ы?ынан айырылды. Ресейд?? же??лу?н?? нег?зг? себеб?: оны? эконикалы? даму жа?ынан артта ?алуы ж?не со?ыс техникасыны? мешеул?г? болды. Ресейд?? бас?ыншылы? саясатына наразы бол?ан ?лыбритания мен Францияны? Т?ркия?а к?мекке келу? де орыс ?скер?н?? же??лу?н тездетт?. ?ЫРЫМ СО?ЫСЫ Ресейге ?д?летт? ая??а таптай беруге болмайтынды?ын д?лелдеп берд?.
[1]
- ↑
?аза?стан Энциклопедиясы
