Антарктика ( гр. ?νταρκτικ?? ? Арктика?а ?арама-?арсы) ? жерд?? е? о?т?ст?г?нде орналас?ан ??рлы?. Антарктиканы? ортасы шамамен о?т?ст?к полюспен с?йкес келед?. ??рлы?ты? ауданы 14,4 млн км². Антарктика ресми т?рде 16(28) ?а?тарда 1820 ж. Фаддей Беллинсгаузен ж?не Михаил Лазарев бас?ар?ан орыс экспедициясымен ашылды. Ертедег? гректер солт?ст?кте туатын Жет??ара?шыны "Арктикос"- деп атап, кей?нен б?к?л солт?ст?к ???рд? Арктика деп ата?ан. Ал о?ан ?арама-?арсы жат?ан О?т?ст?к ???рд? Антарктика деп ата?ан. Б?ларды? д?л ортасында б?зд?? планетамызды? солт?ст?к ж?не о?т?ст?к н?ктелер?н (полюстер?) жатыр. Осы ек? 90 полюстерде барлы? ойша ж?рг?з?лген географиялы? меридиандар т?й?с?п, н?ктеге айналады. Антарктида-Арктиканы? орталы? б?л?г?н алып жат?ан О?т?ст?к полярлы? полюс ??рлы?. Антарктида жер шарыны? о?т?ст?к поляр айма?ы болып табылатын Антарктиканы? орталы?ында орналас?ан б?рден-б?р материк.

Ежелг? Гондвана материг?н?? ??рамында б?рге бол?анына ?арамастан, Антарктиданы? ?аз?рг? таби?ат жа?дайлары о?т?ст?к жарты шарды? бас?а материг?не ??самайды. Ол айырмашылы?тар материкт?? о?т?ст?к поляр айма?ында?ы орнымен т?с?нд?р?лед?. Антарктида бас?а материктерден алша? орналас?ан, олардан орасан зор м?хит айдындары ар?ылы б?л?н?п жатыр. Антарктида жа?алауында?ы ?те сал?ын м?хит сулары материкт? айнала ?оз?алатын Батыс желдер?н?? ше?берл?к а?ыс ж?йес?н ??райды. Антарктида жал?ас Тыны? , Атлант ж?не ?нд? м?хиттары суларыны? шетк? б?л?ктер? нег?зг? м?хит айдындарынан осы ше?берл?к суы? а?ыс ар?ылы б?л?н?п жатады. Сонды?тан м?нда?ы суды? бетк? температурасы мен т?здылы?ы, т?рш?л?к д?ниес? ??рамы жа?ынан атал?ан м?хиттардан ?лкен айырмашылы? жасайды. Сонды?тан Антарктида жа?алауында?ы м?хит сулары шартты т?рде О?т?ст?к м?хит деп аталады. Материк пен оны? жа?алауында?ы те??здер табанына дей?н ?алы? ?айра?дар м?зды?тармен ??рсал?ан. Антарктиданы? жалпы жер? 13974 мы? км (шельеф м?зды?тар мен олар ар?ылы ??рлы??а ?осылып жат?ан аралдары ж?не 1582 мы? км-дей м?з к?мбездер?н ?оса есептегенде). Материкт?? ауданы 12,4 млн км, ал ?айра?ды? м?зды?тар мен к?рш?лес аралдарды ?оса есептегенде 14 млн км-ге жуы?тайды.О?т?ст?к Америка?а ?арай ?зынша келген енс?з Антарктика т?бег? созылып жатыр. Антарктиданы? ?зынды?ы 30 мы? км-дей асатын жиек сызы?ы б?к?л ?н бойына дерл?к би?кт?г? б?рнеше онда?ан метрге жетет?н т?к жар тос?ауылдар м?з болып келед?. Антарктида жер шарында?ы е? би?к ??рлы?. Оны? м?з жамыл?ысыны? орташа би?кт?г? 2040 м, я?ни ?ал?ан барлы? ??рлы?тарды? орташа би?кт?г?нен (730м) 2,8 м есе арты?. Антарктида м?з астында?ы жер бет?н?? орташа би?кт?г? 410 м.

