Alþyðulyðveldið Kina
(
kinverska
: 中?;
pinyin
:
Zh?ngguo
) nær yfir megnið af þvi svæði sem i menningarlegu, landfræðilegu og sogulegu samhengi hefur verið kallað
Kina
. Allt fra stofnun þess arið 1949 hefur rikið verið undir stjorn
Kommunistaflokks Kina
. Það er fjolmennasta riki veraldar með yfir 1,4 milljarða ibua sem flestir teljast til
hankinverja
. Það er stærsta riki
Austur-Asiu
að flatarmali og það fjorða stærsta i heiminum. Rikið a landamæri að fjortan rikjum:
Afganistan
,
Butan
,
Indlandi
,
Kasakstan
,
Kirgistan
,
Laos
,
Mongoliu
,
Burma
,
Nepal
,
Norður-Koreu
,
Pakistan
,
Russlandi
,
Tadsikistan
og
Vietnam
. Hofuðborgin er
Peking
.
Alþyðulyðveldið gerir tilkall til
Taivan
og nærliggjandi eyja sem i raun luta þo stjorn
Lyðveldisins Kina
. Hugtakið ?meginland Kina“ er stundum notað til að lysa Alþyðulyðveldinu og þa eru
Hong Kong
og
Maka
yfirleitt ekki talin með sokum serstoðu þeirra. Einnig gengur þessi hluti Kina undir nafninu ?Rauða Kina“, yfirleitt a meðal andstæðinga eða gagnrynenda þess. Þar sem Alþyðulyðveldið ræður yfir yfirgnæfandi meirihluta sogulegs landsvæðis Kinverja er það i daglegu tali yfirleitt einfaldlega kallað Kina og Lyðveldið Kina einfaldlega Taivan.
I Kina var það opinber stefna að takmarka fjolda fæddra barna við eitt barn fyrir hverja fjolskyldu til þess að draga ur
folksfjolgun
. Talið er að um 400 milljonir færri hafi fæðst en ella vegna stefnunnar.
[1]
Lett var a stefnunni i lok arsins 2015 og hverri fjolskyldu leyft að eiga tvo born.
[2]
Heitið Kina hefur verið notað i ymsum Evropumalum fra þvi a 16. old, en var ekki notað af Kinverjum sjalfum yfir land sitt a þeim tima. Heitið barst til Evropu með portugolskum ferðalongum til Indlands, þar sem það er dregið af orðinu
Ch?na
i
sanskrit
.
[3]
A miðoldum kom Kina fyrir i evropskum heimildum sem
Katai
, ur mongolsku heiti landsins sem
Kitanar
logðu undir sig i norðurhluta Kina a 10. old (
Kara Kitai
). Þaðan barst heitið með arabiskum og russneskum ritum til Evropu.
Marco Polo
notar til dæmis það heiti i bok sinni
Il Milione
yfir riki storkansins.
Heitið Kina kemur fyrir i dagbok
Duarte Barbosa
fra 1516 sem
o Grande Reino da China
.
[4]
[3]
Þetta heiti kemur fyrir i islenskum ritum fra 17. old sem
Sina
eins og i
latinu
,
Kin
eða
Kina
. Uppruni orðsins
appelsina
, sem kemur ur lagþysku, er til dæmis ?
Kina-epli
“. Heitið sem Barbosa notaði var fengið ur
persnesku
,
Ch?n
(???), sem aftur var dregið af
sanskrit
,
C?na
(???).
[5]
Orðið
C?na
kemur fyrir i fornum helgiritum Hindua eins og
Mah?bh?rata
(5. old f.o.t.) og
Manusm?ti
(2. old f.o.t.).
[6]
Arið 1655 stakk
Martino Martini
upp a þvi að orðið væri upphaflega dregið af heiti
Qin-veldisins
(221-206 f.o.t.).
[7]
[6]
Indverskir textar sem nota orðið eru eldri en Qin-veldið, en þessi uppruni er samt gefinn upp af ymsum heimildum.
[8]
Aðrar kenningar rekja orðið i sanskrit til heita
Yelang
eða rikisins
Chu
.
[6]
[9]
Opinbert heiti nutimarikisins er ?Alþyðulyðveldið Kina“ (中?人民共和?
Zh?nghua Renmin Gongheguo
). Stutta myndin er
Zh?ngguo
(中?), dregið af
zh?ng
(?mið-“) og
guo
(?riki“), hugtak sem varð til a timum
Vestur-Zhou
sem visun i yfirraðasvæði þeirra. Heitið var siðan latið na yfir svæðið i kringum
Luoyi
(nu
Luoyang
) a timum
Austur-Zhou
, og siðan yfir
Miðslettuna
. Siðar var það stundum notað sem heiti yfir rikið a timum
Tjingveldisins
.
[10]
Það var oft notað sem menningarlegt hugtak til að aðgreina þjoðina
Huaxia
fra oðrum sem alitnir voru ?barbarar“.
[10]
Nafnið
Zhongguo
hefur þannig lika verið þytt sem ?Miðrikið“ i Evropumalum.
[11]
Alþyðulyðveldið Kina er stundum kallað
Meginlands-Kina
til aðgreiningar fra
Lyðveldinu Kina
.
