Франклин Бенджамин (Вениамин)
Бенджамина Франклина, суретш? -
Дэвид Мартин
, 1767 ж.
Бенджамин Франклин
(
а?ылш.
Benjamin Franklin
[?b?nd??m?n ?f?æŋkl?n]
;
17 ?а?тар
1706
,
Бостон
,
Британ империясы
?
17 с?у?р
1790
,
Филадельфия
,
Пенсильвания
,
А?Ш
) ? американды? а?артушы, мемлекет ?айраткер,
?алым
,
дипломат
[1]
, ?нертап?ыш
[1]
,
масон
,
жазушы
,
философ
ж?не
полимат
.
1724 ? 1726 ж.
Лондонда
т?р?ан. 1727 ж. Филадельфияда ?з?н?? жеке баспаханасын аш?ан. Бос уа?ытын о?у?а арнап, ?з заманыны? б?л?мд? азаматына айнал?ан. 1729 ? 1748 ж.
“Пенсильвания газет?н”
, 1732 ? 1758 ж.
“Кедей Ричардты? альманахы”
жылды? журналын шы?арды. Филадельфияда?ы а?ылшын отарында ал?аш?ы к?пш?л?к к?тапхананы? (1731), Американ философиялы? ?о?амыны? (1743), Филадельфия академиясыны? (1751) нег?з?н ?алады. 1737 ? 1753 ж. Пенсильвания почтмейстер?, 1753 ? 1774 ж. б?к?л
Солт?ст?к Америкада?ы
а?ылшын отарларыны? почтмейстер? болды. Франклин 1754 ж. Олбанда?ы отар ?к?лдер?н?? б?р?нш? конгрес?н ша?ыруды? бастамашысы болып, онда отарларды б?р?кт?руд?? жоспарын ?сынды. 1757 ? 1762 ж?не 1765 ? 1775 ж. Лондонда Солт?ст?к Америкада?ы отарларды? у?к?л? болды. Солт?ст?к Америкада?ы т?уелс?зд?к жолында?ы со?ыс (1775 ? 1783) басталысымен отанына оралып, америка хал?ыны? к?рес?не белсене ?атысты. 1775 ж. мамырда 2-??рлы?ты? конгреске сайланып,
А?Ш-ты?
Т?уелс?зд?к декларациясын (1776) дайындау?а ?атысты. 1776 ? 1785 ж. Франклин А?Ш-ты?
Париждег?
?к?л? болып, А?Ш-ты? халы?ар. жа?дайын ны?айту?а ?лес ?осты. Оны? ?атысуымен ж?не ы?палымен Америка-француз ода?ы туралы шарт?а (1778), Версаль б?т?м шартына (1783) ?ол ?ойылып, н?тижес?нде ?лыбритания А?Ш-ты? т?уелс?зд?г?н таныды. 1785 ж. Пенсильвания штатыны? за? шы?аратын жиналысыны? президент? болып сайланды. 1787 ж. ол А?Ш конституциясын демократияландыру?а, ??лды?ты жою?а ша?ырды, аз ?лттарды? ???ын ?ор?ады. Франклин таби?ат пен ?о?амда?ы о?и?аларды? таби?и а?ымына ??дайды? араласуы туралы ш?ркеул?к ?л?мд? декист?к (деизм) т?р?ыда тер?ске шы?ары. ?леум. ин-ттар (жекеменш?к, мемлекет, т.б.) пайда болуыны? м?селес?н Франклин таби?и ??? пен ?о?амды? шарт т?р?ысынан ?арастырды. Экономикалы? м?селелерд? зерттей отырып, ол ал?аш?ыларды? б?р? болып ??н ережес?н ?сынды. Жаратылыстанушы рет?нде Франклин е? алдымен электрге арнал?ан е?бектер?мен танымал. Ол электр тогыны? б?ртект?л?г? теориясын жасады. Франклин атмосфералы? электрд? зерттеген е? ал?аш?ы ?алымдарды? б?р?, жай тарт?ышты? ??рылымын ?сын?ан. Франклинн?? к?птеген ?ыл. жа?алы?тары мен ?ылым?а с???рген е?бег? халы?ар. де?гейде мойындал?ан. Ол б?рнеше шетелд?к академиялар мен ?о?амдарды? (соны? ?ш?нде
Петербург
?ылым академиясыны?, 1789) ??рметт? м?шес? болып сайланды.
[2]
[3]