Антарктиданы? нег?зг? ерекшел?г?, жорамалданып ж?ргендей, неогеннен бер? к?лем? б?ресе к?ш?рей?п, б?ресе ?л?айып т?ратын материкт?? м?зды? ?алы? жамыл?ысы болып табылады. Материкт?? м?з сауытын М?зды Антарктида, ал оны? астында жат?ан ??рлы?ты-Тасты Антарктида деп атайды. Б?к?л материкт? ?алы? м?з басып жатыр. Оны? территориясыны? 02-03 процент?нде ?ана м?з ?абаты жо?. Б?л би?к тау шы?дары, ал кейде м?з ??рсауыны? жо?ары жа?ын ?ар басып жат?ан аспанда?ан тау с?лемдер?, немесе антарктикалы? к?галды ал?аптар деп аталатын м?з ?абатынан жа?ында ?ана боса?ан ша?ын к?лемд? жа?алау ала?дар. М?зды?тар к?рдел? тау ??рылымдарын жасырып жатыр. ?лы антарктикалы? м?з ?ал?аныны? е? ?алы? жер? ?аз?рг? дерек бойынша 4200 метрден астам, ал оны? к?лем? 24 млн км шамасында. Оны? м?зы б?к?л д?ние ж?з? ?алы?ды?ыны? 50 м м?з ?абаты боп жабу?а толы? жетет?н?н айтса?, б?л м?зды? жалпы к?лем? туралы ?з?нен-?з? т?с?н?кт? болар. Егер Антарктиданы? м?зды? сауыты ери бастаса, ол б?зд?? планетамызды? барлы? ?зендер?н, ?аз?рг? ?зендердег? бар суды есепке ал?анда, 500 жылдан астам уа?ыт ?оректенд?руге жетер ед?, ал д?ние ж?з?л?к м?хитты? де?гей? м?зды? суынан 60 метрден астам к?тер?лген болар ед?. Материкт?? м?з сол материкт?? ?з?н?? бет?н ?ана емес, сонымен б?рге о?ан жанасып жат?ан к?птеген аралдарды, сондай-а? шелльфт? м?зды?тар т?зеп, к?рш?лес те??з бассейндер?н де жауып жатады. Кей жерлерде м?здар те??з де?гей?нен нед?у?р т?мен жатыр (-2555 м). Материкт?? м?зды?тарды?, шелльфт? м?здарды? жамыл?ысы астында?ы ??рлы?пен жанасып жат?ан аралдар ауданы 13,974 мон км. Антарктиданы? географиялы? географиялы? орнына байланысты мынадай таби?ат ерекшел?ктер? бар: Жер?н?? 99%-ын ?алы? м?з жауып жатыр, м?зды? орташа ?алы?ды?ы 1720 м-ге жуы?, е? ?алы? жер? 4300 м (Шмидт жазы?ы); Антарктида - Жер шарында?ы е? би?к материк, оны? м?з жамыл?ысы мен ?оса есептегенднг? орташа би?кт?г? 2040 м. Материктег? м?зды? жалпы к?лем? 24 млн . км б?л д?ние ж?з?ндег? т?щы су ?орыны? 80%-ын ??райды. Антарктида- Жер шарыны? суы?ты? полюс?, м?нда 1983 жылы ?аламшарларымызда?ы е? тере? температура (-89,2 С) т?ркелген; Материкт?? е? би?к н?ктес? би?кт?г? 5140 м болатын Винсон тауы, ал те??з де?гей?нен е? т?мен жат?ан жер? Бентли ойысы (-2555 м); Антарктида с?нбеген жанартаулар бар, оларды? е? ?р?с? Эребус жанартауы (3794м); О?т?ст?к полюс ?ст?нде та?ны? атуы мен к?нн?? батуын жылына б?р рет ?ана бай?ау?а болады.

Антарктика- Антарктида материг? мен ?са? аралдары бар, оны корша?ан м?хит ке??ст?г?н ?амтитын о?т?ст?к полюс атырабы. Антарктиканы? шекарасына, нег?з?нен, 48° ж?не 60° о.е. арасында?ы солт?ст?к жылылау ж?не о?т?ст?к суы? бетк? суларды? т?й?скен зоналары ?амтылады. Антарктика?а со?дай-а? осы сызы??а таяуда?ы Принц-Эдуард , Козе , Макуори ж?не бас?а аралдар да жатады. Ол антарктикалы? ж?не субарктикалы? ек? географиялы? белдеуд? ?амтиды. ^[1]

Дерекк?здер [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

1. ↑ ?аза? т?л? терминдер?н?? салалы? ?ылыми т?с?нд?рме с?зд?г?: География ж?не геодезия. ? Алматы: ≪Мектеп≫ баспасы, 2007 жыл. ? 264 бет. ISBN 9965-36-367-6

Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?ш?н уикиленд?ру ?ажет.

Б?л ? ма?аланы? бастамасы . Б?л ма?аланы толы?тырып, дамыту ар?ылы, Уикипедия?а к?мектесе аласыз. Б?л ескертуд? д?лдеп ауыстыру ?ажет.