[12]
[13]
[14]
[15]
Heruð alþyðulyðveldisins eru 33 talsins (
Taivan
ekki meðtalið). Þau eru:
Borgarvæðing hefur aukist samhliða auknum ibuafjolda og efnahagsuppgangi. Erfitt getur verið að akvarða ibuafjolda borga, bæði vegna akvorðunar borgarmarka (sbr. Chongqing sem er bæði sveitarfelag og stort herað) og vegna stoðugs straums farandverkafolks til stærri borga. Eftirfarandi listi synir nokkrar stærstu borgirnar eftir aætluðum ibuafjolda innan borgarmarka og innan stjornsyslueiningar til samanburðar.
[16]
Meðlimir kinverska kommunistaflokksins eru truleysingjar, en kinversk stjornvold leyfa venjulegu folki að iðka truarbrogð.
I Kina ma segja að þar se að finna ekki eina
þjoð
heldur margar. Þvi er einungis hægt að tala um hefðbundna eða rikjandi
menningu
og lifsstil sem einkennir kinversku þjoðina. Kinversk menning og siðfræði er undir ahrifum
konfusiusarhyggju
,
daoisma
,
buddisma
,
Qi Gong
og
þjoðtruar
.
Fyrir um 2500 arum, a timum
Zhou
ættarinnar þegar þar rikti ofriður a milli smakonga lifðu þar tveir spekingar i Kina,
Konfusius
og
Lao Tse
. Þeir hofðu mikil ahrif og kenningar þeirra urðu nanast sem
truarbrogð
. Konfusius truði þvi að menn væru goðir að eðli en þeir þyrftu fræðslu. Hann truði þvi að ef folk fengu kennslu um retta hegðun þa yrði friður en ekki lengur strið. Folk atti að hlusta a kennara eða hofðingja sem myndi sinna sinu folki. Hinsvegar kenndi Lao Tse monnum að þeir ættu að lifa einfoldu lifi i likingu við logmal natturunnar. Hann helt þvi fram að menn ættu að stunda ihugun og innlifun til að oðlast þroska.
Bokin um veginn
er talinn vera bok sem Lao Tse skrifað sem er enn mikið lesin.
Truin er margvisleg og i hverjum heraði i Kina eru olikar tegundir af
dyrkun
iðkuð. Kinversk þjoðtru byggist a dyrkun dreka, natturuanda, goða og forfeðra.
Margir kinverjar trua a
Qi Gong
, sem hefur verið long hefð fyrir ihugun, likamsæfinga og lifsorku. Markmiðið með þvi að stunda Qi er að fa hugarro og goða heilsu.
Daoismi
er hluti af kinversku þjoðtrunni og eru kinversk
heimspeki
og
truarbrogð
(sem byggja a kenningum Lao Tse fra 4. old f.kr.). en hann gengur ut a það að lifa i satt við Dao (veginn sem er undirliggjandi kraftur alheimsins).
Einnig lita margir a speki Konfusiusar sem þyðingamikinn þatt i Kinverskri þjoðtru. Konfusius var kinverskur heimspekingur sem hafði gifurleg ahrif a menningu i Kina og nagrannalanda.
- ↑
?China's relaxation of one-child policy to begin rolling out early next year“
. Afrit af
upprunalegu
geymt þann 25. desember 2013
. Sott 25. desember 2013
.
- ↑
Þorgnyr Einar Albertsson (28. desember 2015).
?Tveggja barna stefna logfest i Kina“
. Visir
. Sott 2. oktober 2019
.
- ↑
3,0
3,1
?China“
.
Oxford English Dictionary
.
- ↑
Barbosa, Duarte (1946),
Livro em que da Relacao do que Viu e Ouviu no Oriente
(portugalska), Lissabon, afrit af
upprunalegu
geymt þann 22. oktober 2008
- ↑
"
China
".
The American Heritage Dictionary of the English Language
(2000). Boston and New York: Houghton-Mifflin.
- ↑
6,0
6,1
6,2
Wade, Geoff. "
The Polity of Yelang and the Origin of the Name 'China'
".
Sino-Platonic Papers
, No. 188, mai 2009, s. 20.
- ↑
Martino, Martin,
Novus Atlas Sinensis
, Vin 1655, Formali, s. 2.
- ↑
Bodde, Derk (1978). Denis Twitchett; Michael Loewe (ritstjorar).
The Cambridge History of China: Volume 1, The Ch'in and Han Empires, 221 BC ? AD 220
. bls.?20.
ISBN
978-0-521-24327-8
.
- ↑
Yule, Henry (1866).
Cathay and the Way Thither
. bls.?3?7.
ISBN
978-81-206-1966-1
.
- ↑
10,0
10,1
Wilkinson, Endymion (2000),
Chinese History: A Manual
, Harvard-Yenching Institute Monograph No. 52,
Cambridge
: Harvard University Asia Center, bls.?132,
ISBN
978-0-674-00249-4
- ↑
Tang, Xiaoyang; Guo, Sujian; Guo, Baogang (2010).
Greater China in an Era of Globalization
. Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers. bls.?52?53.
ISBN
978-0-7391-3534-1
.
- ↑
?Two "Chinese" flags in Chinatown 美國唐人街兩面「中國」國旗之爭“
. BBC.
- ↑
?Chou Hsi-wei on Conflict Zone“
. Deutsche Welle. ?So-called 'China', we call it 'Mainland', we are 'Taiwan'. Together we are 'China'.“
- ↑
?China-Taiwan Relations“
. Council on Foreign Relations.
- ↑
?What's behind the China-Taiwan divide?“
. BBC.
- ↑
?Liste des villes de Chine par nombre d'habitants“
,
Wikipedia
(franska), 19. september 2021
, sott 2. agust 2022