Ипшэ Америкэ
? ипшъэ ш?ып?э Америкэм,
Ш?ыгум
Икъуэхьап?эмрэ Ипшъэ Лъэныкъуэм щыхэт. Т?умщыгъуи иш?ып?э гуэрэхэр Ишъхъэрэ Лъэныкъуэм хеубыдэ. Хыхэм ?уфэ зди?ар:
Шъэху океаным
? къуэхьап?эмк?э,
Атлантикэм
? къуэк?ып?эмк?э, и гъунапкъэхэр
Ишхъэрэ Америкэм
и де Дариэн ?узэвымк?э,
Кариб хымк?э
ирок?уэ.
Ипшэ Америкэм абы пэмык?ыу бжыгъэ хы т?ыгу амэ хабжэ, абыхэм янэхъыбэхэр къэрал хэтхэм яуэ.
Кэриб хы т?ыгухэр
Ишъхъэрэ Америкэм
хабжэ. Ипшъэ Америкэм икъэрал
Кариб хым
илъхэр абы хэт:
Колумбиэ
,
Венесуэлэ
,
Гайанэ
,
Суринам
,
Фрэндж Гуианэ
яц?эр ? Кэриб Ипшъэ Америкэ
Псалъэ "Америкэр" япэдыду иц?у тезытхар итхыпхъэм Мартин Валдзэмуллер, а итхыпхъэм ш?ып?эм латиныбзэк?э Америго Веспуччи иц?эр тритха. А хулъхугъэра жызы?ар Христофор Колумбым къыгъуэта ш?ып?эхэр
Индиэкъым
, ахэр Хэку К?эхэ, япэк?э
Еуропэм
ямышъахэр.
Ш?ылъэм иинагъыр ? 17,8 милыуан км², джылу дэсыр ? 385, 742, 554.
Ш?ылъэм итхыдэр щыуэ бгуэч хъуну. Япэрер - лъэп?къ исахэм (
Еуропэм
имыубыд к?ышъэ) язэф?эувэк?эр, къэру къыщаштам, яхэк?уэдэжьыгъэр. Ет?ыуану ?
Еуропэ
къэралхэм яубыдын щык?адзар (Конкиста) ? 1500-1800 гъэхэм. А гъэхэм ш?ылъэм инэхъыбэр къэралит?ым я?ыгът (
Эспаниэмрэ
Португалиэмрэ
) Апщыгъуэра лэтин-амэрикэм икъэрал нэхъыбэм ябзэри, экономикэри, къэралыгъуэри щызэф?эувар.
|
|
Къэралыр
|
Инагъыр (км²)
|
Джылу дэсыр (2008 гъэмк?э)
|
| 1.
|
 Архентинэ
|
2,766,089
|
40,677,348
|
| 2.
|
 Боливиэ
|
1,098,580
|
8,857,870
|
| 3.
|
 Бразил
|
8,514,877
|
191,908,598
|
| 4.
|
 Венесуэлэ
|
912,050
|
26,414,815
|
| 5.
|
 Гайанэ
|
214,970
|
770,794
|
| 6.
|
 Колумбиэ
|
1,138,910
|
45,013,674
|
| 7.
|
 Парагуай
|
406,750
|
6,347,884
|
| 8.
|
 Перу
|
1,285,220
|
27,925,628
|
| 9.
|
 Суринам
|
163,270
|
438,144
|
| 10.
|
 Уругуай
|
176,220
|
3,477,778
|
| 11.
|
 Фолклэнд хы т?ыгухэр
(
Архентинэрэ
Британиэшхуэрэ
зэпаубыд)
|
12,173
|
2,967
|
| 12.
|
 Фрэндж Гуианэ
(
Фрэндж
)
|
91,000
|
209,000
|
| 13.
|
 Чили
|
756,950
|
16,454,143
|
| 14.
|
 Экуадор
|
283,560
|
13,927,650
|
| 15.
|
 Ишъхърэ Джэрджэрэ, Ишъхърэ Сандыуч хы т?ыгухэр
|
3,093
|
20
|
Файл:Moxeno.jpg
Этникэмк?э Ипшэ Америкэ щыуэ бгуэч хъуну: индехэр, еуропэхэр, африканхэр. Колумбиэ, Экуадор, Венесуэлэ къэралхэм янэхъыбу дэсыр лъэп?къ зэхэпхъа (эспанхэмрэ лъэп?къ исахэмрэ къатек?ахэр). Къэралит? къуэдем: Перурэ Боливиэрэ индехэм янэхъыба?уэр. Брэзил, Колумбиэ, Венесуэлэ нэхъыбэ хъухэр африканхэра. Архентинэм, Чили, Брэзилым нэхъыбэхэр еуропэм къик?ахэм ящыщ ? Эспаниэмрэ Урымымрэ. Брэзилым португалхэр, джэрмэнхэр, урымхэр, эспанхэр джоуэ янэхъыбу мэпсо.
Ипшэ Америкэм бзэ нэхъ яшъэхэр португалымрэ, эспаныбзэмрэ, Португал бзэмк?э здэпсалъэхэр
Бразилым
, ар 50 % джылу хъуам Ипшъэ Америкэм исхэм. Эспаныбзэр Ипшъэ Америкэм и нэхъыбэ къэралхэм ибзэ ?эташъхьа. Абы пэмык?ыу индеэхэм ябзэхэр: кечуа (
Экуадорым
,
Боливиэ
,
Перум
джоуэ), гуарани (
Парагуайрэ
Боливиэрэ
), араукани бзэр (
Чилирэ
Архентинэрэ
)
Бзэхэмрэ, джылу зезыхьа-псалъэхэмрэ: